t Gaait nait vanzulf Rijksstraatweg CG Haren t (050) f (050) e kantoor@groningerlandschap.nl

Transcriptie

1

2 t Gaait nait vanzulf Stichting Het Groninger Landschap Jaarverslag 2005 Rijksstraatweg CG Haren t (050) f (050) e kantoor@groningerlandschap.nl De financiële steun van de Nationale Postcode Loterij stelt de Stichting Het Groninger Landschap in staat om de natuur en de recreatieve ontsluiting samen te ontwikkelen.

3

4 t Gaait nait vanzulf Het afgelopen jaar heeft de Stichting Het Groninger Landschap slechts een kleine zevenendertig hectare kunnen toevoegen aan het bezit. Directe reden daarvoor is het regeringsbeleid om nieuw te verwerven natuurgebieden voor 40% door particulieren te laten beheren. De provincie Groningen geeft invulling aan dit beleid door vrijgekomen gronden eerst aan particulieren aan te bieden. Het bestuur wil benadrukken dat natuurbeheer door particulieren en boeren goed mogelijk is. Het is mooi als meerdere partijen zich inzetten voor het realiseren van de Ecologische Hoofdstructuur. We willen echter wel een kanttekening plaatsen. Het moet voor de terreinbeheerders mogelijk zijn om natuurterreinen aaneen te sluiten met afrondingsaankopen. Dit is in het belang van de natuurdoelen. Effectief natuurbeheer waarbij gekeken wordt naar de lange termijn is in onze optiek alleen mogelijk in grotere aaneengesloten gebieden. Pas dan kan het beheer zich richten op het ontwikkelen en in stand houden van bestaande ecosystemen. Bij versnipperde bezittingen met meerdere eigenaren is een dergelijk beheer moeilijker uitvoerbaar en kan de duurzame instandhouding van de natuur in het gedrang komen. Een systeemgericht beheer is dé methode om natuur voor de lange termijn te behouden. Maar voordat een dergelijk systeem werkt moeten wij door inrichting de gunstige voorwaarden scheppen voor de natuur. Is de inrichting eenmaal voltooid, dan kan vanaf dat moment het natuurlijk systeem zichzelf in stand houden. Weliswaar houden we de vinger aan de pols en volgen we de ontwikkeling met aandacht, maar het natuurlijk systeem is de motor. Dat dit leidt tot mooie resultaten zien wij in Breebaart. Vijf jaar na inrichting is deze polder een van de belangrijkste gebieden van ons land geworden voor vogels. Afgelopen jaar hebben wij in Bourtange een belangrijk inrichtingsproject kunnen afronden en daardoor een gunstige uitgangssituatie kunnen scheppen voor de natuur. Dat klinkt eenvoudig, maar dat is het allerminst. Natuurbehoud gaait nait vanzulf. De inrichting van een natuurgebied is een complex project waarbij vele factoren meespelen en waarbij vele partijen betrokken zijn. De Stichting ziet het als vanzelfsprekend om met zoveel mogelijk belangen en ideeën rekening te houden. Natuur blijft alleen behouden als er draagvlak is. In Bourtange is dat gelukt. In dit jaarverslag laten we zien wat we in Bourtange gedaan hebben en gaan we dieper in op de complexiteit van natuurbeheer. De Stichting heeft, samen met zeven andere natuurorganisaties, een plan gepresenteerd om de kwaliteit van de Wadden te herstellen. Het Tij Gekeerd omvat vijf programma s voor het herstel en het versterken van de Waddenzee. Graag willen wij dat samen met andere betrokken organisaties de komende jaren uitwerken. Werken aan het waddenherstel deden wij afgelopen jaar met de opening van de Klutenplas als binnendijks brakwaterland. De financiële steun van de Nationale Postcode Loterij stelt ons in staat om inrichtingsplannen zoals die van de Klutenplas en Bourtange uit te kunnen voeren. Daarbij kijken we altijd hoe we natuur dichterbij de mensen brengen. Hoe weinig we gegroeid zijn in hectares, zo sterk zijn we gegroeid in donateurs. Duizenden Beschermers zijn er de afgelopen periode bijgekomen en we mogen ons gelukkig prijzen met zoveel steun van de Groningers. Dat stimuleert ons om ons ook de komende jaren weer met hart en ziel voor het behoud van natuur, landschap en cultuurhistorie in te zetten. En dat is nodig ook. Want t gaait nait vanzulf. Het bestuur, april 2006 Dit verslag is goedgekeurd door het bestuur tijdens de vergadering van 19 april 2006.

5

6 Inhoudsopgave Vogelvlucht Hoofdstuk 1 t Gaait nait vanzulf 12 Hoofdstuk 2 Beheer van gebieden en terreinen 14 Rayon Noord 14 Rayon Oost 17 Rayon Zuid 18 Rayon West 20 Hoofdstuk 3 Organisatie 22 Jaarrekening Kengetallen Oppervlakte in bezit en beheer 43 Bestuur 44 Vrijwillig Medewerkers 45 Personeel 50

7 Verschralen l

8 evert rijkdom

9

10 Hoofdstuk 1 t Gaait nait vanzulf Wat maakt natuurbeheer dan zo complex? De Stichting Het Groninger Landschap is een beheerorganisatie. Natuurgebieden beheren wij op zo n manier dat ze behouden blijven voor de toekomst. En dat is niet altijd even gemakkelijk, want bij natuurbeheer spelen veel factoren een rol. Niet alle omstandigheden zijn te voorspellen of in de hand te houden. De terugloop van het aantal weidevogels bijvoorbeeld is niet zonder meer een optelsom van factoren in Nederland, maar kan ook beïnvloed worden door omstandigheden in Afrika, waar de vogels overwinteren. Behalve met natuurfactoren hebben we ook te maken met andere partijen. We moeten afwegingen en keuzes maken waarbij we onze doelstelling goed in het oog moeten houden. Bij alle betrokkenen moeten we draagvlak zien te creëren. Het begint met onze eigen visie op natuurdoelen, landschap, cultuurhistorie en publieksvoorzieningen. Maar ook bedrijven, boeren, overheden en particulieren hebben hun ideeën over een natuurgebied. De Stichting Het Groninger Landschap streeft naar samenwerking met alle betrokken organisaties en individuen om een zo breed mogelijk draagvlak voor inrichtings- en beheermaatregelen te bereiken. Dat betekent dat we luisteren, open staan voor suggesties en waar mogelijk rekening houden met andere belangen. Daarmee wordt onze opdracht om natuur en landschap voor de toekomst te behouden niet eenvoudiger, maar het is wel de enige weg die we kunnen en willen bewandelen. Want alleen door samenwerking is behoud voor de lange termijn mogelijk. Natuurbeheer is in onze optiek veelal systeemgericht. In de provincie Groningen komen verschillende biotopen voor en iedere biotoop vereist een eigen beheer. Als we natuur in Groningen in vogelvlucht beschrijven, dan zien we kwelders en zoet-zoutovergangen aan de Noordkust en de Dollard. We zien de schrale zandgronden in het zuidoosten bij Bourtange, de natte zones rond het Zuidlaardermeer en het Leekstermeer en we zien het oude kwelderland rond het Reitdiep. Voor ieder gebied heeft de Stichting Het Groninger Landschap in 2005, naast de beheerplannen, een toekomstvisie ontwikkeld. Wat willen we bereiken op het gebied van natuur, landschap en cultuurhistorie, recreatief gebruik en publieksvoorzieningen. Ten aanzien van de natuur is het streven om zoveel mogelijk een zelfregulerend ecosysteem te realiseren. Nieuwe natuurgebieden richten we eenmalig in om de juiste voorwaarden te scheppen. Maar uiteindelijk is het de natuur die het zelf moet doen. Deze keuze levert meer kwaliteit op: het systeem is natuurlijker en er ontstaat veerkracht.

11

12 Hoofdstuk 2 Beheer van gebieden en terreinen De Stichting Het Groninger Landschap bezit en beheert gebieden en terreinen verspreid over de gehele provincie Groningen. Voor alle gebieden en terreinen zijn beheerdoelstellingen geformuleerd die gericht zijn op herstel en behoud van het ecosysteem en/of de landschappelijke en cultuurhistorische waarden. In onderstaand overzicht wordt verslag gedaan van de belangrijkste beheermaatregelen en resultaten van het afgelopen jaar. Rayon Noord Plan voor Waddenzee Samen met zeven andere natuurorganisaties heeft de Stichting Het Groninger Landschap in 2005 vijf programma s benoemd voor het herstel van het waddengebied. Deze programma s zijn beschreven in de uitgave Het Tij Gekeerd. Het kabinet heeft voor herstel van het waddengebied het Waddenfonds in het leven geroepen en reserveert daarvoor 800 miljoen euro voor een periode van twintig jaar. De samenwerkende natuurorganisaties hebben een overzicht gemaakt van de problemen en mogelijke oplossingen voor het beschadigde en kwetsbare natuurgebied. Het voorstel is om in te zetten op de volgende programma s: Rijke Zee, Gezonde Kwelders, Natuurparels Binnendijks, Levendige Eilanden en Beleving & Draagvlak. De natuurbescherming levert met dit plan haar bijdrage aan het Waddenherstelprogramma en zoekt daarvoor nauwe samenwerking met andere partijen, zoals de bevolking, recreanten, vissers, boeren en overheden. Kwelders De Stichting Het Groninger Landschap bezit en beheert enkele kwelders langs de Noordkust. Het beheer is gericht op het in stand houden van deze kwetsbare gebieden die van grote waarde zijn voor vegetatie en voor wadvogels. Een groot deel van de kwelders aan de Groninger noordkust is helaas sterk verruigd als gevolg van onvoldoende beheermaatregelen. Grote delen blijven onbeweid. In 2005 is in het kader van het Waddenfonds gestart met het opstellen van een gezamenlijk kwelderbeheerplan om het beheer van de verschillende eigenaren beter op elkaar af te stemmen en het beheer van de kwelders te verbeteren. In dit overleg zijn naast Het Groninger Landschap onder andere ook Natuurmonumenten, It Fryske Gea, Rijkswaterstaat en de Vereniging van Oevereigenaren en Gebruikers vertegenwoordigd. De gehele kwelderstrook van wadzone, pionierzone, lage en midden kwelder naar hoge kwelder is kwetsbaar. Door een aantal negatieve factoren, waaronder het niet of nauwelijks uitvoeren van het onderhoud aan rijshoutdammen wegens bezuinigingen bij de rijksoverheid, is de afgelopen jaren het areaal pionierzone in Groningen fors afgenomen. De pionierzone beschermt de verdere kwelderzones en kent een instandhoudingsverplichting vanuit de EU Habitatrichtlijn. Gelukkig is het onderhoud aan de dammen in 2005 weer hervat door Rijkswaterstaat waardoor deze voor de kwelders belangrijke zone geleidelijk weer kan aangroeien. Klutenplas De Klutenplas is in 2004 ingericht als binnendijks brakwaterland en daarmee is een belangrijke overgang tussen zoet en zout gemaakt. Met de inrichting van dit circa 17 hectare grote gebied is een eerste stap gemaakt voor de inrichting van een parelsnoer van binnendijkse brakwatergebieden tussen het Lauwersmeer en de Eemshaven. De Stichting wil het

13 Waddenfonds aanspreken om ook de andere gebieden op korte termijn te kunnen inrichten. De Klutenplas is in 2005 officieel geopend. Er is een informatiepaneel geplaatst met uitleg over het belang van zoet/zout-overgangen. We streven ernaar dat de Klutenplas zich ontwikkelt tot open brak water met bijbehorende vegetatie en slikranden, riet- en grasland, brakke vegetaties met overgangen naar brak/zoet grasland. Ook dient het als hoogwatervluchtplaats voor wadvogels. Hoe de vegetatie zich ontwikkelt, zullen we de komende jaren moeten afwachten. Om de vegetatieontwikkeling enigszins te sturen, is het uitrijden van vloedmerk in 2006 gepland. Vloedmerk bestaat uit vegetatieresten met zaad die bij hoogtij aanspoelen aan de voet van de zeedijk. Door het uitrijden krijgen echte brakwatersoorten meer kans om zich te vestigen. Om het zoutgehalte van de bodem in het gebied te vergroten, zal het terrein in het voorjaar onder water worden gezet. Hiervoor wordt zout water uit de dijksloot het gebied ingepompt. Diverse vogelsoorten weten de Klutenplas al te vinden, waaronder vele soorten eenden en wintergasten als zwarte ruiter en sneeuwgors. Deikum Voor Deikum streven we een vergelijkbare inrichting na als voor de Klutenplas. De voorbereidingen daarvoor zijn in volle gang. We hopen in 2007 te kunnen starten met de uitvoering. Reitdiep In het Reitdiepgebied willen we het landschaps- en verkavelingspatroon in stand houden vanwege de cultuurhistorische waarde. Daarnaast is het beheer gericht op behoud en ontwikkeling van de weidevogelstand. Omdat sommige percelen in particulier eigendom zijn, kunnen we nog geen afdoende maatregelen treffen ter verbetering van de waterhuishouding. En juist dat zou nodig zijn om gunstige omstandigheden voor de weidevogels te creëren. De Stichting Het Groninger Landschap maakt zich zorgen over de afronding van de ruilverkaveling Sauwerd. Uit het voorlopige plan van toedeling blijkt dat de doelstelling voor verwerving voor natuur niet wordt gehaald. Voor ons betekent dat een versnipperd bezit en een stijging van de beheerkosten. In afstemming met de agrarische natuurvereniging Stad en Ommeland voeren we een mozaïekbeheer met variatie in kort en lang gras en met wel en geen beweiding. Grote delen worden bemest met ruige stalmest ten behoeve van een rijker bodemleven. Desondanks lopen de aantallen weidevogels terug.

14 Dat natuurbeheer complex is, hebben we eerder in dit verslag al betoogd. In 2005 is de Reitdiepvisie gepresenteerd die de Stichting Het Groninger Landschap heeft opgesteld met als titel Naar een levend landschap in het Reitdiepgebied; Natuurbeheer met hart en ziel. Met deze visie geven wij aan wat wij de komende jaren in het gebied willen bereiken. Behalve de verbetering van de waterhuishouding en cultuurhistorie bevat deze visie ook maatregelen voor het recreatieve gebruik van het gebied, voor het inrichten van bezoekerscentra en informatiepunten en voor de aanleg van wandel- en fietspaden. De Reitdiepvisie is gepresenteerd aan betrokken partijenen in de regio en is tevens gepresenteerd op de Beschermersdag op zaterdag 24 september te Aduarderzijl. Een plan voor herstel van de waterhuishouding in het Reitdiep wordt samen met de gemeenten Winsum en Groningen, de provincie Groningen en waterschap Noorderzijlvest uitgewerkt. Het gaat onder andere om het herstellen en watervoerend maken van de oude Hunze-meanders. Harssensbosch Harssensbosch is een oud borgterrein waarop ooit twee borgen hebben gestaan. De sporen in het landschap verwijzen naar hun bestaan. De Stichting Het Groninger Landschap vindt het belangrijk om deze landschapselementen te bewaren, ze zijn van grote cultuurhistorische waarde. Daarom zijn het afgelopen jaar enkele markante elementen van Harssens weer zichtbaar gemaakt. Het oude boerderijtje is gesloopt en wordt herbouwd in de stijl van rond Bij het terrein is een informatiepaneel geplaatst met uitleg over de rijke historie van Harssensbosch. Het komende jaar zal een fietspad langs het terrein worden aangelegd. De restauratie van het borgterrein Harssens is een onderdeel van het project Verborgen Terreinen van Landschapsbeheer Groningen. De Stichting Het Groninger Landschap werkte voor dit project nauw samen met deze organisatie evenals met de Stichting Heerlijkheid Harssens, de Historische Kring Ubbega, de provincie Groningen en de gemeente Winsum. Op 14 juni 2005 is het oude borgterrein Harssensbosch feestelijk opengesteld voor het publiek, door kinderen van basisschool De Wierde te Adorp. 10

15 Rayon Oost Dollard Het estuarium en de kwelders vormen een uniek brakwatergetijdengebied. Het beheer is erop gericht het gebied met z n specifieke flora en fauna in stand te houden en verder te laten ontwikkelen. Onderdeel van het beheer is de extensieve begrazing van de kwelders door rundvee. Polder Breebaart is als binnendijks brakwaterland ingericht door een open verbinding met zee te maken. De kale eilandjes vormen ideale broedplaatsen voor koloniebroeders als kluut en kokmeeuw. De Punt van Reide is een kwetsbaar natuurgebied dat van groot belang is als rust- en broedplaats voor wadvogels. Het is niet vrij toegankelijk voor publiek. Een deel van de Punt wordt begraasd door schapen. Bij polder Breebaart staat het bezoekerscentrum De Reidehoeve waar een permanente tentoonstelling over de Dollard te vinden is. Vrijwillig medewerkers organiseren vanuit de Reidehoeve regelmatig excursies en er worden ook lezingen en tijdelijke exposities gehouden. Vanuit de Reidehoeve heeft het publiek prachtig uitzicht op polder Breebaart en de vele wadvogels. Ook de vogelkijkvoorziening aan de rand van de polder geeft het publiek gelegenheid vogels van dichtbij te bekijken zonder ze te verstoren. De Reidehoeve trekt veel publiek uit binnen- en buitenland. Het Dollardteam organiseert voor scholen regelmatig excursies waarbij de leerlingen in de praktijkruimte in de werkschuur zelf onderzoek kunnen doen, onder andere met microscopen. Bij Nieuw Statenzijl is het afgelopen jaar een nieuw informatiepaneel geplaatst met uitleg over het gebied en de grote natuurwaarde ervan. Landgoed De Ennemaborgh De tuin rondom de borg wordt beheerd als park, in het bos achter de borg voeren we een natuurlijk beheer. Het afgelopen jaar hebben we het landgoed een kwaliteitsimpuls gegeven met het oog op de realisatie van de Blauwe Stad. De zichtassen op het landgoed zijn versterkt en de wandelpaden zijn verhard en enigszins opgehoogd. Daardoor ontstaat een natuurlijke zonering zodat bezoekers op de paden blijven. De kosten voor deze kwaliteitsimpuls bedroegen euro. Met de komst van de Blauwe Stad zal het bezoekersaantal naar verwachting nog verder toenemen en dat schept kansen voor het landgoed. Samen met Staatsbosbeheer staan wij voor de groene ring rondom de Blauwe Stad. De natuurgebieden van Staatsbosbeheer worden via een ecologische verbindingszone verbonden met gebieden van de Stichting Het Groninger Landschap. De stichting zoekt samen met Staatsbosbeheer en overheden naar de beste manier om natuurbehoud te combineren met recreatieve doelstellingen. Ook hier geldt dat natuurbeheer niet vanzelf gaat. Wij denken dat recreatie en natuurbehoud hier zeer goed samen gaan. We onderzoeken de mogelijkheden om samen met Staatsbosbeheer een bezoekerscentrum te openen. In het totale project dat circa 3 miljoen euro gaat kosten, wordt de inrichting van de terreinen, parkeer- en publieksvoorzieningen meegenomen. Schans Bourtange Het afgelopen jaar zijn de inrichtingswerkzaamheden van het natuurgebied voltooid. Het kan zich nu gaan ontwikkelen tot schraal grasland, afgewisseld met struwelen. De Natte Horizon en de Glacis zijn gerestaureerd. Beide zijn van cultuurhistorische betekenis en hebben ook belangrijke natuurwaarden. Een uitgebreide beschrijving van het project in Schans Bourtange staat op de uitklappagina. 11

16 Rayon Zuid Het Zuidlaardermeer en de omliggende polders die in het bezit zijn van de Stichting Het Groninger Landschap zijn een belangrijke verbinding tussen de Drentse Aa (en de Hunze) en het Reitdiepgebied. De Stichting Het Groninger Landschap beheert het Zuidlaardermeergebied op een systeemgerichte manier zodat deze verbindingsfunctie voor dieren en planten op de lange termijn behouden blijft. Het gebied is van belang voor vele soorten water- en weidevogels, die er kunnen broeden, rusten en foerageren. Zuidlaardermeer Voor de oostelijke oeverzone streven we naar een zoetwatergemeenschap en rietlandruigte. Door een stabiel waterpeil en verdroging treedt steeds meer verruiging van de rietoeverlanden op. Door verdergaande verruiging is er 10 tot 20% minder rietoppervlakte gemaaid dan andere jaren. In 2006 gaan we proefvlakken aanleggen om bepaalde delen van de rietoevers af te plaggen. De Herinrichting Oude Veenkoloniën wordt afgesloten. De definitieve toedeling is bekend maar de gronden moeten nog worden overgedragen aan de Stichting Het Groninger Landschap. Hierop vooruitlopend is begonnen aan de inrichting van de gebieden ten behoeve van de natuur. Voor bootexcursies heeft het team Zuidlaardermeer een boot in gebruik genomen. De boot, de Doeker gedoopt, heeft een elektromotor zodat fluisterstil langs de rietoevers gevaren kan worden. Leinwijk (Water over Wolfsbarge) Door het uitrasteren van een deel van de oevers in Leinwijk is er meer oevervegetatie tot ontwikkeling gekomen. Waterplanten hebben zich echter nog nauwelijks ontwikkeld. Doordat de oevers en eilandjes geleidelijk meer begroeid raken is er een afname van de kluut en het visdiefje; de rietgors neemt in aantal toe. In de vispassage zijn tijdens de monitoring grote aantallen blankvoorn en ruisvoorn geteld. Daaruit blijkt een goede aanwezigheid van insectenlarven. In Leinwijk ligt een natuurlijk meanderende waterloop die het afgelopen jaar in verbinding is gebracht met het Zuidlaardermeer. Vanaf het voorjaar van 2006 kan dit waterloopje gaan functioneren als vispassage tussen het meer en Leinwijk. We zijn gestart met de voorbereiding van een inrichtingsplan voor het gedeelte Wolfsbarge zuid; de uitvoering hiervan wordt opgepakt in combinatie met het plan kadeverbetering van het waterschap Hunze en Aa s. Het is gepland voor Kropswolderbuitenpolder en Westerbroekstermadepolder De ontwikkeling van circa 500 hectare landbouwgrond tot een moerasgebied is door de inrichting in 2003 in gang gezet. Het streefbeeld in beide polders is een mozaïek van halfnatuurlijke doeltypen, zoetwatergemeenschap, rietruigte, moeras en bloemrijk grasland. Door de mooie droge nazomer hebben we met de inrichtingswerken in de Westerbroekstermadepolder en de Kropswolderbuitenpolder goede vorderingen kunnen maken. Nadeel was de tijdelijke uitdroging van de randen van de reeds afgegraven gedeelten waardoor zich hier en daar snel pitrus vestigde. De twee molens die vorig jaar in gebruik werden genomen functioneerden in 2005 met grote gebreken. De elektra van vooral de molen de Putter werkte niet naar behoren. Het gevolg hiervan was dat de vispassages nauwelijks gefunctioneerd hebben. In 2005 is het gebied door aanvoer van oppervlaktewater behoorlijk vernat, maar de eindpeilen zijn nog niet bereikt doordat nog niet alle werkzaamheden zijn uitgevoerd. Doordat het waterpeil hoger wordt, neemt het aantal hectares droog land af. De begrazingsdruk neemt daardoor toe. In de winter van 2005/2006 wordt deze aangepast aan de veranderde situatie. In de polders nemen moerassoorten zoals de geoorde fuut toe. De grote zilverreiger is waargenomen en de kwartelkoning is er gehoord. In 2005 is in de Kropswolderbuitenpolder een betonnen fietspad aangelegd. Het pad gaat deel uitmaken van het Groot Rondje Zuidlaardermeer. Vanaf september 2006 is het traject door de Westerbroekstermadepolder en de Kropswolderbuitenpolder gereed. 12

17 Oosterpolder, Onnerpolder en Oostpolder Na de inrichting van de polders ten noordoosten van het meer wil de Stichting Het Groninger Landschap de komende twee jaar haar polders ten westen van het Zuidlaardermeer inrichten. Dit kan alleen als wij voldoende aaneengesloten gebied in eigendom hebben. Omdat de doelstelling van de landinrichting voor het aantal te verwerven hectares voor natuur niet gehaald dreigde te worden, zet de Stichting Het Groninger Landschap zich samen met de provincie Groningen en het rijk in om extra middelen te verwerven. Deze middelen wenden we aan om een aaneengesloten gebied te verkrijgen en in te richten. Het streefbeeld voor deze polders is bloemrijk grasland met weide- en moerasvogels, en met eutrofe, natte vegetaties. Samen met de provincie Groningen en het waterschap Hunze en Aa s willen wij een combinatie van natuurontwikkeling, recreatie en waterberging realiseren. In de Oostpolder is aan de Osdijk een klein verland petgat open gegraven. Hiermee is een leefgebied voor een gevarieerde flora en fauna hersteld. De weidevogelpopulatie loopt al jaren terug. Gelukkig lijkt die achteruitgang gestopt en stabiliseren de aantallen. Mogelijk is dit te danken aan het bemesten met stalmest van circa een kwart van de oppervlakte binnen het weidevogelgebied. Bij het verplaatsen van de kade landinwaarts een project van waterschap Hunze en Aa s is gebleken dat in de poldersloten veel kleine modderkruipers leven. Deze vis heeft de voorkeur voor schoon helder water en is landelijk gezien vrij zeldzaam. In de Onnerpolder is een toename van pitrus. Grotere oppervlakten zijn extra kort gemaaid om uitbreiding te voorkomen. 13

18 Rayon West Leekstermeergebied Het Leekstermeergebied vormt een belangrijke verbinding met gebieden aan de westkant van de provincie en met het Lauwersmeergebied. De oeverlanden van het Leekstermeer zijn van belang voor vele soorten water- en weidevogels. In het broedseizoen biedt plaats aan weidevogels, s winters komen er vele soorten ganzen en eenden. In het voorjaar is het een rustgebied voor steltlopers die op doortrek zijn. Voor het Leekstermeer is een duidelijke keuze gemaakt in beheer. De buitendijkse stukken worden speciaal beheerd voor weidevogels. Op de binnendijkse delen krijgt de natte natuur meer ruimte. De komende jaren zal het beheer hierop gericht zijn. Om gunstige (natte) leefomstandigheden voor vogels en planten te behouden en te versterken, is verhoging van het waterpeil noodzakelijk. Waar mogelijk doen we dat al. Integraal waterbeheer is echter nog niet mogelijk, omdat een perceel nog niet in ons bezit is. De kans was er om het betreffende perceel te verwerven, maar het is door de provincie doorgeleverd aan een particulier. We zullen nu moeten overleggen met de nieuwe eigenaar om tot overeenstemming te komen over de inrichting. Dit is een frappant voorbeeld van versnippering van bezit en beheer waardoor de overall doelstelling natuurbehoud op lange termijn door systeemgericht beheer in gevaar kan komen. Op sommige percelen is stalmest op het land gebracht om het bodemleven te bevorderen ten gunste van de weidevogels en om pitrus terug te dringen. Zuidelijk Westerkwartier Met de landgoederen het Iwema Steenhuis en de Coendersborch beheert de Stichting Het Groninger Landschap twee mooie voorbeelden van het houtsingel- en coulissenlandschap. Beide terreinen en vooral hun landhuizen getuigen bovendien van de belangrijke rol die de Groninger jonkers in de ontginningen hebben gespeeld. De gebouwen vertegenwoordigen elk een andere fase in de geschiedenis: het sobere, stoere steenhuis toont zijn middeleeuwse roots, de borg straalt negentiende-eeuwse weelde en standsbewustzijn uit. Niet voor niets kreeg het landgoed de Coendersborch in 2005 de status van historische buitenplaats. De landhuizen zelf willen we nadrukkelijker presenteren in hun cultuurhistorische waarde. Het terrein direct rond de Coendersborch krijgt een opwaardering, zodat bezoekers de borg, de beide boerderijen en de parkachtige omgeving als één geheel ervaren, met de klassieke, stijlvolle uitstraling die bij een borgterrein past. De oprijlaan naar de borg is in 2005 al geheel gerestaureerd. Ook de historische tuinmuur en het hek zijn in ere hersteld. De kosten van dit project bedroegen euro. Het Bolmeer is voor het eerst opengesteld en voorzien van een vogelkijkwand. 14

19 15

20 Hoofdstuk 3 Organisatie Openstelling, voorlichting en publiciteit In de bezoekerscentra Reidehoeve in Termunten, Waddencentrum Pieterburen en het Informatie centrum Bourtange wordt informatie gegeven over de Stichting en haar gebieden. Ook de excursies die de vrijwillig medewerkers organiseren zijn belangrijk omdat we daarmee aan het publiek kunnen laten zien en uitleggen wat ons beschermingswerk inhoudt. In totaal werden er in activiteiten georganiseerd. Samen trokken ze deelnemers. In het Zuidlaardermeergebied is op initiatief van het team van vrijwillig medewerkers een boot aangeschaft, gefinancierd door de Vrienden van de Stichting Het Groninger Landschap. Naast reguliere excursies zal de boot worden gebruikt om scholieren te ontvangen en kennis te laten maken met het Zuidlaardermeergebied. Het afgelopen jaar hebben we 154 persberichten verstuurd naar de media. Veel media namen deze berichten over. Graadmeter is hierbij het Dagblad van het Noorden dat 207 maal publiceerde over de Stichting tegen 145 maal in Via het tijdschrift Golden Raand en diverse folders en brochures hebben we het publiek geïnformeerd over onze gebieden en ons werk. Bestuur Het bestuur kwam in 2005 vijf keer bijeen. Verwerving van natuurgebieden, de financiën en de samenwerking met de Landschappen zijn vaste agendapunten op de bestuursvergadering. Het bestuur spreekt eens per jaar met de accountant over het financiële beheer van de Stichting. In juni werd een themabijeenkomst belegd met het Bestuur, de directeur en enkele medewerkers over particulier natuurbeheer. Tijdens deze bijeenkomst is over dit onderwerp gediscussieerd en zijn lijnen bepaald hoe de Stichting met dit onderwerp om zal gaan. Organisatie De Stichting Het Groninger Landschap wil dicht bij de mensen staan. Om die gedachte gestalte te geven, kent de Stichting rayonbeheerders die kantoor houden in hun eigen gebied. Bovendien werkt de stichting met regionale teams van vrijwillig medewerkers. Zij verzorgen in de gebieden onder andere publieksactiviteiten en monitoring. De groep vrijwillig medewerkers die actief is voor de molen Zeldenrust, trad toe als nieuw team van de Stichting Het Groninger Landschap. De werkgroep Klein Wetsinge, die zich inzet voor openstelling en restauratie van de kerk in Klein Wetsinge, is onderdeel geworden van het Reitdiepteam. Het team de Vennen is als apart team opgeheven en opgegaan in het Zuidlaardermeerteam. Per 31 december 2005 telt de stichting 191 vrijwillig medewerkers, opnieuw een stijging ten opzichte van het vorige jaar. Er zijn 23 vaste medewerkers in dienst. In 2005 nam de Stichting een bouwkundig medewerker in dienst. Met zijn komst heeft de Stichting expertise in huis om de kwaliteit van onze gebouwen de komende jaren te verbeteren. 16

21 17

22 Jaarrekening 2005 Financieel verslag over de periode 1 januari 2005 tot en met 31 december 2005 (Alle in dit verslag vermelde bedragen zijn te lezen in veelvouden van Euro, tenzij uitdrukkelijk anders vermeld.) Financiële verantwoording Stichting Het Groninger Landschap is keurmerkhouder van het CBF-keur. De jaarrekening is ingericht conform de in de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende Instellingen opgenomen richtlijnen. De richtlijnen zijn opgesteld door het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF). De jaarrekening 2005 bestaat uit: de balans per 31 december 2005 met toelichting daarop; de staat van baten en lasten over het boekjaar 2005 met toelichting daarop; In deze toelichting is mede begrepen het overzicht van de uitvoeringskosten van de eigen organisatie; de overige gegevens; de bestemming van het overschot; de accountantsverklaring; de begroting voor 2006 Financieringsstructuur In de financieringsstructuur van Stichting Het Groninger Landschap zijn vier belangrijke geldstromen te onderkennen, te weten het structurele deel van de exploitatie, de aankopen van natuurterreinen, het uitvoeren van éénmalige projecten en de bijzondere inkomsten. Het structurele deel van de exploitatie In dit structurele deel van de exploitatie worden alle baten en lasten ten behoeve van de eigen organisatie verantwoord, welke nodig zijn om de bedrijfsvoering te kunnen laten functioneren. Dit deel van de exploitatie wordt gefinancierd met structurele inkomsten zoals donaties, beheerssubsidies en inkomsten uit terreinen. De aankopen van natuurterreinen De aankopen van natuurterreinen worden voor een groot deel gefinancierd uit ontvangen subsidies van overheden. Het niet gesubsidieerde gedeelte van deze aankoopkosten wordt gefinancierd uit het door het bestuur bestemde deel van het eigen vermogen voor aankopen van natuurterreinen, via de staat van baten en lasten. Het uitvoeren van projecten De kosten van eenmalige projecten worden voor het grootste deel gefinancierd uit de hiervoor ontvangen subsidies van overheden en particuliere fondsen. Het niet gesubsidieerde deel wordt gefinancierd uit het door het bestuur bestemde deel van het eigen vermogen voor de uitvoering van projecten, via de staat van baten en lasten. De bijzondere inkomsten De bijzondere inkomsten bestaan uit het resultaat op beleggingen en uit inkomsten uit nalatenschappen, giften, bijdragen van de Nationale Postcode Loterij en sponsoring. Deze inkomsten, welke in continuïteit gezien een onzeker karakter hebben, worden besteed aan eenmalige en bijzondere projecten. 18

23 Reserves De uitkomst van de staat van baten en lasten wordt bij besluit van het bestuur achtereenvolgens als volgt verdeeld: een dotatie aan de continuïteitsreserve, voor de dekking van risico s op korte termijn, tot aan het gestelde maximum; een dotatie aan de reserve waardeverschillen effecten, voor de niet gerealiseerde boekwinsten van effecten in bezit op 31 december een dotatie aan de reserve instandhouding en omvorming natuurterreinen, totdat het niveau van deze reserve is bereikt. een dotatie aan de reserve aankoop natuurterreinen. Met deze wijze van financiering wordt getracht de continuïteit in de uitvoering van de doelstellingen van de Stichting en een slagvaardige en doeltreffende inzet van de beschikbare middelen, te waarborgen. Het eigen vermogen en de toegenomen activiteiten ten aanzien van fondsenwerving voor natuurontwikkelings- en openstellingsprojecten maken het de Stichting mogelijk, meer dan in het verleden, haar bezittingen op een kwalitatief hoog niveau in te richten, te onderhouden en verder blijvend open te stellen. Uitkomst van de staat van baten en lasten De staat van baten en lasten over 2005 sluit met een tekort van 43, tegenover een overschot van 873 in Over het jaar 2005 was een tekort van 78 begroot. Het resultaat kan als volgt worden samengevat: Uitkomst 2005 Begroting 2005 Uitkomst 2004 Baten beschikbaar voor de doelstelling Besteed aan de doelstelling Overschot / tekort

24 Uitkomst 2005 versus uitkomst 2004 Het verschil tussen het tekort van 2005 en het overschot van 2004 kan als volgt worden verklaard: Uitkomst 2005 Tekort Overschot Verschil -916 Ontvangen vergoeding voor pachtderving in Hoger beleggingsresultaat 270 Lagere eigen bijdrage aan projecten in Hogere inkomsten uit nalatenschappen, legaten en beschermers 255 Vorming voorziening groot onderhoud gebouwen Hogere personeelskosten door uitbreiding organisatie en personeelsmutaties -143 Hogere pensioenlast -180 Overige 22 Verschil -916 Ontvangen vergoeding voor pachtderving in 2005 In 2005 is 715 ontvangen voor compensatie van pachtderving die het gevolg is van het grootschalig ontwikkelingproject De Blauwe Stad. Het bedrag is toegevoegd aan de reserve instandhouding en omvorming natuurterreinen. Voorzieningen Groot onderhoud In 2005 heeft de Stichting haar beleid met betrekking tot het beheer van monumenten en gebouwen gewijzigd. De Stichting wil haar gebouwenbezit op een kwalitatief hoger niveau onderhouden. In 2005 zijn onderhoudsplannen voor alle objecten opgesteld. Op basis van deze plannen en om de kosten van groot onderhoud in de komende jaren te egaliseren, is de voorziening groot onderhoud gevormd. Pensioenverplichtingen Als gevolg van aanpassing van het pensioenreglement, moet voor bestaande deelnemers een inhaalpremie worden betaald. Voor de afgelopen boekjaren is de inhaalpremie vastgesteld op 70. Voor de toekomstige boekjaren is de contante waarde van de inhaalpremie berekend op 110, hiervoor is een voorziening pensioenverplichtingen gevormd. In 2005 opgeleverde projecten: Bouw windmolens, hevels en vistrappen in het Zuidlaardermeergebied Inrichting Klutenplas, Noordkust Kwaliteitsverbetering landgoederen Zuidelijk Westerkwartier Rondvaartboot Zuidlaardermeer Herstel Bolmeer, Zuidelijk Westerkwartier Inrichting terrein Harssenbosch, Reitdiepdal Eerste fase Schans Bourtange, Bourtange Versterking landschapskarakter Ennemaborgh Herstel waterhuishouding Meerland 20

25 Uitkomst versus begroting 2005 Het verschil tussen het begrote tekort en het werkelijke tekort over 2005, kan als volgt worden verklaard; Uitkomst 2005 Tekort Tekort begroot Verschil 35 Ontvangen bijdrage Nationale Postcode Loterij in Hogere overige baten dan begroot 802 Hoger beleggingsresultaat 287 Hogere inkomsten uit nalatenschappen, legaten en beschermers 237 Vorming voorziening groot onderhoud gebouwen Hogere pensioenlast -180 Overige -33 Verschil 35 Ontvangen bijdrage Nationale Postcode Loterij in 2005 De hoogte van de bijdrage van de Nationale Postcode Loterij wordt jaarlijks door de Nationale Postcode Loterij bepaald. De hoogte en het minimum van de bijdrage zijn niet in de overeenkomst vastgelegd. De bijdrage wordt daarom P.M. begroot. Hogere overige baten dan begroot In 2005 is 715 ontvangen voor compensatie van pachtderving, tevens is 87 ontvangen uit verkoop van melkquotum. 21

26 Balans per 31 december december december 2004 ACTIVA MATERIELE VASTE ACTIVA Bedrijfsmiddelen Direct in gebruik voor de doelstelling FINANCIELE VASTE ACTIVA P.M. P.M. BELEGGINGEN VOORRADEN Direct beschikbaar voor de doelstelling VORDERINGEN GELDMIDDELEN PASSIVA EIGEN VERMOGEN Besteedbaar vermogen Vastgelegd vermogen VOORZIENINGEN Groot onderhoud gebouwen Pensioenverplichtingen SCHULDEN Op lange termijn Op korte termijn

27 Staat van baten en lasten over Begroting Baten uit eigen fondsenwerving - contributies van Beschermers contributies van Vrienden giften en schenkingen nalatenschappen en legaten Kosten eigen fondsenwerving - fondsenwervingsacties uitvoeringskosten In procenten van de baten eigen fondsenwerving (17) (18) (18) Resultaat verkopen artikelen - brutowinst verkoop artikelen uitvoeringskosten administratie en direktie Resultaat eigen fondsenwerving Aandeel in acties van derden - bijdrage Nationale Postcode Loterij P.M bijdragen ten behoeve van projecten natuurterreinen - P.M. 18 Beschikbaar uit fondsenwerving Subsidies overheden en anderen Resultaat beleggingen Overige baten Totaal beschikbaar voor de doelstelling Besteed aan de doelstelling Aankoop en beheer natuurterreinen - aankoopkosten natuurterreinen 718 P.M projectkosten natuurterreinen P.M uitvoeringskosten dotatie voorziening groot onderhoud Voorlichting en educatie - uitvoeringskosten Totaal besteed aan de doelstelling Overschot / tekort Totaal Besteding overschot Door het bestuur bestemd voor: - continuïteitsreserve projecten fondsenwerving aankopen natuurterreinen toegevoegd resp. ontrokken reserve waardeverschillen effecten instandhouding en omvorming natuurterreinen Overig besteedbaar Toegevoegd resp.onttrokken bestemmingsfondsen, per saldo Toegevoegd resp.onttrokken fonds activa bedrijfsvoering Toegevoegd resp. onttrokken fonds activa doelstelling

28 Algemene toelichting balans Algemeen Gezien het geringe belang is in de jaarrekening van de Stichting Het Groninger Landschap afgezien van consolidatie van de B.V. Ennemaborgh. Waarderingsgrondslagen balans Algemeen Voor zover niet nader toegelicht, zijn de activa en passiva gewaardeerd tegen nominale bedragen. Stelselwijziging In 2005 heeft de Stichting haar beleid met betrekking tot het beheer van monumenten en gebouwen gewijzigd. De Stichting wil haar gebouwenbezit op een kwalitatief hoger niveau onderhouden. In 2005 zijn onderhoudsplannen voor alle objecten opgesteld. Op basis van deze plannen en om de kosten van groot onderhoud in de komende jaren te egaliseren, is ten laste van het resultaat een voorziening groot onderhoud gevormd. Het effect van deze stelselwijziging bedraagt De vergelijkende cijfers zijn niet aangepast. Materiële vaste activa Bedrijfsmiddelen Kantoorgebouw Gewaardeerd tegen aanschaffingskosten onder aftrek van jaarlijkse afschrijvingen op basis van een vast percentage van de aanschaffingskosten. Het afschrijvingspercentage bedraagt 2% per jaar. Natuurterreinen en opstallen De natuurterreinen en opstallen worden, gezien het bijzondere karakter van deze activa, binnen de doelstelling van de Stichting Het Groninger Landschap niet gewaardeerd. Niet gesubsidieerde aankoopkosten worden, via de staat van baten en lasten, ten laste van het bestemde vermogen voor aankopen van natuurterreinen gebracht. Direct in gebruik voor de doelstelling Machines en inventarissen Gewaardeerd tegen aanschaffingskosten onder aftrek van jaarlijkse afschrijvingen op basis van 20-33% van de aanschaffingskosten. De aanschaffingen vinden plaats in het kader van de doelstelling. Financiële vaste activa B.V. Ennemaborgh Deelneming en vordering op deelneming De deelneming en de vordering op de deelneming zijn geheel afgewaardeerd, aangezien de deelneming een negatief vermogen heeft. Beleggingen De effecten zijn gewaardeerd tegen marktwaarde. De niet gerealiseerde boekwinsten worden opgenomen in een reserve waardeverschillen effecten. De beleggingen waarvan het recht van vruchtgebruik in het bezit is van derden, zijn p.m. gewaardeerd. 24

29 Voorraden Vee Het vee is gewaardeerd tegen kostprijs, of lagere marktwaarde. Winkel De winkelvoorraden zijn gewaardeerd tegen kostprijs. Vorderingen De vorderingen zijn nominaal gewaardeerd, onder aftrek van een voorziening voor oninbaarheid. Eigen vermogen Het eigen vermogen van de Stichting is conform de richtlijn van CBF gesplitst in een continuïteitsreserve die is bestemd voor dekking van risico s op korte termijn en een reserve voor instandhouding en omvorming natuurterreinen. De continuïteitsreserve is door het bestuur bepaald op maximaal 1,5 maal de jaarlijkse kosten voor salarissen en sociale lasten van de werkorganisatie. De reserve voor instandhouding en omvorming natuurterreinen is op grond van bedrijfseconomische berekeningen bepaald op euro per hectare. De oppervlakte die de Stichting Het Groninger Landschap per 31 december 2005 beheert is hectare, waarmee de totale omvang van de reserve uiteindelijk wordt bepaald op ruim 19 miljoen euro. In 2005 is 715 is ontvangen voor compensatie van pachtderving als gevolg van een grootschalig natuurontwikkelingproject De Blauwe Stad. Dit bedrag is toegevoegd aan de reserve voor instandhouding en omvorming natuurterreinen. Met het vaststellen van de begroting reserveert het bestuur jaarlijks gelden voor eigen bijdragen aan projecten in het kader van de doelstelling en fondsenwerving. Voorts bestemt het bestuur jaarlijks gelden voor eigen bijdragen voor het aankopen van natuurterreinen, welke in de komende jaren kunnen worden aangekocht. In 2005 is onttrokken aan de reserve omdat het aanbod van grond binnen de EHS minder is dan verwacht en alternatieve financieringsbronnen voor handen lijken. Voorzieningen Groot onderhoud Voor verwachte kosten inzake onderhoud van monumenten wordt een voorziening gevormd, gebaseerd op een meerjarenonderhoudsplan. Pensioenverplichtingen Als gevolg van aanpassing van het pensioenreglement, moet voor bestaande deelnemers de komende jaren een inhaalpremie worden betaald. De contante waarde van de inhaalpremie is berekend op 110, hiervoor is een voorziening pensioenverplichtingen gevormd. De pensioenregeling is aan te merken als een toegezegd pensioenregeling welke wordt uitgevoerd door een bedrijfstakpensioenfonds. De Stichting heeft in het geval van een tekort bij het bedrijfstakpensioenfonds geen verplichting tot het voldoen van aanvullende bijdragen anders dan door hogere toekomstige premies. Om deze reden is de pensioenregeling in de jaarrekening verwerkt als een toegezegde bijdrageregeling. Grondslagen voor de resultatenbepaling De baten, waarin begrepen de opbrengst uit de Nationale Postcode Loterij, worden verantwoord in het boekjaar waarop ze betrekking hebben. Voor giften en nalatenschappen betekent dit dat ze in aanmerking worden genomen in het jaar waarin de omvang met een redelijke mate van zekerheid kan worden vastgesteld. De bestedingen worden verantwoord in het jaar waarin de verplichting is aangegaan. Bestedingen, subsidies en particuliere bijdragen met betrekking tot natuurontwikkelings- en openstellingsprojecten worden verantwoord in het jaar waarin het project definitief is opgeleverd. 25

30 Toelichting op de balans per 31 december 2005 Materiële vaste activa Bedrijfsmiddelen Kantoorgebouw Het verloop in 2005 is als volgt: Boekwaarde per 31 december Verbouwing 53 Afschrijvingen Bo ekwaarde per 31 december Als volgt gespecificeerd: Cumulatieve aanschaffingskosten t/m Cumulatieve afschrijvingen t/m Direct in gebruik voor de doelstelling Natuurterreinen en opstallen Het verloop in 2005 is als volgt: Aankoopkosten natuurterreinen 718 Subsidie overheden 718 Mutatie natuurterreinen en opstallen 0 Machines en inventarissen Het verloop in 2005 is als volgt: Boekwaarde per 31 december Aanschaffingen Verkopen Afschrijvingen Boekwaarde per 31 december Als volgt gespecificeerd: Cumulatieve aanschaffingskosten t/m Cumulatieve afschrijvingen t/m

31 Financiële vaste activa B.V. Ennemaborgh Gezien het geringe belang in de B.V. Ennemaborgh te Midwolda, is afgezien van consolidatie. Deelneming Het betreft een 100% deelneming in de B.V. Ennemaborgh te Midwolda. De directie van de B.V. wordt gevoerd door het bestuur van de Stichting. De doelstelling van de B.V. komt overeen met de doelstelling van de Stichting. De deelneming is gezien het negatieve vermogen op nihil gewaardeerd. Het negatieve vermogen bedroeg per 31 december (31 december 2004: 8.260). Vordering Ten behoeve van de aan de B.V. Ennemaborgh verstrekte lening van 454 en de vordering in rekening courant ad is een voorziening van opgenomen. Over de lening en de vordering wordt rente berekend. Deze rente wordt bij de Stichting Het Groninger Landschap niet als bate verantwoord, omdat de hierdoor ontstane vordering bij de Stichting Het Groninger Landschap geheel wordt afgeboekt. Beleggingen De vastgestelde beleggingsrichtlijn kent een risicomijdend karakter, gericht op de instandhouding van het vermogen op lange termijn. Tenminste 70% van het te beleggen vermogen dient te zijn vastgelegd in vastrentende waarden. Ten aanzien van de beleggingen in aandelen is om spreidingsrisico s te beperken, gekozen voor het beleggen in beleggingsfondsen. De Stichting laat zich bij de uitvoering van haar beleggingsbeleid adviseren door een professionele vermogensbeheerder. De effecten bestaan uit aan de beurs genoteerde fondsen. De beleggingen zijn als volgt te specificeren: Spaarrekeningen Effecten: - obligaties aandelen Totaal Spaarrekeningen De spaarrekeningen betreffen direct op te nemen gelden. De gemiddelde rente bedraagt per 31 december 2005 circa 2,75%. Voorraden Als volgt gespecificeerd: Vee Winkel 2 3 Kleding - 6 Totaal Vee Het vee wordt ingezet bij het beheer van de terreinen. 27

32 Winkel Betreft voorraad boeken e.d. Kleding Betreft voorraad kleding welke nog niet in gebruik is genomen. Deze kleding wordt beschikbaar gesteld aan vrijwillige medewerkers. Vorderingen Vorderingen en vooruitbetaalde bedragen Aankoopsubsidies Belastingen en sociale premies Beheersubsidie overheid Intrest Huren, pachten Projecten in uitvoering Projectsubsidies Onderhoudsubsidie 8 13 Diversen Totaal Geldmiddelen Banken, rekening-courant saldi Kassen 3 1 Totaal Eigen vermogen Besteedbaar vermogen Het verloop over 2005 is als volgt: Stand per toegevoegd onttrokken Stand per Continuïteitsreserve Projecten in het kader van de doelstelling Projecten fondsenwerving Aankoop natuurterreinen Reserve waardeverschillen effecten Reserve instandhouding en omvorming natuurterreinen Totaal Vastgelegd vermogen Het verloop over 2005 is als volgt: Stand per toegevoegd onttrokken Stand per Bestemmingsreserve door derden bepaald Activa bedrijfsvoering Activa doelstelling Totaal

33 Bestemmingsreserve door derden bepaald Het betreft het C.P. Sikkemafonds, het fonds Wintervoeding, het Waterconvenantsfonds en het Kikkomanfonds. Het C.P. Sikkemafonds is bestemd voor niet gesubsidieerde aankopen van kwelders. Het fonds Wintervoeding is bestemd voor het bijvoeren van vogels in strenge winters. Het Waterconvenantsfonds is in 1999 ingesteld naar aanleiding van het met het Waterbedrijf Groningen overeengekomen waterconvenant. De beschikbaar gestelde bedragen zijn bestemd voor verwerving, inrichting en beheer van de bezittingen in het Zuidlaardermeergebied. In het kader van het project Water over Wolfsbarge stelt Kikkoman Foods Europe B.V. met ingang van 2000 bijdragen ter beschikking ter dekking van de niet gesubsidieerde projectkosten alsmede voor de onderhoudskosten voor een periode van 10 jaar. Als volgt gespecificeerd: stand per bij: ontvangen bijdragen af: besteed Stand per C.P. Sikkemafonds Fonds Wintervoeding Waterconvenantsfonds Kikkomanfonds Totaal Voorzieningen Voorziening groot onderhoud gebouwen De voorziening voor onderhoudskosten wordt gevormd voor periodiek groot onderhoud dat dient te worden verricht op de monumenten. De voorziening voor onderhoudskosten is langlopend. Voorziening pensioenverplichtingen Als gevolg van aanpassing van het pensioenreglement, moet voor bestaande deelnemers de komende jaren een inhaalpremie worden betaald. De contante waarde van de inhaalpremie is berekend op 110, hiervoor is een voorziening pensioenverplichtingen gevormd. Schulden op lange termijn Het verloop over 2005 is als volgt: Staat der Nederlanden Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij ING-Bank Totaal Stand per 31 december Afgelost in Aflossingen Stand per 31 december De aflossingen 2006 zijn onder de kortlopende schulden opgenomen. 29