Allochtonen in de klas

Transcriptie

1 MIGRANTENSTUDIES, 2008, NR. 2 Allochtonen in de kls De reltie tussen de proportie llochtonen in de kls, vriendschppen en interetnische ttitudes vn dolescenten Mirnd Vervoort, Ron Scholte en Peer Scheepers* Introductie Nederlnd is een multiculturele smenleving, wrin tegenwoordig grote ntllen immigrnten en vluchtelingen met diverse etnische chtergronden leven. Volgens gegevens vn het Centrl Bureu voor de Sttistiek (2007) ws ruim 19% vn de Nederlndse bevolking in 2007 llochtoon. De Nederlndse politiek probeert de integrtie vn llochtonen op llerlei gebieden zoveel mogelijk te bevorderen en richt zich onder ndere op een betere integrtie vn llochtonen op de Nederlndse scholen. Er is veel discussie over de komst vn zwrte scholen, wr meer dn 50% vn de leerlingen een llochtone fkomst heeft. Deze ontwikkeling wordt vk gezien ls een obstkel voor socile integrtie. De Nederlndse politiek trcht de komst vn deze scholen te voorko men en probeert kinderen vn verschillende etnische groepen smen te brengen in schoolklssen om interetnisch contct te stimuleren en negtieve interetnische ttitudes te verminderen. Er is echter weinig empirisch bewijs dt het idee ondersteunt dt een toenme vn contct tussen llochtone en utochtone leerlingen in schoolklssen smenhngt met een fnme vn negtieve interetnische ttitudes. Niet lleen in Nederlnd mr ook in veel ndere lnden is er behoefte n meer gedegen onderzoek nr de (eventueel) positieve effecten vn interetnisch contct op school (McGlothlin & Killen, 2006). Drom is in deze studie onderzocht hoe de proportie vn llochtonen in schoolklssen smenhngt met interetnische ttitudes onder dolescenten. Twee dominnte theorieën zijn gebruikt om de reltie tussen de proportie vn llochtonen in schoolklssen en interetnische ttitudes te verklren. Contcttheorie Het kernpunt vn Allport s contcttheorie (1954) is dt contct met leden vn ndere etnische groepen negtieve interetnische ttitudes vermindert, omdt 128

2 MIRANDA VERVOORT, RON SCHOLTE EN PEER SCHEEPERS: Allochtonen in de kls contct leidt tot meer kennis over, en meer ccurte percepties vn personen vn ndere etnische groepen (Schlk-Soekr et l., 2004). Een schoolkls is een socile context wrin contct met klsgenoten onvermijdelijk is (Vermeij, 2006). Drom wordt verwcht dt een grotere kns op interetnisch contct in een schoolkls smenhngt met minder negtieve interetnische ttitudes. Resultten vn het onderzoek vn McGlothlin en Killen (2006) lten inderdd zien dt interetnisch contct op de bsisschool smenhing met interetnische ttitudes vn kinderen. Kinderen met weinig interetnisch contct lieten een negtief vooroordeel zien ten nzien vn ndere etnische groepen. Dit vooroordeel ws niet nwezig bij kinderen die in etnisch meer heterogene bsisscholen zten (McGlothlin et l., 2005). Uit de met-nlyse vn Pettigrew en Tropp (2006) blijkt dt, hoewel contct zonder meer smenhngt met minder negtieve interetnische ttitudes, contct dt ook n de door de contcttheorie gestelde voorwrden voldoet (zie Allport, 1954), meer effect heeft op interetnische ttitudes. Volgens Pettigrew (1997) voldoen vriendschppen n lle voorwrden vn de contcttheorie en hngen interetnische vriendschppen drom smen met minder negtieve interetnische ttitudes. Levin et l. (2003) toonden inderdd n dt studenten met meer interetnische vriendschppen meer positieve interetnische ttitudes hdden. Wgner et l. (2003) lieten bovendien zien dt meer kns op interetnisch contct in de kls lleen indirect smenhing met minder negtieve interetnische ttitudes vi het ntl interetnische vriendschppen. Ko en Joyner (2004) beweerden echter dt zelfs het hebben vn interetnische vriendschppen niet voldoende is om negtieve interetnische ttitudes te reduceren. Voorl de kwliteit vn deze interetnische vriendschppen zou belngrijk zijn om negtieve interetnische ttitudes te verminderen. Een studie onder bsisschoolleerlingen liet inderdd zien dt voorl interetnische vriendschppen vn hoge kwliteit smenhingen met minder negtieve interetnische ttitudes (Aboud et l., 2003). Etnische competitietheorie In tegenstelling tot de contcttheorie, stelt de etnische competitietheorie (Coenders et l., 2004; Vermeij, 2006) dt wnneer llochtonen de mcht hebben om de positie vn de etnische meerderheid n te vechten, de etnische meerderheid zich bedreigd kn gn voelen. De etnische meerderheid voelt zich bedreigd wnneer het ntl llochtonen sterk toeneemt (bijv. Coenders et l., 2004), resulterend in meer negtieve interetnische ttitudes vn de etnische meerderheid ten opzichte vn llochtonen. Onderzoek onder verschillende Europese lnden liet consistent zien dt in Europese lnden met hoge proporties niet-europese llochtonen, leden vn de etnische meerderheid meer negtieve ttitudes tegenover ndere etnische groepen rpporteerden (Coenders et l., 2005; Scheepers et l., 2002). Niet lleen grote proporties llochtonen in de brede smenleving, mr ook grote proporties llochtonen in de kleine context vn een schoolkls zouden meer negtieve interetnische ttitudes onder de etnische meerderheid teweeg kunnen brengen (Vermeij, 2006). Tot nu toe is onderzoek dt deze hypothese direct heeft onderzocht in de schoolcontext 129

3 MIGRANTENSTUDIES, 2008, NR. 2 schrs en niet eenduidig. Hoewel de studie vn Wgner et l. (2003) liet zien dt een grotere kns op interetnisch contct in de schoolkls indirect smenhing met minder negtieve interetnische ttitudes bij studenten vn 15 tot 23 jr, vonden Coenders et l. (2004b) in een studie onder ouders dt de weerstnd tegen schoolklssen voor hun kinderen toenm, wnneer de proportie llochtonen in deze schoolklssen toenm. In deze studie zijn echter de interetnische ttitudes vn de dolescenten zelf niet gemeten, wt crucil is om de etnische competitietheorie dequt te testen in de schoolcontext. De contcttheorie en de etnische competitietheorie resulteren in tegengestelde verwchtingen wt betreft de reltie tussen de proportie vn llochtonen in een schoolkls en interetnische ttitudes. Op bsis vn de contcttheorie is de verwchting dt grotere proporties llochtonen in de schoolkls smenhngen met minder negtieve interetnische ttitudes vn utochtonen. Op bsis vn de etnische competitietheorie wordt echter verwcht dt grotere proporties llochtonen in de schoolkls smenhngen met meer negtieve interetnische ttitudes bij dolescenten vn de etnische meerderheid. Ten slotte gt de contcttheorie uit vn de verwchting dt meer interetnische vriendschppen in de kls en een hogere kwliteit drvn smenhngen met minder negtieve interetnische ttitudes. Eerdere studies die de contcttheorie of de etnische competitietheorie onderzochten richtten zich met nme op de interetnische ttitudes vn de etnische meerderheid. An de reltie tussen de proportie llochtonen in de kls en interetnische ttitudes vn llochtonen is veel minder ndcht besteed. Deze studie heeft echter ook llochtonen en hun interetnische ttitudes meegenomen. Het eerste doel vn deze studie ws de reltie tussen de proportie llochtonen in schoolklssen, vriendschppen tussen utochtonen en llochtonen, en interetnische ttitudes vn zowel utochtone ls llochtone dolescenten te onderzoeken. Attitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep Nst de ttitudes ten opzichte vn de ndere etnische groepen, lijken de ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep ook relevnt te zijn in reltie tot de proportie llochtonen in de kls. Volgens de socile identiteittheorie (Tjfel & Turner, 1979) hebben individuen een fundmentele behoefte om de eigen etnische groep ls superieur n ndere etnische groepen wr te nemen. Als gevolg drvn kent men positieve eigenschppen die worden wrgenomen onder leden vn de eigen etnische groep toe n zichzelf vi de mechnisme vn socile identifictie en neemt men ndere etnische groepen negtief wr vi processen vn socile contr-identifictie. Volgens de etnische competitietheorie worden deze processen versterkt wnneer men zich bedreigd voelt. Drom is de verwchting dt grote proporties llochtonen niet lleen smenhngen met negtievere ttitudes ten opzichte vn ndere etnische groepen, mr ook met meer positieve ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep (Scheepers et l., 2002). Empirische studies (bijv. Coenders et l., 2004) toonden inderdd n dt negtieve ttitudes ten opzichte vn ndere etnische groepen vk sterk smenhngen met meer positieve ttitudes 130

4 MIRANDA VERVOORT, RON SCHOLTE EN PEER SCHEEPERS: Allochtonen in de kls ten opzichte vn de eigen etnische groep. Een tweede doel vn deze studie ws dit te onderzoeken voor de schoolcontext. Dit werd gedn door de reltie te onderzoeken tussen de proportie llochtonen in de kls en de ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep, opnieuw voor zowel utochtone ls llochtone dolescenten. Smenvttend is deze studie bedoeld om (het gebrek n) voordelen vn interetnisch contct in klssen op het voortgezet onderwijs te onderzoeken n de hnd vn de reltie tussen de proportie llochtonen in de kls, vriendschppen tussen utochtonen en llochtonen, en interetnische ttitudes vn dolescenten. In tegenstelling tot de meeste eerdere studies, omvtte de huidige studie zowel de ttitudes ten opzichte vn de ndere etnische groepen ls die ten opzichte vn de eigen etnische groep voor zowel utochtone ls llochtone dolescenten. Methode Prticipnten De steekproef vn deze studie betrof 2798 dolescenten vn twlf tot zestien jr (M = 13 jr en 10 mnden, SD = 6,77 mnden) vn 117 schoolklssen op 43 middelbre scholen. Vn de dolescenten ws 51,9% jongen en 48,1% meisje. Alle dolescenten zten in de tweede kls vn de middelbre school. Vn 47,9% vn de dolescenten ws het opleidingsniveu vmbo, 19,5% volgde hvo en 32,6% vwo. Wt betreft de etnische chtergrond ws 68,3% (N = 1911) vn de dolescenten Nederlnds, 17,0% (N = 475) ws vn niet-westerse llochtone fkomst en 412 prticipnten (= 14,7%) wren westerse llochtonen of hun etnische chtergrond ws onbekend. Vn de nietwesterse llochtonen, ws 40,8% Turks, 26,9% Mrokkns, 9,5% Surinms of Antillins en 22,7% hd een ndere niet-westerse of een gemixte nietwesterse etnische chtergrond. De groep westerse llochtonen en prticipnten wrvn de etnische chtergrond onbekend ws (N = 412) is buiten de nlyses gelten. Alleen de niet-westerse llochtonen zijn meegenomen, omdt de integrtieproblemtiek en zwrte scholen voorl deze niet-westerse llochtonen betreffen. Uit chi-kwdrt en onfhnkelijke t-tests bleek dt de uitgesloten prticipnten niet verschilden vn de uiteindelijke steekproef wt betreft geslcht en proportie llochtonen in de kls. Zij volgden wel vker vmbo (* (2, N = 2731) = 14,16, p = 0,001) en wren ouder (t (397) = 2,53, p = 0,01). De uiteindelijke steekproeven bestonden uit 1911 utochtone leerlingen en 475 niet-westerse llochtonen. Anlyses werden prt uitgevoerd voor de utochtone leerlingen en de niet-westerse llochtone leerlingen. Procedure Veertig middelbre scholen in een strl vn honderd kilometer rond de Rdboud Universiteit Nijmegen zijn select geselecteerd. Bovendien zijn er 131

5 MIGRANTENSTUDIES, 2008, NR. 2 vijf extr middelbre scholen select geselecteerd vn de middelbre scholen met grote proporties llochtonen, ook binnen een strl vn honderd kilometer vnf de Rdboud Universiteit Nijmegen, om zo voldoende vritie in de proporties llochtonen te bereiken. Alle geselecteerde scholen zijn per brief benderd, wrin het onderzoeksproject is uitgelegd en om toestemming is gevrgd om in een ntl klssen dt te verzmelen. N toezegging vn de scholen, werd ook toestemming gekregen vn de dolescenten zelf en hun ouders. Scholen hebben brieven toegestuurd gekregen die dolescenten mee nr huis hebben genomen om hun ouders te informeren over het onderzoek. Ouders werd gevrgd contct op te nemen met het onderzoekstem wnneer zij niet wilden dt hun kind n het onderzoek deelnm. Er wren geen ouders die deelnme vn hun kind hebben geweigerd. N de werving zijn lle deelnemende schoolklssen bezocht in de mnden november, december en jnuri (2006/2007) om de dt te verzmelen. Tijdens de bezoeken werd lle kinderen vn de deelnemende schoolklssen gevrgd een vrgenlijst in te vullen met items over onder meer etniciteit, vrienden, vriendschpskwliteit en interetnische ttitudes. De dtverzmeling vond plts in een klslokl gedurende e e n lesuur. Instrumenten Etniciteit. Om etniciteit te meten werd de dolescenten gevrgd om het geboortelnd vn beide ouders n te geven. Antwoordctegorieën wren 1) Nederlnd, 2) Mrokko, 3) Surinme, Nederlndse Antillen of Arub, 4) Turkije en () Ergens nders, nmelijk.... Wnneer ten minste e e n vn de ouders in het buitenlnd ws geboren, werd de respondent geclssificeerd ls llochtoon. Deze definitie wordt gebruikt door het Centrl Bureu voor de Sttistiek (2006). Als definitie voor niet-westerse llochtonen hebben we opnieuw een definitie vn het Centrl Bureu voor de Sttistiek (2006b) gebruikt. Volgens deze definitie is iedereen die ten minste e e n ouder heeft fkomstig uit Turkije of een lnd in Afrik, Ltijns-Amerik of Azië, met uitzondering vn Jpn en Indonesie, een niet-westerse llochtoon. Proportie llochtonen in de schoolkls. De proportie vn niet-westerse llochtonen in de schoolkls is berekend door het ntl kinderen vn de schoolkls dt geclssificeerd werd ls niet-westerse llochtoon te delen door het totl ntl kinderen in de kls. De proportie llochtonen vrieerde vn 0,00 tot 0,91 met een gemiddelde vn 0,17 (SD = 0,18). Interetnische vriendschppen. Om het ntl interetnische vriendschppen te meten kregen dolescenten een lijst met de nmen en nummers vn hun klsgenoten. Met behulp vn deze lijst konden prticipnten mximl vijf klsgenoten nomineren die zij zgen ls hun vriend. Op bsis vn de etniciteit vn de respondent en de genomineerde vrienden hebben we het ntl interetnische vriendschppen berekend. Omdt we ons richten op de ttitudes tegenover utochtone Nederlnders en llochtonen, werden lleen de vriendschppen tussen een utochtone leerling en een niet-westerse llochtoon gecodeerd ls een interetnische vriendschp. Een vriendschp tussen een Turkse en Surinmse leerling bijvoorbeeld, werd niet gecodeerd ls een interetnische 132

6 MIRANDA VERVOORT, RON SCHOLTE EN PEER SCHEEPERS: Allochtonen in de kls vriendschp. Om verwrring te voorkomen, spreken we in het vervolg drom over een utochtoon-llochtoon vriendschp. Het ntl utochtoon-llochtoon vriendschppen is gedeeld door het totl ntl genomineerde vrienden. Deze proportie utochtoon-llochtoon vriendschppen werd gebruikt in de nlyses. 1 Bovendien is het totl ntl genomineerde vrienden opgenomen ls controlevribele. Vriendschpskwliteit. Voor elke genomineerde vriend, werd de respondent gevrgd drie items te bentwoorden over de kwliteit vn de vriendschp. De drie items vormen een verkorte versie vn een npssing vn de schl vn Rusbult et l. (1998). Een vn de items ws Ik ben sterk gehecht n de reltie met mijn vriend(in). De schl bleek betrouwbr te zijn met lf s vrie rend vn 0,90 voor de vriendschpskwliteit met de eerstgenoemde vriend tot 0,99 voor de vriendschpskwliteit met de vijfde vriend. De gemiddelde kwliteit vn de utochtoon-llochtoon vriendschppen is gebruikt voor de nlyses. Wnneer iemnd geen utochtoon-llochtoon vriendschp bleek te hebben, werd hij buiten de nlyses met vriendschpskwliteit gehouden. Interetnische ttitudes. Respondenten werd gevrgd in hoeverre ze dchten dt llochtonen over het lgemeen vriendelijk, gezellig, gstvrij, netjes, beleefd, hulpvrdig, en eerlijk zijn. Hetzelfde werd gevrgd met betrekking tot utochtone Nederlnders. Antwoordctegoriee n wren 1) Heel erg, 2) Een beetje, 3) Niet, en 4) Heleml niet. Deze items meten socile stereotypering en zijn vker gebruikt in onderzoek (Gijsberts & Dgevos, 2005; Vn Prg, 2003). De gemiddelde scores op deze items zijn gebruikt voor de nlyses. Hoge scores betekenen meer negtieve interetnische ttitudes. Betrouwbrheidsnlyse liet zien dt lf voor de ttitudes ten opzichte vn llochtonen 0,92 ws voor utochtone leerlingen en 0,91 voor llochtone leerlingen. Wt betreft de ttitudes ten opzichte vn de utochtone Nederlnders bleek lf 0,84 voor utochtone dolescenten en 0,90 voor de llochtone dolescenten. Dtstrtegie Om de hypothesen op een juiste mnier te toetsen zijn er nst de proportie llochtonen in de kls, het totl ntl genomineerde vrienden, de proportie utochtoon-llochtoon vriendschppen, vriendschpskwliteit en interetnische ttitudes een ntl ndere fctoren meegenomen. Uit de studie vn Verkuyten en Thijs (2002) bleek dt in Nederlnd schoolklssen met een grote proportie vn llochtonen vk kleiner wren. Bovendien hingen in eerder onderzoek hogere opleidingsniveus smen met minder negtieve interetnische ttitudes en hdden mnnen iets negtievere ttitudes ten opzichte vn llochtonen dn vrouwen (bijv. Coenders et l, 2005). Als gevolg hiervn hebben we in deze studie gecontroleerd voor het ntl klsgenoten, opleidingsniveu en geslcht. Dt-nlyse Alle relties en intercties zijn getoetst met behulp vn MLwiN (bijvoorbeeld Rsbsh et l., 2000), softwre voor multilevel nlyses. Deze nlysestrtegie is meer geschikt voor het tegelijkertijd toetsen vn de rol vn zowel individuele 133

7 MIGRANTENSTUDIES, 2008, NR. 2 (geslcht, opleidingsniveu, vriendschppen) ls klsvribelen (ntl klsgenoten, proportie vn llochtonen in de kls) dn de conventionele technieken zols t-tests en regressienlyses die de meeste eerdere studies hebben gebruikt. Een probleem met het gebruik vn deze conventionele technieken wnneer je de effecten vn een kls onderzoekt, is dt ze de hie rrchisch geordende structuur vn de dt wrbij studenten genest zijn in schoolklssen negeren, wt resulteert in stndrdfouten die kleiner zijn dn ze zouden moeten zijn (Lee, 2000). Een groot voordeel vn multilevel nlyses is dt ze controleren voor fhnkelijkheden in de dt die het resultt zijn vn respondenten die dezelfde klscontext delen. Het mkt het mogelijk om predictoren op het individuele niveu te toetsen, terwijl er wordt gecontroleerd voor de vribiliteit die gerelteerd is n de kls. Bovendien is het door het gebruik vn multilevel nlyses mogelijk om te onderzoeken of de reltie tussen de vribelen op het individuele niveu en de fhnkelijke vribele verschilt per kls. Deze methode mkt het dus mogelijk om interetnische ttitudes te schtten uit dolescentkenmerken (geslcht, opleidingsniveu, totl ntl genomineerde vrienden, ntl utochtoon-llochtoon vriendschppen, vriendschpskwliteit), klskenmerken (ntl klsgenoten, proportie vn llochtonen in de kls), wrbij rekening wordt gehouden met de vrintie tussen en binnen klssen. We hebben geen derde schoolniveu opgenomen in het model. Het klsniveu en schoolniveu zouden deels overlppen, omdt soms slechts één kls vn een school is betrokken in het onderzoek (N = 14). Bovendien hdden we geen gegevens verzmeld op schoolniveu. Voor de nlyses zijn de continue vribelen omgezet in z-scores (Snijders & Bosker, 1999, p. 50). Nst geslcht en opleidingsniveu, zijn de proporties llochtonen in de kls ook opgenomen ls dummyvribelen, omdt preliminire nlyses ntoonden dt er niet werd voldn n de lineire ssumptie. Om het mogelijk te mken te onderzoeken of de proportie vn 0,50 het breekpunt tussen het zijn vn een numerieke meerderheid of minderheid in de kls belngrijk is in reltie tot interetnische ttitudes, hebben we de proporties in kwrtielen ingedeeld. De dummyvribelen wren een proportie vn llochtonen in klssen vn 0,00 tot 0,25 (referentiegroep), een proportie vn 0,25 tot 0,50 en een proportie vn 0,50 en hoger. Er ws geen prte dummyvribele voor de proportie vn 0,75 tot 1,00, omdt de omvng vn deze groep te klein werd voor nlyses (N = 38). Anlyses werden herhld met proporties verdeeld in quntielen. Deze resultten lieten hetzelfde ptroon zien. Resultten Tbel 1 toont de beschrijvende gegevens voor de ttitudes ten opzichte vn utochtone Nederlnders, ttitudes ten opzichte vn llochtonen, proportie utochtoon-llochtoon vriendschppen en de kwliteit vn deze vriendschppen voor zowel de utochtone ls de llochtone leerlingen. Autochtone dolescenten hdden minder negtieve ttitudes ten opzichte vn utochtone Nederlnders en meer negtieve ttitudes ten opzichte vn llochtonen dn 134

8 MIRANDA VERVOORT, RON SCHOLTE EN PEER SCHEEPERS: Allochtonen in de kls llochtonen in onze studie. Bovendien hdden utochtone dolescenten minder utochtoon-llochtoon vriendschppen dn llochtone dolescenten. Autochtonen en llochtonen met miniml ée n utochtoon-llochtoon vriendschp verschilden echter niet in de kwliteit vn deze vriendschp(pen). Tbel 1 Gemiddelden en stndrdfwijkingen voor utochtonen en llochtonen op ttitudes ten opzichte vn utochtone Nederlnders, ttitudes ten opzichte vn llochtonen, proportie utochtoon-llochtoon vriendschppen en kwliteit vn utochtoon-llochtoon vriendschppen. utochtonen (N = 1911) llochtonen (N = 475) T-wrde ttitudes ten opzichte vn utochtone 1,57 (0,42) 1,70 (,59) 4,31*** Nederlnders ttitudes ten opzichte vn llochtonen 1,89 (0,63) 1,52 (,55) 12,41*** proportie utochtoon-llochtoon vriendschppen 0,10 (0,17) 0,41 (,36) 17,59*** kwliteit vn utochtoon-llochtoon vriendschppen 3,73 (0,88) 3,71 (0,93) 0,28 Alleen voor utochtonen en llochtonen met ée n of meerdere utochtoon-llochtoon vriendschppen (N = 556 resp. N = 282) *** p 5 0,001. Attitudes ten opzichte vn ndere etnische groepen Ons eerste doel ws te onderzoeken of en hoe de proportie llochtonen in de kls en utochtoon-llochtoon vriendschppen smenhingen met de ttitudes ten opzichte vn ndere etnische groepen, oftewel, de ttitudes vn de utochtone leerlingen ten opzichte vn llochtonen en, omgekeerd, de ttitudes vn de llochtonen ten opzichte vn utochtone Nederlnders. Autochtonen Allereerst hebben we een model met lleen een constnte gescht voor de ttitudes ten opzichte vn llochtonen (zie Model 1, tbel 2). Uit dit model bleek dt de vrintie tussen klssen (0,13) significnt (p 5 0,001) ws. Vn de totle vrintie in ttitudes ten opzichte vn llochtonen werd 13,02% verklrd door verschillen tussen klssen, wt multilevel nlyses nodig mkt. Model 2 (tbel 2) bevtte de individuele vribelen wrvoor we wilden controleren. Meisjes hdden minder negtieve ttitudes ten opzichte vn llochtonen dn jongens en dolescenten met hvo en vwo hdden minder negtieve ttitudes ten opzichte vn llochtonen dn dolescenten met vmbo. Om onze eerste vrg te bentwoorden, of de proportie llochtonen in de kls smenhing met de ttitudes vn utochtone leerlingen ten opzichte vn llochtonen, werden de klsvribelen klsgrootte en proporties llochtonen in de kls opgenomen in Model 3 (tbel 2). Een hoger ntl klsgenoten hing significnt smen met meer negtieve ttitudes ten opzichte vn llochtonen. 135

9 MIGRANTENSTUDIES, 2008, NR. 2 Bovendien hdden utochtone dolescenten in klssen met een proportie llochtonen vn 0,50 en hoger significnt meer negtieve ttitudes ten opzichte vn llochtonen dn utochtonen in klssen met een proportie vn llochtonen vn 0,25 of lger. Tbel 2 Prmeterschttingen vn multilevel modellen voor ttitudes vn utochtonen ten opzichte vn llochtonen; stndrdfouten tussen hkjes (N = 1911). Model 1 Model 2 Model 3 Model 4 Model 5 constnte 0,01 (0,04) 0,39 (0,06) 0,43 (0,07) 0,41 (0,06) 0,34 (0,10) individuele vribelen geslcht jongen (ref.) meisje 0,55 (0,04)*** 0,56 (0,04)*** 0,55 (0,04)*** 0,34 (0,08)*** opleidingsniveu vmbo (ref.) hvo 0,18 (0,09)* 0,24 (0,10)*** 0,25 (0,09)** 0,19 (0,13) vwo 0,26 (0,08)*** 0,31 (0,09)*** 0,30 (0,08)*** 0,16 (0,11) ntl 0,10 (0,02)*** 0,29 (0,06)*** genomineerde vrienden proportie 0,14 (0,02)*** 0,23 (0,05)*** ut.-ll. vriendschppen kwliteit ut.-ll. 0,22 (0,04)*** vriendschppen klsvribelen klsgrootte 0,08 (0,04)* 0,09 (0,04)* 0,09 (0,04)* proportie llochtonen 0,00-0,25 (ref.) 0,25-0,50 0,12 (0,12) 0,02 (0,12) 0,20 (0,12) 4 0,50 0,48 (0,18)** 0,82 (0,18)*** 0,76 (0,18)*** vrintie tussenklssen 0,13 (0,03)*** 0,10 (0,02)*** 0,09 (0,02)*** 0,07 (0,02)*** 0,03 (0,02) (D vrintie) (27,27) (36,36) (49,24) tussen 0,88 (0,03)*** 0,82 (0,03)*** 0,81 (0,03)*** 0,77 (0,03)*** 0,68 (0,05)*** individuen (D vrintie) (7,60) (7,71) (11,45) df devince 203,95*** 12,95* 258,00*** verschil Model 5 bevt lleen de utochtone Nederlnders met een interetnische vriendschp (N = 556). Hierdoor is het model niet te vergelijken met voorgnde modellen. ref. = referentie ctegorie; ut.-ll. = utochtoon-llochtoon; D vrintie = percentge verklrde vrintie ten opzichte vn Model 1. *p5 0,05; ** p5 0,01; *** p 5 0,

10 MIRANDA VERVOORT, RON SCHOLTE EN PEER SCHEEPERS: Allochtonen in de kls Voor de tweede vrg nmen we de proportie utochtoon-llochtoon vriendschppen op in Model 4 (tbel 2). Bovendien werd het totl ntl genomineerde vrienden ls controlevribele meegenomen. Over het lgemeen bleken utochtone leerlingen met meer vrienden in de kls minder negtief te zijn ten opzichte vn llochtonen. Bovendien rpporteerden dolescenten met een grotere proportie utochtoon-llochtoon vriendschppen significnt minder negtieve ttitudes ten opzichte vn llochtonen. Ten slotte bevtte Model 5 (tbel 2) de kwliteit vn utochtoon-llochtoon vriendschppen. Voor de utochtone dolescenten met e e n of meerdere utochtoon-llochtoon vriendschppen ws de kwliteit vn de utochtoonllochtoon vriendschp significnt. Hoe hoger de kwliteit vn hun utochtoon-llochtoon vriendschp(pen), hoe minder negtief hun ttitudes ten opzichte vn llochtonen wren. Allochtonen Dezelfde nlyses zijn uitgevoerd voor de groep llochtonen wt betreft hun ttitudes ten opzichte vn utochtone Nederlnders. Tbel 3 presenteert de resultten. Het model met lleen de constnte (zie Model 1, tbel 3) lt zien dt de vrintie in ttitudes ten opzichte vn utochtone Nederlnders tussen individuen significnt ws (p 5 0,001). Voor llochtonen wren de verschillen in ttitudes ten opzichte vn utochtone Nederlnders tussen klssen echter niet significnt. Dit is wrschijnlijk veroorzkt door het kleine ntl llochtonen-respondenten per kls, wt leidt tot een lgere sttistische power en de mogelijkheid vn een type II-fout vergroot (Snijders & Bosker, 1999). We zijn echter, net ls eerder onderzoek met een niet-significnte vrintie op het tweede niveu (Lubbers et l., 2006), toch doorgegn met een model met twee niveus, omdt we nog steeds geı nteresseerd wren in de proporties vn llochtonen in de kls en omdt deze ook de individuele vrintie zouden kunnen verklren. Model 2 (tbel 3), dt de individuele controlevribelen bevtte, liet zien dt voor llochtone dolescenten lleen geslcht significnt smenhing met hun ttitudes ten opzichte vn utochtone Nederlnders. Meisjes hdden minder negtieve ttitudes ten opzichte vn utochtone Nederlnders dn jongens. In Model 3 (tbel 3) zijn de klsvribelen klsgrootte en proportie llochtonen meegenomen. Allochtonen in klssen met proporties llochtonen vn 0,25 tot 0,50 en 0,50 en hoger hdden significnt meer negtieve ttitudes ten opzichte vn utochtone Nederlnders dn llochtonen in klssen met een proportie llochtonen vn minder dn 0,25. Ten slotte bleek uit Model 4 en Model 5 (tbel 3) dt het totl ntl genomineerde vrienden, de proportie en de kwliteit vn utochtoon-llochtoon vriendschppen niet smenhingen met de ttitudes vn llochtonen ten opzichte vn utochtone Nederlnders. 137

11 MIGRANTENSTUDIES, 2008, NR. 2 Tbel 3 Prmeterschttingen vn multilevel modellen voor ttitudes vn llochtonen ten opzichte vn utochtone Nederlnders; stndrdfouten tussen hkjes (N = 475). Model 1 Model 2 Model 3 Model 4 Model 5 constnte 0,00 (0,05) 0,15 (0,07) 0,03 (0,11) 0,02 (0,11) 0,16 (0,13) individuele vribelen geslcht jongen (ref.) meisje 0,24 (0,10)* 0,24 (0,10)* 0,28 (0,09)** 0,23 (0,11)* opleidingsniveu vmbo (ref.) hvo 0,01 (0,13) 0,12 (0,15) 0,13 (0,15) 0,16 (0,16) vwo 0,22 (0,14) 0,08 (0,15) 0,07 (0,16) 0,07 (0,16) ntl 0,00 (0,05) 0,05 (0,07) genomineerde vrienden proportie ut.-ll. 0,00 (0,06) 0,11 (0,08) vriendschppen kwliteit ut.-ll. vriendschppen 0,10 (0,06) klsvribelen klsgrootte 0,01 (0,06) 0,00 (0,06) 0,00 (0,08) proportie llochtonen 0,00-0,25 (ref.,) 0,25-0,50 0,27 (0,13)* 0,25 (0,13) 0,30 (0,15)* 4 0,50 0,27 (0,14)* 0,28 (0,15) 0,31 (0,19) vrintie tussen klssen 0,00 (0,00) 0,00 (0,00) 0,00 (0,00) 0,00 (0,00) 0,00 (0,00) tussen 1,00 (0,07)*** 0,99 (0,07)*** 0,97 (0,07)*** 0,86 (0,06)*** 0,76 (0,07)*** individuen (D vrintie) (1,00) (2,31) (13,35) df devince 55,48*** 5,78 131,04*** verschil Model 5 bevt lleen de llochtonen met een interetnische vriendschp (N = 282). Hierdoor is het model niet te vergelijken met voorgnde modellen. ref. = referentie ctegorie; ut.-ll. = utochtoon-llochtoon; D vrintie = percentge verklrde vrintie ten opzichte vn Model 1. *p5 0,05; ** p 5 0,01; *** p 5 0,001. Attitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep We onderzochten ook de reltie tussen de proportie llochtonen, utochtoonllochtoon vriendschppen en de ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep. 138

12 MIRANDA VERVOORT, RON SCHOLTE EN PEER SCHEEPERS: Allochtonen in de kls Autochtonen Wt betreft de ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep, geeft tbel 4 het model met lleen de constnte weer voor de utochtone dolescenten (Model 1). Hieruit bleek dt de significnte vrintie tussen klssen (9,061, p 5 0,001) 6,08% vn de totle vrintie kon verklren. Uit Model 2 (tbel 4), Tbel 4 Prmeterschttingen vn multilevel modellen voor ttitudes vn utochtone Nederlnders ten opzichte vn de eigen etnische groep; stndrdfouten tussen hkjes (N = 1911). Model 1 Model 2 Model 3 Model 4 Model 5 constnte 0,01 (0,03) 0,05 (0,05) 0,02 (0,06) 0,04 (0,06) 0,04 (0,05) individuele vribelen geslcht jongen (ref.) meisje 0,18 0,18 (0,05)*** 0,16 (0,05)*** 0,16 (0,05)*** (0,05)*** opleidingsniveu vmbo (ref.) hvo 0,12 (0,08) 0,12 (0,08) 0,14 (0,08) 0,15 (0,08) vmbo 0,30 (0,07)*** 0,28 (0,07)*** 0,30 (0,07)*** 0,30 (0,07)*** ntl genomineerde vrienden proportie ut. ll. vriendschppen kwliteit ut. ll. vriendschppen 0,06 (0,02)** 0,02 (0,06) 0,01 (0,03) 0,03 (0,05) 0,17 (0,04)*** klsvribelen klsgrootte 0,04 (0,03) 0,03 (0,03) 0,00 (0,05) proportie llochtonen 0,00-0,25 (ref.) 0,25-0,50 0,18 (0,11) 0,20 (0,11) 0,22 (0,13) 4 0,50 0,33 (0,16)* 0,28 (0,17) 0,27 (0,19) vrintie tussen klssen 0,06 (0,02)** 0,04 (0,01)*** 0,03 (0,01)** 0,03 (0,01)** 0,01 (0,02) (D vrintie) (42.62) (47.54) (54.10) tussen individuen 0,94 (0,03)*** 0,94 (0,03)*** 0,94 (0,03)*** 0,93 (0,03)*** 0,85 (0,06)*** (D vrintie) (0,32) (0,53) (1,38) df devince verschil 76,29*** 7,00 183,69*** Model 5 bevt lleen de utochtone Nederlnders met een interetnische vriendschp (N = 556). Hierdoor is het model niet te vergelijken met voorgnde modellen. ref. = referentie ctegorie; ut.-ll. = utochtoon-llochtoon; D vrintie = percentge verklrde vrintie ten opzichte vn Model 1. *p5 0,05; ** p 5 0,01; *** p5 0,

13 MIGRANTENSTUDIES, 2008, NR. 2 wrin de individuele controlevribelen zitten, bleek dt meisjes significnt minder negtieve ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep hdden dn jongens. Verder bleken dolescenten met vwo meer negtieve ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep te hebben dn dolescenten met vmbo. Om te toetsen of de proportie llochtonen in de kls smenhing met de ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep, werden de klsvribelen toegevoegd, resulterend in Model 3 (tbel 4). Autochtone Nederlnders die in klssen zten met een proportie llochtonen vn 0,50 of hoger hdden significnt minder negtieve ttitudes ten opzichte vn de eigen groep dn llochtonen in klssen met een proportie llochtonen lger dn 0,25. Hoewel uit Model 4 (tbel 4) bleek dt de proportie utochtoon-llochtoon vriendschppen niet significnt smenhing met de ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep, ws de kwliteit vn deze utochtoon-llochtoon vriendschppen voor utochtone leerlingen met miniml één utochtoon-llochtoon vriendschp wel significnt (zie Model 5, tbel 4). Autochtone leerlingen met e én of meer utochtoon-llochtoon vriendschppen hdden minder negtieve ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep, wnneer de kwliteit vn hun utochtoon-llochtoon vriendschp(pen) hoog ws. Allochtonen Tbel 5 geeft de modellen voor de llochtonen weer wt betreft hun ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep, llochtonen. Hoewel Model 1 (tbel 5) liet zien dt de vrintie tussen klssen niet significnt ws, bleek de vrintie tussen individuen wel significnt (p 5 0,001). Gezien onze interesses in de proporties llochtonen in de kls en de mogelijkheid dt deze wel individuele vrintie verklren, zijn we opnieuw doorgegn met een model met twee niveus. Uit Model 2 (tbel 5) bleek dt voor llochtonen lleen geslcht smenhing met ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep. Meisjes hdden minder negtieve ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep dn jongens. In Model 3 (tbel 5) is het ntl klsgenoten en de proporties llochtonen meegenomen. Hieruit bleek dt llochtonen in klssen met een proportie llochtonen vn 0,50 of hoger meer negtieve ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep rpporteerden dn llochtonen in een kls met een proportie vn llochtonen tot 0,25. Model 4 (tbel 5) bevtte de proportie utochtoon-llochtoon vriendschppen. De proportie utochtoon-llochtoon vriendschppen hing significnt smen met de ttitudes vn llochtonen ten opzichte vn de eigen etnische groep; hoe groter de proportie vn utochtoon-llochtoon vriendschppen, hoe negtiever de ttitudes vn llochtonen ten opzichte vn de eigen etnische groep. Ten slotte werd de kwliteit vn de utochtoon-llochtoon vriendschppen opgenomen in Model 5 (tbel 5). Dit liet zien dt voor llochtonen met miniml één vriendschp met een utochtoon een hogere kwliteit vn utochtoon-llochtoon vriendschppen smenhing met minder negtieve ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep. 140

14 MIRANDA VERVOORT, RON SCHOLTE EN PEER SCHEEPERS: Allochtonen in de kls Tbel 5 Prmeterschttingen vn multilevel modellen voor ttitudes vn llochtonen ten opzichte vn de eigen etnische groep; stndrdfouten tussen hkjes (N = 475). Model 1 Model 2 Model 3 Model 4 Model 5 constnte 0,00 (0,05) 0,17 (0,07) 0,07 (0,11) 0,05 (0,11) 0,17 (0,14) individuele vribelen geslcht jongen (ref.) meisje 0,29 0,29 (0,10)*** 0,33 (0,09) 0,17 (0,12) (0,10)*** opleidingsniveu vmbo (ref.) hvo 0,09 (0,13) 0,04 (0,15) 0,02 (0,15) 0,05 (0,17) vwo 0,11 (0,13) 0,05 (0,16) 0,23 (0,16) 0,25 (0,16) ntl genomineerde vrienden 0,10 (0,05)* 0,03 (0,07) proportie ut.-ll. 0,29 (0,06)*** 0,35 (0,09)*** vriendschppen kwliteit ut.-ll. 0,21 (0,06)** vriendschppen kls vribelen klsgrootte 0,07 (0,06) 0,06 (0,06) 0,10 (0,08) proportie llochtonen 0,00-0,25 (ref0,) 0,25-0,50 0,04 (0,13) 0,25 (0,14) 0,16 (0,15) 4 0,50 0,29 (0,14)* 0,64 (0,15)*** 0,61 (0,20)*** vrintie tussen klssen 0,00 (0,00) 0,00 (0,00) 0,00 (0,00) 0,00 (0,00) 0,00 (0,00) tussen 10,00 0,98 (0,07)*** 0,97 (0,07)*** 0,88 (0,06)*** 0,80 (0,07)*** individuen (0,07)*** (D vrintie) (2,30) (3,40) (13,38) df devince 61,07*** 5,43 125,10*** verschil Model 5 bevt lleen de llochtonen met een interetnische vriendschp (N = 228). Hierdoor is het model niet te vergelijken met voorgnde modellen. ref. = referentie ctegorie; ut.-ll. = utochtoon-llochtoon; D vrintie = percentge verklrde vrintie ten opzichte vn Model 1. *p5 0,05; ** p 5 0,01; *** p 5 0,001. Discussie Het doel vn de onderhvige studie ws te onderzoeken of de proportie llochtonen in de kls en de proportie en kwliteit vn vriendschppen tussen utochtonen en llochtonen smenhingen met de ttitudes vn dolescenten ten opzichte vn ndere etnische groepen en de eigen etnische groep. De 141

15 MIGRANTENSTUDIES, 2008, NR. 2 contcttheorie (Allport, 1954) en de etnische competitietheorie (Scheepers et l., 2002) verschillen in hun verklring voor de reltie tussen de proportie llochtonen in de kls en interetnische ttitudes. Onze resultten worden besproken in het licht vn deze theorieën. Met betrekking tot de ttitudes ten opzichte vn ndere etnische groepen, bleken utochtone dolescenten in klssen met een grote proportie llochtonen (0,50 en hoger) meer negtieve ttitudes ten opzichte vn llochtonen te hebben dn utochtone dolescenten in klssen met een kleine proportie llochtonen (minder dn 0,25). Deze bevinding komt overeen met de etnische competitietheorie, die beweert dt leden vn de etnische meerderheid zich bedreigd kunnen voelen door hoge ntllen llochtonen, wt resulteert in meer negtieve ttitudes ten opzichte vn llochtonen (Coenders et l., 2004; Scheepers et l., 2002). Eerder onderzoek in Europese lnden hd l ngetoond dt leden vn de etnische meerderheid negtiever stonden tegenover ndere etnische groepen, wnneer de proportie niet-europese llochtonen in hun lnd, in een brede context, groot ws. Onze studie sluit n bij deze studie met het vinden vn dezelfde reltie voor dolescenten in de smlle context vn een kls. Drtegenover lieten onze resultten zien dt llochtonen in klssen met grote proporties utochtonen (tot 0,25 llochtonen) minder negtieve ttitudes ten opzichte vn utochtone Nederlnders hdden dn llochtonen in klssen met een kleine proportie utochtone leerlingen (hoger dn 0,25 llochtonen). Twee verklringen voor deze bevinding zijn mogelijk. Allereerst kn volgens de contcttheorie het hebben vn meer knsen om leden vn ndere etnische groepen te leren kennen leiden tot meer kennis en ccurte wrnemingen vn personen vn ndere etnische groepen, resulterend in minder negtieve ttitudes tegenover ndere etnische groepen (Schlk-Soekr et l., 2004). Er zijn echter onderzoekers die betwijfelen of de contcttheorie opgt voor llochtonen, omdt llochtonen veel meer ervring hebben met utochtonen dn ndersom door de lgemene numerieke verschillen. Een groot ntl utochtone klsgenoten zou drdoor minder belngrijk zijn voor de vermindering vn negtieve interetnische ttitudes vn llochtonen (Vermeij, 2006). Een tweede, lterntieve verklring zou kunnen zijn dt wnneer de proportie llochtonen groot is, de condities die nodig zijn om negtieve interetnische ttitudes te verlgen minder nwezig zijn door de verhoogde segregtie (Frley & Frey, 1994). Allochtonen hebben in klssen met grote proporties llochtonen de kns om smen te zweren met hun eigen etnische groep (Vermeij, 2006) en zich prt vn de etnische meerderheid te bewegen, wt zou kunnen resulteren in meer negtieve interetnische ttitudes ten opzichte vn nderen. Onze resultten lieten verder zien dt, hoewel voor utochtone leerlingen grote proporties llochtonen in de kls smenhingen met meer negtieve ttitudes ten opzichte vn llochtonen, de proportie utochtoon-llochtoon vriendschppen smenhing met minder negtieve ttitudes ten opzichte vn llochtonen voor utochtone leerlingen. Dit komt overeen met Pettigrew (1997), die in nvolging vn de voorwrden vn de contcttheorie stelde dt interetnische vriendschppen smenhingen met minder negtieve interet- 142

16 MIRANDA VERVOORT, RON SCHOLTE EN PEER SCHEEPERS: Allochtonen in de kls nische ttitudes. Bovendien, zols Ko en Joyner (2004) beweerden, hing de kwliteit vn de utochtoon-llochtoon vriendschppen smen met de ttitudes vn utochtone leerlingen ten opzichte vn llochtonen. De bevindingen vn Aboud et l. (2003) dt voorl interetnische vriendschppen vn hoge kwliteit smenhingen met minder negtieve interetnische ttitudes voor kinderen vn de bsisschool, is in deze studie gerepliceerd voor utochtone dolescenten. In tegenstelling tot wt we vonden voor utochtonen, bleken de proportie en kwliteit vn utochtoon-llochtoon vriendschppen niet smen te hngen met de ttitudes vn llochtonen ten opzichte vn utochtone Nederlnders. Dit komt overeen met eerdere studies. Aboud et l. (2003) vonden ook geen verbnd tussen relties tussen interetnische vriendschppen en interetnische ttitudes voor zwrte Ameriknse kinderen op de bsisschool. In een metnlyse werd bovendien gevonden dt interetnisch contct minder smenhing met de interetnische ttitudes vn llochtonen dn met de interetnische ttitudes vn de meerderheidsgroep (Pettigrew & Tropp, 2000). Misschien kunnen deze resultten verklrd worden door het feit dt llochtonen vker utochtoon-llochtoon vriendschppen hebben dn utochtonen door de lgemene numerieke verschillen. Drom zouden utochtoon-llochtoon vriendschppen minder belngrijk kunnen zijn voor de fnme vn negtieve interetnische ttitudes voor llochtonen (Vermeij, 2006). Behlve de ttitudes ten opzichte vn ndere etnische groepen, hebben wij in onze studie ook de ttitudes ten nzien vn de eigen groep bestudeerd. Volgens de etnische groep competitietheorie (Scheepers et l., 2002) worden de mechnismen vn socile identifictie en socile contr-identifictie, beschreven door de socile identiteittheorie (Tjfel & Turner, 1979), versterkt wnneer bedreiging wordt ervren door grote proporties vn ndere etnische groepen. Er wordt verwcht dt dit niet lleen smenhngt met meer negtieve ttitudes ten opzichte vn de ndere etnische groepen, mr ook met meer positieve ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep. Onze resultten lieten inderdd zien dt voor zowel utochtone ls llochtone leerlingen een grote proportie vn klsgenoten vn de ndere etnische groep(en) smenhing met positievere ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep. Het is echter te betwisten of de etnische competitietheorie toepsbr is op llochtonen. Het is de vrg of llochtonen zich ddwerkelijk bedreigd voelen door grote proporties utochtone klsgenoten, omdt llochtonen l meer gewend zijn n een minderheidspositie en zich wrschijnlijk l meer ngepst hebben n deze positie (Vermeij, 2006). Bovendien kwmen onze bevindingen met betrekking tot de ttitudes ten opzichte vn de ndere etnische groepen voor llochtonen niet in overeen met de etnische competitietheorie. Een lterntieve verklring voor de bevinding dt llochtonen in klssen met grote proporties llochtonen (0,50 of hoger) negtievere ttitudes hebben ten opzichte vn de eigen etnische groep dn llochtonen in klssen met lge proporties llochtonen (tot 0,25), zou wellicht gevonden kunnen worden in het feit dt de ontwikkeling vn zwrte scholen en de witte vlucht (de ontwikkeling vn veel utochtone Nederlnders die scholen met grote proporties llochtonen verlten) veel ndcht krijgen vn politiek en medi. De medi geven vk 143

17 MIGRANTENSTUDIES, 2008, NR. 2 negtieve stereotypen over zwrte scholen, die de leerlingen vn dergelijke scholen zouden kunnen internliseren (Phinney et l., 1993). Dergelijke negtieve medi-ndcht kn llochtone dolescenten sterk bewust mken vn hun sttus ls llochtoon, voorl omdt de dolescentie een periode is wrin dolescenten proberen hun eigen identiteit te beplen met betrekking tot veel socile identiteiten, wronder hun etnische identiteit (Hmm et l., 2005). De negtieve medi-ndcht, smen met de ontwikkelingsperiode wrin ze zitten, zou voor llochtonen kunnen resulteren in minder positieve ttitudes ten opzichte vn hun eigen etnische groep in klssen met grote proporties llochtonen. Dit idee komt overeen met Mobsher (2006), die bergumenteert dt de ontwikkeling vn een etnische identiteit onder Irnese immigrnten werd beı nvloed door negtieve Ameriknse medibeelden rondom Irn, extremisme en terrorisme. In onze studie kwm nr voren dt het ook relevnt ws om te kijken nr de reltie tussen de proportie en kwliteit vn utochtoon-llochtoon vriendschppen en de ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep. De proportie utochtoon-llochtoon vriendschppen bleek smen te hngen met de ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep voor llochtonen, mr niet voor utochtonen. Allochtone dolescenten met grotere proporties utochtoon-llochtoon vriendschppen lieten minder positieve ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep zien. Overeenkomstige resultten werden gerpporteerd door Hmm et l. (2005). Zij vonden dt dolescenten die sterke voorkeuren hdden voor de eigen etnische groep minder interetnische vriendschppen hdden. Volgens Hmm et l. (2005) proberen dolescenten, op bsis vn de ontwikkeling vn hun eigen identiteit, hun eigen etnische groep te differentie ren vn ndere etnische groepen. Bovendien zouden zij verlngen om bij dolescenten vn hun eigen etnische groep te zijn om een gevoel vn behoren tot een etnische groep te ontwikkelen (Hmm et l., 2005). Dit proces zou voorl belngrijk kunnen zijn voor llochtonen, omdt zij meer wrde hechten n hun etnische chtergrond dn utochtonen (Verkuyten & Mrtinovic, 2006). Met betrekking tot de kwliteit vn utochtoon-llochtoon vriendschppen vonden we dt voor zowel utochtone ls llochtone leeringen een hogere kwliteit vn utochtoon-llochtoon vriendschppen smenhing met meer positieve ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep. Dit verbnd kn misschien verklrd worden door zelfvertrouwen. Over het lgemeen wordt er gevonden dt vriendschppen met een hoge kwliteit smenhngen met meer zelfvertrouwen (Buhrmester, 1990). Zelfvertrouwen hngt vervolgens smen met een grotere mte vn etnische identiteit (Umn -Tylor, 2004) en meer positieve ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep (Phinney et l., 1993; Verkuyten & Hgendoorn, 2002). Ten slotte vond Phinney (1991) dt de reltie tussen zelfvertrouwen en etnische identiteit lleen gold voor dolescenten voor wie etniciteit relevnt ws, wrdoor met nme utochtoonllochtoon vriendschppen in dit proces belngrijk kunnen zijn. Deze studie heeft een ntl beperkingen. Ten eerste wren we, door de kleine ntllen respondenten vn de verschillende etnische minderheidsgroepen, lleen in stt te differentie ren tussen utochtonen enerzijds, en lloch- 144

18 MIRANDA VERVOORT, RON SCHOLTE EN PEER SCHEEPERS: Allochtonen in de kls tonen ls e e n groep nderzijds. Er bestt echter een hie rrchie in etnische sttus tussen etnische minderheidsgroepen in Nederlnd (Verkuyten et l., 1996), die de interetnische ttitudes (Liebkind et l., 2004) en de gevonden relties kn beı nvloeden. Bovendien hoeven llochtonen zich niet te identificeren met de lgemene groep llochtonen, mr kunnen zij ook lleen de specifieke eigen etnische groep of de utochtone Nederlnders ls eigen groep zien. Omdt etniciteit is gebseerd op de geboortelnden vn de ouders, kn het voorkomen dt een dolescent in ons onderzoek gezien wordt ls llochtoon, terwijl deze zichzelf ls utochtoon beschouwt, omdt hij bijvoorbeeld zelf wel in Nederlnd geboren is. Het is echter de vrg hoeveel dit de resultten zou vernderen. We hebben de dolescenten ook gevrgd tot welke etnische groep zij zichzelf rekenden. Deze bleek sterk overeen te komen met de objectieve etniciteit (Crmer s V = 0,82). Gezien de ruimte en het grotere ntl missings op de subjectieve etniciteit, hebben wij ervoor gekozen de objectieve etniciteit te gebruiken voor onze nlyses. Niettemin is het een nbeveling voor onderzoek in de toekomst om te differentie ren tussen ttitudes ten opzichte vn de specifieke etnische minderheidsgroepen en ook te kijken nr de etnische groep wrtoe een persoon zichzelf rekent, om dit beter te onderzoeken. Een tweede beperking is, dt we door het cross-sectionele design geen uitsprken kunnen doen over de cusliteit vn de gevonden relties. Het is zowel mogelijk dt het hebben vn utochtoon-llochtoon vriendschppen vn hoge kwliteit leidt tot minder negtieve interetnische ttitudes ten opzichte vn ndere etnische groepen, ls ook dt dolescenten met minder negtieve ttitudes ten opzichte vn ndere etnische groepen meer vrienden kiezen met een ndere etnische chtergrond. Uit de met-nlyse vn Pettigrew (1997) bleek echter wel dt het pd vn interetnische vriendschppen nr ttitudes veel sterker ws dn het pd vn ttitudes nr interetnische vrienden. Bovendien lieten longitudinle studies zien dt interetnische vriendschppen negtieve interetnische ttitudes verminderden in de tijd (bijv. Levin et l., 2003). Drom kn worden verwcht dt met nme de richting vn utochtoon-llochtoon vriendschppen nr interetnische ttitudes belngrijk is. Ten slotte omvtte onze studie lleen dolescenten uit de tweede kls vn de middelbre school. Het is de vrg of onze bevindingen gegenerliseerd kunnen worden nr ndere klssen en leeftijden. Hoover en Fishbein (1999) vonden dt negtieve ttitudes reltief stbiel bleven gedurende de middelbre school, mr dt deze drn toenmen. De met-nlyse vn Pettigrew (1997) liet zien dt leeftijd negtief smenhing met negtieve interetnische ttitudes en dt het ntl interetnische vriendschppen verminderde nrmte men ouder wordt. Ondnks deze beperkingen, hebben de bevindingen vn deze studie belngrijke implicties voor het stimuleren vn positieve interetnische ttitudes. De gevonden reltie tussen grote proporties llochtonen in de kls (0,50 en hoger) en meer negtieve interetnische ttitudes voor zowel utochtone Nederlnders ls llochtonen geeft n dt het inderdd belngrijk is voor de socile integrtie dt Nederlndse politici de komst vn zwrte schoolklssen met meer dn 50% llochtonen proberen te voorko men. Het lijkt echter nog 145

19 MAURICE CRUL EN JENS SCHNEIDER: Kinderen vn Turkse immigrnten in Duitslnd en Nederlnd Vries, M. de (1990). Roddel nder beschouwd. Leiden: COMT. Wldinger, R. (2001). Strngers t the gtes: new immigrnts in urbn Americ. Berkeley: University of Cliforni Press. Worbs, S. (2003). The second genertion in Germny: between school nd lbor mrket. Interntionl Migrtion Review 37(4),

20 MIGRANTENSTUDIES, 2008, NR. 2 belngrijker om utochtoon-llochtoon vriendschppen, en met nme die met een hoge kwliteit, te stimuleren, omdt deze vriendschppen smenhingen met minder negtieve ttitudes vn utochtonen ten opzichte vn llochtonen en meer positieve ttitudes ten opzichte vn de eigen etnische groep voor zowel utochtone ls llochtone leerlingen. Mogelijkheden om utochtoon-llochtoon vriendschppen te stimuleren zouden bijvoorbeeld kunnen liggen in ctiviteiten wrin leerlingen moeten smenwerken en buitenschoolse ctiviteiten zols uitstpjes, wrbij leerlingen de kns hebben elkr beter te leren kennen. Meer onderzoek hiernr is echter nodig om te bezien hoe utochtoon-llochtoon vriendschppen concreet gestimuleerd kunnen worden. Noten * Mirnd Vervoort is onderzoeker bij het Socil en Cultureel Plnbureu (SCP) te Den Hg. Ron Scholte is ls universitir hoofddocent verbonden n het Behviourl Science Institute vn de Rdboud Universiteit Nijmegen. Peer Scheepers is ls hooglerr Methoden en Technieken vn Socil Wetenschppelijk Onderzoek verbonden n de Rdboud Universiteit Nijmegen, en tevens directeur vn ERCOMER Nijmegen. 1 Hoewel de proportie utochtoon-llochtoon vriendschppen scheef verdeeld bleek te zijn, leidde het gebruik vn de continue vribele niet tot problemen. Ter controle zijn de nlyses ook uitgevoerd met drie dummyvribelen voor de proportie utochtoon-llochtoon vriendschppen (0,00-0,25 / 0,25-0,50 / 0,50 en hoger). Dit leverde dezelfde resultten op. Litertuur Aboud, F.E., Mendelson, M.J. & Purdy, K.T. (2003). Cross-rce peer reltions nd friendship qulity. Interntionl Journl of Behviorl Development 27(2), Allport, G.W. (1954). The nture of prejudice. Cmbridge: Addison-Wesley. Buhrmester, D. (1990). Intimcy of friendship, interpersonl competence, nd djustment during predolescence nd dolescence. Child Development 61(4), Centrl Bureu voor de Sttistiek (2007). G2:0,G3:0,G4:0&LA=nl&DM=SLNL&PA=37325&D1=&D2=0-4,136,151,214,231&D3=0&D5=0&D6=,!0-8&HDR=T&STB=G1,G5 Centrl Bureu voor de Sttistiek (2006). Centrl Bureu voor de Sttistiek (2006b). NL/menu/thems/dossiers/llochtonen/methoden/begrippen/defult.htm?conceptid=10 13 Coenders, M., Gijsberts, M., Hgendoorn, L. & Scheepers, P. (2004). Introduction: Ntionlism nd exclusionist rections. In: M. Gijsberts, L. Hgendoorn & P. Scheepers (red.), Ntionlism nd exclusion of migrnts: cross-ntionl comprisons (p. 1-25). Aldershot: Ashgte. Coenders, M., Lubbers, M. & Scheepers, P. (2005). Mjority popultions ttitudes towrds migrnts nd minorities. Wenen: Europen Monitoring Centre on Rcism nd Xenophobi. Coenders, M., Lubbers, M. & Scheepers, P. (2004). Weerstnd tegen scholen met llochtone kinderen. De etnische tolerntie vn hoger opgeleiden op de proef gesteld. Mens en Mtschppij 79(2),