DE SPELLING VAN DE ENGELSE

Transcriptie

1 Universiteit Gent Academiejaar DE SPELLING VAN DE ENGELSE WERKWOORDEN Een onderzoek naar de regels voor de spelling van de Engelse werkwoorden van verleden tot heden Promotor : Prof. Dr. Johan De Caluwe Verhandeling voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte voor het verkrijgen van de graad van master in de taal- en letterkunde: Nederlands - Engels door Ann Declerck

2 De taal is van de mensen. De mensen zijn niet van de taal. Urbanus

3 Woord vooraf Graag zou ik enkele mensen in het bijzonder willen bedanken voor hun steun en hulp gedurende het voorbije academische jaar waarin ik aan deze masterproef heb gewerkt. Allereerst natuurlijk Prof. Dr. Johan De Caluwe, want zonder hem was er nooit een masterproef gekomen. Hij heeft mij van in het begin enthousiast ondersteund in mijn ideeën en geholpen waar hij kon. Bedankt voor al uw steun en de tijd die u voor mij hebt vrijgemaakt. Daarnaast wil ik ook mijn ouders bedanken die me altijd hebben gesteund in de keuzes die ik heb gemaakt en mijn mama in het bijzonder omdat zij heeft ook de tijd heeft vrijgemaakt om deze masterproef na lezen. Ten slotte wil ik ook mijn vriend, Maarten Van Looy, bedanken voor het nalezen en voor de vele debatten over dit onderwerp die tot nieuwe inzichten hebben geleid. 3

4 Inhoud Woord vooraf Inleiding De spelling Het begin van de Nederlandse spelling De beginselen van de Nederlandse spelling Het verschil tussen Nederland en Vlaanderen De optimale spelling De nieuwe spelling De groene spelling De alternatieve witte spelling Hoe is de witte spelling ontstaan? Wat maakt de witte spelling anders? De opkomst van de Engelse werkwoorden in de nieuwe spelling De spellingregels van de Engelse werkwoorden in De hoofdregel De uitzonderingsregels Methode Het diachrone onderzoek Het aanleggen van een lijst De keuze voor het Groene Boekje Het synchrone onderzoek Het aanleggen van een lijst De lijst van Timmers Andere naslagwerken De opgenomen werkwoorden Het continuüm van de Engelse werkwoorden Vernederlandste uitgang Vernederlandsing volgens de uitzonderingsregels van het Groene Boekje Vernederlandsing van een deel van het werkwoord Engelse leenvertalingen Vernederlandste werkwoorden

5 De indeling in categorieën De criteria De samengestelde en afgeleide werkwoorden Het expressiviteitspartikel Toetsen van de gegevens met Google Werken met Google Werkwijze De resultaten Werkwoorden die sinds 1866 zijn opgenomen in de Woordenlijst ICT-werkwoorden die recent in onze taal zijn opgenomen Twijfelachtige werkwoorden Moeilijke werkwoorden Werkwoorden met fricatief (+ e) Conclusie De categorisering van de werkwoorden Enkelvoudige werkwoorden De Nederlandse stam en het Engelse woord zijn gelijk De stam eindigt op -e Het Engelse woord eindigt op een /oo/-klank 45 a) Het Engelse woord eindigt met een -e b) Het Engelse woord eindigt met een -o De stam eindigt op een fricatief (+ -e) De stam eindigt niet met een dubbele medeklinker De stam behoudt de dubbele eindmedeklinkers De stam eindigt op -y Het werkwoord is afgeleid van een Engelse woord met partikel Het werkwoord is gedeeltelijk vernederlandst a) Enkel een metathesis van -le naar -el b) Enkel het partikel is vernederlandst Het werkwoord is een letterwoord, initiaalwoord of verkorting Samengestelde werkwoorden Engels substantief/adjectief/bijwoord + Engels werkwoord Nederlands substatief + Engels werkwoord Nederlands ongeleed bijwoord + Engels werkwoord Expressiviteitspartikel + Engels werkwoord Nederlands geleed bijwoord + Engels werkwoord Latijns/ Grieks substantief + Engels werkwoord Afgeleide werkwoorden Nederlands voorvoegsel + Engels substantief/werkwoord Engels voorvoegsel + Engels werkwoord Latijns/ Grieks voorvoegsel + Engels werkwoord. 54 5

6 5. Diachroon onderzoek: de evolutie van de Engelse werkwoorden De stijging van het aantal werkwoorden De veranderingen in de spelling Veranderende spellingpolitieken Synchroon onderzoek: de resultaten Spellingproblemen en suggesties Aanvullingen bij de bestaande regels Aanvulling bij de hoofdregel Aanvulling bij de eerste uitzonderingsregel Aanvulling bij de tweede uitzonderingsregel Andere aanvullingen Metathesis Werkwoorden afgeleid van een afkorting Opmerkingen bij de regels van het Groene Boekje De spelling gaat in tegen de uitspraakregels De spelling gaat in tegen andere spellingregels van het Nederlands Woorden met dubbele schrijfwijze in het Engels Sterke werkwoorden Evaluatie van de spelling Evaluatie op basis van de lijst Evaluatie op basis van een vergelijking met het witte alternatief. 66 a) De hoofdregel b) Uitzonderingsregel één c) Uitzonderingsregel twee d) Verdere aanvullingen e) Conclusie Besluit Verder onderzoek Algemene conclusies Bibliografie Bijlagen Bijlage 1 De synchrone lijst van de Engelse werkwoorden Bijlage 2 De indeling van de werkwoorden Bijlage 3 De samengestelde en afgeleide werkwoorden 129 Bijlage 4 De diachrone lijst van de Engelse werkwoorden Bijlage 5 Vergelijking Groene en Witte Boekje

7 0. Inleiding In oktober 2005 werd een nieuwe editie van de Woordenlijst Nederlandse Taal ofwel het Groene Boekje uitgegeven. Op 1 augustus 2006 werd deze nieuwe spelling officieel van kracht in het openbare leven. Ongeveer een jaar na de ingangsdatum van de spelling 2005, was het tijd om na te beginnen denken over een onderwerp voor een masterproef. Dit leek ons het ideale moment voor een evaluatie van die nieuwe spelling. Door het korte tijdbestek enerzijds en om niet nodeloos te herschrijven wat al is gezegd in eerdere scripties en artikelen over de tussenletter-n- anderzijds, viel de keuze van het onderwerp van deze masterproef uiteindelijk op de spelling van de Engelse werkwoorden. Er zijn heel wat (hand)boeken op de markt die de spellingregels van deze werkwoorden uitleggen. Dit toont duidelijk aan dat de spelling van de Engelse werkwoorden toch iets is waarmee de gemiddelde taalgebruiker het moeilijk heeft en waarover hij graag wat meer uitleg krijgt. Zelden bieden deze naslagwerken echter meer dan dat, zoals onderzoek naar de toepasbaarheid van de spellingregels of een volledige inventarisatie van de werkwoorden die onder de noemer Engelse werkwoorden vallen. Dit is dan ook wat we met deze masterproef willen bereiken. We willen een overzicht creëren van welke werkwoorden nu precies Engelse werkwoorden zijn, welke regels er bestaan om deze werkwoorden correct te spellen en hoe adequaat deze regels zijn, gezien de enorme toename van Engelse werkwoorden in de Woordenlijst van het nieuwe Groene Boekje. We beginnen in hoofdstuk één met het bespreken van het fenomeen spelling. Voor we kunnen beginnen met een masterproef over de huidige spellingregels van de Engelse werkwoorden, moeten we eerst onderzoeken wat de kenmerken van een goede spelling zijn. In dit hoofdstuk bekijken we ook hoe de problemen met de spelling zijn ontstaan. We belichten daarbij ook het verschil tussen Nederland en Vlaanderen die wel een eenheidsspelling hebben, maar geen eenheidsuitspraak. In hoofdstuk twee zetten we de algemene veranderingen uiteen in de opmaak van het Groene Boekje van 2005 en de specifieke veranderingen in de regels van deze nieuwe spelling. Daarna schetsen we kort de belangrijkste punten van kritiek op de nieuwe spelling 7

8 en de gevolgen ervan, zoals het ontstaan van een alternatieve witte spelling. We bespreken ook welke zaken veranderd zijn in de spelling van de Engelse werkwoorden ten opzichte van de vorige spelling. Vervolgens onderzoeken we of er problemen ontstaan in de nieuwe spelling door de grote opkomst van de Engelse werkwoorden waardoor een correcte en logische spelling van deze werkwoorden aan belang lijkt te winnen. We eindigen dit hoofdstuk met een bespreking van de spellingregels zoals ze in 2005 in het Groene Boekje werden geformuleerd. In hoofdstuk drie beschrijven we de verschillende stappen die we hebben genomen om het materiaal te verzamelen. We onderscheiden twee delen. Enerzijds het diachrone deel, waarin we de spelling van de werkwoorden in vorige spellingen bekijken en de toename van deze werkwoorden in de laatste woordenlijsten. Anderzijds het synchrone deel, waarin we onderzoeken welke Engelse werkwoorden er nu in onze taal worden gebruikt en hoe zij de huidige spellingregels volgen. Dit doen we aan de hand van lijsten. Hoe we tot deze lijsten komen, leggen we in dit hoofdstuk uitvoerig uit. Daarnaast onderzoeken we met Google hoe vaak bepaalde werkwoorden voorkomen en welke invloed dit uitoefent op hun (correcte) gebruik. In hoofdstuk vier komen we tot de kern van deze masterproef. De hoofdregel voor de spelling van de Engelse werkwoorden zegt dat de stam van het een Engels werkwoord soms wordt aangepast aan de Nederlandse spelling. Wanneer de stam wordt aangepast en hoe, wordt echter niet gezegd. Dit is één van de zaken die we in deze masterproef willen ophelderen door de werkwoorden in te delen in categorieën volgens de aanpassingen die zijn gemaakt bij de overname uit het Engels en de kenmerken van hun vervoeging in het Nederlands. Er wordt een gedetailleerde beschrijving gegeven van de categorieën waarin we de werkwoorden uit de synchrone lijst hebben ingedeeld. We maken een onderscheid tussen de gewone Engelse werkwoorden die gevormd zijn door aan een Engels grondwoord -en toe te voegen en de samengestelde en afgeleide werkwoorden die apart in het Nederlands zijn ontstaan door de combinatie van twee elementen. In hoofdstuk vijf bespreken we het diachrone onderzoek van deze masterproef. We zetten de resultaten van onze diachrone lijst om in cijfers om zo de evolutie van de Engelse werkwoorden te bekijken. We onderscheiden enerzijds de evolutie van het aantal Engelse werkwoorden in onze taal en anderzijds de evolutie van de spelling. Om de eventuele 8

9 veranderingen in de spelling te kunnen plaatsen, geven we daarna een korte toelichting bij de verschillende Woordenlijsten. In het zesde hoofdstuk bespreken we dan de resultaten van het synchrone onderzoek. Eerst bespreken we welke problemen er zich nu precies voordoen bij de huidige spellingregels en we geven suggesties hoe het eventueel beter kan. Daarna evalueren we de huidige spelling op basis van drie zaken. Eerst bekijken we het aandeel van de besproken problemen in het totale aantal werkwoorden en daarna vergelijken we met het Witte Boekje om te zien of één van beide een beter alternatief heeft uitgewerkt. In het laatste hoofdstuk ten slotte vatten we de belangrijkste conclusies van ons onderzoek samen. We geven ook aan op welke vlakken er nog verder onderzoek is gewenst. 9

10 HOOFDSTUK 1: De spelling In deze masterproef zullen we onder andere de regels voor de spelling van de Engelse werkwoorden onderzoeken. Voor we hieraan kunnen beginnen is het echter belangrijk dat we eerst het fenomeen spelling onderzoeken. Voor we conclusies trekken over de adequaatheid van de regels is het immers belangrijk dat we weten wat de grenzen van de spelling zijn en aan welke eisen een goede spelling moet voldoen Het begin van de Nederlandse spelling Het schrift is ontstaan lang nadat de gesproken taal is ontstaan. Door het schrift kon wat vluchtig werd gezegd, langer worden onthouden. Het is dus de schrijftaal die de gesproken taal volgt en niet andersom. Dit is de basis voor heel wat van de problemen met spelling. Toen men het Nederlands wilde neerschrijven, heeft men daarvoor geen nieuw alfabet bedacht, maar gebruik gemaakt van het bestaande Latijnse alfabet. Aangezien beide talen andere klanken kennen, is dit alfabet al van in het begin ontoereikend geweest om de vele Nederlandse klanken neer te schrijven. Een volledig fonologische schrijftaal, waarbij één klank door één letter wordt gerepresenteerd, was dus van in het begin onmogelijk. Doordat de geschreven taal een reflectie is van de gesproken taal die uit verschillende dialecten bestond, ontstond er ook in de schrijftaal grote variatie. Al van in het begin was men echter op zoek naar een voorbeeld om te volgen zodat de geschreven teksten gemakkelijker te lezen zouden zijn door anderen. Toen volgde men de schrijftaal van het politiek en economisch belangrijkste gebied. Natuurlijk is het Nederlands enorm geëvolueerd sinds de eerste pogingen om het neer te schijven. Die evolutie in de gesproken taal gebeurt langzaam en haast onopgemerkt door de taalgebruiker. De taalgebruiker staat er echter meestal niet voor open om zijn geschreven taal aan te passen aan het veranderde gesproken taal. De redenen hiervoor worden uitgelegd in 1.4. Hierdoor worden sommige woorden etymologisch gespeld. De verschillende spellingen bijvoorbeeld van de [ε i ], namelijk <ei> en <ij>, zijn ontstaan doordat er vroeger ook twee verschillende klanken waren. Het verschil in de uitspraak is verdwenen, maar de spelling is onveranderd bewaard. 10

11 Uit het bovenstaande blijkt dat eenheid en stabiliteit heel belangrijk is voor de taalgebruiker. Wanneer men iets schrijft, wil men iets communiceren en om de aandacht niet af te leiden van de boodschap is er eenheid in de drager van die boodschap nodig. Het is namelijk zo dat wanneer de lezer het woordbeeld niet meteen herkent, hij zich zal concentreren op dat woordbeeld zelf en niet meer op de betekenis van wat er staat. Al in 1805 deed Matthys Siegenbeek in ons taalgebied een eerste poging om voor meer eenheid in de geschreven taal te zorgen met zijn Verhandeling over de Nederduitsche spelling. Later volgden er nog verschillende pogingen om de taal vast te leggen in woordenlijsten beginnend met de Woordenlijst van De Vries en Te Winkel. Het duurde echter tot 1954 voor de Nederlandse en Belgische overheden zelf het initiatief namen door de opdracht te geven voor het maken van het eerste Groene Boekje. Vandaag is het de Nederlandse Taalunie die in het Nederlandstalige gebied voor de eenheid in de schrijftaal zorgt door de spelling te beregelen. De beginselen waarop de Nederlandse spelling is gebaseerd, zijn echter al die jaren hetzelfde gebleven De beginselen van de Nederlandse spelling In onze spelling hanteren we drie beginselen. In de Leidraad van het Groene Boekje van 2005 zijn ze als volgt geformuleerd: beginsel van de standaarduitspraak We spellen een woord met de klanken die we horen in de standaarduitspraak van dat woord. beginsel van de gelijkvormigheid We spellen een woord of woorddeel zo veel mogelijk op dezelfde wijze. beginsel van de etymologie De spelling van een woord wordt soms bepaald door zijn herkomst. (het Groene Boekje 2005: 16-17) Zoals we hierboven hebben gezegd, is het probleem bij de toepassing van het eerste beginsel dat er meer klanken zijn dan letters in het alfabet. In het Nederlands kennen we bijvoorbeeld zestien klinkers 1. We hebben echter maar vijf klinkertekens <a,e,i,o,u> om die weer te geven. We kunnen deze klinkertekens wel combineren, maar toch blijft er een tekort: pet en de bijvoorbeeld worden wel met dezelfde klinker geschreven, maar worden elk toch anders uitgesproken. Bovendien wordt het eerste beginsel vaak opgeheven door de andere twee beginselen. Er is echter geen strikte hiërarchie die bepaalt wanneer het eerste 1 Deze zestien vocalen zijn [e:], [ø], [o:], [a:], [i:], [y:], [u:], [i], [y], [u], [I], [Λ], [ε], [ə], [ ], [ ]. 11

12 beginsel door welk van de andere twee beginselen wordt doorbroken. Sommigen pleiten daarom voor een vereenvoudiging van de spelling door een fonologische spelling te hanteren die dus enkel werkt met het eerste beginsel. Zo nam Kollewijn in zijn Nederlandse Woordelijst volgens de beginselen van de Vereniging tot Vereenvoudiging van onze Schrijftaal in 1913 woordbeelden op als sitroen, Kersmis en innerlik. Intuïtief lijkt een fonologische spelling de beste oplossing voor de meeste spellingproblemen, maar veel taalgebruikers hebben problemen met bovenstaande woordbeelden. Vormen zoals sjampanje of odeklonje zijn voor de meeste taalgebruikers dus helemaal onaanvaardbaar. Ten slotte zorgt een fonologische spelling ervoor dat de oorsprong van woorden van vreemde herkomst verloren gaat. Hierdoor kan er gemakkelijker verwarring ontstaan over de betekenis. Een Engels werkwoord als stacken opeenstapelen zou fonologisch kunnen worden gespeld als stekken. Hierdoor kan de taalgebruiker die het Engelse woord stack wel kent, de betekenis van het werkwoord niet zomaar meer achterhalen en anderzijds kan er verwarring ontstaan met het Nederlandse stekken prikken, vastgrijpen Het verschil tussen Nederland en Vlaanderen Niet alleen de vreemde woordbeelden houden ons tegen een fonologische spelling te hanteren. Een strikt fonologische spelling is, zoals gezegd, niet te realiseren met de letters in ons alfabet. Bovendien moeten we ons ook afvragen wat de standaarduitspraak precies is. De Nederlandse Taalunie beregelt de spelling voor het hele Nederlandstalige gebied. Dat zijn Nederland, Vlaanderen en sinds kort ook Suriname. Het taalgebruik in deze verschillende delen binnen het Nederlandse taalgebied verschilt dan ook in grote mate. Een fonologische eenheidspelling voor het hele taalgebied zou onvermijdelijk de keuze betekenen voor de uitspraak van een bepaalde groep en het aanleren van de spelling zou voor de rest van de taalgebruikers opnieuw problemen opleveren omdat zij een andere uitspraak hebben. Door het verschil in uitspraak tussen Nederland en Vlaanderen is het problematisch om spellingregels op de uitspraak van woorden te baseren. Later in deze masterproef zullen we zien dat dit echter het geval is bij één van de spellingregels van de Engelse werkwoorden. Deze regel zegt dat bij woorden die in het Engels eindigen op een dubbele medeklinker (to stress, to pass) de stam wordt vernederlandst en de medeklinker enkel wordt geschreven (ik stres) tenzij dit een andere uitspraak oproept (ik pass). 12

13 In Vlaanderen is het echter zo dat woorden veel gemakkelijker worden vernederlandst in de uitspraak dan in Nederland, waar de Engelse uitspraak langer behouden blijft. Voor de werkwoorden passen de bal doorspelen en baseballen baseball spelen houdt dit in dat er in Vlaanderen al lang geen verschil meer is met passen (kleren uitproberen) of (voet)ballen. Toch moeten deze twee Engelse werkwoorden hun dubbele medeklinker ook in Vlaanderen behouden omdat de vorm in Nederland anders een andere uitspraak oproept. Niet alleen in de uitspraak van woorden bestaat er een verschil tussen Nederland en Vlaanderen, ook in het gebruik. In Nederland gebruikt men veel sneller een Engels woord voor iets waar ook een Nederlands alternatief voor bestaat. Daardoor klinken veel van de werkwoorden uit onze lijst de Vlaamse taalgebruiker misschien onbekend in de oren omdat ze enkel in Nederland worden gebruikt. Vlaanderen is daarenboven nog altijd beïnvloed door het Frans bij de vorming van woorden en men zal sneller voor een Frans alternatief kiezen. Dit verklaart waarom men in Nederland het Engelse recyclen gebruikt en in Vlaanderen vooral het Franse recycleren De optimale spelling De vraag is nu of er zoiets bestaat als de optimale spelling en zo ja wat de kenmerken ervan zijn. In deze masterproef zullen we immers trachten enkele suggesties te doen om de regels voor de spelling van de Engelse werkwoorden indien mogelijk te verbeteren. Voor we dit kunnen doen, moeten we eerst weten wat de kenmerken zijn van een goede spelling. Vandendriessche (2007: 12-20) bespreekt twee zaken waarmee rekening moet worden gehouden bij de spelling: de leerbaarheid en de bruikbaarheid. Men is tot de vaststelling gekomen dat een fonologische spelling inderdaad sneller leerbaar is door kinderen. Wat de bruikbaarheid betreft, ligt een fonologische spelling niet zo voor de hand. Onder de bruikbaarheid van de spelling verstaan we het lezen en het schrijven. Voor lezen en schrijven bestaan twee spellingstrategieën, namelijk een visuele en een klankvormende strategie. Bij de klankvormende strategie wordt letter per letter een woord gevormd door het woord inwendig uit te spreken. Dit is de strategie van de beginnende lezer en schrijver. Een geoefende taalgebruiker heeft echter een grote predispositie voor de visuele strategie waarbij het woordbeeld wordt gememoriseerd. Bij het spellen ziet de taalgebruiker het woord als het ware inwendig voor zich en schrijft hij het vervolgens volledig op. Ook de 13

14 lezer herkent het woord in zijn geheel en niet de letters op zich. Belangrijk voor het onderwerp van deze masterproef is dat vreemde woorden, zoals computer en champagne, voornamelijk aan de hand van de visuele strategie moeten worden aangeleerd, geschreven en gelezen omdat ze anders worden uitgesproken dan geschreven. Het belang van de visuele spellingstrategie, die gebruik maakt van gememoriseerde woordbeelden, verklaart waarom we zoveel belang hechten aan stabiele woordbeelden. Zelfs moeilijke woorden waarvan de schrijfwijze niet overeenstemt met de uitspraak, zoals manoeuvre, kunnen zo aan de meeste taalgebruikers worden aangeleerd. Bij iedere spellinghervorming zijn het echter de regels die veranderen en gesystematiseerd worden. Volgens Verhoeven zijn enkel de best geschoolden in staat om van de visuele strategie over te schakelen op een regelstrategie (Vandendriessche 2007: 15). De meeste taalgebruikers zouden bij een spellingverandering dus meer hebben aan een aparte lijst met woorden waarvan de spelling is veranderd, die kan worden gememoriseerd in plaats van de (ingewikkelde) regels te moeten leren. Met betrekking tot de Engelse werkwoorden betekent dit dat veel taalgebruikers bijna twee jaar na de invoering van de nieuwe spelling niet weten dat barbecueën met een trema wordt geschreven. Waarschijnlijk kennen veel taalgebruikers de regel niet die deze schrijfwijze beregelt, hoewel de nieuwe schrijfwijze van het vroegere *barbecuen niet zo moeilijk te memoriseren is. De optimale spelling is dus niet noodzakelijk een fonologische spelling, maar wel een stabiele spelling. Voor het schrijven is een stabiele 1/1-verhouding tussen gesproken en geschreven woord belangrijk, zelfs belangrijker dan een fonologische weergave. Voor het lezen is gelijkvormigheid een gemak, maar biedt het principe van de analogie geen meerwaarde. Deze psychologische predisposities bestaan dus voor het leren, het schrijven en het lezen. Een optimale spelling vindt een balans tussen deze drie parameters. (Vandendriessche 2007: 20) Toch is volgens ons een spelling zonder regels geen goed idee. De regels moeten wel helder zijn geformuleerd en tot een minimum worden beperkt. Men moet kunnen terugvallen op duidelijke regels en naar analogie van een voorbeeld bij de regels een woord correct kunnen spellen, wanneer men een woord wil schrijven dat men niet vaak gebruikt en waarvan men dus niet de kans heeft gehad het woordbeeld te memoriseren. Er zullen natuurlijk altijd woorden zijn waarbij voorkennis is vereist, zoals eau de cologne. Als men niet weet dat dit woord van Franse oorsprong is, zal men de schrijfwijze nooit correct kennen. 14

15 HOOFDSTUK 2: De nieuwe spelling 2.1. De groene spelling 2005 Al in 1995 kondigde de Nederlandse Taalunie aan dat de Woordenlijst Nederlandse Taal ofwel het Groene Boekje om de tien jaar zou worden geactualiseerd. Voor de nieuwe uitgave van 2005 hield dit in dat de in onbruik geraakte woorden werden verwijderd, net als veel samenstellingen die door hun doorzichtigheid niet voor problemen zorgen bij de taalgebruiker. Daarnaast werden er ook nieuwe trefwoorden opgenomen die ofwel frequent voorkomen ofwel voor spellingproblemen (kunnen) zorgen (het Groene Boekje 2005: 5). Het was echter niet de bedoeling om verder iets aan de bestaande spellingregels te veranderen. Toch vond het Comité van Ministers van de Nederlandse Taalunie dat dit voor een van de regels wel noodzakelijk was omdat die op veel verzet stuitte. Men schrapte één van de vijf uitzonderingen op de hoofdregel van de tussenletter-n-. Deze regel luidde als volgt: als het eerste deel een dierennaam is en het tweede deel een plantkundige naam, wordt er geen tussenletter-n- geschreven (het Groene Boekje 1998: 25). Door het schrappen van deze regel werden woorden als paardebloem en kattekruid na tien jaar opnieuw paardenbloem en kattenkruid. Naast de Woordenlijst, werd ook de Leidraad waarin de regels beschreven staan, volledig herzien. De Leidraad werd volledig herschreven door Ludo Permentier. De regels zijn opnieuw geformuleerd en ingedeeld in verschillende hoofdstukken zodat de Leidraad gemakkelijker door de taalgebruiker kan worden geconsulteerd voor het opzoeken van de regels wanneer een twijfelgeval niet is opgenomen in de Woordenlijst. Hierdoor werd de Leidraad maar liefst drie keer zo lang als in Maar het ging duidelijk niet enkel om een herformulering. Hoewel dit niet in het Woord vooraf van het Groene Boekje 2005 wordt vermeld, zijn er ook andere aanpassingen aan de spellingregels gemaakt. Permentier beschrijft deze aanpassingen wel in de inleiding van zijn Leidraad: [W]aar uit de praktijk is gebleken dat er onduidelijkheden bestonden, en zeker waar er schijnbare of echte tegenspraak bestond tussen de regels, werden ze anders verwoord. Daarbij worden enkele kwesties die in de vorige edities niet uitputtend waren behandeld, nu duidelijker beschreven. Het gaat bijvoorbeeld om het al dan niet aaneenschrijven van diverse soorten woordgroepen en samenstellingen (50 eurobiljet, Middellands Zeegebied, pseudoklassiek, re-integratie, 2 In 1995 was de Leidraad 36 pagina s lang, in 2005 telde hij 106 pagina s. 15

16 accountmanager), om het gebruik van hoofdletters en puntjes in afkortingen (ADSL, aids) en om de schrijfwijze van namen van talen en dialecten (het Standaardnederlands, het New Yorks). (het Groene Boekje 2005: 14) Er zijn echter nog meer zaken veranderd in de spelling van Wim Daniëls beweert zelfs dat er meer dan veertig spellingregels zijn aangepast (Daniëls 2006: 5). Hoewel dit bijvoorbeeld nergens wordt vermeld, blijkt ook de spelling van enkele Engelse werkwoorden te zijn aangepast. Zo wordt de infinitief van barbecuen nu als barbecueën geschreven. Het werkwoord housen kreeg een vaste stam die verplicht eindigt op -e, zoals in het Engelse woord waarvan het afkomstig is. Ten slotte kregen werkwoorden zoals briefen er een extra vervoeging bij: terwijl in 1995 enkel briefde/gebriefd mogelijk was, kan je nu ook briefte/gebrieft schrijven barbecuen barbecueën housen housde gehousd housen housede gehoused housede gehoused housete gehouset briefen briefde gebriefd briefen briefde gebriefd briefte gebrieft Deze aanpassingen zijn relatief klein en zijn door het grote publiek onopgemerkt gebleven. Dit kwam voornamelijk doordat enkele andere aanpassingen op heel wat verzet stuitten zoals het schrijven van de afleiding ideeënloos als ideeëloos naar analogie met grenzeloos en zedeloos. Zoals we in het eerste hoofdstuk zagen, is de beste spelling een stabiele spelling en dus volgde er opnieuw, net als in 1995, een golf van protest tegen de veranderingen. Ondertussen is de controverse rond de nieuwe spelling uit de media verdwenen, al heeft ze in Nederland wel grote gevolgen gehad De alternatieve witte spelling Hoe is de witte spelling ontstaan? Het protest ontstond in Nederland vlak na het verschijnen van de nieuwe editie van het Groene Boekje. Enkele grote tijdschriften en kranten voelden zich verkeerd voorgelicht over de nieuwe spelling. Hoewel er steeds was gezegd dat er slechts één regel ging veranderen, bleken er, zoals hierboven gezegd, heel wat meer veranderingen te zijn doorgevoerd. 16

17 Een van de spellingveranderingen waarover de protesterende groepen niet te spreken zijn, betreft de kwestie dat tijdperken voortaan een kleine letter krijgen. Benamingen als Middeleeuwen en Mesolithicum zijn in het Groene Boekje veranderd in middeleeuwen en mesolithicum. Andere zaken die irriteren, zijn spellingvormen als re-integreren versus reïncarneren, havoër naast vwo er en Eskimo naast indiaan. Ook meer op zichzelf staande kwesties hebben ergernis opgewekt, zoals het veranderen van appèl in appel. (Daniëls 2006: 5-6). Vanzelfsprekend zochten de protestgroepen een alternatief voor de nieuwe spelling. Teruggaan naar 1995 of 1954 bleek geen optie omdat de regels van deze spellingen ook niet optimaal waren en de woordenlijsten ondertussen verouderd zijn. De zoektocht eindigde bij het Genootschap Onze Taal, dat voorstelde om zelf een spellinggids uit te brengen. Al in 1995 had het Genootschap Onze Taal Spellingwijzer Onze Taal uitgebracht, een boekje waarin de officiële spellingregels op een overzichtelijke manier werden uitgelegd en dat óók een woordenlijst bevatte. Het boekje werd toen al door zijn witte omslag het Witte Boekje genoemd. In 2005 herzag het genootschap het Witte Boekje volledig naar aanleiding van de nieuwe spelling en bracht het in augustus 2006 ook onder deze naam op de markt. Het Genootschap steunde bij deze uitgave niet langer op de regels van het Groene Boekje, maar ontwierp zijn eigen regels aan de hand van enquêtes bij de abonnees van het tijdschrift Onze Taal. De media in Nederland, zoals de Volkskrant, NRC Handelblad, HP/De Tijd en andere, die ontevreden waren met de nieuwe spelling, besloten zich te verenigen onder het platform de witte spelling en voortaan enkel de witte spelling te hanteren Wat maakt de witte spelling anders? Het Witte Boekje definieert zichzelf als een flexibel alternatief voor wie daar behoefte aan heeft (het Witte Boekje 2006: 6). Met dat flexibele bedoelen ze het volgende: De basis van de spelling blijft voor iedereen gelijk. De witte spelling legt de regels wel duidelijker uit, en geeft daarnaast ruimere regels voor kwesties waarin veel mensen de officiële regels onnodig streng vinden. En de witte spelling is niet bang om uitzonderingen toe te laten als iedereen die heel gewoon vindt. (het Witte Boekje 2006: 6) Het Witte Boekje vertrekt daarmee vanuit het taalgevoel van de taalgebruiker zelf. Dit is een heel ander uitgangspunt dan dat van de spellingcommissie die in opdracht van de Nederlandse Taalunie het Groene Boekje maakt. Haar doel is het proberen creëren van een sluitend spellingsysteem. Het resultaat zijn echter vaak woordbeelden waarmee de 17

18 taalgebruiker niet is vertrouwd en die dus het taalgevoel ofwel de visuele spellingstrategie ondermijnen, wat taalonzekerheid oplevert bij de taalgebruikers. Dit verschillende uitgangspunt van beide spellingen, is de drijfveer achter de meeste verschillen tussen het Groene en het Witte Boekje. Dat blijkt ook duidelijk uit de laatste zin uit bovenstaand citaat. Het Witte Boekje is niet bang om uitzonderingen toe te laten, als die heel gewoon zijn voor de taalgebruiker. Een van die uitzonderingen is de spelling van ideeënloos. In de groene spelling 1995 werd deze met -n- geschreven afleiding als een uitzondering beschouwd op de hoofdregel dat afleidingen zonder tussenletter-n- worden geschreven. Deze uitzondering bestond juist omdat de taalgebruiker zó gewoon was aan het woordbeeld dat hij het niet verkeerd zou schrijven, hoewel het een uitzondering op de regel was. In 2005 werd deze uitzondering weggelaten om zo tot een meer sluitend spellingsysteem te komen. We moeten nu dus ideeëloos schrijven, naar analogie met afleidingen zoals grenzeloos. Dit is echter een spelling die voor vele taalgebruikers totaal onnatuurlijk aanvoelt. Het Genootschap ontdekte via de enquêtes waarop de spelling grotendeels is gebaseerd dat ook andere afleidingen zoals wolkeloos en punteloos door de taalgebruiker liever mét tussenletter-n- geschreven worden, terwijl grenzeloos voor de meeste taalgebruikers dan weer helemaal geen probleem vormt. Zij staan deze vormen dan ook toe. Door het gebruik van beide vormen door elkaar toe te staan, krijgt men geen sluitende taalregel, maar komen de woordbeelden wel overeen met het taalgevoel van de meerderheid van de taalgebruikers. De behoefte aan stabiele woordbeelden was een van de uitgangspunten van de witte spelling. Toch beweert de witte spelling niet regelloos te zijn, omdat een spellinggids juist wordt gekocht omdat de taalgebruiker uitsluitsel wil. Of men hierin is geslaagd, lag niet binnen het bereik van deze masterproef. Wel vermeldt het Witte Boekje bij ieder lemma in de woordenlijst of het afwijkt van de spelling van het Groene Boekje, waardoor de taalgebruiker nog steeds vrij is om te kiezen welke spelling hij wil volgen. De taalgebruiker is er zich zo ook van bewust wanneer hij afwijkt van de officiële spelling. Ook wat de spelling van de Engelse werkwoorden betreft, houdt het Witte Boekje er een andere mening op na dan het Groene Boekje. Dit wordt verder besproken in hoofdstuk zes, waar we zullen bekijken of één van beide spellingen een beter alternatief heeft uitgewerkt. 18

19 2.3. De opkomst van de Engelse werkwoorden in de nieuwe spelling Bij de herziening van het Groene Boekje in 2005 werden er heel wat nieuwe trefwoorden in de Woordenlijst opgenomen. Wanneer we nagaan welke Engelse werkwoorden er in de Woordenlijst voorkomen, valt al meteen op dat dit er in 2005 een pak meer zijn dan in Na het maken van een inventaris van alle Engelse werkwoorden die in 1995 en in 2005 voorkwamen in de Woordenlijst, zien we in 2005 een stijging van het totaal met tweede derde ten opzichte van Onze taal wordt dagelijks overspoeld door Engelse woorden door de globalisering en de stijgende toegankelijkheid van het internet voor iedereen. We kunnen dus wel veronderstellen dat er ook steeds meer Engelse werkwoorden onze taal zullen binnendringen. Het is dan ook belangrijk dat er in het Nederlands goede regels bestaan om deze werkwoorden te spellen en te vervoegen. Door de commotie die bij iedere nieuwe spelling ontstaat over de beregeling van de tussenletter-n- zou men bijna gaan vergeten dat fouten tegen deze regels door de taalgebruiker als minder ergerlijk worden beschouwd dan fouten tegen de werkwoordspelling (Van der Westen 2005). Wanneer een lezer zich begint te ergeren aan de spelling in een tekst gaat de boodschap verloren. Dit is ten allen tijde te vermijden. Daarom is het belangrijk dat er bijzondere aandacht wordt besteed aan de spelling van de (Engelse) werkwoorden De spellingregels van de Engelse werkwoorden in 2005 Volgens de Leidraad van het Groene Boekje worden de Engelse werkwoorden vervoegd zoals de Nederlandse werkwoorden. De enige opmerking hierbij is dat de stam soms wordt aangepast aan de Nederlandse spelling. Deze aanpassingen zijn echter niet altijd doorzichtig, waardoor ze het grootste probleem vormen bij het spellen van de Engelse werkwoorden. Wanneer de stam wel en wanneer hij niet wordt aangepast aan het Nederlands wordt immers niet gezegd. Dit is een van de zaken die we in deze masterproef willen ophelderen door de werkwoorden in te delen in categorieën naargelang hun aanpassingen. Dat is echter voor het volgende hoofdstuk, eerst geven we nog een overzicht van de spellingregels zoals ze in de Leidraad van het Groene Boekje (2005: 80-84) terug zijn te vinden. 3 In 1995 werden 192 Engelse werkwoorden opgenomen in de Woordenlijst en in 2005 waren dat er al 333. Deze cijfers zijn gebaseerd op eigen onderzoek van de Woordenlijsten dat terug te vinden is in bijlage vijf. 19

20 De hoofdregel De hoofdregel luidt: De stam van een werkwoord van Engelse herkomst schrijven we op dezelfde manier als in het Engels. Die vorm gebruiken we zoals de stam van een inheems woord. (het Groene Boekje 2005: 81) Oorsprong Infinitief Verleden tijd Voltooid deelwoord Betekenis to delete deleten deletete heeft gedeletet wissen event eventen eventte heeft geëvent tot een belangrijke gebeurtenis maken Voor de verleden tijd en het voltooid deelwoord geldt de regel van t kofschip. Deze regel zegt dat een werkwoord in de verleden tijd en in het voltooid deelwoord een -t(e) krijgt als de stam eindigt op een van de stemloze medeklinkers die voorkomen in t kofschip. Het gaat hierbij om de laatste klank die we horen als we de stam uitspreken, niet om de laatste letter die staat geschreven. Het Groene Boekje vermeldt dat aan de stemloze medeklinkers van t kofschip de klanken /sj/ en /tsj/ moeten worden toegevoegd voor de spelling van Engelse werkwoorden zoals bridgen. Het Groene Boekje vermeldt bij deze eerste regel ook dat het soms onduidelijk is of de klank voorafgaand aan -en tot t kofschip behoort en dus stemloos is of dat het om een stemhebbende medeklinker gaat. In briefen en golfen bijvoorbeeld zeggen sommige taalgebruikers een /f/ (zoals in het Engels) en andere een /v/ (in overeenstemming met de uitspraakregels van het Nederlands). Dit verschil in uitspraak hangt af van regio tot regio en soms van individu tot individu. In dat geval, zo zegt het Groene Boekje, mogen door de dubbele uitspraakmogelijkheden ook twee spellingen worden gehanteerd in de vervoeging. In het volgende hoofdstuk zullen we aan de hand van Google proberen te achterhalen of er een voorkeur voor één van beide uitgangen bestaat. Infinitief Onvoltooid verleden tijd Voltooid deelwoord bridgen bridgede of bridgete gebridged of gebridget briefen briefde of briefte gebriefd of gebrieft golfen golfde of golfte gegolfd of gegolft leasen leasede of leasete geleased of geleaset Het moet worden opgemerkt dat, afhankelijk van de editie van het Groene Boekje, het aantal werkwoorden varieert die worden gerekend tot deze categorie van werkwoorden waarvan de eindmedeklinker van de stam stemhebbend en stemloos kan worden uitgesproken. In 1995 bijvoorbeeld konden bridgen, (de)briefen, cruisen en housen enkel stemhebbend uitgesproken worden en dus enkel een -d(e) krijgen in de verleden tijd en het 20

21 voltooid deelwoord. In de spelling van 2005 is men hiervan teruggekomen en kunnen bridgen, (de)briefen, cruisen en housen net als leasen en (midget)golfen zowel met -d(e) als -t(e) worden geschreven De uitzonderingsregels Op de hoofdregel gelden twee uitzonderingsregels. De eerste zegt dat als het woord in het Engels eindigt op een dubbele medeklinker, we de stam vernederlandsen en slechts een enkele medeklinker schrijven, tenzij dit een andere uitspraak oproept. Bij het Engelse werkwoord crossen van to cross kunnen we zo, zonder dat de uitspraak verandert, de tweede <s> laten vallen. Dit kan volgens de regel echter niet bij het werkwoord passen. Hier spreken we de <a> anders uit dan in het Nederlands en dus moet de dubbele <ss> blijven staan om dit uitspraakverschil aan te geven. Infinitief Verleden tijd Voltooid deelwoord Betekenis crossen croste heeft gecrost veldrijden passen passte heeft gepasst de bal doorspelen De tweede uitzonderingsregel zegt dat als het woord in het Engels in de laatst uitgesproken lettergreep een lange /oo/ of een daaraan verwante klank heeft, we de stam vernederlandsen en de /oo/-klank ook lang schrijven, bijvoorbeeld bij het werkwoord quoten. Infinitief Verleden tijd Voltooid deelwoord Betekenis quoten quootte heeft gequoot citeren storen stoorde heeft gestoord opslaan Deze regels lijken vrij eenvoudig, maar dat komt deels doordat ze niet volledig zijn. Zo wordt bijvoorbeeld nergens vermeld wanneer een stam nu wel en wanneer niet aan het Nederlands wordt aangepast. Verder volgen de meeste werkwoorden de regels wel, maar we moeten ook beseffen dat door de toestroom van nieuwe Engelse werkwoorden in onze taal er steeds meer diversiteit onder de werkwoorden ontstaat en steeds meer werkwoorden dus niet meer in de regels zullen passen. In hoofdstuk zes evalueren we de huidige spelling en bespreken we welke zaken eventueel kunnen worden aangepast bij een volgende herziening van het Groene Boekje. 21

22 HOOFDSTUK 3: Methode In het vorige hoofdstuk hebben we het doel en de relevantie van deze masterproef uitgelegd. Nu gaan we over tot de beschrijving van de stappen die we hebben doorlopen om tot ons onderzoeksmateriaal te komen. Wat het eigenlijke onderzoeksmateriaal precies inhoudt, wordt in het volgende hoofdstuk uitvoeriger besproken Het diachrone onderzoek Het aanleggen van een lijst Zowel voor het diachrone als voor het synchrone deel van deze masterproef werd een lijst aangelegd van Engelse werkwoorden. Het was gemakkelijker om eerst de synchrone lijst te maken op basis van verschillende naslagwerken. Onze diachrone lijst werd gedeeltelijk gebaseerd op deze synchrone lijst. Dit wil zeggen dat we aan de hand van de synchrone lijst hebben onderzocht welke Engelse werkwoorden ook voorkomen in het Groene Boekje Bij het aanleggen van de diachrone lijst zijn we dus omgekeerd chronologisch te werk gegaan door te vertrekken van de huidige Woordenlijst en zo steeds verder in het verleden terug te gaan tot de Woordenlijst van De Engelse werkwoorden uit het Groene Boekje van 2005 en hun vervoeging vormden het uitgangspunt van onze diachrone lijst. Daarna werd met behulp van de cd-rom 200 jaar spelling van het Nederlands voor de Woordenlijsten van 1995, 1954, 1904, 1879 en 1866 nagegaan of de werkwoorden die in de Woordenlijst van 2005 voorkomen nog steeds als lemma zijn opgenomen. Een steekproef wees uit dat er in eerdere Woordenlijsten nooit andere Engelse werkwoorden zijn opgenomen dan de werkwoorden die vandaag in de Woordenlijst zijn opgenomen. Het was dus onnodig om de Woordenlijsten op het voorkomen van meer werkwoorden te checken dan diegene die in 2005 waren opgenomen. Wanneer een werkwoord in een Woordenlijst werd aangetroffen, werd nagegaan of er verschillen in de spelling van de infinitief of de vervoeging van het werkwoord voorkwamen. Indien er verschillen waren, werd dit met een nummer aangeduid in de lijst en onderaan de lijst werd weergeven wat de verschillen precies zijn. 22

23 In 2005 bijvoorbeeld is het werkwoord babysitten als volgt opgenomen: babysitten, babysitte, gebabysit (het Groene Boekje 2005: 180) In 1995 is dit lemma ook opgenomen, alleen wordt dan nog geen vervoeging gegeven. Deze verandering is in de lijst dus enkel aangeduid met een cijfer. Onderaan de lijst vinden we bij dit cijfer het lemma zoals het in 1995 was opgenomen: babysitten. (het Groene Boekje 1998: 110) Het doel van deze lijst was om enerzijds zicht te krijgen op de veranderingen in de spelling van de Engelse werkwoorden en te achterhalen of er een bepaalde politiek van vernederlandsing werd gevoerd of niet. Anderzijds wilden we de opmars van de Engelse werkwoorden in onze taal aantonen. Zoals gezegd neemt het Groene Boekje enkel frequent gebruikte woorden op of woorden die voor spellingproblemen zorgen. Het Groene Boekje biedt dus geen totaalbeeld van onze woordenschat, maar het kan wel een zekere indicatie geven van het aantal Engelse werkwoorden. Bovendien kunnen we er bij de meeste Engelse werkwoorden (die immers niet voor speciale spellingproblemen zorgen) van uitgaan dat als het werkwoord het Groene Boekje toch haalt, het frequent in onze taal wordt gebruikt De keuze voor het Groene Boekje Aangezien het Groene Boekje dus geen totaalbeeld van de Nederlandse woordenschat op een bepaald moment biedt, kan men zich afvragen waarom we dan niet voor een ander naslagwerk, zoals Van Dale, hebben gekozen voor het aanleggen van de lijst. Dit was echter een bewuste keuze, gemaakt op basis van twee redenen. Ten eerste gaat deze masterproef over spelling en hoewel Van Dale altijd een toonaangevend naslagwerk is geweest, wijkt het vaak af van de officiële spellingregels. Dit betekent wel dat de diachrone lijst veel kleiner is dan de synchrone lijst, omdat het Groene Boekje veel minder woorden opneemt in de Woordenlijst. Ten tweede moest het mogelijk zijn om diachroon onderzoek te verrichten. Wegens de beperkte tijd, moest het onderzoek bij voorkeur digitaal kunnen gebeuren. Sinds kort kan dit voor de Woordenlijst Nederlandse Taal. Het Genootschap Onze Taal bracht in 2005 de cd-rom 200 jaar spelling van het Nederlands uit. Op deze cd-rom zijn de elf Woordenlijsten die zijn uitgegeven tussen 1866 en 1995 digitaal raadpleegbaar. De Woordenlijst van 2005 is natuurlijk gewoon online raadpleegbaar. Dit is niet het geval voor Van Dale, waarvan enkel de twee laatste edities op cd-rom beschikbaar zijn.

24 3.2. Het synchrone onderzoek Het aanleggen van een lijst De lijst van Timmers Het eerste wat moest gebeuren bij een onderzoek naar de spelling van de Engelse werkwoorden, is het aanleggen van een lijst van alle Engelse werkwoorden die momenteel in onze taal aanwezig zijn. Deze lijst is in de eerste plaats louter een inventarisatie van alle Engelse werkwoorden in onze taal. Daarnaast zal de lijst ook dienen als het vertrekpunt voor verder onderzoek. De voornaamste bron was het boek van Timmers (2000) Faxen faxte gefaxt. De spelling van ruim 1500 oorspronkelijk vreemde werkwoorden, aangezien dit boek de meest uitgebreide lijst bevat van vreemde werkwoorden. Bovendien wordt van alle lemma s ook de betekenis en de oorsprong gegeven. De betekenis is van heel groot belang, want dit is soms het enige onderscheid tussen een Nederlands en een Engels werkwoord, zoals bij het werkwoord dopen. Als inheems werkwoord betekent het dompelen of door het ceremonieel van de doop in een geloofsgemeenschap opnemen. Recent is in onze taal een nieuw werkwoord ontstaan dat hetzelfde woordbeeld heeft, doordat van het Engelse woord dope een werkwoord is gemaakt met de betekenis dope geven of dope toevoegen aan (Van Dale 1999: 795). Beide werkwoorden zijn in hun infinitief en vervoeging niet van elkaar te onderscheiden, dus is het noodzakelijk dat er een betekenis bij wordt gegeven om te weten of het om een Engels werkwoord gaat. Naast de betekenis geeft Timmers ook de oorsprong en het grondwoord van de werkwoorden omdat ze in haar boek niet alleen Engelse werkwoorden behandelt, maar vreemde werkwoorden in het algemeen, zoals de titel van haar boek al aangeeft. Die kennis over de oorsprong van de werkwoorden hebben we gebruikt voor de indeling van de werkwoorden in categorieën (cf. hoofdstuk vier). In bepaalde gevallen hebben we echter de aanduidingen die Timmers geeft niet volledig gevolgd. Het gaat dan voornamelijk over de samengestelde en afgeleide werkwoorden. We hebben namelijk geprobeerd een onderscheid te maken tussen twee types samengestelde en afgeleide werkwoorden. Enerzijds onderscheiden we de werkwoorden die volledig uit het Engels zijn overgenomen, zoals benchmarken (prestaties systematisch vergelijken). In het Engels komt benchmark, waarvan ons werkwoord benchmarken

25 afkomstig is, voor als werkwoord, substantief en zelfs in de ing-vorm benchmarking (Longman 2003: 127). We hebben deze werkwoorden onder de noemer enkelvoudige werkwoorden samengebracht, waarmee we bedoelen dat ze in hun geheel uit het Engels zijn overgenomen. Anderzijds onderscheiden we de werkwoorden waarvan enkel de delen uit het Engels zijn overgenomen en waarmee dan in het Nederlands een Engels werkwoord is gevormd, zoals brainpicken (iets proberen op te steken van deskundige). In het Engels komt de vorm *brainpick of *brainpicking nergens voor. Men gebruikt beide delen wel vaak samen in de uitdrukking to pick someone s brain (Longman 2003: 1233) dat hetzelfde betekent als brainpicken. In het Nederlands hebben we beide delen onafhankelijk van het Engels samengevoegd tot een werkwoord. Timmers maakt het onderscheid niet altijd correct tussen werkwoorden die in het Nederlands zijn samengesteld uit aparte delen en werkwoorden die in het geheel zijn overgenomen uit het Engels. Van het werkwoord kitesurfen bijvoorbeeld zegt Timmers dat het in het Nederlands is gevormd uit kite + surfen. Uit eigen onderzoek is echter gebleken dat de vorm kitesurfing wel degelijk in het Engels wordt gebruikt en dus geven we in de lijst deze vorm bij de oorsprong. Het is natuurlijk niet altijd honderd procent zeker dat ons werkwoord uit die vorm afkomstig is. Het was niet mogelijk dit ook te onderzoeken binnen deze masterproef, toch leek het ons nuttig dit onderscheid proberen te maken. We hebben dit gedaan op basis van onze kennis van het Engels. Bij twijfel werd het internet geraadpleegd en werd er op Engelstalige pagina s gezocht naar aanvaardbare voorbeelden van het gebruik van de samenstelling. Oorsprong Engels werkwoord Betekenis to benchmark benchmarken prestaties systematisch vergelijken to pick + brain brainpicken iets proberen op te steken van deskundige Een ander probleem is dat Timmers bij samengestelde en afgeleide werkwoorden de samenstelling van de delen niet altijd consequent weergeeft. Ze lijkt bij het weergeven van het basiswerkwoord willekeurig te kiezen voor de Engelse of de vernederlandste vorm. In onze lijst gebruiken we beide vormen, maar daarmee wordt consequent een verschil aangeduid. Wanneer het tweede lid van een samengesteld of afgeleid werkwoord ook afzonderlijk als werkwoord in onze lijst voorkomt, dan gebruiken we het vernederlandste werkwoord bij het weergeven van de delen van de samenstelling of afleiding, bijvoorbeeld ont + stressen. Stressen kan in het Nederlands immers ook als afzonderlijk werkwoord voorkomen. Wanneer het tweede lid niet apart als werkwoord in de lijst voorkomt, 25

26 gebruiken we het Engelse woord om de oorsprong aan te geven, bijvoorbeeld out + to bargain, omdat *bargainen niet afzonderlijk voorkomt in het Nederlands. Doordat dit onderscheid wordt gemaakt, weet een raadpleger van de lijst van samengestelde werkwoorden bij het werkwoord ontstressen dat stressen afzonderlijk ook kan voorkomen in het Nederlands en is opgenomen in onze lijst van enkelvoudige werkwoorden. Bij alle enkelvoudige werkwoorden wordt ook het grondwoord gegeven, meestal is het gelijk aan dat van Timmers, maar hier en daar werd het volgens ons eigen inzicht en onderzoek aangepast. Binnen iedere categorie zijn de werkwoorden eerst onderverdeeld volgens oorsprong en dan alfabetisch gerangschikt. Een laatste opmerking bij het boek van Timmers is dat zij nog de spelling van 1995 hanteert, aangezien haar boek in 2000 werd uitgegeven. Bij het weergeven van de spelling in onze lijst hebben we ons gebaseerd op de spelling die nu van kracht is. Zo hebben we bijvoorbeeld het lemma barbecueën in onze lijst opgenomen terwijl Timmers nog barbecuen schrijft. Tenslotte gaat het hier om de synchrone lijst. Oudere schrijfwijzen zijn terug te vinden in onze diachrone lijst. Los van de spelling van 1995 gebruikt Timmers soms haar eigen spelling bij bepaalde werkwoorden. In tegenstelling tot werkwoorden als rugbyen of bandyen, spelt ze worriën zonder <y>. Nochtans is er niets in het grondwoord dat deze andere schrijfwijze rechtvaardigt. Het werkwoord is niet opgenomen in het Groene Boekje, maar als we de regels correct toepassen, moet dit werkwoord als worryen worden gespeld. Ook vervoegt ze werkwoorden als golfen enkel met -t(e). In 1995 was dit een van de werkwoorden die zowel met -d(e) als -t(e) kon worden geschreven Andere naslagwerkwerken Deze eerste versie van de lijst werd nadien verder aangevuld met andere naslagwerken. Uit Ik googel, jij googelt van Den Boon (2007) konden we maar liefst 139 Engelse werkwoorden toevoegen aan onze lijst die nog niet voorkwamen in de lijst van Timmers. Dit heeft ongetwijfeld ook te maken met het feit dat Den Boon zijn lijst zeven jaar later dan Timmers heeft uitgebracht en in die tijd zijn er natuurlijk heel wat Engelse werkwoorden bijgekomen. Daarnaast waren ook Vraagbaak Nederlands van Tiggeler (2005) en Welgespeld. Werkwoordspelling voor hoger onderwijs. van Van der Westen (2005) goede bronnen. 26