Handreiking Baringshoudingen tijdens de uitdrijving
|
|
- René van der Ven
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Handreiking Baringshoudingen tijdens de uitdrijving Handreiking Baringshoudingen tijdens de uitdrijving KNOV, Utrecht, mei 2012
2 Inhoudsopgave 1 Introductie Baringshoudingen tijdens de uitdrijving Inleiding Motivatie voor het onderwerp, afbakening en doel van deze handreiking Wat vindt u in deze handreiking? 3 2 Baringshoudingen, wat en waarom Achtergrond Voordelen van verschillende baringshoudingen Misvattingen over verschillende baringshoudingen Conclusie een aanbevelingen 8 3 Implementatie van verschillende baringshoudingen in de praktijk Ervaring en zekerheid Arbeidsomstandigheden Voorlichting aan cliënten, waarom? Voorlichting aan cliënten, wanneer? Voorlichting aan cliënten, wat? Voorlichting aan cliënten, hoe? 11 Referenties 13 Bijlage 1 Relevante aanbevelingen standaarden NVO en PVB 14
3 1 Introductie Baringshoudingen tijdens de uitdrijving 1.1 Inleiding Deze handreiking verschijnt binnen het kader van De Kracht van Begeleiding (KvB), een driejarig KNOVproject dat de begeleidende en coachende rol van verloskundigen wil versterken. Het doel van het project is dat vrouwen optimale ondersteuning tijdens de zwangerschap en de bevalling krijgen en meer tevreden zijn over het verloop van de bevalling. In deze handreiking Baringshoudingen tijdens de uitdrijving willen we dieper ingaan op de ondersteuning van de barende vrouw tijdens de uitdrijving. Het proefschrift van Ank de Jonge, Birthing positions revisited, examining the evidence for a routine practice 1 en de Cochrane-review Position in the second stage of labour for women without epidural anaesthesia (hierna: Cochrane-review) 2 dienden als onderbouwing van deze handreiking. Een aantal artikelen uit het proefschrift van De Jonge zijn (vertaald) verschenen in het Tijdschrift voor Verloskundigen (TvV) en het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG). Corine Verhoeven bespreekt deze literatuur in het TvV van december samen met een Cochrane-review 4 over baringshoudingen tijdens de ontsluiting. U vindt al deze artikelen in de bijlagen, zie hiervoor paragraaf Motivatie voor het onderwerp, afbakening en doel van deze handreiking De KNOV bracht in 2006 de standaard Niet-vorderende ontsluiting (hierna: standaard NVO) 6 uit. In deze standaard komen ook de houdingsveranderingen tijdens de ontsluitingsfase aan bod. In bijlage 1 vindt u de bijbehorende aanbevelingen uit de standaard. Voor baringshoudingen tijdens de uitdrijvingsfase is echter geen richtlijn beschikbaar. Gebruik van verschillende baringshoudingen heeft veel voordelen (zie verder). Toch blijkt uit de resultaten van de Deliverstudie (2011) 5 dat 85% van de vrouwen liggend in bed bevalt. Voor vrouwen die in het ziekenhuis bevallen is dit zelfs 93%. Bovendien zegt 45% van de vrouwen dat zij onvoldoende bewegingsruimte had tijdens de bevalling. Deze handreiking geeft u handvatten voor uw verloskundige zorg tijdens de uitdrijving. Daarmee kunt u de barende vrouw tijdens de uitdrijving ondersteunen bij het kiezen van voor haar geschikte baringshoudingen. U doet kennis op over de effectiviteit en de voor- en nadelen van verschillende baringshoudingen tijdens de uitdrijvingsfase. U kunt ook vrouwen hierover voorlichten en u weet hoe u vrouwen hierin kunt stimuleren. Bovendien kunt u aan de hand van deze handreiking het gesprek aangaan met uw collega s over hoe u het gebruik van verschillende houdingen tijdens de uitdrijvingsfase kunt bevorderen. 1.3 Wat vindt u in deze handreiking? In deze handreiking gaan we eerst in op de achtergrond van verschillende baringshoudingen tijdens de uitdrijving (hoofdstuk 2). Daarbij staan we stil bij de voor- en nadelen van baringshoudingen tijdens de uitdrijving. Hoofdstuk 3 bevat handvatten en aandachtspunten om verschillende baringshoudingen te kunnen toepassen in de praktijk. Eerst komen de arbeidsomstandigheden van verloskundigen aan bod. Daarna volgen een aantal aanbevelingen voor de bespreking van verschillende baringshoudingen met de cliënt, zodat zij een geïnformeerde keus kan maken. 3
4 Verder bevat deze handreiking een referentielijst en een aantal bijlagen. Bijlage 1 toont relevante aanbevelingen uit de standaard NVO en de KNOV-standaard Prenatale Verloskundige Begeleiding (hierna: standaard PVB) 7. Bijlagen 2, 3, 4 en 5 bevatten de (in het Nederlands vertaalde) deelartikelen uit het proefschrift van Ank de Jonge. Dit zijn respectievelijk 2. de meta-analyse (NTvG juni 2004) 8 3. het kwalitatieve onderzoek onder kraamvrouwen (TvV november 2004) 9 4. het onderzoek over bloedverlies (TvV december 2007) het kwalitatieve onderzoek onder verloskundigen (TvV oktober 2008) 11. Bijlage 6 is het artikel van Corine Verhoeven (TvV december 2011) 3. Bijlage 7 toont de illustraties die het Royal College of Midwives (RCM) in november 2011 lanceerde in het kader van The Normal Birth Campaign 12. Deze illustraties geven een overzicht van mogelijke baringshoudingen tijdens zowel de ontsluiting als de uitdrijving. De referenties en bijlage 1 vindt u onderaan dit document. De overige bijlagen zijn apart te openen via de KNOV-ledensite, (gebruik hierbij eventueel de zoekterm handreiking ). 4
5 2 Baringshoudingen, wat en waarom Dit hoofdstuk gaat dieper in op de achtergrond en de voor- en nadelen van verschillende baringshoudingen. 2.1 Achtergrond Voor de 17 e eeuw was bevallen in een andere houding dan de rugligging gebruikelijk, maar dit veranderde door de toenemende technologische mogelijkheden. De rugligging vergemakkelijkt immers het ingrijpen door zorgverleners. Vanaf de 19 e eeuw is het gebruik van de rugligging in de westerse landen de norm en zowel zorgverleners als vrouwen beschouwen dit niet (meer) als interventie. Vrouwen noemen de rugligging nu normaal, traditioneel of ouderwets (zie bijlage 3). 9 Vrouwen kiezen uit zichzelf vaak voor een andere houding dan de rugligging. Zij zijn hierin wel afhankelijk van het aanbod door de verloskundige. Vrouwen hebben daarvoor praktische informatie nodig over de verschillende baringshoudingen en de voor- en nadelen hiervan, omdat dit hun blikveld verruimt. 9 Wanneer zij op de hoogte zijn van de mogelijkheden, kiezen vrouwen eerder voor verschillende baringshoudingen in plaats van (alleen) de rugligging (zie bijlage 3 en 5) 9,11. Verloskundige zorgverleners hebben uiteenlopende ideeën over het gebruik van verschillende baringshoudingen. Het is belangrijk om de argumenten voor en tegen te kennen en te bespreken met de vrouw, zodat zij een geïnformeerde keus kan maken Voordelen van verschillende baringshoudingen Het gebruik van verschillende baringshoudingen heeft belangrijke voordelen. Hieronder volgt een overzicht daarvan. De literatuur maakt onderscheid tussen rugligging en niet-rugligging. De laatste groep bevat alle verticale baringshoudingen, de zijligging en op handen en knieën (allfours-methode). Uit zowel de Cochrane-review 2 als de meta-analyse van De Jonge (zie bijlage 2) 8 blijkt dat deze baringshoudingen belangrijke voordelen hebben ten opzichte van de rugligging. Corine Verhoeven staat in haar artikel uitgebreid stil bij de resultaten van beide meta-analyses (zie bijlage 6) 3. Fysiologische voordelen De Cochrane-review 2 noemt een aantal fysiologische voordelen die aan het bevallen in een andere houding dan de rugligging worden toegeschreven, namelijk het positieve effect van de zwaartekracht (in verticale positie); een verminderde kans op vena cava-compressie en betere zuur-base-uitkomsten bij de pasgeborenen; sterkere en effectievere weeën; een optimale passage van de foetus door het baringskanaal; een (röntgenologisch bewezen) ruimere bekkenuitgang, zowel anterior-posterior als transvers. Obstetrische voordelen Zowel de Cochrane-review 2 als de meta-analyse van De Jonge 8 tonen een aantal obstetrische voordelen aan, namelijk een kortere uitdrijving, vooral voor nulliparae 2 ; een verminderde kans op een vaginale kunstverlossing (het sectiopercentage is gelijk) 2,8 ; minder episiotomieën 2,8 ; 5
6 minder cortonenpathologie 2 ; minder pijn 2,8 makkelijker kunnen persen 8. De percentages NICU-opname en neonatale sterfte zijn gelijk onder beide groepen 2,8. Wel vindt de Cochrane-review minder cortonenpathologie bij een niet-rugligging, de meta-analyse van De Jonge vindt hierin echter geen verschil. Psychologische voordelen De Cochrane-review 2 onderzocht, naast ervaren pijn, drie (andere) psychologische uitkomstmaten, namelijk negatieve bevallingservaring, ontevredenheid over de uitdrijvingsfase en gevoel van controleverlies. De review vindt hierin geen verschillen tussen de rugligginggroep en de niet-rugligginggroep. De Jonge onderzocht in haar meta-analyse 8 geen psychologische parameters. Wel onderzocht De Jonge drie jaar post partum naar een mogelijke relatie tussen baringshouding en de uitkomstmaten tevredenheid met de bevalling, gevoel van eigenwaarde en (postnatale) depressie. Zij vond hierin geen verschillen tussen de groepen 14. Daarnaast deed De Jonge kwalitatief onderzoek onder kraamvrouwen (zes tot negentien weken post partum), waarin zij vroeg naar de eigen keus voor de baringshouding 9. Zij vindt dan de volgende voordelen (zie bijlage 3): een zelfgekozen baringshouding draagt in het algemeen bij aan een goede bevallingservaring en voor sommigen ook aan een beter emotioneel welzijn post partum; controle van de bevalling door de zelfgekozen baringshouding vermindert het schaamtegevoel van vrouwen. 2.3 Misvattingen over verschillende baringshoudingen Om ook de argumenten tegen het gebruik van verschillende baringshoudingen te kennen en te kunnen bespreken met uw cliënt, volgen hieronder de belangrijkste feiten en misvattingen in de vorm van stellingen. Rugligging geeft een lagere kans op perineumschade. Niet waar 2,8. De kans op episiotomieën is bij de rugligging zelfs verhoogd 2,8. Het risico op tweedegraads rupturen is bij de rugligginggroep mogelijk wel iets lager. De Cochrane-review vindt een nipt significant verhoogd risico bij een andere baringshouding dan de rugligging ( RR 1,23, 95%- betrouwbaarheidsinterval 1,09-1,39) 2. De Jonge vindt juist een nipt níet-significant verlaagd risico in de rugligginggroep (OR 0,74; 95%-betrouwbaarheidsinterval 0,52-1,04) 8. Beide meta-analyses vinden geen verhoogd risico op totaalrupturen (derde- of vierdegraads) 2,8. Rugligging voorkomt (te)veel bloedverlies. Gedeeltelijk waar 2,8,10. De Cochrane-review meldt een toename van het aantal fluxus post partum 2, De Jonge vindt in haar metaanalyse alleen een toename bij multiparae in verticale houding (niet in zijligging) 8. 6
7 Belangrijke kanttekeningen hierbij zijn: Voor de term fluxus is de internationale definitie gebruikt, namelijk bloedverlies vanaf 500 ml. In Nederland hanteren we deze term vanaf 1000 ml. In alle geïncludeerde studies binnen de beide meta-analyses is gekeken naar het geschatte (!) bloedverlies. Zorgverleners onderschatten de totale hoeveelheid bloedverlies over het algemeen. Bij een verticale houding, waarbij het bloed wordt opgevangen in een bakje, kan de schatting echter gemakkelijk hoger uitvallen dan wanneer het wordt opgevangen in celstofmatjes.10 Het is de vraag of de verhoogde kans op een fluxus klinisch relevant is. De noodzaak voor bloedtransfusies is namelijk in beide groepen gelijk.2,8 De Jonge vindt in een ander onderzoek10 dat de toename van bloedverlies veroorzaakt wordt door perineumschade en niet door uterusatonie. Uterusatonie kan in korte tijd leiden tot zeer ernstig bloedverlies en is na placenta accreta de belangrijkste reden voor een peripartum noodhysterectomie. Perineumschade geeft over het algemeen veel minder acute problematiek (zie bijlage 4). Je moet ervaring hebben met begeleiding van verschillende baringshoudingen om goede resultaten te behalen. Niet waar 2,8. Zowel de Cochrane-review 2 als De Jonge 8 concluderen dat er geen nadelen of risico s verbonden zijn aan andere baringshoudingen dan de rugligging op basis van vergelijkbare resultaten. Dit terwijl De Jonge in haar meta-analyse studies uitsloot waarin verloskundige zorgverleners niet ervaren waren in andere baringshoudingen dan de rugligging. De Jonge vergelijkt haar meta-analyse met de Cochrane-resultaten en concludeert dat onervarenheid met het begeleiden van bevallingen in andere houdingen dan de rugligging geen argument hoeft te zijn om vrouwen deze houdingen af te raden. Rugligging geeft meer (over)zicht. Gedeeltelijk waar. Het is evident dat een bevalling in rugligging in het algemeen een beter zicht geeft op het perineum dan een andere baringshouding. De rugligging is echter een interventie, waarbij meer ingrijpen van zorgverleners optreedt (episiotomieën, kunstverlossingen), maar wat niet leidt tot verbetering van uitkomsten 2,8. Het verdient daarom aanbeveling om het verminderde overzicht af te wegen tegen de autonomie van de vrouw en de verminderde risico s op interventies. Hoofdstuk 3 gaat overigens verder in op mogelijkheden voor de zorgverlener om toch meer overzicht te kunnen creëren. Een goede houding voor de barende een goede houding voor de verloskundige. Gedeeltelijk waar 11. De populariteit van de rugligging was en is vooral te danken aan het gemak voor de zorgverlener. De Jonge vond in haar focusgroeponderzoek onder eerstelijns verloskundigen dat zij bereid waren om een vrouw te laten bevallen in een andere houding dan de rugligging, ook als dit oncomfortabel voor henzelf zou zijn 11 (zie bijlage 5). Maar zij stelt daarbij ook dat er meer aandacht moet komen voor de arbeidsomstandigheden van verloskundigen, omdat anders in de toekomst veel vrouwen verstoken zullen blijven van een keus in baringshoudingen. De Jonge noemt daarbij drie manieren, namelijk: 1. Het ontwerpen van hulpmiddelen die gebruiksvriendelijker zijn voor verloskundigen. 2. Verloskundigen leren om vrouwen te begeleiden in verschillende houdingen, waarbij ze tegelijk aandacht hebben voor hun eigen werkhouding. 3. Bespreken van (on)mogelijkheden tijdens de zwangerschap door verloskundigen met houdingsbeperkingen, bijvoorbeeld door zwangerschap of rugklachten. 11 7
8 Er zijn dus mogelijkheden beschikbaar om het nadeel van minder goede arbeidsomstandigheden aan te pakken. Hoofdstuk 3 stelt deze punten verder aan de orde. 2.4 Conclusie en aanbevelingen Bevallen in een andere houding dan de rugligging heeft belangrijke voordelen. Wanneer vrouwen in andere houdingen persen is de uitdrijvingsduur significant korter. Verder ervaren zij dan minder pijn en vinden zij het makkelijker om te persen. Bovendien is de kans op interventies, zoals episiotomieën en vaginale kunstverlossingen, kleiner. 2,8 Wanneer vrouwen zelf voor de baringshouding gekozen hebben, geeft dat een gevoel van controle en vermindert het schaamtegevoel. Zij kijken bovendien in de eerste periode na de bevalling beter op hun bevalling terug. 9 Behalve een toename van ruim bloedverlies post partum (maar geen verschil in bloedtransfusies), zijn er geen nadelen of risico s verbonden aan een andere baringshouding dan de rugligging. Zowel de Cochrane-review 2 als het proefschrift van De Jonge 1,8-11,13,14 pleiten voor een vrije keus voor de vrouw van de voor haar meest comfortabele baringshouding. De Jonge stelt bovendien dat er geen goede argumenten bestaan voor het standaard kiezen voor de rugligging als baringshouding tijdens de uitdrijving 8. Dit leidt tot de eerste en belangrijkste aanbeveling van deze handreiking: Aanbeveling 1 Laat de keus voor de meest comfortabele baringshouding zoveel mogelijk bij de cliënt. Geef haar de informatie en de ruimte om een geïnformeerde keus te kunnen maken. 8
9 3 Implementatie van verschillende baringshoudingen in de praktijk Dit hoofdstuk bespreekt de aandachtspunten voor het implementeren van verschillende baringshoudingen in de praktijk. Eerst komen handvatten voor de verloskundige aan de orde en vervolgens handvatten voor de zorg aan de cliënt. Handvatten voor de verloskundige zorgverlener 3.1 Ervaring en zekerheid Hoofdstuk 2 laat zien dat ervaring van de zorgverlener met verschillende baringshoudingen niet uitmaakt voor de bevallingsuitkomsten. Toch is het een algemeen gegeven dat ervaring bijdraagt aan zekerheid en zelfvertrouwen. De Jonge pleit ook voor vaardigheidsonderwijs voor baringshoudingen aan studenten en verloskundigen. Zij constateert namelijk dat onbekendheid met verschillende baringshoudingen onder verloskundigen een belangrijke reden is om het niet toe te passen 11. Ervaring zorgt ervoor dat je makkelijk(er) kunt improviseren en eigen handigheidjes bedenkt. Of letterlijk: oefening baart kunst. De expertisecentra kunnen eventueel op aanvraag specifieke maatwerkscholingen ontwikkelen en aanbieden. In deze scholing zal, naast praktisch vaardigheidsonderwijs, ook aandacht moeten zijn voor hoe je vrouwen stimuleert in het kiezen van verschillende baringshoudingen en voor de arbeidsomstandigheden van verloskundigen. Maar ook individueel kunnen verloskundigen zich trainen: Sinds februari 2012 stelt de RCM in de NormalBirthCampaign 12 een aantal korte filmpjes beschikbaar van verschillende baringshoudingen, zowel thuis als in het ziekenhuis. Een goede manier om als verloskundige de vaardigheden eigen te kunnen maken. Aanbeveling 2 Volg nascholingen over het begeleiden van verschillende baringshoudingen, zodat u meer ervaren en zekerder bent. 3.2 Arbeidsomstandigheden Hoofdstuk 2 laat zien dat matige arbeidsomstandigheden een nadeel zijn van sommige baringshoudingen. Matige arbeidsomstandigheden bij niet-rugligging zijn de belangrijkste reden voor verloskundige om het niet toe te passen. Om die te verbeteren zijn een aantal mogelijkheden: Train uzelf eventueel in het aannemen van minder belastende houdingen en oefeningen om het effect van (tijdelijke) belastende houdingen te verminderen (bijvoorbeeld via Talmor Ergomotion ). Gebruik hulpmiddelen voor een beter overzicht en gemakkelijkere werkhouding. o Maak bijvoorbeeld gebruik van een klein (opstap)krukje als zitkrukje voor de verloskundige. Hiervoor kan het krukje dienst doen dat gebruikt wordt om het verhoogde bed in te stappen. o Neem ook een (vergrotende scheer-)scheerspiegel mee in de verlostas en hang losse kappersspiegels aan de verloskamermuren. o Zorg voor een verhoging voor de baarkruk ( podium ), waardoor een betere werkhoogte ontstaat. In de thuissituatie kan bijvoorbeeld een stevige plank op een aantal (bier)kratten hiertoe dienst doen. In de bevalkamers van een geboortecentrum of ziekenhuis zou een permanente verhoging gemaakt kunnen worden. o Maak in het ziekenhuis gebruik van de mogelijkheden van de verlosbedden: zoveel mogelijk rechtop, met kliksysteem voor de baarkruk, hangkoord, opstaande bedranden, etcetera. 9
10 o Denk bij een klinische bevalling ook aan mobiele infuussystemen, mobiele druk- en cortonenregistratie (tocopleister) en dergelijke. Maak gebruik van de zijligging en allfours-methode op bed, als de zorgverlener geen verticale houding kan begeleiden. Dit kan overigens ook het geval zijn door medische bewaking of noodzakelijke interventies (infuussystemen, CTG-bewaking etcetera). Verder zijn bij de begeleiding van verschillende baringshoudingen de volgende zaken handig (overigens is deze lijst niet compleet): Een stoel voor de partner om achter de vrouw plaats te nemen bij een hurkzit- of krukbevalling. Een baarkruk, liefst per verloskundige in de praktijk een eigen kruk. Een ondersteek of teiltje om onder de baarkruk te plaatsen (overigens zijn er ook baarkrukken beschikbaar die met schaal geleverd worden). Een kussen voor de opvang van het kind ( zachte landingsplaats ). Een vuilniszak onder de sloop beschermt het kussen tegen bloed en vruchtwater. Een (voedings)kussen of andere verhoging voor onder de hakken van de vrouw van ongeveer 5 à 10 cm om de hurkzit te kunnen ondersteunen. Hiervoor kunnen overigens ook schoenen met (stevige blok)hakken van de vrouw worden gebruikt. Een stuk bouwplastic of afdekfolie met daarop één of meerdere celstofmatten ter bescherming van de vloer. Handvatten voor de verloskundige zorg 3.3 Voorlichting aan cliënten, waarom? Wanneer vrouwen beter op de hoogte zijn van de mogelijkheden, zijn zij beter in staat een geïnformeerde keuze te maken (zie aanbeveling 1). Verloskundigen kunnen sturend zijn in het aanbod van baringshoudingen, maar dit is niet per se nadelig 9,11,13. Onderken wel als verloskundige hoeveel invloed uw eigen attitude heeft waar het baringshoudingen betreft. Stimuleer vrouwen om zelf haar houding te kiezen en help haar door suggesties te geven, waarbij u alleen de leiding neemt bij verloskundige indicaties (bijvoorbeeld onvoldoende vorderende uitdrijving) of wanneer de vrouw zelf geen keuze wil maken. 3.4 Voorlichting aan cliënten, wanneer? Zwangerschap Vrouwen vinden het belangrijk dat de verloskundige objectieve informatie geeft over baringshoudingen, (ook) al in de zwangerschap. Wanneer vrouwen op tijd hierover voorlichting krijgen, geeft dat meer duidelijkheid tijdens de bevalling en zullen vrouwen vaker kiezen voor een voor henzelf comfortabele baringshouding 9. Deze wens van vrouwen sluit aan bij de standaard PVB. Deze standaard adviseert de cliënt op tijd zodanig voor te bereiden op de bevalling dat ze weet wat er gaat gebeuren en zij met voldoende vertrouwen de bevalling ingaat. Het verdient aanbeveling deze voorlichting te bespreken tijdens de algemene bevallingsvoorlichting (tussen 30 en 36 weken). Prenatale groepsvoorlichting is een goed middel om dit onderwerp aan de orde te stellen (zie bijlage 1) 7. Dit geldt uiteraard ook voor de prenatale voorlichting die van het ziekenhuis uit gaat. Baring Het advies van de verloskundige is veruit de belangrijkste factor voor de baringshouding van vrouwen 9. Het is daarom van belang dat de verloskundige ook tijdens de baring hierover voorlicht. 10
11 Aanbeveling 3 Geef vrouwen objectieve voorlichting over het gebruik van verschillende baringshoudingen tijdens (zowel de ontsluiting als)* de uitdrijving. Betrek dit al in de zwangerschap in de algemene bevallingsvoorlichting, eventueel tijdens een groepsvoorlichtingsbijeenkomst (tussen 30 en 36 weken). Bespreek verschillende houdingen ook tijdens de baring. Bied de cliënt daarbij ook actief andere houdingen dan de rugligging aan. * Deze handreiking gaat niet in op baringshoudingen tijdens de ontsluitingsfase, vandaar dat de aanbeveling hier gedeeltelijk tussen haakjes staat. Het spreekt echter voor zich dat tijdens de prenatale voorlichting zowel de ontsluiting als de uitdrijving aan de orde komt. 3.5 Voorlichting aan cliënten, wat? Vrouwen hebben vooral behoefte aan praktische informatie 9. Sta dus als verloskundige stil bij verschillende mogelijke baringshoudingen. Benoem daarbij dat het gebruik van andere baringshoudingen dan de rugligging belangrijke voordelen heeft voor de vrouw 2,8. Ga ook samen met de vrouw na wat nodig is van de vrouw én van u of uw praktijk of ziekenhuis om verschillende houdingen toe te kunnen passen tijdens de bevalling. Bespreek eventueel alternatieven, zoals bevallen in zijligging of op handen en knieën (allfours-methode), wanneer u of een collega beperkt bent in het begeleiden van bepaalde baringshoudingen door bijvoorbeeld zwangerschap of rugklachten. Bespreek daarbij dat sommige medische interventies bevallen in een bepaalde houding uitsluiten of bemoeilijken. In de zwangerschap geeft u bovendien informatie over de inrichting van de bevalkamer. Als eerstelijns verloskundige geeft u bijvoorbeeld informatie over de ruimte die een baarkruk inneemt bij een thuisbevalling en vraagt u vrouwen extra afdekfolie of bouwplastic voor op de vloer aan te schaffen. Als eerstelijns en als tweedelijns verloskundige bespreekt u (daarnaast) de lokale mogelijkheden bij een (poli)klinische bevalling. Vooraf is het dan als eerstelijns verloskundige belangrijk om met het ziekenhuis af te stemmen wat daar mogelijk is, onder uw begeleiding en onder die van de tweede lijn. Bijvoorbeeld: Is er een baarkruk aanwezig? Kan het verlosbed aangepast worden aan andere baringshoudingen dan de rugligging? Beschikt elke verloskamer over een bad? Kan het infuus mobiel gemaakt worden? Is er een mobiel CTG beschikbaar (tocopleister)? Aanbeveling 4 Noem bij uw voorlichting over baringshoudingen expliciet de voordelen van andere baringshoudingen dan de rugligging. Geef verder vooral praktische informatie, zodat de vrouw zichzelf en (eventueel) de ruimte waar ze wil bevallen daarop kan voorbereiden. Aanbeveling 5 Breng als eerstelijns verloskundige in kaart welke mogelijkheden er in uw regionale ziekenhuizen zijn en betrek dit in uw prenatale voorlichting. Aanbeveling 6 Bespreek alternatieve houdingen, zoals de zijligging of de allfours-methode, wanneer u of een collega beperkt bent in het begeleiden van verschillende baringshoudingen of wanneer medische omstandigheden dit verhinderen. 3.6 Voorlichting aan cliënten, hoe? Goede voorlichting bestaat uit gesproken informatie dat wordt ondersteund door schriftelijke informatie, liefst met beeldmateriaal. Hieronder vindt u een aantal mogelijkheden voor de bespreking van baringshoudingen tijdens de zwangerschap. 11
12 KNOV-cliëntenfolders De KNOV heeft cliëntenfolders over voorbereiding op de bevalling en pijn tijdens de bevalling 15. In beide folders wordt het afwisselen van baringshoudingen genoemd. Deze folders kunnen dus het gesprek over baringshoudingen ondersteunen. In 2012 komt bovendien een aparte folder over baringshoudingen uit. Geboorteplan In de standaard PVB 7 wordt het gebruik van een geboorteplan aangeraden (zie bijlage 1). Ook de KNOVwebsite ( en de cliëntenfolder over voorbereiding op de bevalling noemen het geboorteplan als instrument om wensen te bespreken. Het ligt voor de hand om dit instrument (ook) te gebruiken om baringshoudingen te bespreken. De KNOV-website biedt bovendien twee mogelijkheden aan voor het schrijven van een persoonlijk geboorteplan, namelijk door zelf schrijven aan de hand van een ideeënlijst of door een online checklist, die beide verschillende baringshoudingen expliciet noemen. Website De website is het visitekaartje van de praktijk. Wanneer u hierop informatie over de bevalling opneemt, verdient het aanbeveling verschillende baringshoudingen te noemen. Dit kan eventueel ondersteund worden door beeldmateriaal, bijvoorbeeld foto s of de illustraties van de RCM (zie hieronder). RCM-foldermateriaal Bij de voorlichting kunt u de illustraties gebruiken van de Royal College of Midwives (RCM), die zij hebben ontwikkeld in het kader van The Normal Birth Campaign 12. Deze illustraties kunt u bijvoorbeeld op uw website plaatsen of verwerken in de presentatie die u houdt tijdens de prenatale voorlichtingsavond. De illustraties zijn gratis te downloaden via de website van The Normal Birth Campaign 12 (zie bijlage 7). U kunt de illustraties eventueel zelf in kleur afdrukken en lamineren voor gebruik tijdens het spreekuur. Vermeld daarbij RCM! Aanbeveling 7 Ondersteun uw prenatale voorlichting over verschillende baringshoudingen met schriftelijk materiaal, zoals cliëntenfolders, een geboorteplan en de praktijkwebsite. Maak daarnaast gebruik van visuele ondersteuning, zoals de illustraties van de RCM. 12
13 Referenties 1. De Jonge A. Birthing positions revisited, examining the evidence for a routine practice (Thesis). Ponsen & Looijen B.V., Wageningen Gupta JK, Hofmeyr GJ, Smyth RMD. Position in the second stage of labour for women without epidural anaesthesia (Review). Cochrane Database Syst Rev. 2009, Issue Verhoeven CJM. Actief baren, op zoek naar de evidence. TvV december Lawrence et al. Maternal positions and mobility during the first stage of labour (Review). Cochrane Database Syst Rev. 2009, Issue Gegevens te downloaden via 6. KNOV-standaard Niet-vorderende ontsluiting. KNOV Bilthoven, KNOV-standaard Prenatale verloskundige begeleiding. KNOV Utrecht, De Jonge A et al. Geen goede argumenten voor de rugligging als standaardbaringshouding tijdens de uitdrijving; een meta-analyse. Ned Tijdschr Geneeskd. 2004;148: De Jonge A et al. Opvattingen van vrouwen over verschillende baringshoudingen. TvV november De Jonge A et al. Toegenomen bloedverlies in verticale baringshouding veroorzaakt door perineumletsel. TvV december De Jonge A et al. Baringshouding tijdens de uitdrijving. Opvattingen van eerstelijns verloskundigen. TvV oktober De website van de The Normal Birth Campaign is De Jonge A et al. Are there inequalities in choice of birthing position? Sociodemographic and labour factors associated with the supine position during the second stage of labour. Midwifery 2009 Aug;25(4): Dit onderzoek naar keusongelijkheid wat baringshoudingen betreft is opgenomen in het proefschrift van A. de Jonge (referentie 1) als hoofdstuk Het onderzoek naar welzijn drie jaar post partum is alleen opgenomen in het proefschrift van A. de Jonge (referentie 1) in hoofdstuk Folders Jouw bevalling: Hoe bereid je je voor? en Jouw bevalling: Hoe ga je om met pijn?. KNOV, Utrecht, maart
14 Bijlage 1 Relevante aanbevelingen standaard NVO en PVB B1.1 Aanbevelingen standaard NVO over houdingsverandering tijdens de ontsluitingsfase De aanbevelingen over houdingsverandering tijdens de ontsluitingsfase vindt u op pagina 32 en 35 van de standaard NVO. Pagina 32: Effectieve interventies die overwogen kunnen worden tijdens de latente fase van de ontsluiting zijn (tussen haakjes staat waarop deze interventies effect hebben): ( ) regelmatig van houding veranderen en rondlopen (pijnbestrijding, comfort en voortgang). Pagina 35: Effectieve interventies tijdens de actieve fase van de ontsluiting zijn (effect op) : ( ) rondlopen, van houding veranderen (pijn, comfort, voortgang). In de Wetenschappelijke onderbouwing van de standaard vindt u een uitgebreide evidence-bespreking vanaf pagina 187. U kunt deze downloaden via B1.2 Aanbeveling standaard PVB over bevallingsvoorlichting tijdens de zwangerschap De aanbeveling over voorlichting tijdens de zwangerschap als voorbereiding op de bevalling vindt u op pagina 44 van de standaard PVB: Bereid uw cliënt zodanig voor op de baring dat zij weet wat er gaat gebeuren en met voldoende vertrouwen de baring ingaat. Een geboorteplan kan een bruikbaar instrument zijn bij de voorbereiding op de baring. In de Wetenschappelijke onderbouwing bij de standaard PVB vindt u een uitgebreidere evidence-bespreking vanaf pagina 178. U kunt deze downloaden via B2.2 Aanbeveling standaard PVB over groepsvoorlichting tijdens de zwangerschap De aanbeveling over groepsvoorlichting vindt u op pagina 23 van de standaard PVB: Om tegemoet te kunnen komen aan de informatiebehoefte/noodzaak tot voorlichting van cliënten, kunt u overwegen om groepsbijeenkomsten te organiseren voor het geven van algemene informatie over zwangerschap, baring en kraamperiode. 14
Handreiking. Huisbezoek
Handreiking Huisbezoek Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen 28 februari 2013 1 Inleiding Deze handreiking verschijnt in het kader van de door de KNOV uitgevoerde pilot over het 34 weken
Nadere informatieAchtergrond. Methode. Resultaten
Marianne J. Nieuwenhuijze, Irene Korstjens, Ank de Jonge, Luc Budé, Toine L.M. Lagro-Janssen Inleiding De meeste vrouwen willen een actieve rol spelen in de zorg tijdens hun zwangerschap en geboorte [1-4].
Nadere informatieKetenprotocol. Niet vorderende ontsluiting
Ketenprotocol Niet vorderende ontsluiting Auteurs: Ingrid Mourits en Esther van Uffelen maart 2015 Datum concept: Index: onderwerp pagina Algemeen 2 Doel en uitgangspunten 2 Betrokken disciplines 2 Inleiding
Nadere informatieToetsprogramma. Omgaan met baringspijn: voorlichting en beleid
Toetsprogramma Omgaan met baringspijn: voorlichting en beleid Colofon Dit toetsprogramma is een publicatie van de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV). 2016 Koninklijke Nederlandse
Nadere informatieHandreiking. Belinstructies voor de bevalling. Publieksversie
Handreiking Belinstructies voor de bevalling Publieksversie Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen Maart 2011 Inhoudsopgave 1. Doel van deze handreiking 3 2. Motivatie voor de handreiking
Nadere informatieKennispoort conferentie 2016
Kennispoort conferentie 206 Het effect van de geplande plaats van bevalling op obstetrische interventies en maternale uitkomsten bij laagrisico vrouwen Belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling
Nadere informatieVoorlichtingsavond Zwangerschap en Bevalling. Vakgroep Obstetrie & Gynaecologie Zuyderland Geboortecentrum Verloskundig Samenwerkingsverband
Voorlichtingsavond Zwangerschap en Bevalling Vakgroep Obstetrie & Gynaecologie Zuyderland Geboortecentrum Verloskundig Samenwerkingsverband Inleiding Voorlichting & infomarkt Waarom deze voorlichtingsavond?
Nadere informatieGeboorteplan ideeën en wensen over je bevalling
Geboorteplan ideeën en wensen over je bevalling In dit geboorteplan kun je ideeën en wensen over je bevalling opschrijven. De verloskundige of gynaecoloog (vanaf hier verloskundig zorgverlener genoemd)
Nadere informatieGeboorteplan Afdeling gynaecologie en verloskunde AZM November 2014
Geboorteplan Afdeling gynaecologie en verloskunde AZM November 2014 Inleiding bij dit document Wat is een geboorteplan Een geboorteplan is een schema waarin je beschrijft wat je verwachtingen en wensen
Nadere informatieHoe werkt een badbevalling?
BEVALLEN IN BAD In de onze regio is het mogelijk om in bad te bevallen en /of de weeën op te vangen. Het water zorgt voor betere ontspanning, waardoor weeën minder heftig voelen en de ontsluiting mogelijk
Nadere informatieWie zijn wij. ! Verloskundigen. ! Ziekenhuizen. ! Kraamzorg
Welkom!" Wie zijn wij! Verloskundigen! Ziekenhuizen! Kraamzorg Informatie over zwangerschap, bevalling en kraamzorg Verloskunde in Nederland Opbouw verloskundig systeem Verloskundige Gezonde zwangerschap
Nadere informatiePijnbestrijding tijdens de bevalling
1/6 Verloskunde Pijnbestrijding tijdens de bevalling 1. Inleiding 2 2. Hoe ontstaat pijn tijdens de bevalling? 2 3. Invloed op de pijn 2 4. Hoe kan de pijn worden bestreden? 2 5. Pijnbehandelingen met
Nadere informatieHandreiking. Belinstructies voor de bevalling. Versie voor verloskundigen
Handreiking Belinstructies voor de bevalling Versie voor verloskundigen Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen Maart 2011 Inhoudsopgave 1. Doel van deze handreiking 3 2. Motivatie voor
Nadere informatieEen badbevalling in het St. Anna Ziekenhuis
Een badbevalling in het St. Anna Ziekenhuis Deze folder geeft informatie over de badbevalling. Daarnaast zetten we een aantal praktische zaken en nuttige informatie op een rijtje. Een badbevalling in het
Nadere informatieInhoud. De gezonde vrouw 19. Factoren van de baring 31. Woord vooraf 13. Inleiding 15. uitdrijvingsfase 62 HOOFDSTUK Gezonde voeding 19
Inhoud Woord vooraf 13 Inleiding 15 HOOFDSTUK 1 De gezonde vrouw 19 1.1. Gezonde voeding 19 1.2. Gezonde psyche en gedrag van de vrouw tijdens de reproductieve leeftijd 22 1.3. Plaats van bevallen en zorgmodellen
Nadere informatieStuitligging. Verloskunde. Locatie Langendijk
Stuitligging Verloskunde Locatie Langendijk Deze folder is grotendeels gebaseerd op informatie die u terug kunt vinden op de website van de landelijke vereniging van gynaecologen (NVOG) en de verloskundigen
Nadere informatieHet geboorteplan. Informatie voor zwangeren. April 2010. Wat is een geboorteplan?
Het geboorteplan Informatie voor zwangeren April 2010 Wat is een geboorteplan? In een geboorteplan beschrijf je jouw wensen rondom de bevalling. Sommige vrouwen vinden het fijn om zich zo alvast voor te
Nadere informatieBeroepssituaties. A. Beroepssituaties eerstelijns praktijk. Beroepssituatie 1: Telefonisch consult (prenataal, nataal, postnataal)
Beroepssituaties Situaties die in de beroepspraktijk voorkomen zijn in het curriculum omschreven als beroepssituaties, die duidelijk voor de verloskundige praktijk herkenbaar zijn. Deze beroepssituaties
Nadere informatieInleiding Het jaarverslag van 2017 is een overzicht van de activiteiten van Zwanger in Brussel.
Jaarverslag 2017 Inleiding Het jaarverslag van 2017 is een overzicht van de activiteiten van Zwanger in Brussel. Visie Vroedvrouwenpraktijk Zwanger in Brussel wil de natuurlijke benadering en een bewuste
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/66033 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Klapwijk-Hermus, M.A.A. Title: Birth Centre Care in the Netherlands: added value?!
Nadere informatieOpinions of maternity care professionals about integration of care during labor for moderate risk indications: a Delphi study in the Netherlands
Opinions of maternity care professionals about integration of care during labor for moderate risk indications: a Delphi study in the Netherlands Hilde Perdok Afdeling > Midwifery Science Achtergrond Verwijzingen
Nadere informatieBloedverlies bij verticale baring
Bloedverlies bij verticale baring Een observationeel onderzoek op basis van gemeten bloedverlies De verticale baring staat weer in de belangstelling. Voordelen zijn grotere bekkenmaten, betere uteruscontracties
Nadere informatieH Pijnbestrijding tijdens de bevalling (copyright NVOG)
H.291397.0316 Pijnbestrijding tijdens de bevalling (copyright NVOG) Inleiding De geboorte van een kind is een intensieve en vaak heftige ervaring, zowel lichamelijk als emotioneel. Vlak voor en tijdens
Nadere informatieMultidisciplinair pijnprotocol Pagina 1 van 5
Multidisciplinair pijnprotocol Pagina 1 van 5 Doel: Multidisciplinaire afspraak tussen de bij het VSV Leeuwarden aangesloten drie zorgpartijen over mogelijke pijnverlichting tijdens alle fasen van de baring
Nadere informatiePijnbestrijding tijdens de bevalling
Veel vrouwen ervaren de ontsluitingsweeën als pijnlijk. Soms geldt dat ook voor de uitdrijvingsweeën, die er samen met het persen voor zorgen dat de baby geboren wordt. De duur en de ernst van de pijn
Nadere informatieVerloskundigenpraktijk Lucina H.R. Holst-erf TD Dordrecht Afspraken Spoed
Geboorteplan Niemand weet hoe jouw bevalling zal zijn. Maar wat jij zelf wel weet: welke omstandigheden voor jou fijn zijn/lijken om te kunnen ontspannen, je veilig te voelen en zo veel mogelijk controle
Nadere informatieSerotiniteit. Versie November 17. Wens 41 weken inleiden. AD* (weken) Actie Beleid Informatie. Folder serotiniteit mee geven
Wens 41 weken inleiden AD* (weken) Actie Beleid Informatie 39 - Counselen volgens gezamenlijke voorlichting Folder serotiniteit mee geven - Folder mee geven 40 - Strippen overwegen - Consult serotiniteit
Nadere informatiePijnstilling tijdens de bevalling
Patiënteninformatie Pijnstilling tijdens de bevalling rkz.nl De geboorte van een kind is lichamelijk en emotioneel een intensieve en vaak heftige ervaring. Vlak voor en tijdens de bevalling gebeurt er
Nadere informatiep a t i ë n t e n i n f o r m a t i e 2
Geboorteplan Inhoud Geboorteplan... 3 Wat kunt u verwachten... 4 Verloskamers... 4 Wat staat er in het geboorteplan... 5 Geboorteplan... 9 p a t i ë n t e n i n f o r m a t i e 2 Geboorteplan Een geboorteplan
Nadere informatieVariatie in verwijzingen tijdens de baring. Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen
Variatie in verwijzingen tijdens de baring Variatie in verwijzingen tijdens de baring Aanleiding voor reflectie (potentiële) belangenverstrengeling Geen relevante relaties met bedrijven Geen Het onderzoek
Nadere informatiePijnbestrijding tijdens de bevalling
Sophia Kinderziekenhuis Centrumlocatie Veel vrouwen ervaren de ontsluitingsweeën (samentrekkingen van de baarmoeder die ervoor zorgen dat de baarmoedermond zich opent) als pijnlijk. Soms geldt dat ook
Nadere informatieInleiding Visie Veranderingen in 2015 Verantwoording
Jaarverslag 2015 Inleiding Het jaarverslag van 2015 is een overzicht van de activiteiten van Zwanger in Brussel. Dit jaar is het eerste jaar dat we volledig zijn overgeschakeld naar het elektronisch dossier
Nadere informatieInleiding Visie Veranderingen in 2016 Verantwoording
Jaarverslag 2016 Inleiding Het jaarverslag van 2016 is een overzicht van de activiteiten van Zwanger in Brussel. Eén van de grote veranderingen in 2016 was de oprichting van onze CVBA. Sinds 1 januari
Nadere informatieZwangerschap en bevalling na een eerdere keizersnede
Zwangerschap en bevalling na een eerdere keizersnede Inleiding U heeft een medische indicatie om bij Rhena te bevallen, omdat u in het verleden een keizersnede heeft gehad. In deze folder leest u meer
Nadere informatieinformatie voor u Bevallen na een eerdere keizersnede
informatie voor u Bevallen na een eerdere keizersnede In het verleden ben je een keer bevallen via een keizersnede. Je bent nu weer zwanger en gaat straks bevallen. Mogelijk heb je al nagedacht over de
Nadere informatieOPDRACHTEN. Verzorgende IG. Module 8 Kraamzorg
OPDRACHTEN Verzorgende IG Module 8 Kraamzorg Inhoudsopgave Leeropdrachten 3 De cliënt in de kraamzorg 5 A Taken van de kraamverzorgende 5 B Visie op kraamzorg 7 C Ontwikkelingskenmerken van het ongeboren
Nadere informatieBevallen na een eerdere keizersnede. Poli Gynaecologie
00 Bevallen na een eerdere keizersnede Poli Gynaecologie 1 In het verleden ben je een keer bevallen via een keizersnede. Je bent nu weer zwanger en gaat straks bevallen. Mogelijk heb je al nagedacht over
Nadere informatieZwangerschap en bevalling na een eerdere keizersnede
Zwangerschap en bevalling na een eerdere keizersnede Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding U heeft een medische indicatie om bij Rhena te bevallen, omdat u in het
Nadere informatieInhoudsopgave Inleiding... 3 Wat is een stuitligging?... 3 Hoe vaak komt een stuitligging voor?... 5 Waarom ligt een kind in een stuitligging?...
STUITLIGGING 250 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Wat is een stuitligging?... 3 Hoe vaak komt een stuitligging voor?... 5 Waarom ligt een kind in een stuitligging?... 5 Onderzoek bij een stuitligging... 5
Nadere informatieAngst voor de pijn. Prof. dr. Arie Franx. Pre-eclampsia and cardiovascular disease. Kennispoort Verloskunde, 3 februari 2012
Angst voor de pijn Pre-eclampsia and cardiovascular disease Kennispoort Verloskunde, 3 februari 2012 Prof. dr. Arie Franx Overdracht van 1 e naar 2 e lijn voor sedatie/pijnbestrijding Nederland 2001-2010,
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/33299 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Stralen, Giel van Title: The aberrant third stage of labour Issue Date: 2015-06-16
Nadere informatieWelkom op onze informatieavond over de bevalling
Welkom op onze informatieavond over de bevalling Wie zijn wij? Praktijk assistente Erlijne Fischer Hoe ziet de avond eruit? Laatste weken De bevalling Rol verloskundige Wanneer bellen PAUZE Pijnbeleving
Nadere informatieAdvies van de Werkgroep zorginhoud voor het midriskgebied in het midwife-led centrum
Advies van de Werkgroep zorginhoud voor het midriskgebied in het midwife-led centrum Inleiding In Amsterdam hebben de Eerstelijns Verloskundigen Amsterdam Amstelland (EVAA) het initiatief genomen om samen
Nadere informatieVoorbereiding op de bevalling
Voorbereiding op de bevalling Dit document bevat vertrouwelijke informatie van JijWij. Het kopiëren en/of verspreiden van dit document zonder voorgaand schriftelijke toestemming van JijWij is verboden.
Nadere informatieSamenvatting. Introductie. Suze Jans, Hilde Perdok, Ben Willem Mol, Ank de Jonge
Suze Jans, Hilde Perdok, Ben Willem Mol, Ank de Jonge Introductie Samenwerking tussen de eerste- en tweedelijns verloskundige zorgverleners tijdens zwangerschap en bevalling krijgt veel aandacht zowel
Nadere informatieHieronder vind je en groot aantal punten om over na te denken.
Als je zwanger bent en bijna gaat bevallen is het handig om je voorkeuren op te schrijven. De voorkeuren helpen je om van te voren na te denken over hoe jij je bevalling en kraamtijd voor je ziet. Als
Nadere informatieMEDICAMENTEUZE PIJNBESTRIJDING TIJDENS DE BEVALLING cliënteninformatie
VSV ACHTERHOEK OOST MEDICAMENTEUZE PIJNBESTRIJDING TIJDENS DE BEVALLING cliënteninformatie 1. Inleiding 2. Hoe ontstaat pijn tijdens de bevalling? 3. Invloed op de pijn 4. Hoe kan de pijn worden bestreden?
Nadere informatieBevallen in Bronovo. Welkom! Presentatie Verloskunde en Gynaecologie
Bevallen in Bronovo Welkom! Welkom in Bronovo Inhoud voorlichtingsavond Voorbereiding op de bevalling De bevalling Wat als het nèt anders gaat? Pijnstilling Praktische informatie Voorbereiding Onder controle
Nadere informatieStuitligging. Wat is een stuitligging?
Stuitligging Sommige kinderen liggen tegen het einde van de zwangerschap in stuitligging: met de billen naar beneden en het hoofd omhoog. Vroeg in de zwangerschap is een stuitligging heel gewoon, maar
Nadere informatieStuitligging. Wat is een stuitligging?
Stuitligging Sommige kinderen liggen tegen het einde van de zwangerschap in stuitligging: met de billen naar beneden en het hoofd omhoog. Vroeg in de zwangerschap is een stuitligging heel gewoon, maar
Nadere informatiepagina 1 van 5 Let op: Deze geprinte versie is 24 uur geldig. Parallelle acties verloskundige zorg regio Rivierenland Algemeen Inleidende gegevens Doel: Type: Handelingsclassificatie: Anatomische classificatie:
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting De organisatie van de geboortezorg in Nederland is gebaseerd op het principe dat zwangerschap, bevalling en kraambed fysiologische processen zijn. Het verschil met veel andere landen is de
Nadere informatieProtocol: vliezen breken bij multigravidae bij 41+5/41+6 ter voorkoming van serotiniteit
Protocol: vliezen breken bij multigravidae bij 41+5/41+6 ter voorkoming van serotiniteit Documentgebied Groep(en) Autorisatie Beoordelaar(s) Documentbeheerder(s) Auteur Verloskunde Alle partijen aangesloten
Nadere informatieBevallen na eerdere keizersnede
Bevallen na eerdere keizersnede Inleiding Deze brochure wordt je aangeboden door de afdeling verloskunde van het Ommelander Ziekenhuis. Wij vinden het belangrijk dat patiënten goede voorlichting krijgen.
Nadere informatieInleiden van de bevalling
Gynaecologie Inleiden van de bevalling Inleiding U heeft van uw gynaecoloog te horen gekregen dat u wordt ingeleid. Het inleiden van de baring betekent dat we de bevalling kunstmatig op gang brengen. In
Nadere informatieProgramma. Filmpje. Presentaties nalezen? 7-1-2015. Informatieavond over de bevalling. www.spaarneziekenhuis.nl Gynaecologie en verloskunde Bevallen
Programma 19.30-20.30 Groep 1 Groep 2 Algemene informatie - verloskundige De normale bevalling - verloskundige Pijnstilling anesthesist Praktische tips - verpleegkundige 20.30-20.45 Pauze: Koffie/Thee
Nadere informatieSuggesties, aanbevelingen en opmerkingen zijn dan ook van harte welkom.
Inleiding Evenals voorgaande jaren hebben we ook van 2011 een overzicht gemaakt van al onze activiteiten en dit gebundeld onder de naam 'jaarverslag'. Visie Vroedvrouwenpraktijk Zwanger in Brussel wil
Nadere informatieHet draaien van een kind in stuitligging
Het draaien van een kind in stuitligging Afdeling gynaecologie en verloskunde Inhoud 1 Algemeen 1.1 Verschillende soorten stuitligging 1.2 Percentage stuitligging 1.3 Wat betekent een stuitligging voor
Nadere informatieAanbevelingen Vanaf 40 weken iedere zwangere voorlichten over de mogelijkheden bij dreigende serotiniteit. De mogelijkheden zijn;
VSV ACHTERHOEK OOST PROTOCOL NADERENDE SEROTINITEIT Doel protocol Het stroomlijnen en eventueel beperken van serotintiteit. Aanbevelingen Vanaf 40 weken iedere zwangere voorlichten over de mogelijkheden
Nadere informatiePijnbestrijding tijdens de bevalling
Pijnbestrijding tijdens de bevalling Inhoudsopgave 1 Inleiding... 1 2 Hoe ontstaat pijn?... 1 3 Invloed van pijn... 2 4 Hoe kan de pijn worden bestreden?... 2 5 Pijnbehandelingen met medicijnen... 3 Ruggenprik
Nadere informatieWelkom! Hoog zwanger Bevalling Kraamtijd
Welkom! Hoog zwanger Bevalling Kraamtijd Sophie Ruth Yvonne Marije Ariëtte Voorstelrondje Programma Bevalling Verschillende fasen Weeën opvangen Wanneer bellen? Naar het ziekenhuis Kraamtijd Voeding Na
Nadere informatieHET GEBOORTECENTRUM. Een prima plek voor vrouwen die kiezen om niet thuis te bevallen
HET GEBOORTECENTRUM Een prima plek voor vrouwen die kiezen om niet thuis te bevallen EVALUATIE VAN DE GEBOORTECENTRA IN NEDERLAND In deze samenvatting vindt u de belangrijkste resultaten van het Onderzoek.
Nadere informatieJa/nee vraag. (Verwachting is dat de nieuwe standaard eind 2010 uitkomt)
Bijlage 1 module Verloskundig Handelen nr Omschrijving type Bron Toelichting voor verloskundigen/ 1 Is er een protocol Anemie dat in overeenstemming is met de actuele aanbevelingen uit de standaard? structuur
Nadere informatieZwanger en bevallen na eerdere keizersnede
Zwanger en bevallen na eerdere keizersnede Deze folder is ontwikkeld voor vrouwen die zwanger zijn en in een eerdere zwangerschap met een keizersnede zijn bevallen. Het litteken van een eerdere keizersnede
Nadere informatieC Geboorteplan
Geboorteplan Geboorteplan Een geboorteplan is een document waarin u uw wensen rondom uw bevalling kenbaar maakt. Het dient als communicatiemiddel. Het geeft u de kans uw persoonlijke wensen en verwachtingen
Nadere informatieKlinisch bevallen in het Elkerliek ziekenhuis
Klinisch bevallen in het Elkerliek ziekenhuis Dit document bevat vertrouwelijke informatie van JijWij. Het kopiëren en/of verspreiden van dit document zonder voorgaand schriftelijke toestemming van JijWij
Nadere informatieKlinisch bevallen in het Elkerliek ziekenhuis
Klinisch bevallen in het Elkerliek ziekenhuis Dit document bevat vertrouwelijke informatie van JijWij. Het kopiëren en/of verspreiden van dit document zonder voorgaand schriftelijke toestemming van JijWij
Nadere informatieBeste mevrouw en partner,
Beste mevrouw en partner, Om de bevalling zo goed mogelijk te laten verlopen, maken steeds meer zwangeren gebruik van een geboorteplan. In een geboorteplan maakt u uw wensen rondom de bevalling kenbaar.
Nadere informatieBevalling na een keizersnede
Bevalling na een keizersnede Vrouw Moeder Kind-centrum U krijgt deze folder omdat een vorige bevalling is geëindigd in een keizersnede. Omdat u een keizersnede in de voorgeschiedenis heeft is het voor
Nadere informatieAls je nog zwanger bent na je uitgerekende datum
Als je nog zwanger bent na je uitgerekende datum 1 Je bent nog niet bevallen. Misschien valt het je mee om nog zwanger te zijn na je uitgerekende datum, of misschien valt het je zwaar. De meeste vrouwen
Nadere informatieFolder voorbereiding op de bevalling
Folder voorbereiding op de bevalling Dit document bevat vertrouwelijke informatie van JijWij. Het kopiëren en/of verspreiden van dit document zonder voorgaand schriftelijke toestemming van JijWij is verboden.
Nadere informatieOpbouw webinar. Uitleg nieuwe indicatoren en verschil met de oude. Waarom deze indicatoren? Hoe te gebruiken voor de verbetering van kwaliteit?
Opbouw webinar Uitleg nieuwe indicatoren en verschil met de oude. Waarom deze indicatoren? Hoe te gebruiken voor de verbetering van kwaliteit? Tips voor de toekomst. Uitgangspunten VWS over Kwaliteit en
Nadere informatieVSV-beleid Coördinerend Zorgverlener juli 2018 VSV. Werkgroep Coördinerend Zorgverlener. Opdracht
VSV Werkgroep Coördinerend Zorgverlener 1. Opdracht Opdracht werkgroep Coördinerend Zorgverlener Opdracht Scope Opdrachtgevers Stel een format en werkwijze op voor een Coördinerend Zorgverlener in ons
Nadere informatieNederlandse samenvatting Over moedersterfte en de rol van vertraging
Nederlandse samenvatting Over moedersterfte en de rol van vertraging 125 Vertraging Ieder jaar worden er miljoenen vrouwen zwanger over de hele wereld. Vaak eindigt dit in de geboorte van een gezond kind
Nadere informatieDatum 28 juli 2016 Betreft Afschaffen eigen betaling bij poliklinische bevalling zonder indicatie
> Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Mevrouw drs. E. Schippers, Postbus 20350 2500 EJ 'S-GRAVENHAGE 0530. Eekholt 4 1112 XH Diemen Postbus 320
Nadere informatieKlinisch bevallen. in het Elkerliek ziekenhuis.
Klinisch bevallen in het Elkerliek ziekenhuis www.jijwij.nl Deze brochure is geschreven voor vrouwen en hun partners die in het Elkerliek ziekenhuis in Helmond gaan bevallen. Wat neem je mee Voor de bevalling
Nadere informatieHet draaien van een kind in stuitligging
Het draaien van een kind in stuitligging Afdeling gynaecologie en verloskunde Inhoud 1 Algemeen 1.1 Verschillende soorten stuitligging 1.2 Percentage stuitligging 1.3 Wat betekent een stuitligging voor
Nadere informatieIntroductie. Methoden. Jeanette Mesman, Ank de Jonge, Judith Manniën, Joost Zwart, Jeroen van Dillen en Jos van Roosmalen
Jeanette Mesman, Ank de Jonge, Judith Manniën, Joost Zwart, Jeroen van Dillen en Jos van Roosmalen Introductie De relatieve veiligheid van geplande thuisbevallingen is een onderwerp van voortdurende discussie
Nadere informatieDoula opleiding In Bloei. Integer. Betrouwbaar. Loyaal. Ondernemend. Eerlijk. Inventief
Doula opleiding In Bloei Integer. Betrouwbaar. Loyaal. Ondernemend. Eerlijk. Inventief Vrijdag 27 januari 9.30u Welkom en Opening 10.15u Holding space; emotionele steun 11.00u Koffie/thee pauze 11.15u
Nadere informatieJij kunt, nu en tijdens de bevalling, in je eigen KRACHT gaan staan. KRACHT is een acroniem en staat voor:
Dit is jouw KRACHT Jij kunt, nu en tijdens de bevalling, in je eigen KRACHT gaan staan. KRACHT is een acroniem en staat voor: Kwaliteiten Reikwijdte Aanpakken Controle Hou vol Trots Het benutten van je
Nadere informatieErvaren tevredenheid over de geboorte
Ervaren tevredenheid over de geboorte een meetinstrument voor moeders na de bevalling Introductie Inzicht krijgen in moeders ervaringen over de geboorte van haar kind kan worden gerealiseerd door gebruik
Nadere informatieVERRICHTINGENDOSSIER
VERRICHTINGENDOSSIER 2012-2013 Doel van het verrichtingendossier Het dossier ondersteunt de opleiding bij het toezicht op het voldoen aan de wettelijke verplichtingen gesteld aan de aantallen specifieke
Nadere informatie- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE?
- Geplaatst in VISUS 4-2017 - EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? Om de verschillen tussen de kennis uit het laatste wetenschappelijk bewijs en de klinische praktijk kleiner te maken is de afgelopen
Nadere informatieInleiden van de bevalling
OLVG, locatie West Inleiden van de bevalling Je gynaecoloog of verloskundige heeft geadviseerd om de bevalling te laten inleiden. Dat betekent dat je medicijnen krijgt om de bevalling op te wekken. Dat
Nadere informatieHet maken van een keuze Wanneer is een vaginale bevalling bij een stuitligging mogelijk. Heeft u de keuze? Het maken van een keuze. Tot slot.
Een stuitligging Inhoud Algemeen Wat is een stuitligging? Hoe vaak komt een stuitligging voor? Waarom ligt de baby in stuitligging? Als de baby bij ongeveer 36 weken nog in stuitligging ligt Het draaien
Nadere informatieProtocol Obesitas. 1.0 Definitie obesitas
Protocol Obesitas 1.0 Definitie obesitas Obesitas is een abnormale gezondheidstoestand waarbij er een overschot aan vetweefsel is. De meest gebruikte definitie is gebaseerd op de Quetelet-index of Body
Nadere informatieBMI protocol. Doel protocol Gezamenlijk protocol van de 1 e en 2 e lijn met als doel een eenduidig beleid voor alle zwangeren met een BMI > 30.
BMI protocol Doel protocol Gezamenlijk protocol van de 1 e en 2 e lijn met als doel een eenduidig beleid voor alle zwangeren met een BMI > 30. BMI onderverdeling (kg/m2) Ondergewicht: BMI
Nadere informatieConcept checklist voor afspraken in de regio (VSV) versie 0.1
Concept checklist voor afspraken in de regio (VSV) versie 0.1 Naam regio/vsv: (onafhankelijk) Voorzitter van regio/vsv: (indien aanwezig) Leden van bestuur regio/vsv: Contactgegevens ((e-mail)adres en
Nadere informatiePijnbestrijding tijdens de bevalling
Pijnbestrijding tijdens de bevalling Inhoud 1. Inleiding 2. Hoe ontstaat pijn tijdens de bevalling? 3. Hoe kan de pijn worden bestreden? 4. Pijnbehandelingen met medicijnen 5. Wat is een goede medicamenteuze
Nadere informatieObesitas. Oktober. Zorgpad Low risk B en High risk A
Obesitas Zorgpad Low risk B en High risk A Oktober Dit document bevat mogelijk vertrouwelijke informatie van JIJWIJ. Het kopiëren en/of verspreiden van dit document zonder voorafgaande schriftelijke toestemming
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting De levensverwachting van mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) is gemiddeld 13-30 jaar korter dan die van de algemene bevolking. Onnatuurlijke doodsoorzaken zoals
Nadere informatieInhoudsopgave. Inleiding 3. Wat is een stuitligging 3. Hoe vaak komt een stuitligging voor 4. Onderzoek bij een stuitligging 4
Stuitligging Inhoudsopgave blz. Inleiding 3 Wat is een stuitligging 3 Hoe vaak komt een stuitligging voor 4 Onderzoek bij een stuitligging 4 Wat gebeurt er als de baby bij ongeveer 36 weken nog in stuitligging
Nadere informatieInforma)ebrochure. Informatiebrochure
Informa)ebrochure Informatiebrochure Een kort overzicht over de inhoud van de lessen, mentorschap programma, opleidingsstructuur en de kerndoelen waarmee gewerkt wordt. Farola Dumont Een kort overzicht
Nadere informatieProtocol Niet vorderende ontsluiting
Protocol Niet vorderende ontsluiting Definitie Er is sprake van een niet vorderende ontsluiting indien de toename van de ontsluiting < 1 cm/ per uur bedraagt of wanneer er gedurende twee tot vier uur geen
Nadere informatieVSV Achterhoek Oost Protocol Preventie en behandeling van early-onset neonatale infecties
VSV Achterhoek Oost Protocol Preventie en behandeling van early-onset neonatale infecties Doel Het doel van dit protocol is preventie, herkenning, optimalisering van diagnostiek en behandeling van early-onset
Nadere informatieWat is een stuitligging?
Stuitligging Inhoudsopgave Wat is een stuitligging? 4 Hoe vaak komt een stuitligging voor? 5 Redenen waarom een baby in stuitligging ligt 5 Onderzoek bij een stuitligging 5 Het draaien van een baby: van
Nadere informatieRegioprotocol; Foetale Bewaking durante partu. juni 2016
Regioprotocol; Foetale Bewaking durante partu juni 2016 Dit document bevat mogelijk vertrouwelijke informatie van JIJWIJ. Het kopiëren en/of verspreiden van dit document zonder voorafgaande schriftelijke
Nadere informatiePijnbestrijding tijdens de bevalling
Gynaecologie / Verloskunde Pijnbestrijding tijdens de bevalling i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Inleiding De geboorte van een kind is een intensieve en vaak heftige ervaring, zowel lichamelijk
Nadere informatieStuitligging.
Stuitligging www.jijwij.nl Als een kind met het hoofd boven in de baarmoeder ligt en met de stuit naar beneden, spreken we van een stuitligging. Waarom een kind in stuitligging ligt, is meestal niet duidelijk.
Nadere informatieRegistratieformulier voor de gegevens rondom de zwangerschap en bevalling
Registratieformulier voor de gegevens rondom de zwangerschap en bevalling Beste collega, Hierbij treft u het registratieformulier aan voor de gegevens rondom de zwangerschap en bevalling van uw patiënte.
Nadere informatie