1. Doelgroep Relatieschema Opzet van de lescyclus Algemeen doel Doelstellingen... 5

Transcriptie

1 1

2 Inhoudsopgave 1. Doelgroep Relatieschema Opzet van de lescyclus Algemeen doel Doelstellingen Relatie met de kerndoelen & natuurmethoden Kerndoelen Natuurmethoden Voorbereidende activiteit op school Doelstellingen Materialen Opbouw en werkwijze De les op locatie Doelstellingen Materialen Opbouw en werkwijze Verwerkingssuggesties Keuzeopdracht 1 of Braakballen uitpluizen Achtergrondinformatie voor de leerkracht Literatuur: Digitaal materiaal algemeen Bestrijding Digitaal materiaal voorbereidende activiteit op school Bijlagen Bijlage Bijlage Bijlage

3 Inleiding Het dierenrijk bestaat uit 5 klassen van gewervelde dieren: vissen, amfibieën, reptielen, vogels en zoogdieren. Een zeer groot gedeelte van de zoogdieren bestaat uit knaagdieren. In Nederland kennen we zo n 25 soorten. Knaagdieren zijn goed te onderscheiden van andere zoogdieren door hun 4 lange snijtanden. Tijdens de les over knaagdieren komen de kinderen in aanraking met allerlei facetten van knaagdieren: leefwijze (holbewoner, nachtdier) lichaamsbouw (reuk-, gehoor-, tast- en gezichtsvermogen) gedrag (intelligentie, hamsteren) plaats in de natuur overlast en schade In deze lessencyclus krijgen de leerlingen informatie geven over de rol van knaagdieren in het algemeen en ervaren zij wat de rol van knaagdieren in hun eigen leven is. Deze handleiding bevat achtergrondinformatie, tips voor de voorbereidende activiteiten en informatie over de les op locatie. Veel plezier met de les Knaagdieren! 3

4 1. Doelgroep De les Knaagdieren is bedoeld voor de groepen 5 en 6 van het Rotterdamse basisonderwijs (en tevens geschikt voor leerlingen die door omstandigheden functioneren op het niveau van groep 5 & 6). 2. Relatieschema soorten muis rat cavia (dwerg)hamster woestijnrat chinchilla eekhoorn verwante soorten, zoals haas en konijn vijanden knaagdieren mens bunzing wezel egel kat torenvalk buizerd uil vos schade voedsel kenmerken aan levensmiddelen aan gezondheid (ziekte van Weil, pest) aan dijken en slootkanten aan huizen en gebouwen maïs grasbrok schors van jonge bomen granen noten en zaden wortels van planten 4 grote snijtanden schemer-/nachtdieren staart voor evenwicht zintuigen; bolle ogen, goede neus, goede oren, snorharen 4

5 3. Opzet van de lescyclus 3.1. Algemeen doel Aan het einde van de lescyclus: Kennen alle leerlingen de 2 belangrijkste kenmerken van het knaagdier (4 snijtanden, die altijd doorgroeien). Hebben alle leerlingen op hun eigen manier een ervaring gehad met een knaagdier (door middel van kijken, voelen, vasthouden) Doelstellingen Voorbereidende les: Na afloop van de les een mond vol : (Her) kennen de leerlingen hun snijtanden, hoektanden en kiezen. Kennen de leerlingen de specifieke functies van hun gebit. (snijden, vasthouden, malen van eten). Les op locatie: Na afloop van de les knaagdieren: Kennen de leerlingen de 2 belangrijkste kenmerken van een knaagdier (4 snijtanden, tanden groeien hun hele leven lang door). Hebben zoveel mogelijk leerlingen kennis gemaakt met een knaagdier (kijken, aaien of vasthouden). Kunnen de leerlingen 4 knaagdieren noemen die in Nederland voorkomen. Realiseren de leerlingen zich dat voedselafval weggooien op straat overlast door knaagdieren kan veroorzaken. Kunnen de leerlingen 3 vijanden van Nederlandse knaagdieren noemen. Kennen de leerlingen de plek van knaagdieren in de voedselpiramide. Verwerkingsles: Na afloop van de verwerkingsles: Weten de leerlingen dat knaagdieren op het menulijstje staan van heel wat roofdieren. o Nacht jagende zoogdieren: bunzing, wezel, hermelijn, vos, kat. o Nacht jagende vogels: uilen. o Dag jagende roofvogels: torenvalk, buizerd. 4. Relatie met de kerndoelen & natuurmethoden 4.1. Kerndoelen De les Knaagdieren sluit aan bij de volgende kerndoelen binnen domein F (Mensen, planten en dieren): Kerndoel 29 De leerlingen kunnen: Planten en dieren benoemen en aangeven in welk biotoop ze thuishoren (bijvoorbeeld: sloot, bos, weiland). Kerndoel 30 De leerlingen kunnen: voorbeelden noemen van eigenschappen van organismen waaruit blijkt dat deze aangepast zijn aan de omgeving, voedselmogelijkheden en seizoenen (bijvoorbeeld: schutkleur, winterslaap). 5

6 4.2. Natuurmethoden Naut groep 5 Thema 1 de wereld om je heen Les 2 allemaal dieren Thema 2 planten en dieren Les 2 de dierenwereld Les 3 samenwonen Thema 3 v oeding en je lichaam Les 3 vleeseters en planteneters Natuniek groep 5 Thema 1 leven Les 3 Les 4 Thema 3 jouw zintuigen Les 1 Natuurlijk groep 5 Thema 1 groeien is veranderen Les 1 jong en oud Thema 3 niets gaat vanzelf Les 1 iedereen moet eten Thema 5 van binnen en van buiten Les 2 is dat lekker? Les 3 ogen en oren Les 4 horen, zien en ruiken Thema 6 overal is leven Thema 7 eet smakelijk Les 4 van eten w ord je groot Thema 8 in leven blijven Les 1 op jacht Les 2 een veilig nest Les 3 zorgen voor de jongen Les 4 blijven leven Wijzer door de natuur groep 5 Thema 1 planten en dieren Les 1 he, het bew eegt! Les 2 soorten dieren Argus clou groep 5 Thema 3 kijken met je oren Les 2 zeg het met kleur Thema 4 jij bent een bouw pakket Les 2 skeletten en spieren Naut groep 6 Thema 4 v oortplanting Les 2 goed en slechte ouders Natuniek groep 6 Thema 3 planten en dieren Les 1 Les 2 Natuurlijk groep 6 Thema 2 planten en dieren Les 3 het dierenrijk Thema 7 goed beschermd Les 2 dieren en hun vijanden Les 3 gebitten Les 4 eten en gegeten w orden Thema 8 kieskeurig Les 1 planteneter, vleeseter en alleseter Les 2 voedselketens Les 3 voedselgedrag Les 4 planten en dieren op het menu Wijzer door de natuur groep 6 Thema eten en gegeten w orden Les 1 w ie eet w ie Les 2 hoe komen ze aan eten? Thema 3 ieder zijn plek Les 1 w aar leven dieren Les 2 dieren in hun omgeving Les 3 de w inter door! Thema 5 geluid Les 2 dieren en hun oren Argus clou groep 6 Thema 1 lachen naar het vogeltje Les 2 natuur in Nederland Les 4 dieren als fotomodel Thema 3 een spion met een speurneus Les 2 vijf zintuigen In vogelvlucht groep 5 Thema 1 eten en gegeten worden Les 1 Wat doe jij als een kat een vogeltje vangt? Les 2 Wat eten dieren in de natuur? Les 3 Waar kan ik voedselketens zien? Les 5 Hoe ontstaat een plaag? Les 6 Hoe kan ik een voedselketen laten zien? In vogelvlucht groep 6 Thema 1 soorten dieren kennen Les 1 Met of zonder ruggengraat? 6

7 5. Voorbereidende activiteit op school 5.1. Doelstellingen Na afloop van de les een mond vol herkennen de leerlingen snijtanden, hoektanden en kiezen; Na afloop van de les een mond vol kennen de specifieke functies van snijtanden (afsnijden/afhappen), hoektanden (grip, afscheuren vlees) en kiezen (malen van voedsel) hiervan Materialen Spiegeltjes (mee te nemen door leerlingen) Gebitsafdruk (mee te nemen door leerlingen, beugeldragers) Demonstratiekaak (evt. te leen bij het lescentrum) Werkblad Je mond vol (zie bijlage 1) Potloden Digitaal materiaal Hoe ziet het gebit eruit: schooltv.nl/video/het-gebit-hoe-ziet-je-gebit-eruit/ Functie gebit: schooltv.nl/video/tanden-en-kiezen-de-functie-en-bouw-van-tanden-en-kiezen/ Voedselkringloop: schooltv.nl/video/de-voedselketen-eten-of-gegeten-worden/ 5.3. Opbouw en werkwijze Introductie klassengesprek (10 min) met behulp van het gipsmodel of de demonstratiekaak wordt de gebitsopbouw doorgenomen. Opdracht (20 min) Iedere leerling krijgt een werkblad en een spiegeltje. De leerlingen werken in tweetallen en bekijken hoe elkaars gebit eruit ziet en vullen dit in op het werkblad. Afsluiting Klassengesprek ± 20 min. Vraag: zijn er per tweetal overeenkomsten zichtbaar? Vraag: zijn er per tweetal verschillen zichtbaar? Vraag: waardoor worden deze verschillen veroorzaakt? (wisselen, ongeluk, vorm). Vraag: waarvoor wordt elk type tand gebruikt? Snijtanden: snijden van b.v. harde groenten, fruit, enz. Hoektanden: knippen (bij mensen niet sterk ontwikkeld) van b.v. vlees. Kiezen: vermalen van alle voedsel. Tip: Bekijk het filmpje voedselkringloop 7

8 6. De les op locatie 6.1. Doelstellingen Na de les op het centrum kennen de leerlingen de 2 belangrijkste kenmerken van een knaagdier. o 4 snijtanden o Tanden groeien hun hele leven lang door. Na de les op het centrum hebben zoveel mogelijk leerlingen kennis gemaakt met een knaagdier. o kijken, aaien of vasthouden Kunnen de leerlingen 4 knaagdieren noemen die in Nederland voorkomen. Realiseren de leerlingen zich dat voedselafval weggooien op straat overlast door knaagdieren kan veroorzaken. Kunnen de leerlingen 3 vijanden van Nederlandse knaagdieren noemen. Kennen de leerlingen de plek van knaagdieren in de voedselpiramide Materialen Eventueel kunt u deze filmpjes met de klas bekijken. Konijn is geen knaagdier: schooltv.nl/video/konijnen-en-hazen-waarom-konijnen-en-hazen-geen-knaagdieren-zijn/ Hoe houdt een konijn zijn tanden kort? schooltv.nl/video/hoe-voorkom-je-lange-tanden-bij-een-konijn-genoeg-te-knagen/ 6.3. Opbouw en werkwijze Introductie kringgesprek (15 min) In het lokaal hangt een doek met knaagdieren in hun eigen leefomgeving. Met behulp van het knaagdierdoek wordt de relatie gelegd tussen het knaagdier en de leefomgeving en de vijand van het knaagdier. Met enkele dierfiguren wordt besproken welke plaats knaagdieren innemen in de dierenwereld. Tijdens een kringgesprek worden de kenmerken van knaagdieren besproken en getoond. Enkele ratten tonen hun intelligentie door opdrachten uit te voeren. (touw, klimpaal) Opdrachten (45 min) Aan de hand van een werkkaart werken de leerlingen vervolgens aan opdrachten. In het lokaal zijn verschillende soorten knaagdieren aanwezig. Leerlingen mogen enkele knaagdieren (rat of muis en cavia) hanteren (aaien, vasthouden) Afsluiting (15 min) De les wordt afgesloten met een klassengesprek over de relatie tussen knaagdieren en de mens. Tip: in bijlage 2 vindt u het antwoordenblad van de opdrachtenkaart. U kunt de antwoorden in de klas nog nabespreken. 8

9 7. Verwerkingssuggesties 7.1. Keuzeopdracht 1 of 2 1. Web quest: zie 2. Braakballen uitpluizen: zie Braakballen uitpluizen Doelstelling Na de les weten de leerlingen dat knaagdieren op het menulijstje staan van heel wat dieren: Bijvoorbeeld nachtjagende zoogdieren: bunzing, wezel, hermelijn, vos, kat; nachtjagende vogels: uilen; En dagjagende roofvogels: torenvalk, buizerd. Benodigde materialen uilenballen ( zelf verzorgen; zie hieronder bij digitaal materiaal de website van de zoogdiervereniging).) pincetten, naalden en /of cocktailprikkers onderlegger loepjes (evt. te leen bij het CNME) petrischaaltje stukje zwart papier lijm Digitaal materiaal Braakballen: schooltv.nl/video/braakballen-alles-wat-een-uil-niet-kan-verteren-spuugt-hij-uit/ Braakballenpakket bestellen? zoogdiervereniging.nl/uilenmuizen Opbouw en werkwijze Introductie klassengesprek ± 10 min Roofvogels slikken hun prooi met huid en haar in. De sterke maagzuren lossen alle verteerbare bestanddelen op. In de maag blijven de onoplosbare delen, zoals botten en restanten huid, achter. Deze restanten kunnen het spijsverteringskanaal van de roofvogel niet passeren. Na de vertering van de prooi in de maag worden de restanten daarom uitgespuugd. De vorm en grootte van een braakbal zijn karakteristiek voor elke soort. Torenvalken bijvoorbeeld produceren een slanke braakbal met een gedraaide punt. Kerkuilen maken een grote klodder met een zwarte afwerklaag. Braakballen worden door allerlei dieren geproduceerd, die regelmatig harde bestanddelen binnen krijgen. Reigers en ijsvogels (graten), waadvogels (zandkorrels), kraaien, eksters (kleine knaagdieren), maar ook katten (haarballen) zijn een aantal voorbeelden. Een braakbal hoeft dus niet een uilenbal te zijn. Opdracht: Uitpluizen van de braakbal(len) (30 min) Door de braakballen uit te pluizen kun je er achter komen welke dieren zijn verorberd. Met name kiezen vormen een goed aanknopingspunt. Echte muizen, b.v. huismuis: lange gebogen voortand; knobbelige, lage kiezen. Spitsmuizen: kleine spitse tanden; Huisspitsmuis: witte tanden. Bosspitsmuis: rode tanden. Woelmuizen, b.v. veldmuis: lange voortand; zuilvormige, lange kiezen. 9

10 Voor het uitpluizen van de braakbal kan een pincet en een naald of een cocktailprikker gebruikt worden. De gevonden botjes worden vergeleken met het werkblad Wat zit er in een uilenbal? Van een petrischaaltje of een ander doorzichtig bakje wordt een kijkdoosje gemaakt. Plak op de bodem zwart papier (op zwart komen de botjes goed uit). Met een speldenpuntje lijm worden de botjes op het papier geplakt. Wanneer u in het bezit kunt komen van een heleboel braakballen, kunt u de kinderen alleen of in tweetallen aan het werk zetten. Afsluiting (15 min) De les wordt afgesloten met een klassengesprek over wat de kinderen hebben gevonden aan knaagdieren. Tip: In bijlage 3 vindt u nog een woordzoeker en een zoek de verschillen plaatje (inclusief antwoorden) om aan de leerlingen mee te geven. 10

11 8. Achtergrondinformatie voor de leerkracht 8.1. Literatuur: Cavia s Horst Bielfeld, Elsevier Konijnen Horst Bielfeld, Elsevier Zoogdierengids Brink, Elsevier Wilde zoogdieren in Europa L. Lijneborg/G. den Hoed, Moussault Cavia s als liefhebberij Mark, Thieme Hamsters als liefhebberij Mark, Thieme De Rat, ons huisdier Herman Pothof, Versluys Ratten Maarten t Hart, Versluys Knaagdieren in huis en tuin T. Vriends, Keesing 8.2. Digitaal materiaal algemeen Gemeente Rotterdam, lesmaterialen: knaagdieren.net/ SchoolTV, filmpjes knaagdieren: schooltv.nl/zoekresultaten/?q=knaagdier Klokhuis, bever: schooltv.nl/video/het-klokhuis-bevers/#q=knaagdier 8.3. Bestrijding Klokhuis, muskusrat: hetklokhuis.nl/tv-uitzending/1526/muskusrat 8.4. Digitaal materiaal voorbereidende activiteit op school SchoolTV, je gebit: schooltv.nl/video/het-gebit-hoe-ziet-je-gebit-eruit/ SchoolTV, functie tanden en kiezen: schooltv.nl/video/tanden-en-kiezen-de-functie-en-bouw-van-tanden-en-kiezen/ SchoolTV, wisselen: schooltv.nl/video/tanden-en-kiezen-wisselen-van-melkgebit-naar-grotemensengebit/ SchoolTV, Voedselketen: schooltv.nl/video/de-voedselketen-eten-of-gegeten-worden/ 8.5. Digitaal materiaal activiteit op locatie SchoolTV, konijnen en hazen: schooltv.nl/video/konijnen-en-hazen-waarom-konijnen-en-hazen-geen-knaagdieren-zijn/ 8.6. Digitaal materiaal verwerkingsactiviteit op school SchoolTV braakballen: schooltv.nl/video/braakballen-alles-wat-een-uil-niet-kan-verteren-spuugt-hij-uit/ Zoogdier vereniging, braakballen zoogdiervereniging.nl/uilenmuizen Spel: zoogdiervereniging.nl/opt/uilenmuizencsi_game/uilenenmuizen/index2.html YouTube uil braakt braakbal: youtube.com/watch?v=31vb92cq7va Braakballen: youtube.com/watch?v=-rqjwc7ddbc 11

12 9. Bijlagen 12

13 Bijlage 1 Werkblad Je mond vol Naam: Zet een K in de kiezen, een S in de snijtanden en een H in de hoektanden. Hier vouwen Pak een spiegeltje en kijk goed naar je eigen gebit. Heeft de tandarts wel eens een tand of kies bij je gevuld? Maak de vullingen grijs. 13

14 Bijlage 2 Antwoordenblad Knaagdieren Opdracht 1: Soorten knaagdieren wel knaagdier hamster cavia rat muis woestijnrat geen knaagdier egel (insecteneter) konijn (haasachtige) hond (roofdier) Opdracht 2: Wie eet wat en hoeveel? 1 roofvogel eet per week ± 14 muizen. 1 muis eet 5 graanhalmen per week. De som is dan: 14 X 5 = 70 graanhalmen per week Opdracht 3: Knagen Het is belangrijk voor knaagdieren om harde dingen te knagen omdat: Wanneer zij geen hard voedsel eten slijten de tanden niet en worden te lang. De dieren kunnen dan niet meer eten, zodat zij uiteindelijk sterven. Opdracht 4: Knaagdierenonderzoek Ik heb geen staart cavia Mijn staart is het langst rat Mijn staart heeft het meeste haar woestijnrat Mijn oren hebben weinig haar muis en rat Opdracht 5: Knaagdierschade Knaagdieren zijn soms schadelijk. 2 voorbeelden kunnen zijn: schade aan de gezondheid (o.a. pest, ziekte van Weil) knaagschade aan huizen en gebouwen. ondergravingen van slootkanten en dijken. schade aan levensmiddelen (aanvreten, opeten, bevuilen) knagen aan elektriciteitssnoeren (kan brand ontstaan) schade aan land- en tuinbouwgewassen. Opdracht 6: Dagdier of nachtdier? Allerlei antwoorden mogelijk. Hamsters zijn nachtdieren. Zij slapen overdag en s avonds en s nachts worden zij actief. Opdracht 7: Vijanden Op de doek staan de volgende vijanden: (blauwe)reiger, vos, kat, (bos)uil, egel, wezel, (toren)valk De meeste knaagdieren ontsnappen door: Heel stil te blijven zitten en daarna snel weg te rennen. Opdracht 8: Geen Knaagdier! Een konijn (en haas) is geen knaagdier omdat hij: extra stifttandjes heeft. Opdracht 9: Gebit De schedels 2 (muskusrat) en 6 (eekhoorn) zijn schedels van knaagdieren. Opdracht 10: Fantasiedier Bij de tekening moet het wel duidelijk zijn dat het om een knaagdier gaat, dus: 4 duidelijke knaagtanden 14

15 Bijlage 3 Woordzoeker b b e v e r e k e n v d v x c d l b o r o v j r r e n i c l u f n f q z s y w i f i t o h a e b i q i v s i m c d e k p b d o z a r l o j i a b u n b r z n e o e f e g q g u o d j i a j x w s a w l t d g d m o o y h s c a s g n w g s l o i d i l q f b j h m n r o e m e o e l e r e g q e w t u i o r a h n n e x t r z r u c b d s j t h a h g v t h o l m k m c e i k t e a l t d o v r m g b t j i h e u a x r v q r e i g e r e u g f t r s n o e a j s w j e b n i n h v d y r d r n c z c l a m u t t p x o f d a e e i h c h i n f r j f o m j q d t n n t t h a h d h c m x f s c m x r v v h t h d u p y h v a z u t f m a g m z h g e m n h t q a g m b bever bolle ogen bosmuis burcht grote oren hamster hol knagen muskusrat nachtdier rat reiger roofdier schade uil vacht veldmuis vier snijtanden vijand wezel knaagdier snorharen 15

16 Zoek de 7 verschillen en kleur in. 16

17 Zoek de 7 verschillen antwoorden. 17