Pinksterbruid en Pinksterkroon

Transcriptie

1 R. Kampman Pinksterbruid en Pinksterkroon HET WAS EERSTE Pinksterdag, 29 mei 1966, toen, rondtoerend in noord-oost Twente, ons, in de "boerschop" Hezingen, een groepje meisjes tegemoet kwam. Gestoken in hun "Pinksterbest", zongen ze een ons toen nog onbekend liedje. Het voorste meisje en de beide achter haar droegen een bloemenkransje om hun hoofd. Het waren kunstbloemen en naar ik later hoorde, waren de kransjes waarschijnlijk al gedragen bij hun eerste communie. De "Pinksterbroed" droeg een mandje, dat bedoeld was gevuld te worden met goede gaven, snoep of geld, van de bewoners van de erven in de boerschop, die door het groepje bezocht zouden worden. Onder het gaan zongen zij het volgende liedje: "Pinksterbroed. Oranje hoed, Wie heeft ons dit gegeven? Er was toch een Zo rijke heer, die heeft ons dit gegeven. Geef ons wat met Pinksterbroed. Pinksteren komt maar eenmaal in het jaar, dan moet U ons maar laten gaan. Kom Heilige Geest Kom Heilige Geest Zalig zullen we sterven De hemel zullen we erven. God zal ons lonen met honderdduizend kronen Maria bid voor ons Maria bid voor ons. " Ik haastte mij een dia van dit fleurige groepje te maken en noteerde het liedje. Wanneer men thans met Pinksteren in Hezingen of elders in het Twentse land komt, zal men, op enkele uitzonderingen na, tevergeefs uitzien naar Pinksterbruidjes en betreuren, dat er weer één van de vroegere folkloristische gebruiken ter ziele is gegaan. Toen ik onlangs de dia weer onder ogen kreeg, besloot ik wat onderzoek naar dit gebeuren te doen. Het bleek, dat er, hoewel er veel overeenkomst in de tekst van de liedjes bestaat, in de verschillende dorpen en buurtschappen toch variaties zijn. 60 jaarboektwente2001

2 Eerst wil ik Cato Elderink uit haar "Oet et Laand van Aleer" citeren: "De bleuiende tied van 't jaar breg oons de Pingsterdaag'. Doar mot ook 'ne broed bi-j wên, dat weett' joa de keender ook. 't Deernken dat 't drokste spölt en 't vreulikst lacht bi-j de school, met blauwe oogen, hoor as riepende rogge zoo bloond, dat maakt ze de Pingsterbroed. Met bloomen en boont papier, met al wat fleur hef en kleur, maakt ze dat mèken mooi, lègt em oaver 't köpken nen dook en trekt in de noaberschop mond. Wee gif der nig geerne wat vuur, as ze den dook op buurt en em de Pingsterbroed wiest? Van wiedten aj kleenkt et em too: Hier komt wi-j met de Pingsterbroed, meer éénmaal in et joar. En al wee oons nig gewwen wil, dee mot ons loaten staan. Pingsterbroed, luier oet! Was doe eerder op 'estoan, Den has met mi-j hen Bloomen plukken gaan." In een artikel in het reeds lang verdwenen tijdschrift "In Weer en Wind", jaargang 1951, schrijft J.H.Kruizinga over het Pinksterbruidje o.a.: "Een oude, en vroeger, de lieflijke verschijning op de Pinksterfeesten was de Pinksterblomme of Pinksterbruid, een herinnering aan de Oud-Heidense feesten ter ere van Flora, de godin der bloemen, waarop ook in het wit geklede meisjes, met bloemen getooid, werden rondgedragen, onder het zingen van plechtige en opgewekte liederen." De mee t vermaarde Pinkst<'rhlo<'m van Nederland \\as d ic. welke in grote statie op een burrie door 'ic'r mcisjt,s ~edra~en in Schermerhorn (N.H.) werd 1 ondgekid. Naar t>en kopt~r. ~ravure van omstreeks 1730 door ]. L l'tm BePk. j aa rboektwe nte

3 Hij schrijft, dat in alle Nederlandse provinciën, behalve in Zeeland, de pinksterbloem (bruid) bekend was. Hij vermeldt zes, onderling zeer verschillende, liedjes, die bij deze gelegenheid werden gezongen. Dit gebruik is blijkbaar in overwegend R.K. gemeenten nog lang, zij het thans nog zeer sporadisch, in ere gehouden of opnieuw leven ingeblazen. Het artikel van Kruizinga is verlucht met bijgaande illustratie. In Twente zijn het Borne en Agelo (gemeente Denekamp), waar het Pinksterbruid-feest nog wordt gevierd. In Borne wordt op de markt dan ook nog gedanst om de staak met de Pinksterkroon en in Ootmarsum hangt de Pinksterkroon, sinds een aantal jaren, op initiatief van de dames Reinders, boven de Schiltstraat gedurende die dagen. Het gelukte mij nog enkele versies van het Pinksterbruid-liedje buit te maken, waarbij ik erop wil wijzen, dat er, in de loop der jaren, evenals in veel andere oude liedjes, verbasteringen geslopen zullen zijn. Geesteren bron: Mevrouw A.H.A.Schothuis-Waaijer Doar kom'wiej an met de Pinksterbroed, met alle mooie bleumkes urn de hoed. De Pinkster is maar eenmaal in het jaar, en wie ons niet wat geven kan, die moet ons laten gaan. Veel zal hij geven, lang zal hij leven, zalig zal hij sterven, de hemel zal hij erven. 0 wiede, o wijde, o Heilige Geest, die ons zal bewaren in deze ellende, 0 Heilige Geest. Noew goaw wie weg met de Pinksterbroed, iej wodt bedankt veur 't gèèld en goed. 0 Heilige Geest. Lattrop bron: Mevrouw Pikkemaat-Busscher Daar komen we aan met de Pinksterbruid, Dat is maar één keer in 't jaar. En wie ons niet wat geven wil, die kan ons laten gaan. Zalig, zalig sterven, De hemel zullen we erven God zal U lonen met honderdduizend kronen. Maria bid voor ons. 62 j aa rboektwe nte 2001

4 Agelo/ Ootmarsum bron: Ben Morshuis, Ootmarsum Pinksterbroed, zo schone roet. Er was eens een rijke heer in het land Die heeft ons dit gegeven (2 x) Zalig, zalig sterven De hemel zal ons erven God zal ons belonen Met honderdduizend kronen Pinksteren is maar eenmaal in het jaar Wie ons niet wat geven kan Die moet ons dan maar laten gaan. Adriaan Buter vermeldt in zijn "Portret van Ootmarsum", uitgave VVV Ootmarsum 1969, een andere versie, luidend als volgt: Pinksterbruid, wat schone ruit, Wie heeft ons dat gegeven? Dat heeft een rijke heer gedaan, Die heeft ons dat gegeven. Pinkst'ren komt maar eenmaal in 'tjaar Nu moet ge ons all'maal wat geven. Dit van het voorgaande afwijkende liedje moet door Buter voor 1969 zijn opgetekend en is misschien origineler dan het voorgaande. Morshuis schreef mij, dat wijlen B.Bos, hoofd van de basisschool "'n Boaken", de Agelose meisjes het liedje leerde, die het zelfs in Ootmarsum zongen. Dit initiatief werd overgenomen door het huidige schoolhoofd, Paul Kamphuis, vandaar wellicht het verschil in tekst. Borne bron: Mevrouw H.G.Rientjes- Knoef Daar komen de mooie Pinksterbruidjes aan, ze zijn zo heel mooi aangedaan, geef wat, hou wat, volgend jaar is er weer wat. Mevrouw Rientjes gaf mij ook de tekst van het lied en het verloop van het dansen om de staak met de Pinksterkroon. Tijdens het dansen wordt gezongen: Rosa, Rosa bloemen op je hoed/ alle mooie meisjes zijn zo goed/ Rosa wil je dansen, dansen, dansen/ Rosa wil je dansen, dansen, jawel. 2 Rosa, Rosa, bloemen op je hoed/ alle mooie meisjes zijn zo goed/ Rosa wil je kiezen, kiezen, kiezen/ Rosa wil je kiezen, kiezen, jawel. 3 Rosa, Rosa bloemen op je hoed/ alle mooie meisjes zijn zo goed/ Rosa wil je knielen, knielen, knielen/ Rosa wil je knielen, knielen, jawel. jaarboektwente

5 Pinksterbruid in Borne (Stationsstraat) Rosa, Rosa, bloemen op je hoed/ alle mooie meisjes zijn zo goed/ Rosa wil je kronen, kronen, kronen/ Rosa wil je kronen, kronen, jawel. 5 Rosa, Rosa, bloemen op je hoed/ alle mooie meisjes zijn zo goed/ Rosa wil je opstaan, opstaan, opstaan/ Rosa wil je opstaan, opstaan, jawel. 6 Rosa, Rosa bloemen op je hoed/ alle mooie meisjes zijn zo goed/ Rosa wil je dansen, dansen, dansen/ Rosa wil je dansen, dansen, jawel. Tijdens het dansen: eerst linkerbeen over rechterbeen, daarna kringdans. kiezen: Rosa kiest meisje uit de kring en danst daarmee verder. knielen: Rosa knielt, de gekozene blijft dansen. kronen: De gekozene kroont Rosa en gaat daarna terug in de kring. opstaan: Rosa staat op. Dansen: Rosa danst in tegenovergestelde richting van de kring. Wat mij niet oorspronkelijk voorkomt in de tekst van sommige liedjes, is dat de zinsneden "zalig sterven", "de hemel erven" en "God zal lonen" hierin betrekking hebben op de ontvangsters van de goede gaven en niet op de gevers. Ook begrijp ik de betekenis van "roet" en "ruit" niet. Rest mij de meisjes uit Hezingen die destijds, zij het onbewust, hun medewerking aan de tot standkoming van deze bijdrage verleenden en hen, die mij de gegevens voor deze bijdrage verschaften, zeer hartelijk te danken. 64 jaarboektwente 2001