Waarom is dyslexie familiair? dr. Elsje van Bergen

Transcriptie

1 Waarom is dyslexie familiair? dr. Elsje van Bergen

2 1. Familiar risico op dyslexie 2. Gedragsgenetica 3. Leesvaardigheid in gezinnen 2 / 17

3 Prof. Peter de Jong Prof. Aryan van der Leij

4 Lezen Leren om te lezen Lezen om te leren

5 Dyslexie

6 Etiologie multifactoriële etiologie risico continuüm

7 Dyslexie Wat zijn de onderliggende problemen? Vergelijk kinderen met en zonder dyslexie Wat is memslos zonder de l-klank?

8 Dyslexie Wat zijn de onderliggende problemen? Vergelijk kinderen met en zonder dyslexie Oorzaak of gevolg? Longitudinaal onderzoek

9 Longitudinaal onderzoek

10 Longitudinaal onderzoek

11 Longitudinaal onderzoek

12 Longitudinaal onderzoek met kinderen met een familiair risico

13 Longitudinaal onderzoek met kinderen met een familiair risico

14 Longitudinaal onderzoek met kinderen met een familiair risico

15 Longitudinaal onderzoek met kinderen met een familiair risico

16 Vergelijk kleuters Risico en latere dyslexie Risico en geen latere dyslexie Geen risico en geen latere dyslexie

17 Vergelijk kleuters Risico en latere dyslexie Kennen weinig letters Langzaam in snelbenoemen Problemen met taal en klanken in woorden Risico zonder latere dyslexie Milde problemen met taal en klanken in woorden van Bergen e.a., in druk, JACP

18 Waarom is dyslexie familiair?

19 Vergelijk gezinnen Geletterdheid thuisomgeving Leesvaardigheid ouders

20 Vergelijk gezinnen Risico en latere dyslexie Niet per sé gebrek aan stimulatie thuis Dyslectische ouder zwaarder dyslectisch Andere ouder soms ook leesproblemen Risico zonder latere dyslexie van Bergen e.a., 2012, JCPP; van Bergen e.a., in druk, JACP

21 Wie wordt dyslectisch?

22 Wie wordt dyslectisch? Kleuters met een hoog risico: Cognitieve tekorten Ouders met leesproblemen van Bergen e.a., 2011, 2012, in druk

23

24 Gedragsgenetica

25 Waardoor verschillen kinderen in technische leesvaardigheid?

26 Tweelingonderzoek

27 Stel: Eéneiige tweeling, samen opgegroeid, ene dyslexie Tweelingbroer/zus ook dyslexie 100% 50%

28 Stel: Eén- en twee-eiige tweelingen, samen opgegroeid, ene dyslexie Tweelingbroer/zus ook dyslexie 100% 50%

29 Stel: Eén- en twee-eiige tweelingen, samen opgegroeid, ene dyslexie Tweelingbroer/zus ook dyslexie 100% 50%

30

31 Tweelingonderzoek Plomin, Owen & McGuffin, Science, / 17

32 Tweelingonderzoek Plomin, Owen & McGuffin, Science, / 17

33 Adoptieonderzoek Is er gelijkenis in leesvaardigheid tussen ouders en hun geadopteerde kind? Nee Wadsworth e.a., JCPP, 02

34 Erfelijkheid Lezen: 60 à 70% Individuele verschillen in een populatie Verschillen, niet gemiddelde Onderwijsverbetering heeft zin Olson e.a., SSR, 14

35 Hoe snel leest u?

36 Dyslectische ouders en 9-jarigen: 65 Gemiddeld: 101 Topscoorders (0,5%)

37 Familiaire invloeden op leesvaardigheid Elsje van Bergen Titia van Zuijen Peter F. de Jong

38 N = 1235

39 N = 101 moeder-vader-kind gezinnen

40 Vragen Lijken ouders en kinderen op elkaar in leesvaardigheid? Is de thuisomgeving gerelateerd aan de leesvaardigheid van kinderen? Waarom?

41 Oorzaak-gevolg? Omgeving Lezen kind 3 e factor Omgeving Lezen kind

42 Oorzaak-gevolg? Omgeving Lezen kind Genen ouders Omgeving Lezen kind

43 Maten Leesvaardigheid Geletterdheid thuisomgeving Boeken thuis Kranten & tijdschriften Hoeveel ouders lezen SES Opleidingsniveau Sociale status buurt

44 Samenhang met lezen kind? Leesvaardigheid ouders Geletterdheid thuisomgeving Boeken thuis Kranten & tijdschriften Hoeveel ouders lezen SES Opleidingsniveau Sociale status buurt

45 Samenhang met lezen kind? Leesvaardigheid ouders Geletterdheid thuisomgeving Boeken thuis Kranten & tijdschriften Hoeveel ouders lezen SES Opleidingsniveau Sociale status buurt

46 Samenhang met lezen kind? Waarom? Omgeving Genen ouders Lezen kind Gen-omgevingscorrelatie Omgevingseffect

47 1. Familiar risico op dyslexie Risicofactor 2. Gedragsgenetica Erfelijk, niet deterministisch 3. Leesvaardigheid in gezinnen Hangt samen

48 Brussel Met dank aan Nemo Science Live en NWO Rubicon subsidie / 15

49 Correlations Variable Reading fluency 1.Child.32**.29**.22**.23**.08.22* ** 2. Father **.31**.09.44**.04.28**.34** 3. Mother -.34**.38** *.27**.24* SES 4. Father s education 5. Mother s education 6. Neighbourhood status HLE -.47**.20*.47**.11.39**.40** *.22*.30**.47** Father s print exposure 8. Mother s print exposure 9. Subscriptions -.25* 10. No. of books - 49 / 15

50 Intergenerational multiple deficit model Pennington, / 4

51 Intergenerational multiple deficit model van Bergen, van der Leij & de Jong, 2014, Fron.Hum.Neurosci. 51 / 4

52 Causal effect? Environm. parents Genes parents Genes child Environm. child Education parents Reading child

53 Passive gene-environment correlation Environm. parents Genes parents Genes child Environm. child Education parents Reading child Cultural transmission