DE STAAT VAN DE LEERLING

Transcriptie

1 DE STAAT VAN DE LEERLING

2

3 De Staat van de Leerling Voorwoord In deze Staat van de Leerling beschrijven leerlingen hun ervaringen op school. Ze zeggen wat hen motiveert. Je proeft hun enthousiasme als ze schrijven over goede leraren en plezier in de klas. En ook als het gaat om ruimte voor keuzes, bijvoorbeeld voor natuur en ICT. Bijzonder is dat de leerlingen ook vol vuur schrijven over scholen die zelf willen leren. En bijvoorbeeld klachten of feedback van leerlingen gebruiken om het onderwijs te verbeteren. Net zo enthousiast beschrijven de leerlingen de dingen die ze zouden willen veranderen. Ook dit gaat over de kwaliteit van leraren en het leren op school. Er staan vrolijke, maar ook stevige uitspraken in. Je ziet hierin enorme betrokkenheid. Deze leerlingen willen zelf actief bijdragen aan verbetering. Ook willen ze gehoord worden. Voor ons, de makers van De Staat van het Onderwijs, is de stem van de leerling heel belangrijk. We leren van hun ervaringen, ze voegen iets toe. Ze vertellen ons dingen die we vaak wel zien op scholen, maar niet altijd makkelijk kunnen beschrijven. Het helpt ons vanuit hun perspectief naar het onderwijs te kijken. Want uiteindelijk doen we het toch allemaal voor de leerlingen. Bijzonder dit jaar is dat deze Staat van de Leerling door een grote en gemengde groep leerlingen gemaakt is. Het bevat het werk van basisschoolleerlingen, leerlingen uit het voortgezet onderwijs en studenten uit het middelbaar beroepsonderwijs. Ze zitten ook op veel verschillende scholen, in alle delen van het land. Deze diversiteit geeft een nog rijker beeld van hoe leerlingen dagelijks het onderwijs ervaren. Een van de hoogtepunten van het afgelopen jaar was voor ons een gesprek met de leerlingen die deze Staat van de Leerling hebben gemaakt, in december. Tijdens dit gesprek vertelden ze ons en elkaar hun ervaringen. Deze waren niet alleen opvallend helder verwoord, ze raakten ons ook. Leerlingen die hartstochtelijk betrokken zijn bij hun school, dat motiveert iedereen die in en voor het onderwijs mag werken. We hopen dat iedereen deze ervaring heeft bij het lezen van deze Staat van de Leerling. Arnold Jonk & Inge de Wolf (hoofdinspecteur en coördinerend inspecteur, Inspectie van het Onderwijs) 3

4 InleidinG De Staat van de Leerling 2015 Dit jaar verschijnt voor het tweede jaar op rij De Staat van de Leerling naast De Staat van het Onderwijs. Deze keer geschreven door leerlingen uit drie verschillende sectoren (primair onderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs) waardoor er maar liefst drie verschillende Staten zijn geschreven, samen gebundeld in dit document. De Staat van de Leerling is het product van intensieve sessies waar leerlingen met elkaar een kritische blik hebben geworpen op het onderwijs waar zij zich in de dagelijkse praktijk middenin bevinden. Als dagelijkse gebruikers weten zij als geen ander wat er in de praktijk wel en vooral ook niet werkt. Hierdoor kunnen zij ons een kijkje in de (gaar)keuken bieden van het dagelijks onderwijs en hun ervaringen hierin en vormen zij een bijzonder interessante bron van informatie over het functioneren van dit onderwijs. Dat leerlingen deelnemen aan het onderwijsdebat is nog geen gewoonte, maar hier wordt wel meer en meer voor gepleit. In 2015 is het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) 25 jaar van kracht. De participatie van kinderen is een van de grondbeginselen van dit verdrag en onderstreept dat kinderen volwaardige personen zijn die in staat zijn om hun mening te kunnen geven en daarom ook gehoord moeten worden in alle zaken die hen aangaan. 1 Het erkent daarmee het potentieel van kinderen om een besluitvormingsproces te verrijken door hun perspectieven te delen en deel te nemen aan de discussie als volwaardige burgers en potentiële change makers. Een mooie gelegenheid dus om de stem van de leerling helder te laten klinken. Deze Staat van de Leerling 2015 is het product van vijftien kritische leerlingen met een passie voor goed onderwijs. Als huidige gebruikers van het onderwijssysteem en toekomstige werknemers/ beleidsmakers/wetenschappers is het interessant om naar hun ideeën te luisteren, niet alleen omdat hun ideeën origineel en accuraat voor het huidige onderwijs zijn, maar vooral door de passie en het enthousiasme waarmee ze het brengen. Laat je inspireren door deze drie documenten, drie verslagen van de staat van het onderwijs door de ogen van po-, vo- en mbo-leerlingen. Vriendelijke groet, Merel de Herder (faciliterend Manusje van Alles Staat van de Leerling 2015) 4

5 1 Artikel 12 van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) stelt dat kinderen het recht hebben hun mening vrijelijk te uiten in alle aangelegenheden die het kind betreffen, waarbij aan de mening van het kind ook passend belang moet worden gehecht. 5

6 Inhoudsopgave DE STAAT VAN DE LEERLING 6

7 in het PRIMAIR onderwijs in het voortgezet onderwijs in het Middelbaar beroepsonderwijs 7

8 8

9 De Staat van de Leerling in het primair onderwijs 9

10 Introductie Voor je ligt De Staat van de Basisschoolleerling. Hierin geven leerlingen uit groepen 6, 7 en 8 van verschillende scholen van de ATO Scholenkring hun mening over het onderwijs zoals zij dat in de dagelijkse praktijk ervaren. Ook al maken zij deel uit van de jongsten uit het onderwijsstelsel, dit zegt niets over hun capaciteit om mee te praten en denken over de verbetering van het onderwijs. Tijdens een KidsCrowdmiddag 2 werden ruim honderd leerlingen aan het denken gezet over school en onderwijs. Hieruit kwamen zes onderwerpen naar voren die de pijlers werden voor deze Staat van de Basisschoolleerling: lessen, sfeer, leermiddelen, schoolgebouw, juffen en meesters en lestijden. Alles wat hieronder volgt, is door de leerlingen bedacht en opgeschreven. Lessen Meer bewegen! We zitten heel lang en we willen meer naar buiten. Meer gym, langer gym en tijdens gym zelf dingen bedenken zodat je alles mag doen. Meer spelletjes en minder op je luie kont. Meer buiten les zodat je meer frisse lucht krijgt. Want dan word je minder snel ziek. Bijvoorbeeld buiten sporten of lessen over de natuur. Buiten kan je de natuur bestuderen en beleven, je kan het buiten ruiken, voelen, proeven en dat kan je niet op een scherm van een computer. In het echt is het veel leuker. Meer muziekles! We vinden dat we meer muziekles moeten krijgen, omdat het leuk is en omdat het inspiratie geeft. Je kan jezelf ontspannen en je talent voor muziek ontdekken. Thematische lessen zijn heel interessant en beter dan de vakken los van elkaar want het is makkelijker te onthouden. 2 KidsCrowd is een initiatief van Suzan Baldinger, Het Pakhuis voor Onderwijsinnovatie en Lex Hupe, Wijs Vooruit. Tijdens creatieve sessies komen kinderen aan het woord over hun droomschool om vervolgens hun visies en ideeën te verzamelen in een kindermanifest. Het manifest weerspiegelt het perspectief van leerlingen op de Staat van hun onderwijs. Voor de Staat van de Basisschoolleerling zijn we met de kinderen verder gaan praten op basis van dit kindermanifest. Zonder de hulp en begeleiding van Suzan was deze Staat niet tot stand gekomen. 10

11 SFEER Vrijheid voor iedereen. De leerling moet meer verantwoordelijkheid krijgen en nemen in de les. Als het in de les niet goed gaat, moet je een plekje hebben waar je kan uitrusten of afkoelen. De leerling kan zelf de verantwoordelijkheid nemen om op tijd terug te komen. Verschillende kinderen hebben verschillende aanpakken nodig, maar de leerling moet ook verantwoordelijkheid krijgen en nemen om op eigen tempo te kunnen werken. Een duidelijke weekplanning helpt, dan weten we wat we moeten en kunnen doen. Meer lachen! Lachen is belangrijk. Leermiddelen Minder uit boeken leren. De materialen moeten moderner zoals digiborden, minder boeken en meer tablets. Spelletjes zijn een goed leermiddel, er zijn games waarmee je kunt leren. Schoolgebouw Poefjes als stoelen: ze zitten lekker en je hebt ze in je lievelingskleur en stoelen zijn hard maar poefjes niet, en het is goedkoper dan stoelen. Een plek om rustig te lezen. Dan kun je even ontspannen en lezen als je moe wordt of verdrietig. We willen zelf kunnen kiezen waar we zitten en met wie we zitten. Sommige kinderen hebben speciale stoelen nodig. We willen vaker met z n tweetjes zitten om samen te werken. Een schooldier is leuk, maar je kan ze niet binnen laten, maar buiten zou het wel kunnen. Als je alleen bent dan kan je naar dat dier toe om te spelen met hem of voor hem te zorgen. Het is leuk als je zelf geen huisdier hebt 11

12 12

13 Juffen en meesters Meer meesters. Het is leuk als je meer meesters hebt. Die brengen afwisseling en zijn vaak grappiger. Met de tijd mee. Kinderen zijn modern, dus juffen en meesters moeten dat ook zijn. Je moet veel van computers weten en computerproblemen zelf kunnen oplossen. Ze moeten niet altijd iemand hoeven bellen. Want als de problemen niet opgelost kunnen worden, dan kunnen we niet verder werken. Ze moeten sportief zijn, zodat ze nieuwe sporten kennen en meer afwisseling kunnen geven tijdens gymmen en ze moeten meespelen en meedoen als we buitenspelen. Goed pestgedrag kunnen herkennen en oplossen. We willen meer leren over wat pesten is en wat er dan gebeurt. We kunnen dan rollen wisselen om te leren hoe pesten voelt. De juf of meester moet goed vragen naar de oorzaak van de ruzie om hem goed en eerlijk op te lossen. Regels die voor kinderen gelden, moeten ook voor juffen en meesters gelden. Alle juffen en meesters moeten een EHBO diploma hebben. We moeten ons veilig voelen. Lestijden Om 10 uur beginnen. Half 9 starten is te vroeg om uit bed te gaan. We zijn nog moe. Je kunt de tijd voor school ook gebruiken om nog werk af te maken. Een nadeel is wel dat je dan misschien later uit bent en minder tijd overhoudt. Maar misschien als je meer thematisch werkt, heb je ook wel tijd over. Meer vrije tijd. School is heel druk, we moeten veel doen. En in onze vrije tijd maken we gewoon plezier en dat is belangrijk. Sommige dingen van school zijn niet zo leuk, rekenen bijvoorbeeld. Dat kun je leuker maken door spelen of wedstrijden. Vijftien minuten langer spelen. Pauzes zijn nodig en mogen niet vervallen. Juist bij toetsweken is dit heel belangrijk. Misschien wat vaker een korte pauze op de dag. 13

14 14

15 De Staat van de Leerling in het voortgezet onderwijs 15

16 Algemene inleiding Toen wij begonnen met deze Staat van de Leerling, waren we eerlijk gezegd een beetje verbaasd. Niet zozeer over het bestaan van deze door leerlingen geschreven beoordeling van het onderwijs, maar over het feit dat deze pas voor de tweede keer gemaakt werd. Naarmate we ons hierin verder verdiepten, werd ons eigenlijk steeds duidelijker dat het besef dat leerlingen wel degelijk deel uitmaken van het onderwijs pas recentelijk langzaam was begonnen door te dringen tot verschillende delen van het zogenaamde onderwijswereldje. Wanneer er wordt gesproken over betrokkenen, het veld, of het onderwijs als geheel, bedoelt men natuurlijk de schoolbestuurders, de docenten, onderwijsdeskundigen (zo schijnt iedereen zich trouwens te mogen noemen), ja, zelfs de ouders. Maar nee, onderwijs, dat is toch niets voor leerlingen? Je moet uitkijken om de geijkte vorm van succes bij jonge mensen als het belangrijkste doel van het leven aan te prijzen. Het belangrijkste motief voor werken op school en in het latere leven is het plezier in je werk, het plezier in het resultaat ervan, en in het begrip van de waarde van dat resultaat voor de maatschappij. - Albert Einstein Wij kennen het onderwijs zo: je gaat een lokaal binnen, je doet wat er van je gevraagd wordt en zo leer je bepaalde dingen. Universiteiten, ouders, opa s en oma s en leraren die een acht op onze rapporten zien staan, gaan er vanuit dat dat wel goed zit, omdat ze er van uitgaan dat die acht betekent dat we een bepaald niveau gehaald hebben, en dat we daardoor een goede studie kunnen doen, meer kans hebben op een goede baan en uiteindelijk gelukkig worden. Zij hebben immers precies hetzelfde onderwijs gehad als wij. Natuurlijk kun je je afvragen of dit nog wel zo werkt met alle veranderingen die gaande zijn, maar daar kunnen wij als leerlingen weinig over zeggen, want wij weten nu eenmaal niets over de universiteit, de arbeidsmarkt en de toekomst. Het is wel belangrijk dat we steeds eerst bedenken wat we ook alweer wilden bereiken met het onderwijs, voordat we opnieuw dingen vorm gaan geven. Wij hebben het verslag daarom zo opgebouwd: beginnend met de vraag waarom iets zo is, komen we bij het doel wat er achter zit, om ons vervolgens af te vragen of dat doel wel is wat wij echt belangrijk vinden en of dat wel bereikt wordt op deze manier. 16

17 Enqueête resultaten Met de inhoud van het onderwijs is over het algemeen helemaal niet zo heel veel mis. Dat blijkt ook steeds uit de cijfers: Nederlandse leerlingen halen goede resultaten, ook de zwakkere leerlingen halen gemiddeld een hoger niveau dan in andere landen. De laatste jaren werd vaak gezegd dat toptalent dan weer weinig aandacht kreeg, daar komt nu steeds meer aandacht voor. Kortom: inhoudelijk doet het systeem op de meeste vlakken zijn werk. Het lijkt logisch dat, wanneer het systeem zijn werk doet en leerlingen de juiste dingen leren, we naar dat systeem niet meer om hoeven te kijken. Maar dat is toch niet zo. Het onderwijs is meer dan een leerfabriek waar leerlingen doorheen worden gehaald om ze vol te stoppen met kennis. Goede cijfers halen voor de afzonderlijke vakken is niet genoeg. Ook (en misschien wel juist) niet toetsbare dingen zijn belangrijk, zoals plezier in het leren, het begrijpen van het nut van onderwijs, het zien van samenhang tussen vakken en alle dingen die onder persoonlijke ontwikkeling vallen. De manier waarop de leerstof bij de leerlingen aankomt, bepaalt voor een heel groot deel hoe leerlingen tegen de inhoud aankijken. Dat bleek heel duidelijk uit de driehonderd antwoorden die we kregen op de eerste vraag van onze enquête. Die vraag luidde: als je één ding aan het onderwijs zou mogen veranderen, wat zou dat dan zijn? In de antwoorden op deze grote vraag viel meteen de eensgezindheid van leerlingen op: er wordt bijna niet geklaagd over de inhoud van vakken en de meeste opmerkingen waren van algemene, brede aard. De antwoorden kunnen wij grofweg gelijk indelen in de volgende onderwerpen: 1. Betere leraren 2. Betere aansluiting van lesstof op de toetsen 3. Nuttigere of interessantere les 4. Praktijkgerichter werken 5. Minder toetsen of minder focus op cijfers 6. Procesmatig werken 7. Onderwijs meer aangepast op het individu (persoonlijker onderwijs) 8. Meer vrijheid 9. Kleinere klassen 10. Kortere lestijden 11. Andere verdeling van vakken 12. Dingen beter regelen (zoals inschrijvingen, tussenuren, etc.) 13. Toetsen anders verdelen over een periode 14. Minder huiswerk Soms schreven leerlingen in de enquête op dat één gymles per week te weinig is, of dat wiskunde wel uit de bovenbouw van het vwo mag; die dingen horen bij andere verdeling van vakken. Verder zijn hele specifieke dingen samengevat onder Dingen beter regelen. Voor de rest gaat het bijna altijd over de manier waarop leerlingen de lessen tot zich moeten nemen. Een aantal dingen spreken daarbij voor zich, een aantal dingen zullen we apart in de deelvragen bespreken. 17

18 De antwoorden van leerlingen die vroegen om meer toepassing van hun persoonlijke interesses, meer invloed op de lessen, meer aandacht voor hun individuele wensen en meer antwoorden in die trant, hebben wij samengevat. Soms passen de antwoorden onder meer vrijheid ook onder het kopje persoonlijker onderwijs, en andersom. Een aantal dingen hangt volgens ons enigszins samen: zij zullen de onderwijsinspectie bekend in de oren klinken. De onderwijsinspectie concludeerde in de afgelopen SvhO bijvoorbeeld dat leerlingen binnen het vo in 21 procent van de lessen niet bezig zijn met het vak. Dit klinkt schokkend, maar een leerling met gezond verstand hoeft dat percentage eigenlijk niet eens te horen: hij weet uit ervaring dat het voor de meeste mensen simpelweg onmogelijk is om je van half negen tot half drie met meestal maar drie kwartier pauze continu te concentreren op de lesstof, al helemaal als je het nut van die les niet inziet of de stof niet interessant vindt, of als je er toch geen cijfer voor krijgt. Sterker nog, wij schatten dit percentage heel wat hoger in. Wat ook geheel in het straatje past, en wat dan ook in de enquête het meest genoemd werd, was het verzoek om minder les. Leerlingen klagen vaak over lange lesdagen, en wij klagen daar zelf ook over mee, maar iedereen lijkt zich er altijd bij neer te leggen, alsof we denken: het zal wel een reden hebben. Maar wat is die reden dan precies? Deelvraag Wat zou het doel van het VO moeten zijn Natuurlijk moet je af en toe dingen doen op school die je niet leuk vindt. Het liefst zouden we allemaal zelf bepalen wat we doen, maar er zijn echter nu eenmaal onmisbare basisvaardigheden en -kennis. Maar wie bepaalt wat belangrijk is? Het is niet zozeer het geval dat het grootste deel van wat we op school leren nutteloos is, maar dat het nutteloos lijkt. Je leert iets omdat je het op je examen krijgt, niet omdat je er verder nog iets aan hebt. Het doel van de stof is volledig uit het oog verloren. Dit is een belangrijke factor die meespeelt bij het motiveren van leerlingen. Uit onderzoeken is al vaak gebleken dat de motivatie omhoog schiet door het uitleggen waarom iets geleerd moet worden en de discussie daarover. In de ideale situatie moet de docent in elke situatie kunnen uitleggen waartoe deze dient. Veel leerlingen vragen zich af waarom we op school de dingen leren die we leren. 18

19 In de tweede klas vonden veel mensen Duits zinloos omdat ze het toch niet zouden kiezen in de bovenbouw, net als scheikunde en bio. Tekenen is weer een voorbeeld van een vak dat voor sommigen heel nuttig is, maar voor anderen niet. Welke kennis is voor iedereen nodig? En tot in welke mate moet elke leerling van alle vakken bepaalde basiskennis hebben? Dit lichten we toe onder Algemene kennis. School moet leerlingen niet alleen de juiste feiten bij brengen: er wordt ook veel aandacht besteed aan bepaalde vaardigheden. Leerlingen moeten natuurlijk kunnen lezen en schrijven, maar ook meer abstracte vaardigheden zoals samenwerken en plannen zijn belangrijk, ook al kunnen ze niet getoetst worden. Hoe gaat dat in zijn werk? Welke vaardigheden zijn nu ondervertegenwoordigd? Je leest het onder Algemene vaardigheden. Dat je op school kennis en vaardigheden bij worden gebracht, weten we allemaal. Maar school heeft ook een culturele en een opvoedkundige waarde. Dat zien we terug in vakken als literatuurgeschiedenis, kunst en maatschappijleer. Als leerlingen zien wij die waarde echter steeds verder verloren gaan. Wordt er wel genoeg gedaan aan cultureel onderwijs en gebeurt het op de goede manier? Wordt er genoeg gedaan aan het leren omgaan met culturele verschillen? Wordt de waarde van de democratie en jouw functie als staatsburger daarin wel op de goede manier onderwezen? Onze antwoorden daarop vind je onder Culturele vorming. Algemene Kennis De middelbare school beslaat een groot deel van je puberteit en ze moet je voorbereiden op de universiteit en op de maatschappij. Niet alleen de universiteit, maar ook de maatschappij eist dat je een bepaalde basiskennis hebt als je van de middelbare school komt: voor de studie natuurkunde moet je basiskennis hebben van het vak natuurkunde en om te kunnen participeren in de maatschappij is het vrij handig om de Nederlandse grammatica te kennen en te kunnen toepassen. Daarnaast moet je als puber erachter zien te komen waar je goed in bent en wat je leuk vindt, omdat je ook nog moet kiezen tussen verschillende opleidingen. Wij onderscheiden op inhoudelijk gebied daarom verschillende functies van de vakinhoudelijke kennis die je op de middelbare school leert: oriënterend, specialiserend en maatschappelijk. Daarbij zijn wij van mening dat het vo meer zou kunnen doen om leerlingen maximaal resultaat te laten behalen op die drie gebieden. 19

20 Oriënterende functie Na de middelbare school ga je als leerling naar een vervolgopleiding. Om tot een keuze voor een vervolgopleiding te komen, moet je enigszins weten waar je interesses en kwaliteiten liggen; op basis daarvan maak je natuurlijk je keuze/zou elke leerling zijn keuze moeten maken. In de vierde en vijfde klas laten veel leerlingen nog vakken vallen en kiezen ze er soms na veel gedoe nog vakken bij. Dit zou al minder kunnen worden als je in de onderbouw meer uitgenodigd wordt om erachter te komen wat je leuk vindt. Op dit moment zien wij dat de uitval in het eerste jaar van hbo en universiteit erg hoog is en dat dit ook als probleem wordt gezien door de politiek. Wij merken zelf dat dit niet zozeer is omdat leerlingen (te) gemakzuchtig kiezen - de meeste jongeren nemen hun toekomst uiterst serieus - maar dit komt vooral omdat leerlingen niet weten wát ze willen en leuk vinden. Dit is duidelijk een gebied waar de middelbare school in gebreke blijft: leerlingen weten na en tijdens de middelbare school niet goed genoeg wat ze precies willen. Een verkeerde studiekeuze kost een scholier tot wel euro (!) per jaar. 3 Ook voor de overheid zijn de kosten van studiewisselaars niet gering, dus vanuit financieel oogpunt is het zinnig om als vo meer te doen om leerlingen hun kwaliteiten en interesses te laten bepalen. Met name in de onderbouw is dit van belang, omdat met de profielkeuze eigenlijk al voor een groot deel wordt bepaald wat je leuk vindt en waar je toekomst ligt. Daarom trekken wij de volgende conclusie: De middelbare school moet er (beter) voor zorgen dat scholieren weten waar ze goed in zijn en dat scholieren weten wat ze leuk/interessant vinden. Zelf hebben wij ook wel ideeën hoe het vo hiervoor kan zorgen. Wij merken dat de meeste studies en de meeste dingen in de maatschappij niet over één specifiek ding gaan, ze zijn vakoverstijgend. Het is dus van belang dat leerlingen overal wat van proeven en ook goed de verbanden tussen de verschillende vakgebieden leren kennen. Hoewel er binnen de bestaande kerndoelen voor de onderbouw veel ruimte is voor de scholen om het onderwijs op een meer vakoverstijgende manier in te richten, doen veel scholen dit niet. Omdat het belang van vakoverstijgend lesgeven (over)duidelijk is, is het van belang dat de kerndoelen dusdanig aangepast worden dat vakoverstijgend lesgeven gestimuleerd of zelfs verplicht wordt. Specialiserende functie De middelbare school moet, naast je van allerlei dingen laten proeven, ook zorgen dat je wel degelijk kennis van bepaalde zaken hebt. De inhoud van de vakken, met name in de bovenbouw, leer je niet voor niets. Het is kennis waar je als leerling hard voor studeert. Op dit moment is het niet zo dat er te weinig gespecialiseerd wordt; de vakken in de bovenbouw zijn zwaar genoeg. Wel vinden wij dat de inhoud van het vakkenpakket in de bovenbouw

21 heroverwogen kan worden: zijn talen als Duits, Frans, Latijn en Grieks nog wel van deze tijd om te leren, of zijn talen als Spaans en Chinees handiger om te leren? Wij zijn niet in staat om hier een goede afweging in te maken, maar de overheid zou in samenwerking met de maatschappij (ook de jongeren!) moeten nadenken over welke talen van belang zijn en welke verplicht moeten zijn om te leren. Daarnaast merken wij dat wij, na zes jaar les gehad te hebben in een moderne vreemde taal zoals Frans of Duits, deze talen nog steeds niet kunnen spreken. De basiskennis die je bij deze vakken opdoet, is wel héél basis, terwijl je in zes jaar les in een taal, deze eigenlijk makkelijk moet kunnen leren, zeker op onze leeftijd. Dit komt ook omdat de nadruk op de talen verkeerd ligt, je leert eerst alle grammatica van een taal, en leert het daarna pas spreken. Het zou logischer zijn als de scholen verplicht worden meer met spreken te doen; de grammatica komt later wel. Wij merken daarnaast dat het vakkenpakket van de bovenbouw vaak niet maximaal aansluit op wat een universiteit van leerlingen vraagt. Alleen in de bèta-kant zijn wiskunde B en natuurkunde meestal verplicht, voor meer specifieke studies zijn soms ook biologie en in nog mindere mate scheikunde verplicht. Bij de alpha en gamma studies is er in negen van de tien gevallen geen bepaald vakkenpakket vereist voor een studie. Het is raar om zes jaar lang een vak te leren en dan vervolgens na je eindexamen tot de conclusie te komen dat een groot deel van wat je geleerd hebt, overbodig en inwisselbaar (het maakt niet uit of je nou aardrijkskunde of geschiedenis hebt gedaan) is geweest; voor de studie economie is het vak economie niet eens vereist! Daarom trekken wij de volgende conclusie: De inhoud van de vakken op de middelbare school moet (beter) aansluiten op wat een vervolg(opleiding) inhoudelijk eist. De overstap tussen een vervolgopleiding en de middelbare school moet op kennisgebied (maar ook op het gebied van vaardigheden!) kleiner worden, want er stromen niet alleen veel jongeren af in het eerste jaar van de universiteit omdat ze verkeerd gekozen hebben, maar ook omdat het niveau van de universiteit te hoog ligt in verhouding tot de middelbare school. Maatschappelijke functie Tijdens je middelbare school is het natuurlijk niet alleen van belang dat je tijdens de vakken alleen maar informatie moet leren die naar een baan leidt, maar het is ook van belang dat je als scholier maatschappelijk betrokken raakt en een bepaalde algemene kennis van zaken verwerft, die voor het participeren in de maatschappij van belang kunnen zijn. Als basaal voorbeeld moet je, als je van de middelbare school komt, fatsoenlijk kunnen schrijven en rekenen, puur omdat je gewoon anders bepaalde dingen in je leven - zoals solliciteren of ongeschoold werk verrichten - niet kan doen. Ook is het van belang dat je van bepaalde zaken als de mensenrechten en de waarde van de democratie kennis hebt genomen; scholieren moeten begrijpen waarom we naar het stembureau gaan. 21

22 Naar onze mening biedt de middelbare school een scholier te weinig maatschappelijk zinvolle kennis. Dit is ook al uit meerdere onderzoeken gebleken, om wat voorbeelden te noemen: scholieren in Nederland hebben als slechtste van Europa kennis van mensenrechten 4, daarnaast geven de pabo-opleidingen aan dat het algemene taal- en rekenniveau van de instromende studenten te laag is. Daarom trekken wij de volgende conclusie: De middelbare school moet scholieren (beter) voorbereiden op de maatschappij. In de (landelijke) politiek wordt dit ook wel gezien, met de invoering van het vak burgerschap en de verplichte rekentoets. Toch gebeurt er niet voldoende en moeten deze gebreken eerder en beter worden aangepakt; een leerling pas in 6 vwo fatsoenlijk leren rekenen, is volgens ons absurd! Op het gebied van de vakinhoudelijke kennis hebben wij het onderscheid gemaakt tussen drie functies die vakinhoudelijke kennis volgens ons moet hebben; oriënterend, specialiserend en maatschappelijk. Daarnaast hebben wij dat wat er verbeterd moet worden, per gebied in een hele algemene conclusie samengevat: De middelbare school moet er (beter) voor zorgen dat scholieren weten waar ze goed in zijn en dat scholieren weten wat ze leuk/interessant vinden. De inhoud van de vakken op de middelbare school moet (beter) aansluiten op wat een vervolg(opleiding) inhoudelijk eist. De middelbare school moet scholieren (beter) voorbereiden op de maatschappij. Scholen, overheid en andere beleidsmakers moeten bij alles wat zij aan scholieren verplicht stellen, zich leren afvragen of het ten minste aan één van de drie doelen voldoet. Als dit niet zo is, is niet uit te leggen waarom iets geleerd moet worden, hierdoor zal de motivatie van leerlingen omlaag gaan, de tijd niet efficiënt besteed worden en ook de algehele leerprestaties dalen. Algemene vaardigheden Op dit moment worden er (als het goed is) dingen gedaan aan het trainen van vaardigheden. Hoewel het belang van individuele vaardigheden verschilt per niveau, kun je een globale lijst van op dit moment belangrijke vaardigheden in het onderwijs samenstellen. Deze lijst ziet er dan als volgt uit:

23 informatie verwerven, verwerken en verstrekken probleemoplossend vermogen mondeling communiceren plannen en organiseren samenwerken presenteren reflecteren Bij deze lijst kun je twee vragen stellen: 1) Worden deze vaardigheden goed toegepast in het huidige onderwijs en (hoe) moeten ze getoetst worden? en 2) Zijn er andere vaardigheden die niet (genoeg) worden toegepast in het huidige onderwijs? Toepassing en toetsing In de kerndoelen voor de onderbouw zijn de bovenstaande vaardigheden verwerkt. Of ze echter daadwerkelijk worden toegepast is een tweede; er wordt niet echt op getoetst, waardoor het per leraar erg kan verschillen. Dit is het grootste probleem op het gebied van de huidige algemene vaardigheden; de ene leerling krijgt ze prachtig geïntegreerd in de lesstof van zijn vakken, maar de ander hoeft gedurende de gehele onderbouw bijvoorbeeld nooit een presentatie te geven. Nu is toetsen natuurlijk niet per se de oplossing om een betere toepassing van vaardigheden te bereiken: ten eerste zijn vaardigheden erg lastig te toetsen, en ten tweede zou nóg meer toetsen een ontwikkeling zijn waar wij absoluut niet achter staan. Voor dit soort vaardigheden zou je eerder moeten denken aan een feedback-systeem; denk bijvoorbeeld aan een vak-overkoepelend vaardighedendossier, waarin de vooruitgang van een leerling wordt vastgelegd, of een persoonlijk ontwikkelingsplan dat een leerling in samenwerking met een mentor/docent opstelt en bijhoudt. Bij elke oefening of opdracht waarin vaardigheden toegepast moeten worden, ontvangt de leerling in plaats van een cijfer persoonlijke feedback, die wordt vastgelegd in dat dossier. Aan het eind van de onderbouw kun je dan gemakkelijk zien of een leerling op het gewenste persoonlijke niveau zit en wat de zwakke punten zijn van een leerling. Op deze manier kun je ook beoordelingen gekoppeld aan vaardigheden, bijvoorbeeld een cijfer voor een presentatie, koppelen aan de vooruitgang die een leerling op dit gebied heeft gemaakt in plaats van alle leerlingen met dezelfde maat te meten. Nieuwe vaardigheden Dan komen we bij het tweede punt: is dit alles? Als we even teruggaan naar de taak van het voortgezet onderwijs: de leerling zo goed mogelijk voorbereiden op het leven na de middelbare school, zijn dit dan de vaardigheden die we het meest nodig gaan hebben? Dit is voor ons als leerling erg lastig in te schatten. Wel kunnen we onze mening geven over de ontwikkelingen op dit gebied. 23