Reader Opleiding Didactische coach

Transcriptie

1 Reader Opleiding Didactische coach

2 In deze reader vindt u delen van Bazalt uitgaven (Klik op de titel om direct naar dat deel van de reader te gaan): KIJK! Kies Doe voor kleuters ( ISBN ) Wat werkt in de klas (ISBN ) Passie en Kracht (ISBN )) De reflectieve leraar (ISBN ) Coaching en Reflectie in de klas (ISBN ) Leren zichtbaar maken (ISBN ) Bazalt Educatieve Uitgaven 2014 Deze reader is speciaal samengesteld voor deelnemers aan de Opleiding didactische schoolcoach RVKO. Niets uit deze reader mag worden gereproduceerd of doorgegeven aan derden (in welke vorm dan ook) zonder schriftelijke toestemming van Bazalt. De reader is samengesteld uit delen/hoofdstukken van bestaande Bazalt-uitgaven. De complete uitgaven zijn terug te vinden en te bestellen via Postbus AT Rotterdam T (088) (dienstverlening) T (088) (uitgeverij) E info@bazalt.nl Bazalt maakt deel uit van de Bazalt Groep en werkt daarin samen met partners HCO en RPCZ.

3 Kijk Kies Doe voor kleuters Stimulerende activiteiten voor het samenstellen van een beredeneerd onderwijsaanbod Kijk Kies Doe voor kleuters is een geheel vernieuwde uitgave van KIJK! en doe. Het is een krachtig hulpmiddel voor leraren die een doelgericht, beredeneerd onderwijsaanbod willen samenstellen voor hun groep. Als leraar heeft u hoge verwachtingen van kinderen en stelt u haalbare doelen. U kunt daarbij gebruikmaken van de tussendoelen die bij de leerlijnen van Kijk Kies Doe voor kleuters zijn opgenomen. Met behulp van Kijk Kies Doe richt u zich met uw aanbod op het ontwikkelingsniveau, de onderwijsbehoeften én de talenten van de kinderen in uw groep. Kijk Kies Doe biedt u een ruime keuze aan concrete activiteiten om uw doelen te realiseren en de kinderen een stap verder te brengen in hun ontwikkeling. Kijken naar kinderen is het uitgangspunt: u maakt op basis van wat u waarneemt keuzen voor het onderwijsaanbod. De cyclus Waarnemen, Begrijpen, Plannen en Realiseren van Handelingsgericht werken, vormt hierbij de basis. Kijk Kies Doe daagt u uit om uw leerkrachtvaardigheden te versterken. Met de toepassing van op research gebaseerde strategieën in de lessen, stimuleert u doelbewust het optimaal ontwikkelen en leren van de kinderen! ISBN ISBN In samenwerking met Kijk Kies Doe Carola Riemens en Liesbeth van Waas voor kleuters Stimulerende activiteiten voor het samenstellen van een beredeneerd onderwijsaanbod Het kind centraal, de leraar als regisseur Met tussendoelen voor 3;6 tot 7 jarigen, gebaseerd op doelen van SLO

4 5. De leraar als regisseur

5 5. De leraar als regisseur Een groep managen en een goed onderwijsaanbod organiseren voor jonge kinderen vraagt veel van u. In de groepen 1-2 wordt de basis gelegd voor de verdere schoolloopbaan en voor verder schoolsucces. Voor een kleuter is de kleutergroep een eerste dagelijkse kennismaking met de school waar hij een groot gedeelte van de dag in een heel andere omgeving leert functioneren dan thuis of in een kinderdagverblijf. U speelt een heel belangrijke rol in het leven van de kleuter. Naast een onderwijzende taak heeft u, zeker in de kleutergroep, ook voor een heel belangrijk deel een verzorgende en een pedagogische taak. In dit hoofdstuk lichten we vier belangrijke punten van uw pedagogisch en didactisch handelen toe. Op al deze punten heeft u invloed. U voert hierover de regie. In dit hoofdstuk beschrijven we: Pedagogisch handelen en klassenmanagement Didactisch handelen Aanpakstrategieën Pedagogisch handelen en klassenmanagement Een goed klassenmanager onderscheidt zich op een zestal belangrijke eigenschappen: 1. alertheid; 2. continuïteit en vaart in de les; 3. duidelijkheid en transparantie over de verwachtingen; 4. afwisseling en uitdaging in het aanbod; 5. regels en routines in de groep; 6. relatie leraar-leerling. De kritische eigenschappen van een goede klassenmanager zijn aspecten die u voortdurend in de gaten houdt bij uw pedagogisch handelen en klassenmanagement. We veronderstellen in Kijk Kies Doe dat deze bekend zijn bij de professionele leraar. Zo is alertheid een aspect van de mentale houding van de leraar en dragen regels en routines bij aan continuïteit en vaart in de les. Duidelijkheid en transparant zijn over verwachtingen en weten af te stemmen op wat kinderen nodig hebben, zijn relationele aspecten tussen leraar en leerling. In Kijk Kies Doe beschrijven we de kritische aspecten wat breder en vanuit het perspectief van de leraar van het jonge kind. Het zijn geen nieuwe aandachtspunten maar bedoeld voor reflectie op uw eigen handelen. Uiteraard weet u als goede leraar dat u meer echte betrokkenheid creëert als u voor voldoende afwisseling en uitdaging zorgt in het aanbod voor uw leerlingen. U bent een echte duizendpoot die niet zomaar op één manier een Groepsplan uitvoert, maar gepassioneerd deskundig en professioneel het onderwijs aan jonge kinderen kan managen. 1. Alertheid In Kijk Kies Doe bedoelen we met een alerte leraar een leraar die erbij is, die de kinderen ziet en hen dit ook laat merken. Dat betekent niet dat u op alles reageert of dat alles in de groep via u moet lopen. Het wil zeggen dat u weet wat er in uw groep gebeurt omdat u bewust de tijd neemt om te observeren. Hierdoor kiest u er soms voor direct of juist niet direct te reageren en kinderen de kans, de uitdaging te bieden zelf in die situatie naar een oplossing te zoeken. De alerte leraar laat soms alleen maar door te kijken, een bemoedigend knikje of een schouderklopje aan het kind merken dat ze wel gezien heeft hoe het kind zelfstandig, samen met 43

6 anderen zijn probleem heeft aangepakt. Alertheid getuigt van opmerkzaamheid en is een belangrijk aspect in de mentale houding van de leraar. 2. Continuïteit en vaart in de les De leraar in Kijk Kies Doe wil kinderen veel en volop laten leren door ze bewust in allerlei situaties (nieuwe) dingen aan te bieden, waardoor zij vertrouwen krijgen in zichzelf en anderen om zich heen. Dit is een continu proces. Als professionele leraar houdt u voor uw leerlingen zicht op dit proces, draagt u zorg voor continuïteit. Daarnaast houdt u de vaart erin door bijvoorbeeld niet te blijven hangen in een stadium van ontwikkeling, maar met kinderen vooruit te kijken en de zone van de naaste ontwikkeling te stimuleren. 3. Duidelijkheid en transparantie over de verwachtingen Een ander belangrijk aspect van een goede klassenmanager is duidelijkheid en transparantie over wat u van het kind verwacht. Het noemen van de opdracht gebeurt meestal wel duidelijk: het wat is bekend. Maar weten kinderen ook hoe ze aan de opdracht kunnen voldoen? Wat wordt er van hen verwacht? Wat is het gewenste gedrag? Hoe moet het eruitzien? In Kijk Kies Doe wordt met goed klassenmanagement het helder en feitelijk communiceren met kinderen over verwachtingen bedoeld. 4. Afwisseling en uitdaging in het aanbod De leraar in Kijk Kies Doe zorgt voor een goede balans tussen bekend (veilig) en nieuw (uitdaging). De afwisseling en uitdaging die u biedt, kan zitten in de interventies, in de werkvormen of in de situaties waarin u kinderen brengt. Daarbij kunt u ook bewust een rol kiezen. Soms zal dit een begeleidende, soms een sturende of coachende rol zijn. 5. Regels en routines in de groep U kunt samen met de groep regels bedenken en bespreken met als doel het realiseren van een veilig en positief klimaat. Voor kinderen vraagt dit wel om concrete invulling. Door samen te praten over gedragingen en deze uit te spelen, leren de kinderen verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen gedrag. Het vergroot de verantwoordelijkheid als er regelmatig in de (kleine) groep of in tweetallen wordt gesproken over hoe het in de groep snel stil wordt. Of over wat te doen als iemand anders iets doet wat een kind niet fijn vindt. Met Kijk Kies Doe leren kinderen te kijken naar het eigen gedrag en zich te verplaatsen in een ander. Regels en routines zijn er bij voorkeur niet om consequenties te hanteren als kinderen zich er niet aan houden. Regels en routines zijn er in eerste instantie om ongewenste situaties vóór te zijn. Als er ongewenste situaties zijn, helpen regels en routines om ze te herkennen en gepast bij te sturen en te reageren. 6. Relatie leraar-leerling Een goede relatie tussen de leerlingen en de leraar is in Kijk Kies Doe een belangrijk onderdeel van de sociale competentie. Als er een goede relatie is tussen u en het kind, durft het kind zich te uiten en staat het open voor ontwikkelen en leren. Wat kenmerkt een goede relatie? Belangrijk is dat kinderen ervaren dat u oprechte interesse heeft in hen maar dat u ook uzelf openstelt voor de kinderen: de kinderen kennen u. Er is sprake van wederzijds vertrouwen, eerlijkheid en hoge verwachtingen. U stelt doelen en als u duidelijk bent over uw verwachtingen en op een positieve, open manier communiceert met de kinderen, is uw gedrag voorspelbaar voor hen. Dit geeft een positieve sfeer, een omgeving waarin kinderen initiatief durven nemen. Gaat er iets mis, dan is er een knipoog of een coachende opmerking van een alerte leraar. In de groep waarin de leraar-leerlingrelatie goed is, staat de leraar model voor gewenst sociaal vaardig gedrag. Een goede leraar geeft leerlingen verantwoordelijkheid maar houdt 44

7 de leiding. U bent zich hiervan bewust en stimuleert dat kinderen niet afhankelijk worden van u. Wat ze zelfstandig kunnen, doen ze zonder hulp. Waar nodig neemt u een leidende rol. Als u gepast reageert op ongewenst gedrag of op foute antwoorden van kinderen, bent u hierin een voorbeeld voor situaties die de kinderen, wanneer zij samenwerken, kunnen tegenkomen en zelfstandig moeten oplossen. U weet wellicht uit eigen ervaring dat het opbouwen van een goede verstandhouding tussen u en een leerling in sommige situaties extra investering van u vraagt. Het verdient aanbeveling structureel tijd en aandacht te besteden aan relatieopbouw, ook tussen de kinderen onderling 5. Didactisch handelen Pedagogisch en didactisch handelen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Met methoden, hulpmiddelen en materialen geeft u inhoud aan uw onderwijs. De manier waarop u methoden en materialen inzet om uw onderwijs vorm te geven, noemen we het didactisch handelen. Met Kijk Kies Doe heeft u een middel in handen om vanuit een ontwikkelings- en handelingsgerichte visie invulling te geven aan uw pedagogisch-didactisch handelen. Dit kunt u doen door de juiste didactische aanpakstrategieën te kiezen. Deze aanpakstrategieën lichten we hieronder toe. Aanpakstrategieën In het werk van Marzano 6 blijkt naast het pedagogisch handelen en klassenmanagement ook het didactisch handelen van de leraar een factor van grote betekenis. Indien het op de juiste manier wordt toegepast, heeft het een positief effect op de leerresultaten van kinderen. Goed dus om te weten welke elementen in het didactisch handelen dan zo belangrijk zijn! In het hieronder opgenomen kader staan negen didactische aanpakstrategieën genoemd waarvan 5 Pedagogisch handelen en klassenmanagement, R.J. Marzano, Bazalt, Wat werkt op school, Bazalt,

8 bewezen is dat ze werken. In Kijk Kies Doe zijn 82 activiteiten beschreven waarin we een aantal van deze aanpakstrategieën op een betekenisvolle manier hebben verwerkt. Kijk Kies Doe biedt leraren van groep 1 en 2 de mogelijkheid om de didactische aanpakstrategieën van Marzano in hun handelingsrepertoire te integreren. Het vraagt opmerkzaamheid en deskundigheid om de aanpakstrategieën toe te passen. De negen strategieën staan op de volgende pagina s een voor een met een voorbeeld beschreven met daarbij al dan niet de mogelijkheid voor toepassing in de kleutergroep. In de beginfase waarin u de eerste ervaring opdoet met de aanpakstrategieën zal het voorbereiding, tijd en oefening vragen om de mogelijkheden te zien én toe te passen. Doel van het oefenen met de strategieën is echter dat ze deel gaan uitmaken van uw denken en handelen. U zet dan niet meer één activiteit in waarin u bijvoorbeeld de strategie Inspanning bevestigen & erkenning geven verwerkt, maar u ziet structurele mogelijkheden om de strategie bewust in te zetten in uw pedagogisch en didactisch handelen met kinderen. Binnen Kijk Kies Doe zijn bij alle activiteiten de didactische aanpakstrategieën geïntegreerd. Zo is Doelen stellen & feedback geven bijvoorbeeld structureel verwerkt door bij alle activiteiten het doel op kindniveau te formuleren. Ook andere evidence-based strategieën, zoals Coöperatief leren, Non-verbale representatie, Inspanning bevestigen & erkenning geven, zijn waar mogelijk in de activiteiten geïntegreerd en benoemd. Didactische aanpakstrategieën die werken: 1. Identificeren van overeenkomsten & verschillen 2. Samenvatten & notities maken 3. Inspanning bevestigen & erkenning geven 4. Huiswerk & oefening 5. Non-verbale representatie 6. Coöperatief leren 7. Doelen stellen & feedback geven 8. Vragen/hypotheses formuleren & hypotheses testen 9. Voorkennis activeren met vragen, aanwijzingen en kapstokken Uit onderzoek blijkt dat huiswerk als onderdeel van de didactische aanpakstrategie Huiswerk & oefening - mits toegepast onder bepaalde voorwaarden - een positieve invloed heeft op de schoolprestaties. 7 Het is goed om kinderen vanaf groep 4 al een beperkte hoeveelheid huiswerk te geven. De uitgave Kijk Kies Doe voor kleuters richt zich op kleuters. Voor deze doelgroep kan het huiswerk de ontwikkeling van een positieve houding ten opzichte van de school stimuleren. Kinderen laten thuis, bijvoorbeeld door middel van een portfolio, zien wat ze op school leren. Soms gaan ze ook thuis met een opdracht aan de slag. Zo ervaren kinderen dat leren niet alleen op school, maar ook thuis gebeurt. In Kijk Kies Doe voor kleuters wordt de didactische aanpakstrategie Huiswerk & oefening niet verder uitgewerkt. Het geven van huiswerk in de vorm zoals we dat bij oudere kinderen kennen, krijgt in de kleutergroep een andere invulling. Welke invulling is weer afhankelijk van het huiswerkprotocol dat een school heeft. In het huiswerkprotocol kan zeker worden opgenomen in welke vorm schoolwerk al vanaf de kleutergroep óók thuis aandacht krijgt. Kijk Kies Doe voor kleuters biedt hiervoor passende mogelijkheden zoals de activiteit De heen- en weer-koffer en de Gesprekskaart (zie bijlagen). 7 Wat werkt in de klas, Bazalt,

9 1. Identificeren van overeenkomsten & verschillen Al vanaf het moment dat kleuters concrete dingen met elkaar kunnen vergelijken is het belangrijk om doelgericht aandacht te besteden aan de strategie Identificeren van overeenkomsten & verschillen. Deze strategie stimuleert het hoger-niveaudenken. Vergelijken (dit is één manier van denken in overeenkomsten en verschillen) is een belangrijke voorwaarde voor het classificeren: het kunnen indelen in een categorie op basis van overeenkomst of verschil. In de activiteiten geven we aan waar u de mogelijkheid heeft om deze strategie in te passen. Niet uitsluitend bij activiteiten die de logische denkontwikkeling stimuleren, maar bijvoorbeeld ook bij activiteiten voor de mondelinge taal, beginnende geletterdheid en tekenontwikkeling kunnen de leerlingen worden gestimuleerd tot het aangeven van overeenkomsten en verschillen. In een themales over veranderen wilt u de kinderen laten nadenken over elementen die van invloed zijn op verandering. U kunt een gesprek voeren over groeien door eten, drinken, bewegen, rusten enzovoort. U kiest ervoor de kinderen eerst een filmpje te laten zien over de metamorfose van een rups naar een vlinder en hen daarna een boek aan te bieden over de ontwikkeling van baby tot volwassene. Vervolgens vraagt u de kinderen om dat wat ze hebben gezien op het filmpje en in het boek, met elkaar te vergelijken. Welke dingen waren hetzelfde? Teken er eens over en laat het eens aan elkaar zien. De kinderen komen nu zelf met bepalende elementen voor verandering die zowel voor een vlinder, als voor henzelf kloppen. 47

10 2. Samenvatten & notities maken Goed leren samenvatten van bijvoorbeeld een mondeling verhaal of een geschreven tekst is een vaardigheid die veel oefening vraagt. Het vraagt een cognitief ontwikkelingsniveau dat we (nog) niet van een kleuter kunnen verwachten. Dit betekent niet dat u in de kleutergroep niets kunt doen als voorbereiding op het goed leren samenvatten en het op een effectieve manier maken van aantekeningen. Zoals bij veel kennis en vaardigheden is een goede opbouw om tot een eindvorm te komen zeer wenselijk. Als u gedurende de hele basisschool periode nauwelijks of geen aandacht heeft besteed aan het maken van aantekeningen en geven van samenvattingen, kunt u niet van kinderen verwachten dat ze dit in groep 8 ineens, door middel van wat oefenlessen in een begrijpend-leesmethode, kunnen. De meeste kleuters van vier jaar zijn nog veelal op zichzelf, egocentrisch gericht. Toch is het belangrijk dat ze al van jongs af aan met andere kinderen leren samen spelen en contact maken. Zo is het ook bij het leren samenvatten en notities maken, maar de manier waarop moet uiteraard wel worden aangepast aan het ontwikkelingsniveau van de kleuter. In belang van het werken aan de tussendoelen beginnende geletterdheid besteedt u in de kleutergroep veel aandacht aan de functie van gesproken en geschreven taal. U laat voorbeeldgedrag zien door dingen die u belangrijk vindt om te onthouden op te schrijven terwijl u dit hardop verwoordt voor de kinderen. Daarin zit dus al een eerste stap: u doet voor hoe u structureel aantekeningen maakt, die u later functioneel gebruikt om een samenvatting te maken. Zo kan uw groep een klassendagboek bijhouden, waarin u vraagt aan de kinderen wat er allemaal gebeurd is vandaag. Tjonge, jonge, dat wordt een lang verhaal als ik dat allemaal moet opschrijven. U geeft aan dat u alle gebeurtenissen van die dag in een kort stukje kunt opschrijven. Misschien kunnen kinderen bedenken hoe ze de dag in een tekening kunnen weergeven, als notitie om de belangrijkste dingen van die dag te onthouden. Aan het eind van de schoolweek pakt u het klassendagboek waarin u notities heeft gemaakt en leest u alle korte samenvattingen van de dagen voor zodat blijkt dat er een goedlopend verhaal is ontstaan. Uiteraard kunnen kinderen dit verhaal ook weer inkorten tot een samenvatting die de hele schoolweek weergeeft. U heeft hierin een leidende rol. Een volgende stap kan zijn dat de kinderen zelfstandig een tekening maken van het belangrijkste dat die dag gebeurd is en hieraan iedere dag verder werken totdat hun samenvatting van de week compleet gemaakt kan worden. 48

11 3. Inspanning bevestigen & erkenning geven De strategie Inspanning bevestigen & erkenning geven is een basishouding van leraren om leerlingen te laten merken dat ze gezien worden waardoor ze zich erkend voelen. Jonge kinderen ontdekken de wereld om hen heen meestal door doen. Hun zelfvertrouwen neemt toe als ze van anderen om hen heen complimenten krijgen voor hun inspanning. Kinderen zijn voortdurend bezig een prestatie te leveren of het nu gaat om het oogcontact maken en luisteren naar woorden die de ander tegen hem zegt, om het zelfstandig aantrekken van jas of schoenen of om het uitknippen van een vorm. Het zelfvertrouwen van kinderen groeit als ze erkenning krijgen voor hun inspanning. Het zorgt ervoor dat ze de activiteit herhalen en nieuwe initiatieven durven nemen, waardoor hun vaardigheid toeneemt. Kinderen voelen zich niet alleen erkend als ze een compliment krijgen maar ook door bepaalde dingen te mogen demonstreren aan anderen en een ander te helpen met wat hen zelf is gelukt. U praat met het kind over de inspanning die u bij hem ziet om iets voor elkaar te krijgen en benoemt ook het verband tussen ergens moeite voor doen en ervaren dat de inspanning ook resultaat oplevert. Zelfs bij jonge kinderen kan dit verband al zichtbaar gemaakt worden als met de hele groep een prestatie wordt geleverd, maar dit geldt zeker ook op individueel niveau. Waar het verband tussen inspanning en prestatie zichtbaar gemaakt kan worden, vindt u bij de activiteiten van Kijk Kies Doe hiernaar een verwijzing. We gaan uit van de professionaliteit van de leraar die het verband tussen de inspanning van kinderen en het resultaat kan benoemen en erkennen. Hiervoor is het weinig zinvol geïsoleerde activiteiten te bedenken; ze zijn voor de kinderen meestal zonder betekenis en zorgen er onvoldoende voor dat zij een leerervaring opdoen. U wilt de kinderen leren tien minuten zonder uw hulp taakgericht te werken. U gaat dit bijhouden tijdens elk speel- en werkmoment. U kunt bijhouden hoeveel speel- en werkmomenten er geoefend moet worden met behulp van de terugloopklok, voordat het vijf minuten lukt. Daarna telt u opnieuw de keren die nodig zijn voordat de kinderen tien minuten zelfstandig met hun opdracht bezig kunnen zijn. Zo maakt u kinderen bewust van het verband tussen inzet en resultaat: samen ergens je best voor doen om een gezamenlijk doel te bereiken (tien minuten zonder uw hulp kunnen werken). Er zijn talloze voorbeelden te bedenken op individueel niveau waarin u de inspanning van kinderen doelgericht benoemt en erkent. Denkt u aan vaardigheden die een kind wil leren, zoals op loopklossen lopen, waarop het kind zegt: Als dat goed lukt, wil ik ook op de stelten kunnen lopen, juf. Van de schuur tot de overkant van het schoolplein! 49

12 5. Non-verbale representatie De strategie Non-verbale representatie omvat het visueel weergeven van dingen. Jonge kinderen zijn zeer visueel ingesteld en representeren hun ervaringen vaak in de vorm van tekeningen. Ze uiten hun gevoelens en gedachten door erover te tekenen en kunnen daar heel beeldend bij vertellen. Dit is een vorm van expressie. In de kleutergroep stimuleert u de kinderen de hele dag door om zich een voorstelling te maken van wat er op een afbeelding of in een verhaal gebeurt. Eenvoudige vormen van deze strategie kunnen bij jonge kinderen veelvuldig worden gebruikt. In de kleutergroepen werken we met pictogrammen, bijvoorbeeld voor het onthouden van wat we die ochtend op school allemaal gaan doen. Of pictogrammen die kleuters helpen bij het vragen stellen: Wie- Wat- Waar. Dit is beeldtaal. Kleuters kunnen ook zelf een verhaal of een handeling in opeenvolgende stappen tekenen aan de hand waarvan ze het beter kunnen onthouden. Bij elk tekeningetje vertellen ze in stapjes het verhaal terug. Ook Breinkaarten (mindmaps) zijn een hulpmiddel om de onderwerpen van een thema zichtbaar te maken of te laten zien wat de kinderen allemaal over een onderwerp hebben geleerd. Non-verbaal in categorieën weergeven hoe de themahoek van de dokter ingericht kan worden is functioneel, want door het maken en ophangen van de Breinkaart of een ander superschema kunnen de kleuters onthouden en weer terugkijken naar wat is afgesproken over de inrichting van de doktershoek. Maar ook het bijhouden in een grafiek hoe hun verschillende zaden en plantjes groeien, is een vorm van non-verbaal representeren: elk hokje staat voor 1 cm. Zo kunnen de kinderen laten zien welke plant en ook wiens plant het hoogste is. Toepassingsmogelijkheden voor superschema s zijn verwerkt in de Kijk Kies Doe-activiteiten, zoals het maken van een woordweb, een grafiek of een beeldverhaal. ma di wo do vr 50

13 6. Coöperatief leren De didactische structuren van Coöperatief leren maken het mogelijk dat leerlingen op een structurele manier veel interactie hebben met elkaar. Alle activiteiten in Kijk Kies Doe zijn interactief: kinderen leren van elkaar in interactie waardoor informatie beter wordt onthouden. Om voor alle leerlingen meer resultaat te halen uit die interactie zet u coöperatieve structuren in. Werkvormen zoals we ze hebben beschreven in Kijk Kies Doe geven structuur en bieden alle kleuters oefenkansen omdat in twee- of viertallen wordt gewerkt. Doordat dit structureel, consequent en doelgericht wordt toegepast, (her)kennen de kleuters de coöperatieve structuren. Coöperatief leren gebruikt u als een werkwijze om het onderwijs in uw groep vorm te geven. Het is bij iedere werkwijze zo dat deze niet voortdurend en als enige strategie moet worden toegepast. Kinderen profiteren het meest van de coöperatieve structuren als ze gevarieerd en effectief worden ingezet. In Kijk Kies Doe zijn coöperatieve structuren als Binnen/Buiten Kring, TweePraat, Tweetal Coach, TafelRondje en TweeVergelijk in de activiteiten terug te vinden. U gaat met uw groep een uitstapje maken naar de kinderboerderij. Om meer effect te halen uit dit bezoek wilt u dat de kinderen vóór die tijd nadenken over wat ze zouden kunnen gaan zien en wat ze te weten willen komen over de dieren op de kinderboerderij. Voordat u op stap gaat, organiseert u een Binnen/Buiten Kring zodat iedereen deelneemt aan deze voorbereidende activiteit. De leerlingen zitten in een binnen- en een buitenkring. U geeft DenkTijd. De kinderen denken allemaal na over wat ze verwachten te gaan zien op de kinderboerderij. U vraagt de kinderen die in de buitenkring zitten hun hand omhoog te doen en zegt: Jullie mogen beginnen met het opnoemen van één ding. Daarna is de ander aan de beurt. Om en om noemen de kinderen één ding op totdat u een stilteteken geeft. U vraagt daarna aan enkele kinderen uit een willekeurig tweetal iets te noemen dat de ander hen heeft verteld. Vervolgens bedanken de kinderen elkaar en vraagt u aan de kinderen in de binnenkring om te gaan staan. Ze draaien allemaal hun neus in de richting van de klok en op uw teken schuiven ze allemaal twee plaatsen door. Ze komen nu tegenover een ander kind te zitten. Ze begroeten elkaar. U geeft een nieuwe opdracht: Denk na over wat je zou willen weten over iets op de kinderboerderij. Waar ben je nieuwsgierig naar? Nu mogen de kinderen in de binnenkring beginnen. De kinderen wisselen om de beurt hun wensen uit. De kinderen laten zien dat ze uitgesproken zijn over wat ze willen weten door met hun rug tegen de stoelleuning te zitten. U krijgt zo een vlot zicht op wie al klaar zijn. Vervolgens inventariseert u verschillende vragen. U noteert ze op het (digitale) bord. Na het bezoek aan de kinderboerderij kunt u opnieuw in een coöperatieve structuur de kinderen laten nagaan in tweetallen of ze een antwoord hebben gekregen op de vragen. 51

14 7. Doelen stellen & feedback geven Met Kijk Kies Doe kunt u het onderwijsaanbod sturen en herontwerpen. Richtinggevend voor ontwikkelen en leren is het stellen van doelen voor een langere periode én voor een activiteit. Concreet geformuleerde doelen en duidelijkheid over uw verwachtingen vragen om uw gerichte feedback op het leerproces van de kinderen. In Kijk Kies Doe hebben we bij alle activiteiten het doel op kindniveau geformuleerd, bijvoorbeeld Je leert heel goed luisteren en je kunt reageren als je één bepaald woord hoort. Uit onderzoek blijkt dat doelen niet te specifiek mogen zijn want dat zou kunnen leiden tot een beperking van wat er allemaal geleerd kan worden in de activiteit. In alle groepen, maar toch zeker in kleutergroepen, is het uitgangspunt voor doelen stellen dat dit op een voor het kind betekenisvolle wijze gebeurt. U benoemt wat kinderen van de activiteit of van een thema gaan leren. Daarna vertelt u hoe kinderen dit kunnen leren door bijvoorbeeld een opdracht uit te voeren, waardoor ze kunnen oefenen om hun doel te bereiken. Samen met kinderen reflecteren op het gestelde doel helpt om het zo concreet mogelijk te maken en het jonge kind te stimuleren het doel op zichzelf te betrekken. U wilt dat de kleuters de cijfersymbolen tot en met 5 kennen. Hieraan werkt u een langere periode. Tijdens het oefenen geeft u de kleuters feedback op wat al goed gaat en wat nog verder geoefend kan worden. Dit heeft alleen effect als het op een betekenisvolle manier gebeurt, heel concreet in gewone dagelijkse situaties. Hierbij kunnen de Kijk Kies Doe-activiteiten ondersteunend zijn. Een van de activiteiten in Kijk Kies Doe die kinderen stimuleert om zelf te reflecteren op hun werk is De bril van de juf. Voordat de kleuters de juiste hoeveelheid bij de cijfersymbolen tekenen, heeft u samen met hen criteria opgesteld waaraan het resultaat moet voldoen. Ze kunnen zelf met behulp van de criteria (en eventueel samen met een ander kind) nagaan of het gestelde doel gehaald is. 52

15 8. Vragen/hypotheses formuleren & hypotheses testen Praten over veronderstellingen en over Wat zou er gebeuren als... sluit prima aan bij de onderzoekende houding en de natuurlijke nieuwsgierigheid van kleuters. Deze didactische strategie stimuleert en verdiept deze houding van kinderen. In de meest eenvoudige vorm laat u kinderen voorspellingen doen en verwoorden hoe ze tot die voorspelling gekomen zijn. Vervolgens moet er gezamenlijk gekeken worden of de voorspelling ook klopt. Als u weet dat deze aanpakstrategie een stimulerend effect heeft op de denkontwikkeling van kinderen, wordt u uitgedaagd om uw onderwijsaanbod bewust in te zetten op het hogereniveaudenken van kinderen. Stimuleer hen vragen te stellen en voorspellingen te doen, en stimuleer een positief nieuwsgierige en onderzoekende houding. Het beste voorbeeld geeft u door model te staan, u hardop dingen af te vragen en vervolgens samen op onderzoek uit te gaan. Het bovengenoemde gebeurt bijvoorbeeld als u kleuters tijdens het interactief voorlezen laat nadenken over een stelling die u geeft naar aanleiding van het verhaal. Of wanneer u tijdens een thema over het weer samen naar buiten gaat, de lucht bekijkt, de temperatuur voelt en het weer voorspelt door te kijken en te vergelijken met wat we weten uit ons weeroverzichtje van de afgelopen dagen. In een van de activiteiten uit Kijk Kies Doe ( Het muziekrek ) gaan kinderen actief een hypothese testen. In een aantal dezelfde flessen zit een hoeveelheid water. Als je op de flessen tikt, klinkt het niet hetzelfde. Kinderen ontdekken dat dit komt doordat er een verschillende hoeveelheid water in de flessen zit. Een hypothese om te testen: Hoe meer water ik in de fles doe, hoe hoger het muziekje klinkt. 53

16 9. Voorkennis activeren met vragen, aanwijzingen & kapstokken Voorkennis activeren met vragen, aanwijzingen & kapstokken is een vanzelfsprekende didactische aanpakstrategie om datgene wat kinderen al weten over een onderwerp naar het bewustzijn te halen. Kleuters zitten vol vragen en u vraagt ook veel aan hen: over wat ze al weten van een onderwerp, wat ze voelen, wat ze beleefd hebben. U helpt hen om dit ook te uiten, te verwoorden, door ze ervaring te laten opdoen met allerlei dingen in de omgeving. En als ervaringen niet mogelijk zijn, zorgt u voor concreet materiaal of afbeeldingen over een onderwerp. U structureert de informatie die u vraagt door uw manier van vragen stellen, door gebruik te maken van demonstratie en voorbeelden. Geef kinderen DenkTijd over een vraag. Dit helpt om hun gedachten op een rijtje te zetten, hun denken te structureren. Demonstreer hardop wat er in uw hoofd gebeurt als u nadenkt over een vraag en een oplossing. In de Kijk Kies Doe-activiteiten geven we kinderen altijd bewust DenkTijd voordat ze antwoord geven op een vraag. Daarnaast stimuleren concrete situaties en visuele hulpmiddelen het oproepen van voorkennis bij kleuters. Eigenlijk is de hele leeromgeving in een kleuterklas vol met aanwijzingen en kapstokken. U stimuleert de kinderen om daar actief gebruik van te maken. Vaak gebeurt het door afbeeldingen, cijfers en letters als decoratie op te hangen in een lokaal. Zorg ervoor dat de kinderen gebruikmaken van wat ze zien, om het te kunnen koppelen aan nieuwe kennis die ze tegenkomen. Voor de start van het nieuwe thema Fen en Zip, waarbij u een boek aanbiedt dat gaat over Fen die jonge poesjes krijgt, maakt u de kinderen al nieuwsgierig. U zet allerlei attributen op de thematafel neer met naamkaartjes erbij. Kinderen praten met elkaar over de voorwerpen en u speelt hierop in door een verhaaltje te vertellen over uzelf op de dag dat uw kat een kitten kreeg. U maakt dus gebruik van een verhalende kapstok en stimuleert de kinderen voorkennis op te doen voordat u het boek aanbiedt. Als u met het thema aan de slag gaat, zorgt u tevens voor een verklarende kapstok; u maakt op het (digitale) bord een Breinkaart (mindmap) met tekeningetjes en symbolen van alle belangrijke begrippen die bij het thema aan de orde komen. Als de kinderen in het boek of in de opdrachten over Fen en Zip een begrip tegenkomen dat ze (nog) niet kennen, kijken ze naar de Breinkaart (mindmap). 54

17 Pedagogisch handelen Alertheid Continuïteit en vaart Duidelijkheid en transparantie Afwisseling en uitdaging Regels en routines Relatie Didactisch handelen Identificeren van overeenkomsten & verschillen Samenvatten & notities maken Inspanning bevestigen & erkenning geven Huiswerk & oefening Non-verbale representatie Coöperatief leren Doelen stellen & feedback geven Vragen/hypotheses formuleren & hypotheses testen Voorkennis activeren met vragen, aanwijzingen en kapstokken Pedagogisch handelen en didactisch handelen samengevat. 55

18 6. Een beredeneerd aanbod

19 6. Een beredeneerd aanbod Een beredeneerd onderwijsaanbod is gericht op verschillende ontwikkelingsgebieden en sluit aan bij het ontwikkelingsniveau, de onderwijsbehoeften en de talenten van kinderen. Leidraad zijn de doelen voor de groep en de doorgaande lijn binnen de school. Een voorbeeld van hoe een beredeneerd aanbod kan worden samengesteld en uitgewerkt is beschreven in hoofdstuk 10 Een uitgewerkt thema. In dit hoofdstuk beschrijven we: Wat is een beredeneerd aanbod? Sturing en herontwerpen van het aanbod Kijk Kies Doe en de zes vragen voor een beredeneerd aanbod Wat is een beredeneerd aanbod? Een beredeneerd aanbod wil zeggen dat er over het aanbod is nagedacht en dat u zich de volgende vragen heeft gesteld: 1. Komen alle ontwikkelingsgebieden in voldoende mate aan bod? 2. Biedt het aanbod voldoende uitdaging tot ontwikkeling op verschillende niveaus? 3. Is het aanbod betekenisvol en zorgt het voor grote betrokkenheid? 4. Sluit het aanbod (of delen ervan) voldoende aan bij de aanvullende en extra onderwijsbehoeften van (individuele) kinderen? 5. Welke rol neemt u bij het aanbieden van het onderwijs? 6. Hoe evalueert u het onderwijsaanbod? 1. Komen alle ontwikkelingsgebieden in voldoende mate aan bod? Het onderwijs in de kleutergroepen is gericht op een brede ontwikkeling van het kind en op open doelen. Bij een goed beredeneerd aanbod zijn activiteiten bijna vanzelfsprekend gericht op meerdere ontwikkelingsgebieden. Een van de criteria voor een goede activiteit is dan ook dat er minstens vier ontwikkelingsgebieden worden gestimuleerd. Bij het inrichten van de leeromgeving en het samenstellen van het activiteitenaanbod houdt u hiermee rekening. In een goed ingerichte bouwhoek kunt u bijvoorbeeld materiaal neerleggen waarbij de leerlingen zich kunnen ontwikkelen op het gebied van gecijferdheid, motoriek, spelontwikkeling en mondelinge taal. Twee kinderen spelen in de bouwhoek met blokken van verschillende grootte en vorm. Voor, tijdens en na het spel hebben de kinderen diverse overlegmomenten. Ze spreken af wat ze gaan maken, hoe het eruit moet gaan zien en wie welk deel van het bouwwerk voor zijn rekening neemt. Tijdens het bouwen bespreken de kinderen probleempjes en bedenken ze samen oplossingen. Ze stellen hun plannen bij. Ze gebruiken woorden als hoog, hoger, stevig, meer, minder; recht omhoog, grote ruimte, kleine ruimte; net zo groot als; als jij dat doet, doe ik... U kunt het spel in de bouwhoek nog stimuleren door de kinderen bijvoorbeeld een bouwtekening te laten maken van het bouwwerk. 59

20 2. Biedt het aanbod voldoende uitdaging tot ontwikkeling op verschillende niveaus? Afhankelijk van de kinderen die spelen in een bepaalde hoek, kunt u de inrichting nog specifieker maken door deze af te stemmen op het ontwikkelingsniveau van de kinderen die er spelen. Twee kinderen, die motorisch nog moeite hebben met bepaalde sluitingen, spelen samen in de huishoek. U heeft bewust diverse verkleedkleren en poppenkleren neergelegd die qua sluitingen aansluiten bij het ontwikkelingsniveau van de kinderen zoals kleding met klittenbandsluitingen, grote knopen, drukknopen, grove ritsen. Omdat u deze kinderen ook de mogelijkheid wilt bieden om zich te ontwikkelen naar een volgende stap in hun ontwikkeling, heeft u ook kleding met wat kleinere en fijnere sluitingen neergelegd. Soortgelijke uitdagingen zijn mogelijk binnen diverse ontwikkelingsgebieden. Kinderen kopiëren in hun spel het gedrag van volwassenen. De materialen die ze daarbij nodig hebben, moeten toegankelijk zijn en passen bij hun spel én bij hun ontwikkelingsniveau. Als een kind bijvoorbeeld een lezende volwassene wil nadoen, heeft het in de huishoek kranten, tijdschriften en boeken nodig. Door op deze manier de spel- en werkruimte in te richten en kinderen te begeleiden in hun spel, zorgt u ervoor dat kinderen kunnen spelen en werken op een niveau dat aansluit bij wat zij al kennen en kunnen en dat hen stimuleert naar een volgende stap in hun ontwikkeling. 3. Is het aanbod betekenisvol en zorgt het voor grote betrokkenheid? Betekenisvolle activiteiten zorgen voor een grote(re) betrokkenheid en grote betrokkenheid zorgt voor een hogere leeropbrengst. Een activiteit is voor een kind betekenisvol als deze aansluit bij wat het kind graag wil leren, wil weten of wil doen. Betekenisvol gaat verder dan alleen aansluiten bij de interesse van een kind. Een kind dat erg geïnteresseerd is in dinosauriërs mag een plaat inkleuren van zijn lievelingsdino. Hij doet dit in eerste instantie vol overgave, ook al vindt hij het inkleuren van de plaat op zich niet echt leuk. De betrokkenheid is echter van korte duur en het weinig uitdagende in de activiteit zorgt er uiteindelijk voor dat er geen betrokkenheid en geen of weinig leerrendement is. In bovenstaand voorbeeld zijn de bedoelingen van de leraar (ontwikkeling van de visuele waarneming, stimuleren van de kleine motoriek, hanteren van de juiste pengreep) goed gekozen. Ook sluit de activiteit qua onderwerp aan bij de interesse van het kind. Het is de activiteit op zich die er uiteindelijk voor zorgt dat er geen echte betrokkenheid is. De activiteit daagt niet uit en biedt geen ontwikkelmogelijkheden. Bij een betekenisvolle activiteit is er afstemming tussen de bedoeling van de leraar (Wat wil ik bereiken? Wat wil ik dat dit kind leert?) en de betekenis die het kind eraan geeft (Wat wil ik leren, weten en kunnen?). Dat betekent dat de leraar activiteiten zal moeten kiezen die aansluiten bij het ontwikkelingsniveau van de leerling: niet te moeilijk, niet te gemakkelijk, maar uitdagend en prikkelend. Het gaat erom dat de leerling wordt gestimuleerd en dat er een prikkel is naar de volgende mijlpaal in de ontwikkeling (zone van de naaste ontwikkeling). Een kind dat erg geïnteresseerd is in dinosauriërs kiest uit de bak met speelgoeddino s een aantal dino s. Hij krijgt een tekenvel (groot, klein, afhankelijk van zijn ontwikkelingsniveau) en tekenmaterialen die aansluiten bij zijn ontwikkelingsniveau. Het kind tekent zijn zelfgekozen dino in een situatie die hij zelf kiest (bos, zee, lucht). 60

21 In bovenstaand voorbeeld blijft er voldoende ruimte voor de autonomie van het kind en heeft het kind zelf een inbreng in wat hij gaat doen. Bovendien worden er meerdere ontwikkelingsgebieden gestimuleerd 8. Het spel in hoeken wordt betekenisvoller als kinderen de kans krijgen hun spel in meerdere hoeken te combineren. Een eenvoudige vorm is dat kinderen die spelen in de huishoek tevens in de winkelhoek boodschappen kunnen doen, naar de kledingzaak gaan om te shoppen, naar het ziekenhuis gaan als ze ziek zijn en naar het museum lopen als ze uitgaan. Ook hier gaat het weer om nabootsen van het gedrag van volwassenen. Het spel in de hoeken combineren sluit aan bij hoe kinderen leren, bij de betekenis die zij eraan geven. U zorgt daarbij voor de krachtige leeromgeving waarin kinderen uitdagend spel spelen en waarin kinderen leren en ontwikkelen (betekenis + bedoeling = betrokkenheid). 4. Sluit het aanbod voldoende aan bij aanvullende onderwijsbehoeften van kinderen? Wat beschreven is onder de hierboven genoemde punten, kan gezien worden als een regulier aanbod: onderwijs voor de groepen 1 en 2 zoals het op iedere school zou moeten zijn. Voor een aantal leerlingen in uw groep is een dergelijk aanbod niet toereikend. Kinderen ontwikkelen zich niet allemaal hetzelfde en zeker jonge kinderen ontwikkelen zich in sprongen: dan weer wat sneller, dan weer wat langzamer. Het is voor u een uitdagende taak om deze ontwikkeling nauwlettend te volgen en daarop adequaat te reageren door een passend onderwijsaanbod aan te bieden. De meeste leraren hebben een goed systeem dat hen helpt om de ontwikkeling van kinderen goed te volgen en in kaart te brengen (Fase 1: Waarnemen/Signaleren). Veel leraren maken bovendien gebruik van een logboek. De notities gebruikt u om het aanbod voor de volgende dag opnieuw goed te laten aansluiten bij de onderwijsbehoeften van (individuele) kinderen. U maakt de balans op van de effecten van uw onderwijsaanbod en vult het observatie- en registratiemodel KIJK! 1-2 of een ander ontwikkelingsvolgmodel in. U gaat na of de gegevens uit het groepsrapport aanleiding zijn om de in het Groepsoverzicht opgenomen onderwijsbehoeften bij te stellen. Mede op basis van de analyse van het groepsrapport bepaalt u hoe uw vervolgaanbod eruitziet voor individuele kinderen of kleine groepjes. Uit de gegevens die u dan in één overzicht heeft, interpreteert u welke leerlingen, aanvullende of extra onderwijsbehoeften hebben. Het kan gaan om onderwijsbehoeften gericht op één ontwikkelingsgebied. Een leerling blijkt bijvoorbeeld extra stimulans of juist extra uitdaging nodig te hebben op het gebied geletterdheid. Het kan ook zijn dat u opmerkt dat er kinderen zijn voor wie de onderwijsbehoefte meer zit in het leren samen spelen en samenwerken. Bij het samenstellen van het onderwijsaanbod zorgt u voor een krachtige leeromgeving met activiteiten waarmee u tegemoet komt aan de onderwijsbehoeften van alle kinderen. Bij de inrichting van de leeromgeving bouwt u mogelijkheden in waarmee deze kinderen in een betekenisvolle situatie bezig zijn met geletterdheid, passend bij hun ontwikkelingsniveau. Dat hoeft niet per se in een lees-schrijfhoek. Dat zou juist voor de leerlingen die gestimuleerd moeten worden wel eens een niet-betekenisvolle activiteit kunnen zijn. 8 Zie criteria voor kwalitatief goede activiteiten, pagina

22 Deze leerlingen hebben misschien een voorkeur voor het spel in de blokkenhoek. U stimuleert de ontwikkeling door bijvoorbeeld aan de kinderen voor te stellen bordjes te maken met de verschillende automerken waarvoor ze garages aan het maken zijn: voor iedere garage komt een bordje met het merk van de auto met nummerplaat. Op dat moment kunnen de kinderen de lees-schrijfhoek gebruiken om de bordjes te maken en wordt ook het werken in de leesschrijfhoek een betekenisvolle activiteit! Op basis van uw waarnemingen formuleert u voor alle leerlingen onderwijsbehoeften die te maken hebben met talenten en de persoonlijke leerstijl van de leerlingen. 5. Welke rol neemt u bij het aanbieden van het onderwijs? Tijdens het uitvoeren van het beredeneerde onderwijsaanbod heeft u verschillende rollen. Bij een rijke, krachtige leeromgeving hoort een leraar die model staat, instructie geeft, observeert, stimuleert en begeleidt. Welke rol u aanneemt wordt grotendeels bepaald bij het samenstellen van het beredeneerde onderwijsaanbod. Afhankelijk van de eerder gedane waarnemingen en de te bereiken doelen, kiest u ervoor om alleen (op afstand) te observeren of juist een instruerende rol op u te nemen. U kunt ervoor kiezen om mee te spelen en op die manier het spel te stimuleren in een bepaalde richting, maar u kunt er ook voor kiezen om mee te spelen en gericht te observeren (participerend observeren). Twee leerlingen zijn aan het spelen in de bouwhoek en maken hoge torens. U ziet dat de kinderen de blokken van de torens aan het tellen zijn. Ze vragen zich af welke toren de hoogste is en willen het antwoord op de door henzelf geformuleerde vraag beantwoorden door de blokken te tellen. U hoort de interactie tussen de kinderen en vangt daarbij op dat zij een probleem ervaren: de toren met de meeste blokken is niet dezelfde als de hoogste toren. Hoe kan dat? U kiest op dat moment de stimulerende rol en vraagt eventueel andere leerlingen mee te denken. Samen komen ze erachter dat de grootte van de blokken verschillend is en dat tellen van het aantal blokken daarom geen geschikte manier is om de hoogte van de twee torens te vergelijken. Uiteindelijk zijn er leerlingen die het idee hebben om te meten met een meetlat. 62

23 In dit voorbeeld kiest u een rol op basis van uw waarneming. U stimuleert door de juiste vragen te stellen en misschien zelfs ook door er kinderen bij te betrekken van wie u weet dat zij hierin ook een stimulerende rol kunnen hebben. U signaleert met deze observatie dat kinderen geïnteresseerd zijn (geraakt) in meten. U wacht niet tot het volgende thema maar introduceert op allerlei manieren en allerlei momenten activiteiten waarbij kinderen bezig kunnen zijn met meten met natuurlijke maten (handen, voeten) en met gestandaardiseerde maten (liniaal, meetlat). U neemt initiatieven, geeft instructie en stimuleert de initiatieven van kinderen. Als u wilt weten of kinderen zelfstandig en zonder hulp een bepaald (tussen)doel beheersen, kunt u kiezen voor observeren op afstand. Als u ervoor kiest om mee te spelen en participerend te observeren, bent u ook in de gelegenheid om door het stellen van de juiste vragen te ontdekken of het kind meer kan dan het laat zien, of als het kind niet het gestelde doel lijkt te beheersen, wat het dan wel beheerst. Op basis van deze waarneming kunt u het onderwijsaanbod bijstellen. Stel dat u ervoor kiest om mee te doen met het spel van de kinderen. U geeft de kinderen instructie door model te staan en voor te doen wat u de kinderen wilt leren. Door mee te spelen in de huishoek en de tafel te gaan dekken doet u voor wat kinderen zouden kunnen spelen. U verrijkt uw handelen nog sterker door hardop toe te lichten wat u doet: We zijn met drie mensen, oma komt ook... dus moet ik vier bordjes klaarzetten. Ook vier bekers, messen en vorken. Bij alles wat u neerlegt telt u hardop tot vier. Als u later ook nog zelf in de stoel gaat zitten met de mededeling dat u wilt weten wat er allemaal voor nieuws is en dan de krant gaat lezen, staat dat bijna garant voor het nieuwsgierig maken van kinderen. Zeker is dat kinderen willen zien wat er in de krant staat en willen weten hoe nieuws eruitziet. Vaak zult u een rol kiezen op basis van wat u waarneemt (Fase 1). Uw professionaliteit en ervaring zorgen voor de juiste keuze (Fase 2: Begrijpen). Bij het plannen van het beredeneerde aanbod kiest u bewust voor een bepaalde rol, passend bij het doel dat u wilt bereiken. 6. Hoe evalueert u het onderwijsaanbod? U evalueert dagelijks en maakt notities. Evaluatie levert authentieke gegevens op over de ontwikkeling van elk kind. Maar evaluatie is meer. Evaluatie betekent ook kritisch terugblikken op de gestelde doelen, de kwaliteit en de organisatie van de activiteiten in het Groepsplan. U neemt niet alleen dagelijks, maar ook na één thema en aan het eind van een Groepsplanperiode de tijd voor evaluatie van uw aanbod. Dit is belangrijk voor het opstellen van een nieuw Groepsplan. Zijn de doelen gerealiseerd? Hoe komt het dat niet alle leerlingen de opbrengsten hebben gehaald? Hoe zit het met de onderwijsbehoeften van dit kind? Waren de activiteiten te moeilijk of juist te gemakkelijk? Waarom slaat de ene activiteit meer aan dan de andere? Is er te weinig betrokkenheid? Waardoor komt dit? Is de activiteit te veel voorgestructureerd en is er daardoor te weinig ruimte voor eigen initiatief van het kind? Wat neemt u waar en begrijpt u wat u waarneemt? Evalueren levert gegevens op om in de toekomst de doelen en activiteiten nog beter af te stemmen waardoor alle kinderen worden bereikt. Uiteindelijk gaat het steeds om de vraag: Hoe kan ik het onderwijsaanbod zo organiseren dat de kinderen er optimaal van profiteren? (Zie hoofdstuk 9 Evaluatie voor een uitgebreide beschrijving van evalueren van het onderwijsaanbod en hoe u daarbij gebruikmaakt van meerdere bronnen.) 63

24 Sturing en herontwerpen van het aanbod U zorgt er met uw aanbod voor groep 1 en 2 voor dat u de leerinhouden behorend bij deze groepen voldoende aan bod laat komen. Voor alle ontwikkelingsgebieden zijn in Kijk Kies Doe tussendoelen geformuleerd gekoppeld aan ontwikkelingsleeftijden, die na het behalen van de tussendoelen passend bij de ontwikkelleeftijd van 6;6 jaar moeiteloos overgaan in de leerlijnen die vanaf groep 3 aangeboden worden. Bij het ontwerpen van een beredeneerd onderwijsaanbod geeft u sturing aan en herontwerpt u de leerinhouden. Kinderen in groep 1 en 2 ontwikkelen zich niet allemaal hetzelfde. U zult rekening moeten houden met deze verschillen in ontwikkeling. Dat doet u door te observeren (waarnemen) en te interpreteren (begrijpen) wat u ziet. De vertaling van uw waarneming naar een passend onderwijsaanbod is onderdeel van het beredeneerde onderwijsaanbod. Bewezen is dat sturing en herontwerpen van het programma een belangrijke bijdrage levert aan het positieve effect op de leerresultaten van kinderen 9. Bij sturing en herontwerpen van het programma gaat het om: Essenties van de leerstof bepalen: welke onderdelen van de lesstof dragen bij aan het behalen van de gestelde doelen? Opdrachten structureren (bekendheid en uitdaging): welke lesstofonderdelen zijn bekend? Welke onderdelen bieden uitdaging? Leerstof herhalen en meervoudig aanbieden: door lesstof op meerdere momenten en meerdere manieren aan te bieden, zijn de kansen op het behalen van de doelen groter. Complexe interactie met de leerstof tot stand brengen: kinderen worden naar een hoger denkniveau gestimuleerd door vragen te stellen die een beroep doen op hun creatieve denkvermogen waarbij ze het nieuw geleerde integreren in eerder opgedane kennis. Voldoende oefenmomenten regisseren: de meeste leerlingen hebben meerdere oefenmomenten nodig om gestelde doelen te kunnen realiseren. Bij de planning van het aanbod en de beschrijving van interventies, checkt u regelmatig of de activiteiten die u opneemt in uw week- of dagplanning, aansluiten bij de doelen en genoemde onderwijsbehoeften van de kinderen. Is de samenhang zichtbaar tussen wat u in het Groepsplan heeft geformuleerd en datgene wat in de Themaplanner en week- of dagplanning staat? En is dit alles zichtbaar in de praktijk? Kijk Kies Doe en de zes vragen voor een beredeneerd aanbod Hoe geeft Kijk Kies Doe een antwoord op de zes vragen voor een beredeneerd aanbod? 1. In Kijk Kies Doe vindt u de ontwikkelingslijnen uitgeschreven in mijlpalen én in tussendoelen. U wordt gestimuleerd deze in samenhang aan te bieden. 2. U heeft met Kijk Kies Doe zicht op de doorgaande leerlijn en zicht op de zone van de naaste ontwikkeling. 3. De activiteiten die in Kijk Kies Doe als voorbeeld zijn opgenomen, zijn open en bieden daarmee zowel aan leraar als leerling goede mogelijkheden voor eigen inbreng. 4. Met de activiteiten uit Kijk Kies Doe sluit u aan bij de onderwijsbehoeften, talenten en leerstijl van de leerling. 5. In de beschrijving van de activiteiten zijn aanpakstrategieën, tips voor organisatie en de rol van de leraar geïntegreerd. 6. Over bronnen die een rol spelen bij evalueren van het aanbod leest u in hoofdstuk 9 Evaluatie van Kijk Kies Doe. 9 Zie ook: Wat Werkt Op School, Bazalt,