Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Gijzelingsactie Griekse residentie/arrestatie Öcalan Nr. 7 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 6 mei 1999 De vaste commissie voor Justitie 1 en de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2 hebben op 14 april 1999 overleg gevoerd met minister Korthals van Justitie en minister Peper van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over de brief van de minister van Justitie, de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de minister van Buitenlandse Zaken d.d. 19 februari 1999 inzake de gijzelingsactie in de Griekse residentie in februari 1999 (26 417, nr. 2). Van het overleg brengen de commissies bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissies 1 Samenstelling: Leden: Van de Camp (CDA), Biesheuvel (CDA), Swildens-Rozendaal (PvdA), Scheltema-de Nie (D66), Kalsbeek-Jasperse (PvdA), Zijlstra (PvdA), Apostolou (PvdA), Middel (PvdA), Van Heemst (PvdA), voorzitter, Dittrich (D66), ondervoorzitter, Rabbae (GroenLinks), Rouvoet (RPF), Van Oven (PvdA), O. P. G. Vos (VVD), Van Wijmen (CDA), Patijn (VVD), De Wit (SP), Ross-van Dorp (CDA), Niederer (VVD), Nicolaï (VVD), Halsema (GroenLinks), Weekers (VVD), Van der Staaij (SGP), Wijn (CDA) en Brood (VVD). Plv. leden: Balkenende (CDA), Verhagen (CDA), Wagenaar (PvdA), Van Vliet (D66), Arib (PvdA), Duijkers (PvdA), Kuijper (PvdA), Albayrak (PvdA), Barth (PvdA), De Graaf (D66), Karimi (GroenLinks), Schutte (GPV), Santi (PvdA), Van den Doel (VVD), Rietkerk (CDA), Rijpstra (VVD), Marijnissen (SP), Buijs (CDA), Passtoors (VVD), Van Blerck-Woerdman (VVD), Oedayraj Singh Varma (GroenLinks), De Vries (VVD), Van Walsem (D66), Eurlings (CDA) en Kamp (VVD). 2 Samenstelling: Leden: Terpstra (VVD), Schutte (GPV), Te Veldhuis (VVD), ondervoorzitter, De Cloe De heer Patijn (VVD) noemde de bezetting en vernieling van een diplomatieke residentie en de vrijheidsberoving van mensen die in Nederland diplomatieke bescherming genieten, een grove verstoring van de nationale en internationale rechtsorde. De echte gijzelnemers dienen zich hiervoor voor de rechter te verantwoorden. Het optreden van de politie Haaglanden, van de burgemeester van Den Haag en van de regering is adequaat geweest en verdient in het algemeen waardering. Niettemin zijn er nog vragen. Beschikte de politie Haaglanden niet eerder over een aanwijzing dat er iets broeide onder PKK-aanhangers en dat Griekse objecten mogelijk doelwit zouden zijn van actie, eerder dan in de periode van acht minuten die in de brief wordt genoemd? Was er via (PvdA), voorzitter, Van den Berg (SGP), Van de Camp (CDA), Scheltema-de Nie (D66), Van der Hoeven (CDA), Van Heemst (PvdA), Noorman-den Uyl (PvdA), Oedayraj Singh Varma (GroenLinks), Dankers (CDA), Hoekema (D66), Rijpstra (VVD), Cornielje (VVD), Rehwinkel (PvdA), Luchtenveld (VVD), Wagenaar (PvdA), De Boer (PvdA), Duijkers (PvdA), Verburg (CDA), Rietkerk (CDA), Halsema (GroenLinks), Kant (SP) en Balemans (VVD). Plv. leden: Van den Doel (VVD), Rouvoet (RPF), Van Beek (VVD), Zijlstra (PvdA), Ravestein (D66), Van Wijmen (CDA), Augusteijn-Esser (D66), Balkenende (CDA), Barth (PvdA), Gortzak (PvdA), Rabbae (GroenLinks), Wijn (CDA), Dittrich (D66), Cherribi (VVD), Nicolaï (VVD), Van Oven (PvdA), Brood (VVD), Apostolou (PvdA), Kuijper (PvdA), Belinfante (PvdA), Mosterd (CDA), Eurlings (CDA), Van Gent (GroenLinks), Poppe (SP) en Essers (VVD). KST35117 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 1999 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 7 1

2 surveillance of het inlichtingencircuit niet meer informatie beschikbaar? Uit de brief blijkt dat er twee crisiscentra waren ingericht. Welke ervaringen zijn daarmee opgedaan? Is deze werkwijze doelmatig? Is lering getrokken uit de ervaringen? Wordt die geëvalueerd? Hoe verliep de coördinatie? Onder alle omstandigheden is het bij een gijzelingsactie verstandig bereidheid tot overleg met de bezetters te tonen. In dit geval is die opstelling succesvol gebleken. Overleg is echter ook riskant; het kan de schijn wekken van concessies van de kant van de autoriteiten. Zou de verklaring van de regering over de arrestatie van de heer Öcalan in dezelfde vorm en op hetzelfde tijdstip zijn uitgegeven als er geen bezetting was geweest? Kan de minister van Justitie nogmaals bevestigen dat aan de bezetters geen toezeggingen gedaan over hun strafrechtelijke bejegening na het opgeven van de bezetting? De bewindslieden schrijven in hun brief dat een eventueel verbod van de PKK in Nederland niet aan de orde is. De heer Patijn onderschreef dit. Hij wees er wel op dat Nederland hiermee afwijkt van de positie die enkele omringende landen hebben gekozen. Moet worden gevreesd dat dit een aanzuigende werking tot gevolg heeft van illegale en/of politiek gevoelige activiteiten van de PKK of PKK-gelieerde organisaties? Zo ja, hoe beoordeelt de regering dit risico? Treedt zij hiertegen op? Uit de brief van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 8 maart jl. kan worden afgeleid dat de PKK op Europees niveau een aantal acties heeft geregisseerd in diverse Europese hoofdsteden. Leidt deze bevinding tot nadere Europese afspraken over min of meer gelijke bejegening van PKK-organisaties of -activiteiten op Europees niveau? De rellen en vernielingen in het centrum van Den Haag na de bezetting van de Griekse residentie zijn schokkend en onaanvaardbaar, aldus de heer Patijn. Waren er enige aanwijzingen dat deze niet-geautoriseerde demonstratie op handen was? Had deze demonstratie niet beter in de kiem kunnen worden gesmoord en dan dichterbij het stationsplein? Mevrouw Karimi (GroenLinks) herinnerde eraan dat zij de regering eerder om een brief heeft gevraagd waarin opheldering wordt gegeven over de gang van zaken rond het verzoek van de heer Öcalan om in Nederland te worden toegelaten. Wanneer kan de Kamer die brief tegemoet zien? Het is jammer dat de internationale gemeenschap niet tot een gezamenlijke oplossing kon komen toen de heer Öcalan nog in Europa was. Daarmee heeft zij de kans op een politieke oplossing van de Koerdische kwestie laten lopen. Over wat er al dan niet is afgesproken bij de onderhandelingen over de beëindiging van de gijzeling is een welles-nietesspelletje gaande. De Koerdische onderhandelaars beweren dat hen is toegezegd dat zij niet strafrechtelijk zouden worden vervolgd. De onderhandelaars van de politie beweren het tegengestelde. Wat is er nu werkelijk besproken? Waarom blijven de Koerdische onderhandelaars en de heer Sakelariou bij hun stelling dat er wel toezeggingen zijn gedaan? Als er geen toezeggingen zijn gedaan, waarom is de gijzelingsactie dan toch beëindigd? Het ging hier uiteraard om de beëindiging van een strafbaar feit. Het gegijzelde gezin moest snel en veilig het pand kunnen verlaten. Daarom kunnen de onderhandelingen niet worden vergeleken met reguliere onderhandelingen. De normen voor fatsoen moeten natuurlijk wel in acht worden genomen. De onderhandelaars van de politie hebben een verkeerde naam en een verkeerd telefoonnummer achtergelaten. Zij hadden toch duidelijk kunnen maken dat zij in verband met de omstandigheden een pseudoniem moesten aannemen? Het ging hier niet om gerenommeerde misdadigers, maar om mensen die zeer geëmotioneerd waren en zich in het nauw gedreven voelden. Naar verluidt zijn de procesregels niet altijd nageleefd. Zo zijn mensen verhoord zonder tolk en is hen niet verteld welke beschuldigingen aan het Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 7 2

3 verhoor ten grondslag lagen. Verder zou het een groepsgewijze beslissing zijn geweest om iedereen vast te houden en is er geen rekening gehouden met persoonlijke omstandigheden. Kunnen de bewindslieden hierop ingaan? Is er voor deze gedetineerden een afwijkend gevangenisregime toegepast en, zo ja, waarom? Er zouden nu nog veertien mensen vastzitten. Deelt de minister de mening dat er, gezien het eenmalige karakter van de actie, geen kans op herhaling bestaat? Is het dan nog nodig dat deze mensen in voorlopige hechtenis blijven? Een aantal van de actievoerders wordt bedreigd met uitzetting, omdat zij geen verblijfsvergunning hebben. De meeste verdachten zullen pas in september voorkomen. Is de minister het ermee eens dat een eerlijke verdachte het recht heeft zijn strafzaak bij te wonen? Anders is er immers sprake van schending van artikel 6 van het EVRM. Wil hij toezeggen dat deze verdachten de strafrechtelijke procedure in Nederland mogen afwachten? Zijn er inmiddels al verdachten uitgezet en, zo ja, hoeveel? Is inmiddels iets van hen vernomen? De kans is groot dat deze Koerden bij aankomst in Turkije slecht worden behandeld. De situatie voor Koerden in Turkije is sinds de arrestatie van de heer Öcalan aanzienlijk verslechterd. Is de minister bereid een onderzoek in te stellen naar de huidige situatie van de Koerden in Turkije? Dit zou een nieuw ambtsbericht kunnen vormen op basis waarvan de terugzending van Koerdische asielzoekers moet worden beoordeeld. Duitsland heeft dit wel gedaan en acht terugzending op dit moment niet verantwoord. Mevrouw Karimi drong erop aan dat de actievoerders niet worden uitgezet voordat een dergelijk onderzoek heeft plaatsgevonden. Onder de arrestanten bevindt zich ook een aantal witte illegalen. Hebben zij het recht de heroverwegingsprocedure van de commissie van burgemeesters af te wachten? De heer Santi (PvdA) was tevreden over de afloop van de gijzelingsactie. Hij uitte zijn waardering voor de inzet van het beleidscentrum en de lokale driehoek. Uit de brief van de bewindslieden kan worden opgemaakt dat kort na middernacht duidelijk wordt dat heel wat PKK-aanhangers zich op weg naar Den Haag begeven. Ging er toen nergens een lichtje branden dat er een actie op komst was en dat maatregelen waren geboden? Uit de BVD-rapportage blijkt dat juist dit soort bewegingen worden gevolgd. Delen de bewindslieden de mening dat een meer alerte reactie op zijn plaats was geweest? De regering wijst erop dat tussen het moment van informatie over het doel van de actie en de bestorming van de residentie slechts acht minuten zijn verstreken. De politie heeft kennelijk te weinig bemensing om in zo n korte periode te kunnen optreden. Is dat niet wat vreemd in een stad als Den Haag met zoveel ambassades en andere gebouwen die in dergelijke gevallen bescherming vragen? Konden niet meer manschappen worden ingezet toen de groep Koerden zich op het station in beweging zette richting centrum? Kan achteraf worden gezegd dat de samenwerking tussen de crisiscentra en de lokale driehoek goed is verlopen? Hoe verliep de afstemming tussen de mensen ter plaatse en het beleidscentrum? Kan hieruit lering worden getrokken voor de toekomst? De heer Santi ging ervan uit dat de heer Sakelariou heeft gesproken namens de gijzelnemers en dat de verklaring van de Nederlandse regering over de arrestatie van de heer Öcalan een van de punten van onderhandeling vormde. Zijn er nog andere zaken besproken die niet eerder bekend zijn gemaakt? In berichten in de media, maar ook in uitspraken door advocaten van de verdachten is hiervan sprake. De regering heeft eerder gezegd dat er geen toezeggingen zijn gedaan. Weet zij wat er is besproken tijdens de onderhandelingen? Hebben de onderhandelaars wel alles teruggekoppeld? Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 7 3

4 Volgens de media zou er tijdens de actie zijn overwogen in te grijpen. Waarom? Er werd toch geen geweld toegepast? Welke initiatieven nemen de Raad van Europa en de Europese Unie om te waarborgen dat de heer Öcalan een eerlijk proces krijgt? De processen tegen de heer Öcalan en tegen de verdachten in Nederland roepen wellicht nieuwe ongeregeldheden op. Wat doet de regering om die te voorkomen? Wordt nu actiever dan eerst geprobeerd dergelijke acties te voorkomen? Wordt hierover gesproken met de Koerdische beweging in Nederland? De heer Hoekema (D66) vroeg of buitenlands-politiek overleg over Turkije volgt naar de stand van zaken in de rechtsgang van de heer Öcalan. In het verslag van 8 maart jl. van de JBZ-raad staat dat is overeengekomen dat nog te nemen maatregelen in Europees verband zullen worden afgestemd. Welk traject is er gevolgd onmiddellijk na de acties in februari? Staat dit onderwerp nog op de agenda van de JBZ-raad? Hij sprak zijn waardering uit voor het beheerste optreden van de politie Haaglanden en de betrokken autoriteiten. Het belabberde optreden van de Griekse autoriteiten was debet aan de zeer late waarschuwing voor deze actie. Hoe heeft de regering vastgesteld dat er slechts acht minuten zijn verstreken tussen de informatie over het doel van de PKK-aanhangers en de bestorming van de residentie? In die tussentijd is besloten de Griekse ambassade te beschermen. Nu is een ambassade s avonds gewoonlijk niet meer dan een leeg kantoor, maar in de residentie bevinden zich dan meestal wel mensen. Waarom is dan toch gekozen voor de ambassade? Was het niet mogelijk beide objecten te beschermen? Het is niet duidelijk wie de leiding voerde bij de onderhandelingen. Wie heeft precies onderhandeld? Is het waar dat de onderhandelaars ter plaatse rond middernacht op 16 februari zijn vervangen? Was dat een verstandige werkwijze op een moment dat de onderhandelingen in een beslissende fase waren? Hoe verliep de communicatie tussen de beslissers en de woordvoerders? Welke rol heeft de heer Sakelariou daarin gespeeld? Zijn er nu wel of geen toezeggingen gedaan over de in hechtenisneming? De heer Sakelariou gebruikt zelf het woord bemiddeling, maar de regering heeft hiervan afstand genomen. Kunnen de bewindslieden dit toelichten? De heer Sakelariou verwijst meerdere malen naar de toezegging dat de Koerden niet in hechtenis zouden worden genomen na een registratie. Welke rol heeft de heer Sakelariou gespeeld? Welke toezeggingen zijn er gedaan? Op dit ogenblik zouden zich nog negen personen in voorlopige hechtenis bevinden. Kort geleden waren dit er nog veertien en nog niet zo heel lang geleden 67. Dat lijkt een redelijk groot aantal. Het kabinet zegt zich vooral te richten op de harde kern, de aanstichters van de actie. Het is de vraag of die 67 allemaal daartoe behoren. Had niet eerder een selectie kunnen worden gemaakt? Wat is de ten laste legging voor diegenen die nog in voorlopige hechtenis verkeren? Welke rechtstitel wordt gebruikt? Wat is de ten laste legging voor de anderen? De burgemeester van Den Haag zei daags na de vernielingen in de Wagenstraat dat er winkels zouden zijn beschermd door de Koerdische gemeenschap. Wat weet het kabinet hiervan? Hoe zit het met de schadevergoeding? Heeft de regering enige betrokkenheid bij de vergoeding van de schade aan de Griekse residentie of van de winkeliers? Het is bekend dat de PKK voorwerp is van bijzondere aandacht in het jaarverslag van de BVD. Welke acties worden in dit kader ondernomen? Is er contact over het respecteren van de rechtsorde in Nederland door de PKK? Is er überhaupt een leiderschap van de PKK te identificeren in Nederland? De heer Verhagen (CDA) vroeg aandacht voor de Europese afstemming en informatie-uitwisseling zowel met het oog op wat is gebeurd als met Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 7 4

5 het oog op de toekomst. De regering heeft terecht kritiek geuit aan het adres van Griekenland. De Griekse minister heeft in de Algemene Raad toegegeven dat er fouten zijn gemaakt, hij heeft verder onderzoek toegezegd en het daarbij gelaten. Toch is uitwisseling van informatie en afstemming op Europees niveau essentieel om zicht te krijgen op dergelijke acties. Het is toch onaanvaardbaar dat dergelijke informatie wordt achtergehouden? Op welke wijze kan worden gewaarborgd dat in de toekomst essentiële informatie tijdig wordt verspreid onder de lidstaten? De regering is geen voorstander van een verbod op de PKK, ook al hebben andere lidstaten dat wel gedaan. Haar belangrijkste argument is dat zij wil voorkomen dat de PKK ondergronds gaat en er geen zicht meer is op de activiteiten. De vraag is of dit zicht er nu wel was. Een discussie over de vraag hoe er moet worden omgegaan met organisaties als de PKK is zeker op zijn plaats, niet alleen omdat de PKK in andere lidstaten is verboden als zijnde een terroristische organisatie, maar ook omdat het de vraag is welke organisatievrijheid dergelijke organisaties moet worden gegund. De heer Verhagen zei dat hij nu niet pleit voor een verbod op de PKK. De vraag is hoe zicht kan worden gekregen op de PKK. Wordt er onderzoek ingesteld naar de betrokkenheid van de PKK bij de gijzeling, bij de rellen en bij de vernielingen? Hij sloot zich aan bij de vraag waarom de ambassade wel en de residentie niet werd bewaakt. Als het signaal wordt ontvangen dat Griekse objecten mogelijk het doel worden van acties, ligt het voor de hand te kiezen voor de residentie, omdat daar op dat moment mensen aanwezig zijn, terwijl de ambassade leeg is. Dit kan niet worden afgedaan met de mededeling dat de tijdspanne te kort was. Er is een keuze gemaakt. Hij sprak zijn waardering uit voor het optreden van de aanwezige politie. De vraag is echter of het totaal niet beter had moeten worden geregeld. Ook voor het verhalen van de schade is het belangrijk te weten of de PKK betrokken was bij deze acties. Zo niet, dan kan de schade alleen op de individuele verdachten worden verhaald. Het is zorgwekkend dat de Koerden in Nederland zich meer herkennen in de situatie van de heer Öcalan dan in de Nederlandse samenleving. Dit zegt wel iets over hun integratie. Dit aspect verdient veel aandacht. De heer Verhagen ging ervan uit dat de normale regels van toepassing zijn op die verdachten die niet over een permanente verblijfsvergunning beschikken. Kan hun verblijfsvergunning worden ingetrokken indien wordt vastgesteld dat zij zich schuldig hebben gemaakt aan activiteiten die tot een bepaalde veroordeling leiden? In het antwoord op de schriftelijke vragen wordt onomwonden gezegd dat er geen enkele toezegging is gedaan. Toch moet worden erkend dat de heer Sakelariou een buitengewoon goed geïnformeerd europarlementariër is die niet zomaar iets zal zeggen. Daarom is het relevant te weten welk mandaat hij had en in hoeverre de autoriteiten met hem hebben gesproken over de onderhandelingen. Omdat er geen licht mag schijnen tussen zijn verklaring en die van de regering, is het dringend nodig dat hierover nu meer duidelijkheid wordt verschaft. Het antwoord van de bewindslieden De minister van Justitie merkte allereerst op dat de aard van deze bespreking met zich meebrengt dat niet alle informatie zonder meer kan worden verstrekt. Bovendien regardeert een groot deel van de gestelde vragen de minister van Buitenlandse Zaken. Wellicht kan daarover met hem worden gesproken tijdens het overleg volgende week. Hij wees erop dat de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties primair verantwoordelijk is voor de openbare orde en de minister van Justitie voor de strafrechtelijke handhaving. Een gijzeling is een strafrechtelijk handhavingsprobleem en daarom was de minister van Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 7 5

6 Justitie eerst verantwoordelijke voor bijvoorbeeld de inzet van een BBE of een arrestatieteam. Hij benadrukte dat deze gijzelingsactie een zeer ernstige zaak is. De vrijheidsbeneming van de aanwezigen in de residentie en de vele schade die is aangericht aan de residentie en elders in Den Haag zijn ernstige strafbare feiten. De aangehouden Koerden kunnen in drie groepen worden verdeeld. In de eerste plaats de groep «overtreding Kneuterdijk». Deze heeft een ambtelijk bevel overtreden gericht tot de deelnemers van een demonstratie waarvoor geen toestemming was gegeven. Betrokkenen zijn na onderzoek heengezonden en zullen op 17, 18 en 19 mei a.s. voor de politierechter verschijnen. In de tweede plaats is er de groep van de Stationsweg. Ook hier was sprake van overtreding van een ambtelijk bevel voor een niet-toegestane demonstratie. Bij deze demonstratie zijn veel vernielingen aangericht. Het onderzoek hiernaar is nog in volle gang. Dit is een lastig onderzoek, omdat het strafrecht per definitie is gericht op het individu. De gebeurtenissen moeten dus tot individuen worden herleid. In de derde plaats is er de groep van de residentie. Van de 86 personen die zijn voorgeleid, zitten er momenteel nog vijf vast. Tegen diegenen die in voorlopige hechtenis hebben gezeten, lopen gerechtelijke vooronderzoeken. Er kunnen geen dagvaardingen worden uitgereikt voordat die vooronderzoeken zijn afgesloten. Daarom kan nu nog niets worden gezegd over een zittingsdatum. Ook kan niet worden gezegd wanneer de vooronderzoeken kunnen worden gesloten, omdat dit afhankelijk is van de vraag welke getuigen op welke termijn nog moeten worden gehoord. Diegenen die vast blijven zitten tot de zitting, zullen op 17 en 18 mei a.s. worden voorgeleid voor de meervoudige kamer die over voortzetting van de voorlopige hechtenis zal oordelen. Zoals het er nu naar uitziet, zullen de voorlopig gehechten die inmiddels in vrijheid zijn gesteld, in ieder geval worden gedagvaard voor het plegen van een aanslag op het leven of de vrijheid van een internationaal beschermd persoon, artikel 177 Wetboek van strafrecht, en subsidiair wederrechtelijke vrijheidsberoving, artikel 280 van het Wetboek van Strafrecht. De 126 verdachten die niet in voorlopige hechtenis zijn genomen en met een dagvaarding zijn heengezonden, wordt ten laste gelegd het mede plegen van een aanslag op de vrijheid van drie beschermde personen en/of opzettelijke vrijheidsberoving. Verder het medeplegen van opzettelijke geweldpleging tegen de beschermde goederen van een internationaal beschermd persoon te weten vernielingen aan het interieur van de woning en subsidiair huisvredebreuk. Zij zijn gedagvaard voor de politierechter in de week van 13 september Op dit moment bevinden zich achttien Koerden uit de groep van verdachten in de vreemdelingenbewaring. In antwoord op de vraag waarom een grote groep zo lang in voorlopige hechtenis moest verblijven, zei de minister dat het onderzoek uitvoerig en ingewikkeld is. Bovendien staat het onder controle en toezicht van de rechter. Het beleidscentrum van de driehoek Haaglanden heeft nauw samengewerkt met het nationale crisiscentrum. Het was noodzakelijk met twee centra te werken, omdat er nu eenmaal verschillende verantwoordelijkheden zijn. Het beleidscentrum van de driehoek zorgt voor de operationele gang van zaken en moet sturing geven aan de politie ter plaatse. Het nationale crisiscentrum zorgt voor de beleidsafstemming tussen de verschillende ministeries. De minister van Justitie, gehoord de collega s, beslist vervolgens over de eventuele inzet van een arrestatieteam dan wel een BBE. Deze opzet is in de praktijk doelmatig gebleken. Dit neemt niet weg dat verbeteringen mogelijk zijn. Ook staat vast dat een goede Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 7 6

7 voorbereiding op dergelijke situaties nodig is. Daarom worden intern aanbevelingen opgesteld voor de nabije toekomst. De minister beaamde dat de verklaring over de arrestatie van de heer Öcalan waarschijnlijk nog niet op dat moment zou zijn afgelegd als er geen bezetting gaande was. Natuurlijk is in een dergelijke situatie voorzichtigheid geboden. In dit soort aangelegenheden wordt altijd geprobeerd tot een internationale verklaring te komen. De regering heeft onder de geboden omstandigheden echter gekozen voor een eigen, nationale verklaring, die volledig conform haar eigen standpunt was. De brief waarom mevrouw Karimi heeft gevraagd, ligt ter tekening voor. Dit heeft wat langer geduurd dan verwacht, omdat over de aspecten met betrekking tot de Luchtverkeerswet een beroep moest worden gedaan op de Rijksluchtvaartdienst. De bezetting is waarschijnlijk vreedzaam beëindigd, omdat de bezetters daarbij zelf baat hadden. Ook in andere landen werden de acties vreedzaam beëindigd. De Koerdische bezetters wilden met een opgeheven hoofd en niet geboeid de residentie verlaten. Er is geen sprake geweest van groepsvervolgingen, Nederland kent een dergelijk systeem niet. Alle aangehoudenen zijn individueel bevraagd door het openbaar ministerie. Vervolgens zijn individuele besluiten genomen en wordt ook op individuele basis besloten over verdere vervolging. Aan allen is gevraagd of zij zich door een tolk wensten te laten bijstaan. Velen hebben aangegeven daarvan af te zien. Over een afwijking van het detentieregime is niets bekend. Betrokkenen zijn overeenkomstig de geldende regels behandeld. Wel is er bewust voor gekozen de gedetineerden in meerdere huizen van bewaring op te nemen, voornamelijk om logistieke redenen. Van de groep die is aangehouden bij de rellen en de bezetting waren 27 mensen niet in het bezit van een voor Nederland geldige verblijfstitel. Zij zijn in de gelegenheid gesteld een asielaanvrage in te dienen. Achttien van hen hebben dit gedaan. In de beslissing op de asielaanvrage wordt nader ingegaan op de EVRM-3-aspecten. Eén persoon is inmiddels met zijn ouders teruggekeerd naar Frankrijk waar hij een verblijfstitel had. In één zaak is de bewaring opgeheven op grond van het asielrelaas. Voor alle vreemdelingen geldt dat zij hun aanvraag om toelating in beginsel in Nederland mogen afwachten. Dit geldt eveneens voor een eerste verzoek om een voorlopige voorziening tegen hun uitzetting. Dit wordt door de rechtbank getoetst. Het is waar dat de verblijfsvergunning kan worden ingetrokken op grond van strafbare feiten, maar die moeten dan eerst worden vastgesteld. Vervolgens zal de regering zich buigen over de vraag of de verblijfsvergunning moet worden ingetrokken. De minister zei dat hij daarop niet vooruit wil lopen. Desgevraagd antwoordde hij dat de conventie van Dublin over de overdracht van asielverzoeken hier uiteraard van toepassing is. De Nederlandse regering zal op de asielaanvragen beschikken overeenkomstig de internationaalrechtelijke regels. Verder zal bij de beoordeling natuurlijk rekening worden gehouden met de gebeurtenissen die zich hebben afgespeeld. Voorzover bekend is bij de onderhandelingen over de beëindiging van de bezetting niet gesproken over mogelijke asielaanvragen. Dit aspect maakte in ieder geval geen deel uit van het mandaat. De situatie in de residentie was zorgelijk en het was duidelijk dat er een einde moest komen aan de bezetting en de gijzeling. Een actie bij de Griekse residentie is wel overwogen, maar niet uitgevoerd, omdat de onderhandelingen nog kans op een oplossing boden. Het leven van de gijzelaars leek niet in direct gevaar. De heer Sakelariou was geen onderhandelaar maar een door de driehoek toegestane contactpersoon. De minister citeerde uit een verslag van een ambtelijk overleg in de gemeente Den Haag: «Tot slot wenst hij (de burgemeester) nog in te gaan op de rol van de Griekse europarlemen- Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 7 7

8 tariër die eigenlijk meer als intermediair is opgetreden. Nadat de burgemeester de overtuiging had gekregen dat het inderdaad de intentie van betrokkene was de gijzeling te doen beëindigen, is hij door het kordon gelaten en heeft hij met de bezetters gesproken. Er is bij de lokale driehoek niet bekend wat er precies is besproken tussen de intermediair en de bezetters, omdat er van overheidszijde niemand bij dat overleg aanwezig is geweest.» De minister zei dat de regering geen enkel mandaat heeft gegeven voor vrijwaring van strafrechtelijke vervolging en wees erop dat hij dat die avond ook uitdrukkelijk heeft verklaard voor de televisie. Ook de lokale driehoek heeft dit niet gedaan en voorzover bekend, de onderhandelaars ook niet. Natuurlijk ligt er daarnaast de verklaring van de heer Sakelariou. Het is aan de rechter dit uit te zoeken. In het antwoord op de vragen van de Kamer wordt de heer Sakelariou inderdaad als bemiddelaar aangeduid en niet als onderhandelaar. Hij had dus ook geen mandaat. De processen-verbaal en logboeken van de driehoeken en de onderhandelaars ontkennen dat dergelijke toezeggingen zijn gedaan. De heer Sakelariou is eigener beweging richting Den Haag gekomen. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zei dat de JBZ-raad in mei a.s. een nader oordeel zal uitspreken over de gebeurtenissen. In de bijeenkomst van de Raad in februari jl. is vooral informatie uitgewisseld en is afgesproken dat de organen die daarvoor in de onderscheiden lidstaten zijn aangewezen, nog beter zullen gaan samenwerken. Overigens was tijdens deze bijeenkomst die op initiatief van Duitsland was belegd, maar een deel van de lidstaten aanwezig, namelijk die landen die waren getroffen door acties, en ook Zwitserland nam hieraan deel. Uit de informatie bleek dat er sprake was van een goed georganiseerde internationale actie die tegelijkertijd in verschillende landen plaatsvond. De ernst van de situatie en de hardheid van de acties werden door die internationale coördinatie nog eens onderstreept. Deze situatie mag daardoor uitzonderlijk worden genoemd. Thans wordt intern onderzocht waar het beleid moet worden aangescherpt, of de procedures in de praktijk werkzaam zijn en welke verbeteringen nodig zijn. Het is duidelijk dat in een dergelijke situatie grote oplettendheid is geboden en er onderscheiden verantwoordelijkheden zijn. De lokale driehoek heeft een grote verantwoordelijkheid. De afspraak was dat voor een interventie die levensbedreigend zou kunnen zijn, instemming van de minister van Justitie was vereist. Dit heeft ertoe geleid dat er driemaal overleg is gevoerd met de lokale driehoek. De beoordeling van de situatie ter plaatse is echter in de eerste plaats een verantwoordelijkheid van de lokale driehoek. De actie had zeker niet kunnen worden voorzien. Toen er een zekere opwinding werd geconstateerd in het Koerdisch centrum, is de politie gewaarschuwd door het Nationaal coördinatiecentrum. Hierna is een melding uitgegaan naar het parlement en de ambassades van de Verenigde Staten en van Kenia. De bescherming van de Griekse ambassade en residentie lag toen niet voor de hand. De Griekse regering had immers geen informatie verstrekt waaruit de noodzaak daartoe kon worden afgeleid. In de JBZ-raad is uitvoerig gesproken over deze omissie van de Griekse regering. De Haagse politie die 20 agenten beschikbaar had, is overvallen door de confrontatie met ongeveer 70 of 80 Koerden die de Griekse ambassade wilden bezetten, maar die, omdat zij de ambassade niet binnen konden komen, de residentie overvielen. De politie is naar de ambassade gegaan, omdat alles erop wees dat dit het doel van de Koerden zou zijn. De bewoners van de residentie zijn niet gewaarschuwd. Met de bescheiden bezetting van de politie in de nacht is een dergelijk optreden niet altijd mogelijk. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 7 8

9 De regering is, zoals bekend, geen voorstander is van een verbod op de PKK. De bezwaren tegen een dergelijk verbod zijn vooral rechtsstatelijk. Alleen Duitsland is ertoe overgegaan de PKK in georganiseerd verband te verbieden. De Koerdische gemeenschap is natuurlijk meer dan alleen de PKK. Er zijn veel meer organisaties, al of niet zijn geregistreerd, die het gedachtegoed van de PKK aanhangen. Tijdens de JBZ-raad in februari jl. is hierover gesproken en geen enkele lidstaten, buiten Duitsland, voelde iets voor een verbod op de PKK, ook omdat er geen aanwijzingen zijn dat de Koerden of de PKK-aanhangers tot dat moment bijzondere moeilijkheden veroorzaakten. Er is dus geen reden voor een verbod, maar dit neemt niet weg dat de BVD oplettend is en moet blijven. In de Koerdische beweging leeft sterk het besef dat een rechtsstatelijk optreden de aangewezen koers is. Er zijn geen aanwijzing dat de Nederlandse stellingname ertoe leidt dat Koerden en PKK-aanhangers zich eerder op Nederland zullen richten of Nederland gemakkelijker weten te vinden dan andere landen. Desgevraagd merkte hij op dat hij altijd bereid is tot vertrouwelijk overleg met de Kamer over dit onderwerp. De minister vond het een goede suggestie om de communicatie tussen de Nederlandse regering en de Koerdische gemeenschap te intensiveren. Het ministerie van Justitie onderhoudt op hoog ambtelijk niveau al contacten met Koerdische organisaties. Het dossier over de schadevergoeding is ingewikkeld. De gemeente Den Haag heeft geen regeling voor een vergoeding van dergelijke schade en verwijst naar de ervaringen die zijn opgedaan met eerdere opstootjes. Slachtoffers kunnen zich natuurlijk melden bij het Bureau slachtofferhulp en de Gemeentelijke kredietbank, maar er is geen overheidsverantwoordelijkheid, noch van de gemeente, noch van de rijksoverheid. De minister citeerde uit een rapport terzake: «In beginsel moet ieder de door hem geleden schade zelf dragen. Eigenlijk is het verzekeren van schade geen uitzondering op dit beginsel, maar een bevestiging ervan. Door het betalen van een premie heeft men het risico van schade lijden afgewenteld op een verzekeringsmaatschappij. Interessant is de vraag of de winkeliers tegen de door de Koerdenacties veroorzaakte schade verzekerd waren. Het is denkbaar dat de oorzaak van deze schade als molest wordt betiteld en om die reden van de dekking is uitgesloten. Er zijn verschillende definities van molest. Een categorie wordt het «stakersmolest» genoemd. Hieronder wordt verstaan: niet met oorlog verband houdende gewelddadigheden, relletjes e.d. De acties van de Koerden kunnen onder de derde categorie worden gebracht, maar juist deze categorie is niet altijd uitgesloten van de dekking van een verzekeringspolis. Voor de beleidsmatige vraag of er termen zijn, los van enige juridische verplichting, aan de winkeliers een tegemoetkoming in hun schade te doen, is het van belang om na te gaan of deze schade verzekerbaar is. Conclusie: op basis van de tot nu toe bekende feiten is het niet waarschijnlijk dat de winkeliers enig juridisch aanknopingspunt hebben op grond waarvan zij hun schade op de staat kunnen verhalen.» Desgevraagd antwoordde de minister van Justitie dat het ministerie van Justitie de winkeliers behulpzaam zal zijn bij het verhalen van de schade indien er wordt gevoegd in een strafzaak. De vraag naar de betrokkenheid van de PKK is dan wellicht ook relevant, maar ieder voor zich zal dan rechtstreeks de PKK moeten aanspreken. De gemeente Den Haag kan daarbij natuurlijk behulpzaam zijn, maar dit is niet zozeer een taak voor Justitie. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties merkte vervolgens op dat de Haagse driehoek heeft geprobeerd confrontaties te voorkomen met de inzet van zoveel mogelijk mensen. Het beheersen van een beweeglijke massa is echter moeilijk. Bovendien waren er kinderen aanwezig en alleen een hard optreden had de beweging kunnen stoppen. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 7 9

10 Deze bedreiging van de openbare orde terwijl de voortzetting van de bezetting van de residentie tegelijkertijd de aandacht van de politie vroeg, is mede reden geweest om in het overleg tussen en op de avond voorafgaande aan de beëindiging van de gijzeling te besluiten de onderhandelingen voort te zetten. De burgemeester van Den Haag heeft hierover verslag gedaan aan de gemeenteraad. De minister zegde toe dit verslag aan de Kamer toe te zenden. Tot slot zei hij dat Den Haag een bijzonder contingent heeft van ongeveer 350 mensen. De bijzondere situatie van deze stad wordt vertaald in een speciaal, niet in het systeem passend contingent. Nadere gedachtewisseling De heer Patijn (VVD) onthield zich van een oordeel over de strafrechtspleging ten aanzien van de verdachten. De mededelingen van de minister van Justitie gaven hem de indruk dat dit zeer zorgvuldig gebeurt. Hij accepteerde de verklaring van de minister dat er geen toezeggingen zijn gedaan over de strafrechtspleging, maar bleef bij zijn twijfel over de keuze voor en de helderheid van de intermediair die is ingeschakeld, temeer omdat de verhalen over die toezeggingen van de intermediair afkomstig zijn. Hij herhaalde zijn opmerking over de correlatie tussen strafrechtspleging en asielrecht. Een scherpe toepassing van de Dublinconventie is op zijn plaats. Hij verwachtte van de regering geen beslissing op asielverzoeken van mogelijke verdachten alvorens onomkeerbaar is vast komen te staan dat zij geen strafbare feiten hebben gepleegd. Uit de gebeurtenissen bij de Griekse residentie en in Europa meende hij te kunnen afleiden dat dit soort grensoverschrijdende respectievelijk politiedistricten overschrijdende verstoringen van de openbare orde, als openbareordeprobleem wellicht een maatje te groot is geweest voor de burgemeester van Den Haag. Mevrouw Karimi (GroenLinks) meende dat nu wel vaststaat dat er geen mandaat is gegeven in de onderhandelingen, maar de vraag blijft waar het hardnekkige verhaal vandaan komt dat er wel toezeggingen zijn gedaan. Zij had waardering voor de woorden van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties die probeert de Koerdische gemeenschap te ontcriminaliseren. De Koerdische gemeenschap heeft veel waardering voor de open houding van Nederland en voor de mogelijkheid hier het parlement te vestigen. De mensen in de vreemdelingenbewaring zullen waarschijnlijk worden uitgezet. Is de Turkse ambassade bereid een laissez-passer af te geven? Zo niet, hoe lang moeten betrokkenen dan in de vreemdelingenbewaring blijven? De heer Santi (PvdA) benadrukte dat met de EU-lidstaten afspraken moeten worden gemaakt over een soort informatieplicht waarmee de onderscheiden politiediensten uit de voeten kunnen. Hij drong erop aan dat bij de evaluatie aandacht wordt besteed aan de vraag welke diensten het centrale crisiscentrum al dan niet kan inschakelen om te voorkomen dat achteraf discussies ontstaan over bijvoorbeeld de rol van een intermediair. Het moet duidelijk zijn wat op lokaal niveau kan worden beslist en wat niet. Hij hoopte dat het overleg met de Koerden gaande wordt gehouden. In dit overleg kan wellicht de schadeafhandeling worden meegenomen. Het zou de Koerdische gemeenschap sieren als zij openstaat voor bemiddeling bij de schadeafwikkeling. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 7 10

11 De heer Hoekema (D66) zei dat hij nog drie nevelige punten ziet. In de eerste plaats de afhandeling van de schade van de winkeliers in de Haagse binnenstad. In de tweede plaats de rol van de heer Sakelariou en de toezeggingen. De heer Sakelariou kan dus niet als bemiddelaar of onderhandelaar worden aangeduid, maar wel als tussenpersoon of intermediair. Een tussenpersoon heeft ook een rol: optreden tussen de partijen. Het is ook wat vreemd dat kennelijk alleen de burgemeester deze man als zodanig heeft bestempeld. Was er geen gecoördineerd optreden die nacht? Is de heer Sakelariou in de ogen van het kabinet geen tussenpersoon? In de derde plaats de voortgang in Europa. Wil de minister de Kamer rapporteren als dit onderwerp op de agenda van de JBZ-raad staat? Welke uitkomst het proces van de heer Öcalan ook zal hebben, er is immers altijd sprake van een verhoogd risico. Het is positief dat de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een brede dialoog wil entameren met de Koerdische gemeenschap. De heer Verhagen (CDA) meende dat er nog steeds geen echte duidelijkheid is ontstaan over de toezeggingen die zouden zijn gedaan. Een adequate informatie-uitwisseling op Europees niveau is dringend nodig. Als de Unie er niet in slaagt een dergelijke maatregel te treffen, zullen de lidstaten steeds opnieuw tegen dezelfde problemen oplopen. Achten de bewindslieden het wenselijk een strafrechtelijk onderzoek te doen naar een eventuele betrokkenheid van de PKK bij de rellen in Den Haag in verband met de schadeafwikkeling? Tot slot sprak hij zijn waardering uit voor de bereidheid van de regering om in contact te treden met de Koerdische gemeenschap in Nederland. De minister van Justitie zegde toe dat er niet over de asielaanvragen zal worden beslist voordat vaststaat of er strafbare feiten zijn gepleegd. De vraag over de vreemdelingenbewaring zal schriftelijk worden beantwoord. Bij de evaluatie zal ook de positie van de heer Sakelariou aan de orde komen. Hij herhaalde dat er nooit een mandaat is gegeven. Voorzover bekend zijn er ook geen toezeggingen gedaan. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties merkte op dat in de beoordeling van de situatie ook een rol speelde dat uit informatie uit andere landen bleek dat de acties werden afgebouwd. Daarmee is rekening gehouden. De voorzitter van de vaste commissie voor Justitie, Van Heemst De voorzitter van de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, De Cloe De griffier van de vaste commissie voor Justitie, Pe Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 7 11