Het neo-conservatisme van de historicus Xiao Gongqin kan beschouwd worden als een duidelijk voorbeeld van de interactie tussen technocratische en

Transcriptie

1 SAMENVATTING Dit onderzoek heeft aangetoond dat de betekenis van het concept conservatisme (baoshou zhuyi) zeer betwist was onder intellectuelen tijdens de vroege jaren Technocratische intellectuelen, historici, intellectuele historici, filosofen en literatuurwetenschappers definieerden het concept zodanig dat het overeenstemde met hun respectievelijke agenda s. Door het gebruik van het concept conservatisme als uitgangspunt te nemen en door de aandacht te vestigen op hoe Chinese intellectuelen invulling gaven aan dit concept heeft dit onderzoek deze verscheidenheid aan interpretaties tot zijn recht laten komen. Desalniettemin is de vraag gesteld of deze concrete verwijzingen ook manifestaties waren van een algemene conservatieve stijl van denken, namelijk de verdediging van conservatieve doeleinden waarbij conservatieve gronden werden aangevoerd. Alleen in die gevallen waarin intellectuelen het behoud van de Chinese gemeenschap beargumenteerden op grond van de inherente waarde van de Chinese traditie is gesteld dat de verwijzing naar conservatisme een manifestatie was van een conservative stijl van denken. Meer bepaald is in dit onderzoek het concept conservatisme bestudeerd in relatie tot het tegenconcept (Gegenbegriff) van radicalisme (jijin zhuyi). Dit heeft het mogelijk gemaakt om het begrip conservatisme als een continuüm op te vatten, aangezien alle verwijzingen naar conservatisme ongeacht of zij deel uitmaakten van een argument ter bevordering van politieke legitimiteit, dan wel of zij gesitueerd waren binnen een pleidooi voor traditionele morele waarden plaatsvonden tegen de achtergrond van de verwerping van radicalisme. Deze aanpak heeft er ook voor gezorgd dat de interactie tussen officiële ideologie, het neo-conservatisme van technocratische intellectuelen dicht bij het machtscentrum en het conservatisme van humanistische intellectuelen verbonden aan universiteiten kon worden blootgelegd. De wederzijdse toeëigening van concepten wees in deze context niet op een officiële orkestratie van intellectuele activiteiten tijdens de jaren 1990, maar op het bestaan van een gezamenlijke reeks problemen waarop zowel de CCP als intellectuelen een antwoord trachtten te bieden.

2 Het neo-conservatisme van de historicus Xiao Gongqin kan beschouwd worden als een duidelijk voorbeeld van de interactie tussen technocratische en humanistische intellectuelen. Net zoals het neo-conservatisme van de prinsjes familieleden van hooggeplaatste functionarissen bestond Xiao s neo-conservatisme uit een pleidooi voor graduele economische hervormingen, gecentraliseerd bestuur, politieke en sociale stabiliteit en het instrumentele gebruik van traditionele elementen. Anderzijds is echter aangetoond dat Xiao Gongqin net als andere humanistische intellectuelen drie stadia van radicalisme onderscheidde in de moderne Chinese geschiedenis, met name het mentale radicalisme van de Honderd Dagen hervormers, het systeem determinisme van denkers ten tijde van de Republiek, en de politieke romantiek van Vier Mei denkers. De verdeling van de moderne Chinese geschiedenis in drie stadia van radicalisme was ook aanwezig in de werken van de filosoof Chen Lai en de historicus Yü Ying-shih. Chen Lai duidde respectievelijk de Vier Meibeweging, de Culturele Revolutie en de jaren 1980 aan als stadia van cultureel radicalisme, terwijl Yü Yingshih de laat-negentiende eeuw, de Vier Meibeweging en de komst van het marxisme als stadia van radicalisering bestempelde. Als gevolg van deze interactie tussen technocratische en humanistische intellectuelen is gesteld dat het vaak gemaakte onderscheid tussen een zogenaamd politiek neo-conservatisme en een cultureel conservatisme weinig doeltreffend is voor de analyse van de intellectuele situatie van de jaren Er is verder geopperd dat het nuttiger is de aandacht te richten op de aard van de verwijzing naar de Chinese traditie in plaats van de adjectieven cultureel of politiek te hanteren met betrekking tot conservatisme. Voor intellectuelen zoals de prinsjes en Xiao Gongqin was de traditie een middel dat gebruikt kon worden voor de realisatie van modernisering. Voor Yü Ying-shih en Chen Lai daarentegen was de promotie van de Chinese traditie gestoeld op het feit dat deze waarden en normen belichaamde die zij onmisbaar achtten in de toenmalige maatschappij. Het is ook beargumenteerd dat conservatisme niet zomaar een manifestatie van cultureel nationalisme of een blinde verdediging van belangen was; voor vele intellectuelen maakte de verwijzing naar conservatisme deel uit van een kritische en intellectuele reflectie op de liberale en socialistische versies van de Chinese moderniteit.

3 Deze reflectie kon dus onmogelijk gereduceerd worden tot een emotionele reactie op de invloed van een Westerse traditie; intellectuelen gingen ook een dialoog aan met het Chinese verleden. Bovendien werd de terugkeer naar de Chinese traditie niet noodzakelijk ingegeven door het feit dat deze deel uitmaakte van een Chinese identiteit; voor sommige intellectuelen belichaamde de traditie bepaalde normen en waarden die bovenal waardevol waren en niet zozeer Chinees. Dat conservatisme deel uitmaakte van een reflectie die diachronisch eerder dan synchronisch van aard was kan afgeleid worden uit het feit dat de term conservatisme vooral gebruikt werd om gebeurtenissen uit de moderne Chinese geschiedenis te evalueren. In deze historische debatten fungeerde de geschiedenis niet alleen als een medium om economische, politieke, ethische of sociale kwesties te bediscussiëren, maar ook als een object van discussie. Omdat intellectuelen niet alleen verwezen naar gebeurtenissen in de moderne Chinese geschiedenis, maar deze ook herinterpreteerden, kan gesteld worden dat de geschiedenis niet zomaar een veilige omweg was om gevoelige politieke zaken te bespreken, in tegenstelling tot wat sommige liberale critici beweerden. De herschrijving van de moderne Chinese geschiedenis als een proces van radicalisering was niet zomaar een voorbeeld van kritiek op het toenmalige beleid aan de hand van historische zinspelingen; de herschrijving van de geschiedenis in se had belangrijke gevolgen met betrekking tot de opvatting van politieke legitimiteit en nationale identiteit. De associatie van radicalisme met revolutie en socialisme gaf aan dat intellectuelen de politieke legitimiteit van de CCP in vraag stelden na het neerslaan van de opstand op het Tiananmenplein in 1989 en in de context van de internationale ondergang van het socialisme. De herschrijving van de moderne Chinese geschiedenis als de geschiedenis van modernisering in plaats van de geschiedenis van de strijd tegen feodalisme en imperialisme stelde impliciet de legitimiteit van de CCP in vraag. Hoewel de officiële ideologie de economische hervormingen voorstelde als de voortzetting van de revolutie, terwijl de legitimiteit van de revolutie in het verleden niet in vraag werd gesteld, projecteerden intellectuelen de notie van hervorming ook op de moderne Chinese geschiedenis. De verwerping van radicalisme was dus geenszins louter een echo van het economische hervormingsbeleid, in tegenstelling tot wat sommige critici beweerden.

4 Met de verwerping van radicalisme stelden intellectuelen ook het alleenrecht van de CCP op de definitie van de nationele identiteit in vraag. Intellectuelen vervingen de nationale identiteit van het Mao-tijdperk waarin klasse en de staat centraal stonden door een bredere notie van identiteit die cultureel van aard was in plaats van politiek en territoriaal het was een roep om een cultureel China. Het object van loyauteit was niet de CCP, maar een culturele Chinese natie die de grenzen van de Chinese staat overschreed. In tegenstelling tot de liberale en socialistische opvattingen van Chinese moderniteit die waren gekenmerkt door revolutionaire breuken met het verleden, bepleitten de voorstanders van een cultureel China een moderniteit die zich gradueel en met respect voor de continuïteit van de Chinese traditie ontwikkelde. De culturele opvatting van de Chinese nationale identiteit betekende ook een herinterpretatie van de rol van intellectuelen in de Chinese maatschappij. Met het einde van de Verlichting van de jaren 1980 en de toegenomen commercialisering van de maatschappij sinds 1992 bood de kritiek op het antitraditionalisme van liberalen en marxisten uit het verleden intellectuelen de mogelijkheid om zich opnieuw te verbinden met de Chinese traditie. Na het falen van het politiek engagement van de jaren 1980 en na decennia van marginalisering van Chinese intellectuelen bood de terugkeer naar de traditie een vorm van statusvernieuwing. Door de Chinese identiteit op te vatten in termen van een elitaire cultuur waarvan intellectuelen de dragers bij uitstek waren, kenden intellectuelen zichzelf een centrale rol toe in het proces van de herwaardering van de Chinese traditie. Een cruciale implicatie van de verwerping van radicalisme was dat de relatie tussen verleden, heden en toekomst werd herdacht; een nieuwe kijk op hoe veranderingen moesten worden teweeggebracht bood zich aan. De voorstand van historische continuïteit en de herwaardering van de Chinese traditie impliceerden dat een marxistische opvatting van verandering als de strijd tussen tegengestelden had plaatsgemaakt voor een nadruk op harmonie. Intellectuelen bepleitten niet langer revolutionaire breuken met het verleden of totale sociale veranderingen, maar graduele en gedeeltelijke hervormingen. Intellectuelen benadrukten ook het belang van de praktijk in plaats van idealistische plannen gebaseerd op blauwdruk ontwerpen. Hoewel de verwerping van radicalisme overeenstemde met

5 het pragmatisme van de jaren 1990, was het eveneens in strijd met de ideologie van het marxisme. Uit de verschillende betekenissen die de zogenaamde prinsjes, Xiao Gongqin, Yü Ying-shih, de deelnemers aan het debat van 1992, Chen Lai, Zheng Min en anderen hebben toegekend aan de concepten van radicalisme en conservatisme is geconcludeerd dat alleen Yü Ying-shih en Chen Lai de termen gebruikten als deel van een conservatief argument voor conservatieve doeleinden. Zij verdedigden het behoud van de Chinese gemeenschap op grond van de inherente waarde van de Chinese traditie, die voor hen onmisbare normen en waarden belichaamde. Xiao Gongqin en Zheng Min, daarentegen, hoewel hun argument gebaseerd was op de verwerping van abstracte rede en de historische groei van respectievelijk de traditie en de taal, hadden geen conservatieve bedoelingen. Xiao Gongqin had als opzicht de efficiëntie van economische hervormingen, terwijl Zheng Min s verwijzing naar de taal deel uitmaakte van een positie die kan omschreven worden als cultureel nationalisme. De prinsjes en de meeste intellectuelen die deelnamen aan het debat van 1992 hadden niet alleen geen conservatieve oogmerken; zij voerden evenmin conservatieve gronden aan. De prinsjes verwezen naar rationalistische denkers om de politieke legitimiteit van de CCP op te krikken, terwijl de meeste intellectuelen in het debat van 1992 liberale denkers aanriepen om graduele economische hervormingen te promoten. Hoewel de verwijzing naar conservatisme dus lang niet altijd gekoppeld was aan een bewuste conservatieve positie, geeft de wijdverbreide referentie naar de term tijdens de vroege jaren 1990 aan dat er toch een belangrijke verandering had plaatsgevonden in de intellectuele wereld. Het feit dat de term gebruikt werd door intellectuelen met verschillende politieke overtuigingen geeft aan dat de omarming van gradualisme en de continuïteit van de Chinese traditie deel uitmaakten van een nieuwe tijdgeest. Vóór de jaren 1990 had de term conservatisme een negative connotatie in een Chinese context; het was een etiket dat gebruikt werd door liberalen en marxisten om die intellectuelen te bekritiseren die in hun ogen de traditie hadden verdedigd ten koste van de vooruitgang. Tijdens de jaren 1990 echter kozen intellectuelen er bewust voor om de term met hun positie in verband te brengen. Conservatisme werd nu geassocieerd met een gezonde en rationele vorm van modernisering.

6 Liberalen, die in het verleden een radicale breuk met de traditie hadden voorgestaan, pleitten nu voor de creatieve transformatie van de traditie. Zelfs de CCP, wiens legitimiteit gebaseerd was op een revolutionaire breuk met het verleden, incorporeerde de Chinese traditie in haar socialisme met Chinese karakteristieken. Niet-liberale en niet-marxistische denkers die onder het socialisme onderworpen waren geweest aan onderdrukking en zelfkritiek werden nu het object van analyse. In de context van de neergang van het socialisme en de tanende morele en politieke legitimiteit van de CCP na 1989 was het minder evident dat socialisme de uitkomst was van de moderne Chinese geschiedenis. De terugkeer naar de Chinese traditie was een revolutie in de moderne zin van het woord omdat dit een eind maakte aan decennia van antitraditionalisme. Anderzijds was het ook een revolutie in de originele zin van het woord; het was een restoratie, een terugkeer naar een tijdperk waarin radicalisme nog niet was doorgedrongen tot in de wortels van de Chinese geest.

7