Variatie in Richtlijnen wat is het probleem?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Variatie in Richtlijnen wat is het probleem?"

Transcriptie

1 Variatie in Richtlijnen wat is het probleem?

2 Variatie in Richtlijnen wat is het probleem? Teun Zuiderent-Jerak Sonja Jerak-Zuiderent Hester van de Bovenkamp Siok Swan Tan LeonaHakkaart-van Roijen Werner Brouwer Roland Bal Instituut Beleid en Management Gezondheidszorg Erasmus Universiteit Rotterdam Den Haag, april 2011 Dit rapport is gemaakt in opdracht van de Regieraad Kwaliteit van Zorg. De inhoud van het rapport vertegenwoordigt niet per se de mening van de Regieraad Opdrachtverlening Regieraad Kwaliteit van zorg aan IBMG, projectnummer

3 Reactie Regieraad Kwaliteit van Zorg naar aanleiding van rapport Variatie in Richtlijnen wat is het probleem?

4

5

6

7 Opdrachtverlening Regieraad Kwaliteit van zorg aan IBMG, projectnummer

8

9

10

11 Variatie in Richtlijnen Wat is het probleem? Teun Zuiderent-Jerak, Sonja Jerak-Zuiderent, Hester van de Bovenkamp, Siok Swan Tan, Leona Hakkaart-van Roijen, Werner Brouwer en Roland Bal Instituut Beleid en Management Gezondheidszorg Erasmus Universiteit Rotterdam April 2011

12 Dit onderzoek is gefinancierd door de Regieraad Kwaliteit van Zorg 2

13 Inhoudsopgave Samenvatting ) Inleiding: De toepasbaarheid van richtlijnen ) Leeswijzer rapport ) Doelstelling en methode ) Doelstelling ) Methode ) Kwantitatief onderzoek ) Kwalitatief onderzoek ) Scores van 62 richtlijnen ) Patiënteninbreng en informatie ) Gebruikersinbreng ) Evidence en kennishiaten ) Veiligheid ) Samenwerkingsafspraken en organisatie van zorg ) Doelmatigheid ) Medische technologie ) Kanttekeningen bij uitkomsten ) Spraakverwarring over evidence- based richtlijnontwikkeling ) Onduidelijkheid over de eenduidigheid van kennis ) Van consensus naar evidence? ) Onzekerheden in evidence ) Onduidelijkheid over de mate waarin non- compliance aan richtlijnen problematisch is ) Het verhelderen van de spraakverwarring ) Richting aan richtlijnen ) Het doel van richtlijnen expliciteren ) De kwesties zorgvuldig vaststellen en vasthouden ) De rol van patiënten bij het vaststellen van kwesties

14 5.2.2) Doelmatigheid als kwestie ) Diversiteit aanbrengen in richtlijnontwikkelmethoden ) Conclusie: de toepasbaarheid van richtlijnen herzien ) Aanbevelingen voor toepasbare richtlijnen Bijlage I: onderzochte richtlijnen in het kader van deze studie Bijlage II: gehanteerd scoringsinstrument (aangepaste versie AGREE) Bijlage III: respondenten Bijlage IV: Topiclijsten interviews Bijlage V: richtlijnscores Dankwoord Lijst van geraadpleegde literatuur

15 Samenvatting De afgelopen decennia hebben zich gekenmerkt door een sterke toename van de ontwikkeling van evidence- based richtlijnen. Er is echter sprake van een grote variatie in de inhoud van richtlijnen, ondanks vele initiatieven om richtlijnontwikkeling te standaardiseren. In dit rapport verkennen wij deze variatie door te analyseren welke aspecten er op dit moment vertegenwoordigd zijn in 62 richtlijnen voor de top- 25 richtlijnonderwerpen die is vastgesteld door de Regieraad Kwaliteit van Zorg. Dit doen wij op basis van een aangepaste versie van het AGREE instrument en wij kijken hierbij in het bijzonder naar de onderwerpen patiënteninbreng en informatie, gebruikersinbreng, samenwerkingsafspraken en organisatie van zorg, evidence en kennishiaten daarin, doelmatigheid, veiligheid, en medische technologie (m.u.v. geneesmiddelen). Dit onderzoek beslaat de volgens de Regieraad belangrijkste richtlijnen waarbij gefocust wordt op onderwerpen die op dit moment een belangrijke rol spelen in het gezondheidszorgbeleid. Richtlijnen scoren met name laag op onderwerpen waarvoor minder harde wetenschappelijke evidence voorhanden is, zoals patiënteninbreng, gebruikersinbreng, samenwerkingsafspraken en medische technologie. Het onderdeel gebruikersinbreng scoort veruit het laagst, wat vragen oproept over de toepasbaarheid van richtlijnen in de praktijk. Doelmatigheid heeft slechts bij een selectie van de richtlijnen expliciet een rol gespeeld, en ook daar maar in zeer beperkte mate. De onderdelen evidence en kennishiaten, en veiligheid scoren beduidend hoger. Dit lijkt met name te maken te hebben met de beschikbaarheid van bewijsvormen die goed aansluiten bij de methodologie van evidence- based richtlijnontwikkeling. Waar richtlijnen laag op deze onderwerpen scoren, blijkt het om een wat uitzonderlijke richtlijn te gaan (zoals een consensusdocument of een niet al te recente verpleegkundige richtlijn). De scores mogen niet als kwaliteitsoordeel over de richtlijnen worden gezien. Hoewel het AGREE instrument in toenemende mate wordt gebruikt als leidraad bij het opstellen van richtlijnen, en scores dus lijken te stijgen, worden richtlijnen daarmee zeker vollediger maar nog niet per se beter toepasbaar in de zorgpraktijk. AGREE beoordeelt richtlijnen immers procedureel en niet inhoudelijk. Om meer inhoudelijk vast te kunnen stellen of een lage score ook problematisch is, moet duidelijker zijn wat er onder een goede richtlijn kan worden verstaan en juist hierover heerst onduidelijkheid. Om zicht te krijgen op de meer inhoudelijke vraag waarom bepaalde aspecten juist wel of niet in richtlijnen zijn opgenomen hebben wij interviews afgenomen met richtlijn- 5

16 ontwikkelaars die een centrale rol spelen bij richtlijnontwikkeling in Nederland of die een centrale rol hadden bij de totstandkoming van onderzochte richtlijnen. Uit deze interviews blijkt dat er een spraakverwarring is over evidence- based richtlijnontwikkeling. Die verwarring ligt ten grondslag aan veel van de problemen waarmee richtlijnontwikkeling te maken heeft en bestaat vanwege onduidelijkheid over de vraag in welke mate evidence een- duidige antwoorden geeft en in welke mate het niet opvolgen van de richtlijn problematisch is in zorgpraktijken. Door deze twee aspecten te definiëren en combineren, ontstaan er vier verschillende typen richtlijnen: richtlijnen als normstellend instrument, als richtinggevend consensusinstrument, als beschrijvend handboek en richtlijnen als doel op zichzelf. Wij pleiten ervoor dat richtlijnontwikkelaars explicieter benoemen wat voor soort richtlijn ze maken en vooral richtlijnen opstellen die ook echt een probleem oplossen. Hiertoe is het van belang een grote zorgvuldigheid te betrachten bij het vaststellen van een heldere een beperkte set uitgangsvragen. Bij het vaststellen van deze uitgangsvragen dienen patiënten betrokken te worden en dient ook specifiek oog te zijn voor het opnemen van doelmatigheid, juist omdat het niet vanzelfsprekend is dat patiënteninbreng en doelmatigheid anders voldoende aan bod komen. Zonder het beperken van het aantal uitgangsvragen dreigen richtlijnen ontwikkeld te worden die onvoldoende probleemgericht zijn, waardoor ze niet alleen slecht hanteerbaar maar ook slecht onderhoudbaar worden. Het opstellen van een procedure voor het vaststellen van uitgangsvragen kan door de Regieraad ter hand worden genomen. Ook pleiten wij ervoor dat richtlijnontwikkelaars aangeven of hun aanbevelingen optioneel of standaard dienen te worden toegepast. Indien zij dit niet doen wordt deze keuze doorgeschoven naar zorgverleners in de praktijk. Dat is enerzijds veel gevraagd en biedt zorgverleners anderzijds ook te veel ruimte om een standaard als optie te interpreteren en vice versa. Het maakt bovendien het beargumenteerd afwijken van richtlijnen praktisch onhaalbaar omdat niet voor elke optionele aanbeveling elke afwijking kan worden geregistreerd zonder een onaanvaardbare registratielast te veroorzaken. Deze onduidelijkheid heeft ook consequenties voor beleidsmakers. Het ontbreken van het onderscheid tussen standaard- en optie- aanbevelingen maakt overheidstaken als toezien op de kwaliteit ingewikkeld en maakt ook slecht inzichtelijk welke behandelmethodes uitgesloten zouden moeten worden van het basispakket. Om richtlijnen als beter sturingsinstrument te laten fungeren, zou de Regieraad regie moeten voeren op het aanbrengen van het standaard/optie onderscheid. 6

17 1) Inleiding: De toepasbaarheid van richtlijnen Door de toenemende aandacht voor evidence- based medicine (EBM) onder beleidsmakers en onderzoekers is de afgelopen decennia veel onderzoek gedaan naar de implementatie van richtlijnen in zorgpraktijken. Dit is van belang omdat de productie van richtlijnen een sterke vlucht heeft genomen terwijl het feitelijke gebruik ervan vaak als problematisch wordt ervaren; richtlijnen worden slechts in ongeveer de helft van de gevallen gevolgd (Burstin et al. 1999; Grilli and Lomas 1994). Een eerste stap in het bevorderen van het gebruik van richtlijnen is dat richtlijnen veelal worden opgeslagen in internationale databases waardoor hun beschikbaarheid toeneemt 1. Deze grote beschikbaarheid maakt echter ook de variatie in richtlijnen inzichtelijk: een vergelijking van klinische richtlijnen voor diabetes type 2 in 13 verschillende landen liet zien dat slechts 18% van de per richtlijn opgenomen literatuurverwijzingen overeenkwamen met verwijzingen uit andere richtlijnen en dat slechts 1% van de verwijzingen voorkwam in 6 of meer andere richtlijnen (Burgers et al. 2002). En dat terwijl al deze richtlijnen het predicaat evidence- based dragen. Naast deze diversiteit in het gebruik van beschikbare evidence, is er ook een groot verschil in de rol die verschillende soorten kennis spelen in richtlijnen. Zo varieert de inbreng die patiënten hebben bij de ontwikkeling van richtlijnen sterk (Caron- Flinterman, Broerse, and Bunders 2005, 2007; Epstein 1996, 2007; van de Bovenkamp 2010) en wisselt ook de rol die doelmatigheid speelt in het vaststellen van de richtlijn fors (Niessen et al. 2007; Tan et al. 2008). Het lijkt er dus op dat het al in de jaren 70 geconstateerde variatieprobleem in zorgpraktijken (Wennberg and Gittelsohn 1973) zich in de afgelopen decennia heeft uitgebreid naar de praktijken van richtlijnontwikkeling. Dit resulteert in voorstellen voor het formaliseren van richtlijnontwikkelpraktijken door het maken van richtlijnen voor richtlijnen 2, instrumenten om richtlijnen op hun volledigheid te beoordelen en de ontwikkeling van curricula voor richtlijnontwikkelaars. Waar onderzoek en beleidsinitiatieven zich tot voor kort met name hebben gericht op de factoren die richtlijnimplementatie belemmeren of bevorderen (Grol 2000; Grol and Wensing 2004), is er recent meer aandacht gekomen voor de relatie tussen de inhoud van richtlijnen en de toepasbaarheid van richtlijnen in zorgpraktijken (Gezondheidsraad 2000; Moreira 2005; Zuiderent- Jerak 2007a, 2007b; Bal 2006). Voor de toepasbaarheid van 1 Zo bevatte de database van het Guidelines International Network in richtlijnen (Knaapen et al. 2009). 2 Zie bijvoorbeeld de recente Richtlijn voor Richtlijnen van de Regieraad (2010), en het Draaiboek Richtlijnen van het VIKC (2009). 7

18 richtlijnen geldt dat hoe beter een richtlijn aansluit bij de bestaande praktijk van zorgverlening, hoe groter de kans is dat zij wordt opgevolgd, terwijl een richtlijn minder makkelijk wordt opgevolgd waar zij verder van de zorgpraktijk afstaat. Toch heeft een richtlijn niet slechts het doel om bij een bestaande praktijk aan te sluiten, maar deze vaak ook te veranderen. De paradox van de toepasbaarheid van richtlijnen lijkt dan ook te zijn dat hoe groter de behoefte aan richtlijnen is, des te kleiner de kans is dat zij ook navolging vinden in de praktijk. Daarnaast is het voor de discussie over de toepasbaarheid van richtlijnen cruciaal om beter zicht te krijgen op wat een richtlijn nu precies is en zou moeten zijn. Alle pogingen om tot heldere definities te komen ten spijt blijken hierover namelijk sterk verschillende ideeën te bestaan onder zorgverleners, richtlijnontwikkelaars en de overheid waardoor de toepasbaarheid van richtlijnen ook heel verschillend wordt beschouwd. In dit rapport verkennen wij in hoeverre richtlijnen in Nederland verschillen door te analyseren welke aspecten er op dit moment vertegenwoordigd zijn in 62 richtlijnen voor de top- 25 richtlijnonderwerpen die is vastgesteld door de Regieraad Kwaliteit van Zorg. Hierbij kijken wij in het bijzonder naar de onderwerpen: 1. Patiënteninbreng en informatie; 2. Gebruikersinbreng; 3. Samenwerkingsafspraken en organisatie van zorg; 4. Evidence en kennishiaten daarin; 5. Doelmatigheid; 6. Veiligheid en; 7. Medische technologie (m.u.v. geneesmiddelen). Dit onderzoek beslaat de volgens de Regieraad belangrijkste richtlijnen waarbij gefocust wordt op onderwerpen die op dit moment een belangrijke rol spelen in het gezondheidszorgbeleid. Wij onderzoeken de inhoud van deze richtlijnen en tevens gaan wij na waarom bepaalde aspecten juist wel of niet in richtlijnen zijn opgenomen. Om dit tweede aspect te onderzoeken, hebben wij interviews afgenomen met richtlijnontwikkelaars die een centrale rol spelen bij richtlijnontwikkeling in Nederland of die een centrale rol hadden bij de totstandkoming van een of meer van de onderzochte richtlijnen. Door inzicht te verschaffen in de inhoud van de belangrijkste richtlijnen en tevens na te gaan hoe de totstandkoming van enkele van deze richtlijnen is verlopen, kunnen wij verschillende aannames van de geïnterviewden blootleggen over wat een richtlijn is en wat zorgverleners, 8

19 patiënten en de overheid vanuit deze ideeën wel en niet zouden mogen verwachten. Inzicht in deze aannames is van groot belang om gerichte aanbevelingen te kunnen doen over de ontwikkeling en toepasbaarheid van richtlijnen. 1.1) Leeswijzer rapport Het volgende hoofdstuk bestaat uit de doelstelling van dit onderzoek en de methodologische verantwoording. In hoofdstuk 3 analyseren wij de inhoud van de 62 richtlijnen aan de hand van een aangepaste versie van het AGREE instrument om helder te krijgen wat de inhoud van huidige richtlijnen is. Ook laten wij zien dat de interpretatie van deze resultaten afhankelijk is van de definitie van wat richtlijnen zijn. Om dit verder uit te diepen schetsen wij in hoofdstuk 4 de spraakverwarring die er op dit moment lijkt te bestaan doordat verschillende soorten richtlijnen onvoldoende onderscheiden worden. In dit hoofdstuk geven wij ook aan hoe deze spraakverwarring voorkomen kan worden. Hoofdstuk 5 gaat in op een aantal gevolgen van de verduidelijking van de discussie over richtlijnen waarna wij in hoofdstuk 6 terugkeren naar de richtlijnscores en enkele conclusies trekken. We besluiten in hoofdstuk 7 dit onderzoek met aanbevelingen over toepasbare richtlijnen. 9

20 10

21 2) Doelstelling en methode 2.1) Doelstelling De doelstelling van dit onderzoek is tweeledig: enerzijds is het doel vast te stellen wat de inhoud is van 62 richtlijnen uit de richtlijnen top- 25 van de Regieraad en anderzijds om zicht te krijgen op de vraag waarom bepaalde aspecten wel of niet zijn meegenomen. Op grond hiervan wordt bezien wat de relatie is tussen de inhoud van richtlijnen en de toepasbaarheid van richtlijnen in de zorgpraktijk en voor beleidsdoeleinden. 2.2) Methode Om zowel zicht te krijgen op wat de inhoud van de onderzochte richtlijnen is als op de vraag waarom bepaalde aspecten wel of niet zijn opgenomen, is het onderzoek zowel kwantitatief als kwalitatief uitgevoerd ) Kwantitatief onderzoek Het kwantitatieve deel van het onderzoek bestaat uit een analyse van de richtlijnen voor de onderwerpen uit de top- 25 van de Regieraad. De precieze selectie van de te scoren richtlijnen heeft in nauwe samenspraak met het bureau van de Regieraad plaatsgevonden. Als uitgangspunt heeft de database van richtlijnen voor de top- 100 onderwerpen van de Regieraad gefungeerd. De hierin samengebrachte richtlijnen zijn voor de top- 25 aandoeningen vrijwel allemaal geselecteerd. Richtlijnen zijn geëxcludeerd indien er geen sprake was van een echte richtlijn, bijvoorbeeld in het geval van een Landelijke Eerstelijns SamenwerkingsAfspraak (LESA), wanneer het een oudere monodisciplinaire richtlijn betrof terwijl er een recentere multidisciplinaire richtlijn beschikbaar was, of als het om een buitenlandse richtlijn ging. In enkele gevallen zijn richtlijnen geselecteerd die nog niet definitief zijn geaccordeerd maar die wel in een dermate ver stadium zijn dat zij een goed beeld geven van hoe de richtlijn er uiteindelijk uit zal komen te zien (bijv. de multidisciplinaire richtlijn Parkinson die in het kader van het KKCZ programma is ontwikkeld). Na deze selectie en exclusie procedure is het totaal aan onderzochte richtlijnen uitgekomen op 62. Zie voor een overzicht van de geïncludeerde richtlijnen Bijlage I. 11

22 De geselecteerde richtlijnen zijn geanalyseerd aan de hand van een scoringsinstrument. Hiervoor is gebruik gemaakt van het Apraisal of Guidelines Research and Evaluation (AGREE) instrument zoals dit is ontwikkeld door de AGREE collaboration (2001a). Dit 23 items tellende instrument is uitgebreid met 17 extra vragen over de onderwerpen patiëntenparticipatie (3 vragen), feedbackmechanismen voor gebruikers (2 vragen), veiligheidsrisico s (2 vragen), samenwerkingsmogelijkheden en taakherschikking (2 vragen), kosteneffectiviteit (4 vragen), en medische technologie (4 vragen). Aanvullende vragen zijn genummerd met a- b- c etc. zodat de reguliere AGREE nummering gehandhaafd blijft en scores dus zowel op AGREE niveau als op wat wij noemen AGREE- plus niveau gerapporteerd kunnen worden. Zie voor het gehanteerde scoringsinstrument bijlage II. Het scoringsinstrument is getest op een vijftal richtlijnen waarna de eerste bevindingen zijn besproken met het bureau van de Regieraad op 9 november Op basis van de eerste bevindingen is het scoringsinstrument aangepast. Zo bevatte de eerste versie niet alle AGREE items maar alleen die items die in de opdracht van de Regieraad als relevant waren aangemerkt. Na bespreking van de eerste resultaten is er toch voor gekozen het gehele AGREE instrument te hanteren omdat dit de vergelijkbaarheid met andere scores ten goede komt. Het scoren van de richtlijnen heeft plaatsgevonden volgens de procedure van AGREE, waarbij drie aanpassingen zijn gemaakt: twee in de methode en een in de inhoud van het instrument. Waar AGREE voorschrijft dat vier personen alle items scoren en onafhankelijk van elkaar tot hun oordeel komen, waarna de gemiddelde score wordt berekend, hebben wij ervoor gekozen zowel de kwaliteit van de scores als de betrouwbaarheid ervan te vergroten door gebruik te maken van specifieke expertise van verschillende onderzoekers. Zo zijn alle richtlijnen gescoord door twee onderzoekers van de ibmg sectie Gezondheidseconomie- institute for Medical Technology Assessment (GE- imta) op de AGREE- plus domeinen Methodologie (inclusief gebruikte evidence), Helderheid en Presentatie, en de kosteneffectiviteitvragen binnen het domein Toepassing, terwijl alle richtlijnen door twee onderzoekers uit de sectie Healthcare Governance (HcG) zijn gescoord op de domeinen Onderwerp en doel, Betrokkenheid van belanghebbenden (inclusief patiëntenparticipatie), Veiligheid, het taakherschikkings- en samenwerkings- en het toetsingsdeel van the domein Toepassing, Onafhankelijkheid van de opstellers, en Medische technologie. De kwaliteit van de scores is hiermee vergroot doordat onderzoekers met name die onderdelen hebben gescoord waarover zij kennis en expertise bezitten. Bovendien zijn de richtlijnen binnen de sectie GE- imta verdeeld over een groot aantal onderzoekers 12

23 op basis van hun specifieke kennis van de kosteneffectiviteitstudies voor bepaalde onderwerpen, zodat maximaal gebruik is gemaakt van de binnen het ibmg beschikbare expertise. De betrouwbaarheid van de scores is vervolgens vergroot door de inter- rater variatie te minimaliseren. In plaats van scores onafhankelijk door verschillende onderzoekers te laten aanleveren is er over de verschillen groter dan 1 punt overleg geweest tussen de onderzoekers en zijn zij tot een consensusoordeel gekomen. Een laatste aanpassing die wij hebben toegepast om de betrouwbaarheid en kwaliteit van de scores van de AGREE methode te vergroten is dat wij voor de AGREE- plus vragen in de toelichtlingsboxjes veelvoorkomende toelichtingen hebben opgenomen (zie bijlage II) zodat de scores specifieker en consequenter in hun toelichtingen zijn. Voor de reguliere AGREE items is gebruik gemaakt van de reeds bestaande toelichting per item. De scores zijn ingevoerd in Google forms en vervolgens per domein berekend volgens de AGREE formules (met aanpassing voor de andere scoresystematiek met twee raters per item). Deze item- en domeinscores zijn geanalyseerd door de groep van betrokken onderzoekers ) Kwalitatief onderzoek Om zicht te krijgen op de manier waarop richtlijnen zijn samengesteld en de afwegingen die hierbij gemaakt worden, zijn semigestructureerde diepte- interviews gehouden met 7 experts die langere tijd intensief betrokken zijn bij de ontwikkeling van richtlijnen. Daarnaast zijn, wederom in nauw overleg met het bureau van de Regieraad 3 6 richtlijnen geselecteerd waarvoor met 2 tot 3 ontwikkelaars semigestructureerde diepte- interviews zijn gehouden. Het ging hierbij in totaal om 13 respondenten. Omdat enkele respondenten die zich met richtlijnontwikkeling in algemenere zin bezighouden ook betrokken waren bij de geselecteerde richtlijnen, konden zij zowel over hun ervaringen in het algemeen alsmede over hun ervaringen met deze specifieke richtlijnen spreken. Zie voor een overzicht van respondenten bijlage III. Voor de interviews is gebruik gemaakt van een topic lijst (zie bijlage IV) en er is onder meer gevraagd naar de werkwijze bij ontwikkeling, de manier waarop de aandachtsvelden van deze studie zijn meegenomen in de ontwikkeling, welke knelpunten er tijdens het ontwikkelproces zijn ervaren en hoe de ontvangst van de richtlijn in de praktijk is verlopen. 3 Tijdens overleg 3 juni

24 De interviews zijn afgenomen door drie onderzoekers uit de sectie HcG op basis van eenzelfde topic lijst. Van de interviews zijn audio opnames gemaakt die integraal zijn getranscribeerd. Vervolgens zijn de transcripten gecodeerd in Atlas.ti op basis van codes die zijn afgeleid uit de aandachtsgebieden die door de Regieraad waren aangeduid alsmede codes die zijn ontstaan uit het interviewmateriaal. De analyse van de interviews was hiermee dus deels theoriegedreven en deels grounded (Strauss and Corbin 1990). Hieronder zullen wij eerst de uitkomsten van de richtlijnscores bespreken. Daarna geven wij een korte omschrijving van de recente geschiedenis van richtlijnontwikkeling in Nederland, zoals deze naar voren is gekomen in de interviews. Daarna behandelen wij enkele aspecten die uit de interviews naar voren kwamen over de aannames over wat richtlijnen zijn die gevolgen hebben voor hun toepasbaarheid. 14

25 3) Scores van 62 richtlijnen De inhoud van de scores van richtlijnen laat een gevarieerd beeld zien van de scores per domein. Deze variatie is niet geheel onverwacht en is een bevestiging van de resultaten uit de test op basis van vijf richtlijnen. Zo scoren richtlijnen structureel beter op de domeinen Onderwerp en doel en Methodologie en Helderheid en presentatie dan op de domeinen Betrokkenheid van belanghebbenden en Toepassing. Het domein Onafhankelijkheid van de opstellers vertoont veruit de meeste spreiding en lijkt haast een alles of niets vraag. Dit wil echter niet zeggen dat richtlijnen die laag scoren, opgesteld zijn door te beïnvloeden ontwikkelaars, maar dat aan de procedurele criteria voor het expliciet maken dat van beïnvloeding geen sprake was, niet is voldaan. Voor de algemene scores op basis van AGREE inclusief toegevoegde vragen, verwijzen wij naar bijlage V. Hierbij willen wij wel opmerken dat aan de score op zichzelf geen waardeoordeel over de kwaliteit van de richtlijn kan worden verbonden. Zo is de score voor bijvoorbeeld de methodologievragen 8, 9 en 10 (over zoeken, selecteren en gebruiken van wetenschappelijk bewijsmateriaal) vaak voor NHG standaarden laag omdat deze terug zijn te vinden in moederdocumenten op basis van een uitgebreide methodologische uitwerking, en dus niet altijd in de specifieke standaard zijn opgenomen. In dit hoofdstuk gaan wij in op de aandachtsgebieden voor deze studie. 15

26 3.1) Patiënteninbreng en informatie Om het onderwerp patiënteninbreng en informatie te analyseren, hebben wij drie vragen toegevoegd aan het AGREE domein Betrokkenheid van belanghebbenden. De vraag die al in AGREE te vinden is, is: 5. Het perspectief en de voorkeuren van patiënten zijn nagegaan. Hieraan hebben wij de volgende vragen toegevoegd: 5a. Er is gebruik gemaakt van patiëntenparticipatie bij de ontwikkeling. 5b. Patiënteninbreng is terug te vinden in de richtlijn. 5c. Er is aandacht voor de toegankelijkheid van de richtlijn voor patiënten. Voor deze vragen zijn inhoudelijke criteria aangemaakt om de betrouwbaarheid van de scores te vergroten (zie bijlage II). De resultaten van de scores op deze vragen zijn weergegeven in onderstaande grafiek. 16

27 Beleid na myocardinfarct Acuut myocardinfarct met ST-segm. Acuut myocardinfarct zonder ST-segm. Hartrevalidatie Acuut coronair syndroom Diagnostiek, behandeling en zorg beroerte Implementatieplan richtlijnen diabetes Acute ontregeling diabetes Diabetische Nefropathie Diabeteseducatie Diabetes mellitus type 2 Diagnostiek en behandeling dementie Ketenzorg COPD Medicamenteuze therapie van COPD Palliatieve zorg voor mensen met COPD Chronisch hartfalen 2002 Chronisch hartfalen 2009 Astma bij kinderen 2006 Astma bij volwassenen Acuut ernstig astma Astma bij kinderen 2007 Astma en COPD 'Community-acquired' pneumonie Acuut hoesten Pneumokokkose Recidiverende lagere-luchtweginfecties Therapie thuis opgelopen pneumonie Aspecifieke lage rugklachten Lumbosacraal radiculair syndroom Mammacarcinoom Niet-kleincellig longcarcinoom Kleincellig bronchuscarcinoom Coloncarcinoom Erfelijke darmkanker Rectumcarcinoom Heup- en knieartrose Infectieprev. ziekenhuizen pandemie H1N1 Influenza Influenza en influenzavaccinatie Influenzapandemie Influenza bedrijfsarts Stoornissen gebruik alcohol Depressie 2005 Depressie 2009 (incl. 2005) Prostaatcarcinoom Reumatoïde arthritis Medic. zorg gedetineerde verslaafden Diabetische retinopathie Verwijzing slechtzienden en blinden Oogonderzoek bij beeldschermwerkers Opsporing visuele stoornissen 0-19 jr. Refractie-afwijkingen Slechthorendheid Slechthorendheid verst. gehandicapten Vroege opsporing gehoorstoornissen 0-19 jr. Preventie beroepsslechthorendheid Audiologieboek Suïcidaliteit van begin tot eind Verzoek hulp zelfdoding psych. patiënten Angststoornissen bij volwassenen Ziekte van Parkinson Varices Patiënteninbreng en -informatie 0% 20% 40% 60% 80% 100% 17

28 Wat hierbij opvalt is enerzijds de lage score voor veel richtlijnen met een aantal uitschieters voor richtlijnen waarbij het belang van patiëntenparticipatie voor de zorgverlening expliciet erkend wordt, zoals in het geval van de geestelijke gezondheidszorg. Het Trimbos Instituut staat erom bekend dat zij relatief veel tijd en energie investeert in het betrekken van cliënten bij richtlijnontwikkeling, maar ook het CBO besteedt hier vaak wel aandacht aan. Zelfs als patiënten en cliënten zijn betrokken bij de richtlijn, leidt dat er echter slechts zelden toe dat patiënteninbreng ook expliciet in richtlijnen terug is te vinden, bijvoorbeeld in de vorm van een aangepaste aanbeveling. Dit wil niet per definitie zeggen dat de inbreng van patiënten geen invloed heeft gehad, maar wel dat het expliciteren van patiëntenkennis moeilijk is te combineren met de methode van evidence- based richtlijnontwikkeling en dat deze kennis dus maar moeilijk zichtbaar wordt in de richtlijn. Ook wil een lage score niet zeggen dat een richtlijn niet patiëntgericht is: de verpleegkundige richtlijn Suïcidaliteit van begin tot eind is door de Ivonne van de Ven stichting (een patiëntenorganisatie) bekroond maar scoort laag op de inzet van formele methoden van patiëntenparticipatie. 3.2) Gebruikersinbreng Ook voor het onderwerp gebruikersinbreng hebben wij vragen toegevoegd aan het AGREE domein Betrokkenheid van belanghebbenden. De vraag over gebruikers die al in AGREE te vinden is, is: 7. De richtlijn is getest onder de beoogde gebruikers. Hieraan hebben wij de volgende vragen toegevoegd: 7a. Testuitkomsten zijn opgenomen in de richtlijn. 7b. Er is aandacht voor de toegankelijkheid van de richtlijn voor verschillende gebruikers. Ook voor deze vragen zijn inhoudelijke criteria aangemaakt om de betrouwbaarheid van de scores te vergroten (zie bijlage II). De resultaten van de scores op deze vragen zijn weergegeven in onderstaande grafiek. 18

29 Beleid na myocardinfarct Acuut myocardinfarct met ST-segm. Acuut myocardinfarct zonder ST-segm. Hartrevalidatie Acuut coronair syndroom Diagnostiek, behandeling en zorg beroerte Implementatieplan richtlijnen diabetes Acute ontregeling diabetes Diabetische Nefropathie Diabeteseducatie Diabetes mellitus type 2 Diagnostiek en behandeling dementie Ketenzorg COPD Medicamenteuze therapie van COPD Palliatieve zorg voor mensen met COPD Chronisch hartfalen 2002 Chronisch hartfalen 2009 Astma bij kinderen 2006 Astma bij volwassenen Acuut ernstig astma Astma bij kinderen 2007 Astma en COPD 'Community-acquired' pneumonie Acuut hoesten Pneumokokkose Recidiverende lagere-luchtweginfecties Therapie thuis opgelopen pneumonie Aspecifieke lage rugklachten Lumbosacraal radiculair syndroom Mammacarcinoom Niet-kleincellig longcarcinoom Kleincellig bronchuscarcinoom Coloncarcinoom Erfelijke darmkanker Rectumcarcinoom Heup- en knieartrose Infectieprev. ziekenhuizen pandemie H1N1 Influenza Influenza en influenzavaccinatie Influenzapandemie Influenza bedrijfsarts Stoornissen gebruik alcohol Depressie 2005 Depressie 2009 (incl. 2005) Prostaatcarcinoom Reumatoïde arthritis Medic. zorg gedetineerde verslaafden Diabetische retinopathie Verwijzing slechtzienden en blinden Oogonderzoek bij beeldschermwerkers Opsporing visuele stoornissen 0-19 jr. Refractie-afwijkingen Slechthorendheid Slechthorendheid verst. gehandicapten Vroege opsporing gehoorstoornissen 0-19 jr. Preventie beroepsslechthorendheid Audiologieboek Suïcidaliteit van begin tot eind Verzoek hulp zelfdoding psych. patiënten Angststoornissen bij volwassenen Ziekte van Parkinson Varices Gebruikersinbreng 0% 20% 40% 60% 80% 100% 19

LUSTRUMPROGRAMMA OPLEIDING MONDZORGKUNDE UTRECHT:

LUSTRUMPROGRAMMA OPLEIDING MONDZORGKUNDE UTRECHT: Op weg naar een Kamer Mondzorg Josef Bruers LUSTRUMPROGRAMMA OPLEIDING MONDZORGKUNDE UTRECHT: Quality for the future 4 oktober 2013 Kamer Mondzorg Werktitel voor een initiatief om in Nederland te komen

Nadere informatie

Richtlijnen: Minimaal vereiste - of optimale zorg? Stollen of uitdagen

Richtlijnen: Minimaal vereiste - of optimale zorg? Stollen of uitdagen Richtlijnen: Minimaal vereiste - of optimale zorg? Stollen of uitdagen Teus van Barneveld Directeur, Kennisinstituut van Medisch Specialisten Regieraad: '51 ziekenhuizen is voldoende' Kwaliteitsinstituut

Nadere informatie

but no statistically significant differences

but no statistically significant differences but no statistically significant differences Astma is een chronische aandoening, die niet te genezen is. Met de passende zorg kunnen symptomen tot een minimum worden gereduceerd en zou een astma patiënt

Nadere informatie

Evidence based nursing: wat is dat?

Evidence based nursing: wat is dat? Evidence based nursing: wat is dat? Sandra Beurskens Lector kenniskring autonomie en participatie van mensen met een chronische ziekte Kenniskring autonomie en participatie EBN in de praktijk: veel vragen

Nadere informatie

richtlijnen basis voor kwaliteit

richtlijnen basis voor kwaliteit richtlijnen basis voor kwaliteit het IKNL alles-in-één concept Alle kankerpatiënten in Nederland hebben recht op de best mogelijke zorg tijdens en na hun behandeling. U, als zorgprofessional, zet zich

Nadere informatie

Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen

Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen Congres Focus op Onderzoek, 22 juni 2015 Gerda de Kuijper, AVG/senior senior onderzoeker CVBP/UMCG Dederieke Festen AVG/senior onderzoeker

Nadere informatie

Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes. Evidence-based handelen bij lage rugpijn

Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes. Evidence-based handelen bij lage rugpijn Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Epidemiologie, preventie, diagnostiek,

Nadere informatie

Implementatie van richtlijnen. Dr. Hester Vermeulen Afdeling Chirurgie, Academisch Medisch Centrum Amsterdam Amsterdam School of Health Professions

Implementatie van richtlijnen. Dr. Hester Vermeulen Afdeling Chirurgie, Academisch Medisch Centrum Amsterdam Amsterdam School of Health Professions Implementatie van richtlijnen Dr. Hester Vermeulen Afdeling Chirurgie, Academisch Medisch Centrum Amsterdam Amsterdam School of Health Professions Even voorstellen Dr. Hester Vermeulen Verpleegkundige

Nadere informatie

Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen

Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen Congres Focus op Onderzoek, 22 juni 2015 Gerda de Kuijper, AVG/senior senior onderzoeker CVBP/UMCG Dederieke Festen AVG/senior onderzoeker

Nadere informatie

- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE?

- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? - Geplaatst in VISUS 4-2017 - EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? Om de verschillen tussen de kennis uit het laatste wetenschappelijk bewijs en de klinische praktijk kleiner te maken is de afgelopen

Nadere informatie

FORMULIER IV voor het beoordelen van een PATIËNT-CONTROLEONDERZOEK Versie oktober 2002, geldig t/m december 2005 Evidence-Based RichtlijnOntwikkeling Formulier IV: beoordeling patiënt-controleonderzoek

Nadere informatie

ZELFEVALUATIE VAN DE THEMA S HOOG RISICO MEDICATIE IDENTITOVIGILANTIE

ZELFEVALUATIE VAN DE THEMA S HOOG RISICO MEDICATIE IDENTITOVIGILANTIE COÖRDINATIE KWALITEIT EN PATIËNTVEILIGHEID TWEEDE MEERJARENPLAN 2013-2017 Contract 2013 ZELFEVALUATIE VAN DE THEMA S HOOG RISICO MEDICATIE IDENTITOVIGILANTIE Sp-ziekenhuizen 1 1. Inleiding Hierna volgt

Nadere informatie

KWALITEITSSTANDAARDEN VOOR VERPLEEGKUNDIGEN EN VERZORGENDEN

KWALITEITSSTANDAARDEN VOOR VERPLEEGKUNDIGEN EN VERZORGENDEN KWALITEITSSTANDAARDEN VOOR VERPLEEGKUNDIGEN EN VERZORGENDEN Patiënten en cliënten hebben het recht om kwalitatief goede zorg te ontvangen. Daarom stimuleert V&VN verzorgenden, verpleegkundigen en verpleegkundig

Nadere informatie

ONDERZOEK & WETENSCHAP

ONDERZOEK & WETENSCHAP ONDERZOEK & WETENSCHAP Het gebruik van richtlijnen door ergotherapeuten in Nederland Jaarcongres Ergotherapie 22 maart 2019 GEBRUIK VAN RICHTIJNEN DOOR ERGOTHERAPEUTEN IN NEDERLAND Dr Joan Verhoef, Hoofddocent

Nadere informatie

Multidisciplinaire Richtlijn ALS ergotherapie, fysiotherapie en logopedie: een update

Multidisciplinaire Richtlijn ALS ergotherapie, fysiotherapie en logopedie: een update www.als-centrum.nl Multidisciplinaire Richtlijn ALS ergotherapie, fysiotherapie en logopedie: een update Anita Beelen Senioronderzoeker Revalidatie AMC Projectleider Richtlijnproject Update bestaande richtlijn

Nadere informatie

Een brede kijk op onderwijskwaliteit Samenvatting

Een brede kijk op onderwijskwaliteit Samenvatting Een brede kijk op onderwijskwaliteit E e n o n d e r z o e k n a a r p e r c e p t i e s o p o n d e r w i j s k w a l i t e i t b i n n e n S t i c h t i n g U N 1 E K Samenvatting Hester Hill-Veen, Erasmus

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 9. Samenstelling van de werkgroep 11

Inhoud. Voorwoord 9. Samenstelling van de werkgroep 11 Inhoud Voorwoord 9 Samenstelling van de werkgroep 11 Samenvatting 13 Samenvatting van de aanbevelingen 13 Symptomen van het PD 13 Criteria voor PD 14 Risicofactoren 14 Meetinstrumenten 14 Patiëntenperspectief

Nadere informatie

Comorbiditeit & richtlijnen: gaat dat samen?

Comorbiditeit & richtlijnen: gaat dat samen? Comorbiditeit & richtlijnen: gaat dat samen? TRANZO ZORGSALON 14 oktober 2010 Marjolein Lugtenberg TRANZO, UvT/ PZO, RIVM Richtlijnen o Ter verbetering van kwaliteit van zorg o Bron van evidence-based

Nadere informatie

Samenvatting. The Disability Assessment Structured Interview, Its reliability and validity in work disability assessment, 2010

Samenvatting. The Disability Assessment Structured Interview, Its reliability and validity in work disability assessment, 2010 Samenvatting The Disability Assessment Structured Interview, Its reliability and validity in work disability assessment, 2010 Als werknemers door ziekte hun werk niet meer kunnen doen betaalt de werkgever

Nadere informatie

Chapter 9 Samenvatting CHAPTER 9. Samenvatting

Chapter 9 Samenvatting CHAPTER 9. Samenvatting Chapter 9 Samenvatting CHAPTER 9 Samenvatting 155 Chapter 9 Samenvatting SAMENVATTING Richtlijnen en protocollen worden ontwikkeld om de variatie van professioneel handelen te reduceren, om kwaliteit van

Nadere informatie

Helpt het hulpmiddel?

Helpt het hulpmiddel? Helpt het hulpmiddel? Het belang van meten Zuyd, Lectoraat Autonomie en Participatie Faculteit Gezondheidszorg Dr. Ruth Dalemans, Prof. Sandra Beurskens 08-10-13 Doelstellingen van deze presentatie Inzicht

Nadere informatie

Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een artikel over een diagnostische test of screeningsinstrument.

Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een artikel over een diagnostische test of screeningsinstrument. Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een artikel over een diagnostische test of screeningsinstrument. Behorend bij: Evidence-based logopedie, hoofdstuk 3. Toelichting bij de criteria voor

Nadere informatie

Een hoogwaardige GGz in de vaart der volkeren

Een hoogwaardige GGz in de vaart der volkeren Een hoogwaardige GGz in de vaart der volkeren Aart Schene Hoogleraar Psychiatrie Radboud umc, Nijmegen Artikelen Neurowetenschappen - 1973-2012 - 2010 2000 1990 Translational Research Basic Animal Research

Nadere informatie

ZiN en kwaliteitsbeleid

ZiN en kwaliteitsbeleid ZiN en kwaliteitsbeleid Ineen Werkconferentie kwaliteit 24 april 2014 Prof Niek J de Wit, huisarts Lid advies commissie kwaliteit achtergrond Agenda Organisatie ZiN Visie op kwaliteit Kwaliteitsregister

Nadere informatie

Werkinstructies voor de CQI Parkinson versie 1.0

Werkinstructies voor de CQI Parkinson versie 1.0 Werkinstructies voor de CQI Parkinson versie 1.0 1. De vragenlijst Waarvoor is de CQI Parkinson bedoeld? De CQI Parkinson is bedoeld om de kwaliteit van de zorg voor te meten vanuit het perspectief van

Nadere informatie

Richtlijnontwikkeling Een praktische handleiding voor patiëntenvertegenwoordigers

Richtlijnontwikkeling Een praktische handleiding voor patiëntenvertegenwoordigers Richtlijnontwikkeling Een praktische handleiding voor patiëntenvertegenwoordigers Ontwikkeld door: Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF) Versie

Nadere informatie

Instructie cliëntprofielen

Instructie cliëntprofielen Bijlage 4 Instructie cliëntprofielen Dit document beschrijft: 1. Inleiding cliëntprofielen 2. Proces ontwikkeling cliëntprofielen 3. Definitie cliëntprofielen 4. De cliëntprofielen op hoofdlijnen 5. De

Nadere informatie

Toetsingskader. Voor beroepsorganisaties en wetenschappelijke verenigingen. Van goede zorg verzekerd

Toetsingskader. Voor beroepsorganisaties en wetenschappelijke verenigingen. Van goede zorg verzekerd Toetsingskader Voor beroepsorganisaties en wetenschappelijke verenigingen Van goede zorg verzekerd 2 Het Toetsingskader voor beroepsorganisaties en wetenschappelijke verenigingen Het Toetsingskader voor

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting De levensverwachting van mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) is gemiddeld 13-30 jaar korter dan die van de algemene bevolking. Onnatuurlijke doodsoorzaken zoals

Nadere informatie

KWALITEITSONTWIKKELING GGZ

KWALITEITSONTWIKKELING GGZ KWALITEITSONTWIKKELING GGZ Kwalitatief goede zorg tegen aanvaardbare kosten Door Sebastiaan Baan Korte uitleg animatie: https://youtu.be/dl6n5hix2d Y 2 NETWERK KWALITEITSONTWIKKELING GGZ Landelijk Platform

Nadere informatie

Kwaliteitsindicatoren & Transparantie

Kwaliteitsindicatoren & Transparantie Kwaliteitsindicatoren & Transparantie - Een OECD blik - Resultaten van een studie over kwaliteitsregistraties voor NFU en ZiN - Niek Klazinga 15/11/16 Public report of the Quality Assessment Result of

Nadere informatie

Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een systematische review. Behorend bij: Evidence-based logopedie, hoofdstuk 2

Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een systematische review. Behorend bij: Evidence-based logopedie, hoofdstuk 2 Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een systematische review Behorend bij: Evidence-based logopedie, hoofdstuk 2 Toelichting bij de criteria voor het beoordelen van de kwaliteit van een

Nadere informatie

Uniforme Rapportage en Indicatoren voor de kwaliteit van de huisartsenzorg

Uniforme Rapportage en Indicatoren voor de kwaliteit van de huisartsenzorg Uniforme Rapportage en Indicatoren voor de kwaliteit van de huisartsenzorg vrijdag 31 oktober 2008 Uniforme Rapportage en Indicatoren voor de kwaliteit van de huisartsenzorg Versie 1.0 TR. van Althuis,

Nadere informatie

INBRENG VAN HET PATIËNTENPERSPECTIEF BIJ HET OPSTELLEN VAN WETENSCHAPSAGENDA S - ERVARINGEN VAN [AANDOENING]PATIENTEN

INBRENG VAN HET PATIËNTENPERSPECTIEF BIJ HET OPSTELLEN VAN WETENSCHAPSAGENDA S - ERVARINGEN VAN [AANDOENING]PATIENTEN INBRENG VAN HET PATIËNTENPERSPECTIEF BIJ HET OPSTELLEN VAN WETENSCHAPSAGENDA S - ERVARINGEN VAN [AANDOENING]PATIENTEN RAPPORT VAN ACHTERBANRAADPLEGING [NAAM PATIËNTENORGANISATIE] Versie 1 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Verzekeringsgeneeskunde en Wetenschap

Verzekeringsgeneeskunde en Wetenschap Verzekeringsgeneeskunde en Wetenschap hoop voor de toekomst! Em. Prof. Dr. Haije Wind, verzekeringsarts Amsterdam, 14 maart 2019 Amsterdam UMC locatie AMC, Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid,

Nadere informatie

Formulier Beoordeling Critical Appraisal of a Topic (CAT)

Formulier Beoordeling Critical Appraisal of a Topic (CAT) Formulier Beoordeling Critical Appraisal of a Topic (CAT) Datum: Co-schap Beschouwend Co-schap Snijdend Co-schap Moeder & Kind Co-schap Neurowetenschappen Co-schap HAG & Sociale Geneeskunde GEZP Keuzeonderwijs.

Nadere informatie

Validatie schattingsmethodiek Defensie. Rapportage Klankbordgroep

Validatie schattingsmethodiek Defensie. Rapportage Klankbordgroep Validatie schattingsmethodiek Defensie Rapportage Klankbordgroep 21 december 2011 Rapportage Klankbordgroep Inleiding / Samenvatting De Klankbordgroep heeft op verzoek van het ministerie van Defensie toezicht

Nadere informatie

Dit proefschrift presenteert de resultaten van het ALASCA onderzoek wat staat voor Activity and Life After Survival of a Cardiac Arrest.

Dit proefschrift presenteert de resultaten van het ALASCA onderzoek wat staat voor Activity and Life After Survival of a Cardiac Arrest. Samenvatting 152 Samenvatting Ieder jaar krijgen in Nederland 16.000 mensen een hartstilstand. Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrond van dit proefschrift. De kans om een hartstilstand te overleven is met

Nadere informatie

Notitie effect- en inzetstudie wijkcoaches Velve Lindenhof

Notitie effect- en inzetstudie wijkcoaches Velve Lindenhof Notitie effect- en inzetstudie wijkcoaches Velve Lindenhof Pieter-Jan Klok Bas Denters Mirjan Oude Vrielink Juni 2012 Inleiding Onderdeel van het onderzoek zou een vergelijkende studie zijn naar de effectiviteit

Nadere informatie

Literatuuronderzoek. Systematische Review Meta-Analyse. KEMTA Andrea Peeters

Literatuuronderzoek. Systematische Review Meta-Analyse. KEMTA Andrea Peeters Literatuuronderzoek Systematische Review Meta-Analyse KEMTA Andrea Peeters Waarom doen? Presentatie 1. Begrippen systematische review en meta-analyse 2. Hoe te werk gaan bij het opzetten van een review

Nadere informatie

Rapport 834 Oud, W., & Emmelot, Y. (2010). De visitatieprocedure cultuurprofielscholen. Amsterdam: Kohnstamm Instituut.

Rapport 834 Oud, W., & Emmelot, Y. (2010). De visitatieprocedure cultuurprofielscholen. Amsterdam: Kohnstamm Instituut. Samenvatting Rapport 834 Oud, W., & Emmelot, Y. (2010). De visitatieprocedure cultuurprofielscholen. Amsterdam: Kohnstamm Instituut. In 2007 is de Vereniging CultuurProfielScholen (VCPS) opgericht, het

Nadere informatie

De 7 stappen van een CAT

De 7 stappen van een CAT De 7 stappen van een CAT Patiënt (praktijk) Vertaalslag (expert) Wetenschap (literatuur) 1 klinisch scenario trefwoorden 2 klinische vraag 3 literatuur search 4 kritisch beoordelen artikel 7 bottom line

Nadere informatie

Chapter 10. Samenvatting

Chapter 10. Samenvatting 1 Chapter 10 Samenvatting 2 INLEIDING Adequate pijnbehandeling voor traumapatiënten is een complex probleem in de (prehospitale) spoedzorg. Met dit proefschrift willen we inzicht geven in de vroegtijdige,

Nadere informatie

18 november 2014 Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland

18 november 2014 Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland Orale Mucositis herziening Richtlijn Arno Mank, RN PhD Onderzoeksverpleegkundige Oncologie/Hematologie AMC, Amsterdam Email vorige E-mail week eind vorige week Richtlijnencyclus 2007 2014 Doelstelling

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Docenten in het hoger onderwijs zijn experts in wát zij doceren, maar niet noodzakelijk in hóe zij dit zouden moeten doen. Dit komt omdat zij vaak weinig tot geen training hebben gehad in het lesgeven.

Nadere informatie

Toetsingskader. Voor beroepsorganisaties en wetenschappelijke verenigingen. Van goede zorg verzekerd

Toetsingskader. Voor beroepsorganisaties en wetenschappelijke verenigingen. Van goede zorg verzekerd Toetsingskader Voor beroepsorganisaties en wetenschappelijke verenigingen Van goede zorg verzekerd 2 Het Toetsingskader voor beroepsorganisaties en wetenschappelijke verenigingen Het Toetsingskader voor

Nadere informatie

Inzet van social media in productontwikkeling: Meer en beter gebruik door een systematische aanpak

Inzet van social media in productontwikkeling: Meer en beter gebruik door een systematische aanpak Inzet van social media in productontwikkeling: Meer en beter gebruik door een systematische aanpak 1 Achtergrond van het onderzoek Bedrijven vertrouwen meer en meer op social media om klanten te betrekken

Nadere informatie

Over de Zorgbalans: achtergrond en aanpak

Over de Zorgbalans: achtergrond en aanpak 1 Over de Zorgbalans: achtergrond en aanpak 1.1 De Zorgbalans beschrijft de prestaties van de gezondheidszorg In de Zorgbalans geven we een overzicht van de prestaties van de Nederlandse gezondheidszorg

Nadere informatie

IMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD IN DE HUISARTSENPRAKTIJK

IMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD IN DE HUISARTSENPRAKTIJK IMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD IN DE HUISARTSENPRAKTIJK 29 januari + 30 januari 2015 KADERHUISARTS SCHAKEL TUSSEN WETENSCHAP EN PRAKTIJK DISCLOSURE BELANGEN SPREKERS: GEEN BELANGENVERSTRENGELING KADERHUISARTS

Nadere informatie

Navigeren door het zorglandschap De ontwikkeling van de VS en PA. Dr. Iris Wallenburg

Navigeren door het zorglandschap De ontwikkeling van de VS en PA. Dr. Iris Wallenburg Navigeren door het zorglandschap De ontwikkeling van de VS en PA Dr. Iris Wallenburg wallenburg@bmg.eur.nl Onderzoeken naar taakherschikking EU (FP7) onderzoek (MUNROS): kosten en effecten van taakherschikking

Nadere informatie

Ergotherapie richtlijn voor patiënten met ALS/PSMA/PLS; knelpuntenanalyse en wetenschappelijk bewijs

Ergotherapie richtlijn voor patiënten met ALS/PSMA/PLS; knelpuntenanalyse en wetenschappelijk bewijs www.als-centrum.nl Ergotherapie richtlijn voor patiënten met ALS/PSMA/PLS; knelpuntenanalyse en wetenschappelijk bewijs ALS congres 29 september 2017 Anita Beelen Huub Creemers Doelstellingen workshop

Nadere informatie

Introductie Methoden Bevindingen

Introductie Methoden Bevindingen 2 Introductie De introductie van e-health in de gezondheidszorg neemt een vlucht, maar de baten worden onvoldoende benut. In de politieke en maatschappelijke discussie over de houdbaarheid van de gezondheidszorg

Nadere informatie

Onderzoek naar de evalueerbaarheid van gemeentelijk beleid

Onderzoek naar de evalueerbaarheid van gemeentelijk beleid Onderzoek naar de evalueerbaarheid van gemeentelijk beleid Plan van aanpak Rekenkamer Maastricht februari 2007 1 1. Achtergrond en aanleiding 1 De gemeente Maastricht wil maatschappelijke doelen bereiken.

Nadere informatie

Werkinstructies voor de CQI CVA

Werkinstructies voor de CQI CVA Werkinstructies voor de 1. De vragenlijst Waarvoor is de bedoeld? De is bedoeld om de kwaliteit van zorg na een CVA of beroerte te meten vanuit het perspectief van de patiënt. De vragenlijst kan worden

Nadere informatie

Zorgstandaarden en ketenzorg : integrale zorg voor chronisch zieken

Zorgstandaarden en ketenzorg : integrale zorg voor chronisch zieken Zorgstandaarden en ketenzorg : integrale zorg voor chronisch zieken Masterclass Eerstelijns Bestuurders 15 oktober 2010, Tulip Inn, Amersfoort Reinout van Schilfgaarde Kenmerken zorgstandaard Ziekte met

Nadere informatie

Ik zorg dus ik Phamous. Meten en verbeteren. Achtergronden: Multidisciplinaire Richtlijn Schizofrenie 2012 (1)

Ik zorg dus ik Phamous. Meten en verbeteren. Achtergronden: Multidisciplinaire Richtlijn Schizofrenie 2012 (1) Implementatie van shared decision making in het behandelproces door invoering van FUR (Follow Up Rom) gesprekken 31 januari 2013 Marga van Leersum Verpleegkundig Specialist (MANP) UMCG, UCP Ik zorg dus

Nadere informatie

Arbokennis ontsloten

Arbokennis ontsloten Arbokennis ontsloten Kennis voor en door(?) arboprofessionals NVvA symposium maart 2012 Door: Huib Arts Kennisbronnen (1) Tekst communicatie: De wetenschappelijke wereld / Kennisinstituten Handboeken en

Nadere informatie

Werkinstructies voor de CQI Reumatoïde Artritis

Werkinstructies voor de CQI Reumatoïde Artritis Werkinstructies voor de 1. De vragenlijst Waarvoor is de bedoeld? De is bedoeld om de ervaren kwaliteit van reumazorg te meten vanuit het perspectief van de patiënt. De vragenlijst kan worden gebruikt

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/43602 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Fenema, E.M. van Title: Treatment quality in times of ROM Issue Date: 2016-09-15

Nadere informatie

Werkinstructies voor de CQI Astma en COPD

Werkinstructies voor de CQI Astma en COPD Werkinstructies voor de CQI Astma en COPD 1. De vragenlijst Waarvoor is de CQI Astma en COPD bedoeld? De CQI Astma en COPD is bedoeld om de kwaliteit van de zorg voor astma en COPD te meten vanuit het

Nadere informatie

Laag Vaardigheden Leerdoelen Formulering van vragen /opdrachten

Laag Vaardigheden Leerdoelen Formulering van vragen /opdrachten Blooms taxonomie Laag Vaardigheden Leerdoelen Formulering van vragen /opdrachten Evalueren Evalueren = de vaardigheid om de waarde van iets (literatuur, onderzoeksrapport, presentatie etc) te kunnen beoordelen

Nadere informatie

Cliëntervaringsonderzoek PREM Chronische Zorg - COPD

Cliëntervaringsonderzoek PREM Chronische Zorg - COPD RAPPORTAGE Cliëntervaringsonderzoek PREM Chronische Zorg - COPD Ketenzorg Friesland februari 2018 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Aanleiding en doel... 2 Aanpak onderzoek... 2 Leeswijzer... 3 Resultaten...

Nadere informatie

Peer review EBM. Ontwikkeld door WVVK in opdracht van Pro-Q-Kine

Peer review EBM. Ontwikkeld door WVVK in opdracht van Pro-Q-Kine Peer review EBM Inleiding Doelstellingen? Attitude: bereid zijn om evidence based te handelen, om expertise te delen, om evidentie te bespreken Kennis: wat is EBM, wat is evidentie, wat is een richtlijn,

Nadere informatie

Implementatie van Samen Beslissen

Implementatie van Samen Beslissen Implementatie van Samen Beslissen Successen en uitdagingen Drs. Hoda Al-Itejawi, arts-onderzoeker VU Medisch Centrum Overzicht Implementatie-studie Implementatiegraad Evaluatie en gebruik van de keuzehulp

Nadere informatie

Waar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol?

Waar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol? Hoe word ik beter in geschiedenis? Als je beter wilt worden in geschiedenis moet je weten wat er bij het vak geschiedenis van je wordt gevraagd, wat je bij een onderwerp precies moet kennen en kunnen.

Nadere informatie

AGREE INSTRUMENT - The AGREE Collaboration EEN BEOORDELINGSINSTRUMENT VOOR ONDERZOEK EN EVALUATIE VAN RICHTLIJNEN. September 2001

AGREE INSTRUMENT - The AGREE Collaboration EEN BEOORDELINGSINSTRUMENT VOOR ONDERZOEK EN EVALUATIE VAN RICHTLIJNEN. September 2001 AGREE INSTRUMENT - EEN BEOORDELINGSINSTRUMENT VOOR ONDERZOEK EN EVALUATIE VAN RICHTLIJNEN The AGREE Collaboration September 2001 www.agreecollaboration.org www.agreecollaboration.org COPYRIGHT EN REPRODUCTIE

Nadere informatie

op zoek naar good practices

op zoek naar good practices Werken met psychische klachten op zoek naar good practices Presentatie Congres Mensenwerk 9 februari 2015 Philip de Jong en Femke Reijenga Agenda 1. Het onderzoek 2. De bevindingen 3. De betekenis 4. Discussie

Nadere informatie

Platform Mantelzorg Amsterdam

Platform Mantelzorg Amsterdam Reactie van het Platform Mantelzorg Amsterdam op het conceptrapport Naar een continuüm van respijtzorg in 2015 RIGO Research en Advies 8 maart 2013 Reactie van het Platform Mantelzorg Amsterdam op de concept

Nadere informatie

Conjunct Analyse onder professionals ter ondersteuning van de Zorgstandaard Bipolaire Stoornissen

Conjunct Analyse onder professionals ter ondersteuning van de Zorgstandaard Bipolaire Stoornissen Improving Mental Health by Sharing Knowledge Conjunct Analyse onder professionals ter ondersteuning van de Zorgstandaard Bipolaire Stoornissen Bob van Wijngaarden 18 maart 2016 Wat is Conjunct Analyse?

Nadere informatie

Advies van de Wetenschappelijke Commissie Wijkaanpak

Advies van de Wetenschappelijke Commissie Wijkaanpak Advies van de Wetenschappelijke Commissie Wijkaanpak De Wetenschappelijke Commissie Wijkaanpak is in 2010 ingesteld door de Minister van Wonen, Wijken en Integratie met als opdracht de Minister te adviseren

Nadere informatie

Paramedisch OnderzoekCentrum

Paramedisch OnderzoekCentrum IMPLEMENTATIE: welke weg? Prof.dr. Rob Oostendorp Dr. Michel Wensing Prof.dr. Richard Grol Implementatie Kenmerken implementatie (ZON, 1997; Gezondheidsraad, 2000). Procesmatige en planmatige invoering.

Nadere informatie

Cliëntervaringsonderzoek PREM Chronische Zorg - Astma

Cliëntervaringsonderzoek PREM Chronische Zorg - Astma RAPPORTAGE Cliëntervaringsonderzoek PREM Chronische Zorg - Astma Ketenzorg Friesland februari 2018 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Aanleiding en doel... 2 Aanpak onderzoek... 2 Leeswijzer... 3 Resultaten...

Nadere informatie

Samenvatting. Nieuwe ontwikkelingen in de palliatieve zorg: kwaliteitsindicatoren en het palliatieve zorgcontinuüm.

Samenvatting. Nieuwe ontwikkelingen in de palliatieve zorg: kwaliteitsindicatoren en het palliatieve zorgcontinuüm. Samenvatting Nieuwe ontwikkelingen in de palliatieve zorg: kwaliteitsindicatoren en het palliatieve zorgcontinuüm Samenvatting 173 Vanaf halverwege de jaren '90 is palliatieve zorg door de Nederlandse

Nadere informatie

Multimorbiditeit & Klinisch redeneren. Karin Timm Hester Vermeulen

Multimorbiditeit & Klinisch redeneren. Karin Timm Hester Vermeulen Multimorbiditeit & Klinisch redeneren Karin Timm Hester Vermeulen Mw B Voorstellen Gezondheidsprobleem Multimorbiditeit Twee of meer (chronische) ziekten tegelijkertijd Bijna 2 miljoen mensen! Bij 2/3

Nadere informatie

HOOFDRAPPORTAGE ONDERZOEK TEVREDENHEID 2017 WMO VERVOER - VLISSINGEN.

HOOFDRAPPORTAGE ONDERZOEK TEVREDENHEID 2017 WMO VERVOER - VLISSINGEN. ONDERZOEK TEVREDENHEID 2017 WMO VERVOER - VLISSINGEN HOOFDRAPPORTAGE www.klantok.nl O Inhoudsopgave Æ Inleiding 3 Æ Samenvatting 4 Æ Een overall beeld 5 Het onderzoek 5 Toegekend eindcijfer vervoer 6 Beoordeling

Nadere informatie

Feedbackformulier voor de kwaliteit van de praktijkvoering Standaard

Feedbackformulier voor de kwaliteit van de praktijkvoering Standaard Feedbackformulier voor de kwaliteit van de praktijkvoering Standaard Instructie Dit formulier is bestemd voor zelfevaluatie van de kwaliteit van de praktijkvoering en wordt door de visiteurs gebruikt voor

Nadere informatie

Linda van Saase november 2016

Linda van Saase november 2016 Beeldvorming, rationaliteit en wenselijkheid voor dure oncologische geneesmiddelen Status van de referentiewaarden per QALY Linda van Saase 2016127833 29 november 2016 Beeldvorming, rationaliteit en wenselijkheid

Nadere informatie

Samenvatting Beleidsplan Kwaliteit 2015-2017

Samenvatting Beleidsplan Kwaliteit 2015-2017 Samenvatting Beleidsplan Kwaliteit 2015-2017 Inleiding De Nederlandse Vereniging voor Urologie (NVU) heeft als doel kwaliteitsverbetering te bewerkstelligen bij iedere uroloog ten gunste van iedere patiënt.

Nadere informatie

FUMO deelnemersonderzoek 2015

FUMO deelnemersonderzoek 2015 FUMO deelnemersonderzoek 2015 FUMO Projectgroep Tevredenheidsonderzoek 5 november 2015 1 Inleiding Om te achterhalen op welke wijze de deelnemers aankijken tegen de prestaties van de FUMO, heeft de directie

Nadere informatie

Samenvatting Samenvatting

Samenvatting Samenvatting Samenvatting Samenvatting Binnen het domein van hart- en vaatziekten is een bypassoperatie de meest uitgevoerde chirurgische ingreep. Omdat bij een hartoperatie het borstbeen wordt doorgesneden en er meestal

Nadere informatie

VAN KLINISCHE ONZEKERHEID NAAR EEN ZOEKSTRATEGIE

VAN KLINISCHE ONZEKERHEID NAAR EEN ZOEKSTRATEGIE VAN KLINISCHE ONZEKERHEID NAAR EEN ZOEKSTRATEGIE Drs. Willemke Stilma Docent verpleegkunde HvA Mede met dank aan dr. Anne Eskes 1 INHOUD 5 stappen EBP Formuleren van een klinische vraagstelling PICO Zoekstrategie

Nadere informatie

NHG-Standaarden voor de praktijkassistente 2010

NHG-Standaarden voor de praktijkassistente 2010 NHG-Standaarden voor de praktijkassistente 2010 In NHG-Standaarden voor de praktijkassistente 2010 zijn de NHG-Standaarden voor huisartsen toegankelijk gemaakt voor praktijkassistentes. Als zodanig is

Nadere informatie

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de

Nadere informatie

17-5-2014 GEFELICITEERD! Evidence-based logopedie. Evidence-based logopedie: 10 jaar! Taakverdeling. Wat ben jij? @hannekekalf

17-5-2014 GEFELICITEERD! Evidence-based logopedie. Evidence-based logopedie: 10 jaar! Taakverdeling. Wat ben jij? @hannekekalf Evidence-based logopedie - wat is er in 10 jaar veranderd? GEFELICITEERD! Dr. Hanneke Kalf hanneke.kalf@radboudumc.nl www.hannekekalf.nl @hannekekalf 15 mei 2014 @hannekekalf Evidence-based logopedie:

Nadere informatie

De kunst van fouten maken

De kunst van fouten maken De kunst van fouten maken Programma De kunde van patiëntveiligheid Kick-off Inleiding patiëntveiligheid Pauze De kunst van het zien en leren van incidenten VIM Human Factor Engineering Video Inleiding

Nadere informatie

Totstandkoming en methoden. NHG-Behandelrichtlijn Traumatische wonden en bijtwonden

Totstandkoming en methoden. NHG-Behandelrichtlijn Traumatische wonden en bijtwonden Totstandkoming en methoden NHG-Behandelrichtlijn Traumatische wonden en bijtwonden april 2017 Totstandkoming en methoden NHG-Behandelrichtlijn Traumatische wonden en bijtwonden Utrecht, 19 april 2017 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Rapport. Eigen regie en zelfredzaamheid ; een enquête onder senioren

Rapport. Eigen regie en zelfredzaamheid ; een enquête onder senioren Rapport Eigen regie en zelfredzaamheid ; een enquête onder senioren Woerden, juli 2014 Inhoudsopgave I. Omvang en samenstelling groep respondenten p. 3 II. Wat verstaan senioren onder eigen regie en zelfredzaamheid?

Nadere informatie

Totstandkoming en methoden. NHG-Behandelrichtlijn Wratten (verrucae vulgares/plantares)

Totstandkoming en methoden. NHG-Behandelrichtlijn Wratten (verrucae vulgares/plantares) Totstandkoming en methoden NHG-Behandelrichtlijn Wratten (verrucae vulgares/plantares) Utrecht, 1 november 2016 Inhoudsopgave 1 Samenstelling werkgroep 3 2 Inleiding 4 2.1 Doel van de NHG-Behandelrichtlijn

Nadere informatie

Cliëntervaringsonderzoek PREM Chronische Zorg Diabetes Mellitus type 2

Cliëntervaringsonderzoek PREM Chronische Zorg Diabetes Mellitus type 2 RAPPORTAGE Cliëntervaringsonderzoek PREM Chronische Zorg Diabetes Mellitus type 2 Ketenzorg Friesland februari 2018 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Aanleiding en doel... 2 Aanpak onderzoek... 2 Leeswijzer...

Nadere informatie

Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis

Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Samenvatting Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Hoofdstuk 1 bevat de algemene inleiding van dit proefschrift. Dit hoofdstuk

Nadere informatie

Voorbeeld adviesrapport MedValue

Voorbeeld adviesrapport MedValue Voorbeeld adviesrapport MedValue (de werkelijke naam van de innovatie en het ziektebeeld zijn verwijderd omdat anders bedrijfsgevoelige informatie van de klant openbaar wordt) Dit onafhankelijke advies

Nadere informatie

Knelpunten en uitgangsvragen

Knelpunten en uitgangsvragen Knelpunten en uitgangsvragen Hieronder zijn de geconstateerde knelpunten weergeven zoals die met de projectgroep waren geformuleerd (kolom 1 en 2), en die gemiddeld genomen door alle deelnemende beroepsverenigingen

Nadere informatie

Zorgvraag/aandoening(en) waarop de kwaliteitsstandaard betrekking heeft:

Zorgvraag/aandoening(en) waarop de kwaliteitsstandaard betrekking heeft: Aanbiedingsformulier Op grond van dit aanbiedingsformulier heeft Zorginstituut Nederland getoetst of de kwaliteitsstandaard voldoet aan de criteria uit het Toetsingskader. Dit document speelt een essentiële

Nadere informatie

Samenvatting. Adviesaanvraag

Samenvatting. Adviesaanvraag Samenvatting Adviesaanvraag De afgelopen decennia is de omvang en het maatschappelijk belang van toezicht op de gezondheidszorg gegroeid. De introductie van marktwerking, de privatisering en de toenemende

Nadere informatie

Palliatieve Zorg. Onderdeel: Kwalitatief onderzoek. Naam: Sanne Terpstra Studentennummer: 500646500 Klas: 2B2

Palliatieve Zorg. Onderdeel: Kwalitatief onderzoek. Naam: Sanne Terpstra Studentennummer: 500646500 Klas: 2B2 Palliatieve Zorg Onderdeel: Kwalitatief onderzoek Naam: Sanne Terpstra Studentennummer: 500646500 Klas: 2B2 Inhoudsopgave Inleiding Blz 2 Zoekstrategie Blz 3 Kwaliteitseisen van Cox et al, 2005 Blz 3 Kritisch

Nadere informatie

Werkinstructies voor de CQI Spierziekten

Werkinstructies voor de CQI Spierziekten Werkinstructies voor de 1. De vragenlijst Waarvoor is de bedoeld? De is bedoeld om de kwaliteit van zorg rond de behandeling van spierziekten in het ziekenhuis en in het revalidatiecentrum te meten vanuit

Nadere informatie

Patiënt-gerapporteerde uitkomstindicatoren vanuit patiënt perspectief

Patiënt-gerapporteerde uitkomstindicatoren vanuit patiënt perspectief Patiënt-gerapporteerde uitkomstindicatoren vanuit patiënt perspectief Mr. Heleen Post,Team manager Kwaliteit, NPCF Dr. Ildikó Vajda, Beleidsmedewerker zeldzame aandoeningen, VSOP Dr. Philip van der Wees,

Nadere informatie

Klanttevredenheidsonderzoek DBC COPD - Eerste lijn (2011)

Klanttevredenheidsonderzoek DBC COPD - Eerste lijn (2011) Klanttevredenheidsonderzoek DBC COPD - Eerste lijn (2011) Inhoudsopgave Verslag 2-4 Grafieken 5-10 Samenvatting resultaten 11-16 Bijlage - Vragenlijst 17+18 Cohesie Cure and Care Hagerhofweg 2 5912 PN

Nadere informatie

Lectoraat Acute Intensieve Zorg

Lectoraat Acute Intensieve Zorg Dr. Lilian Vloet (projectleider) Marijke Noome MSc (onderzoeker en verpleegkundige) Drs. Boukje Dijkstra (onderzoeker en IC-verpleegkundige) Lectoraat Acute Intensieve Zorg Inhoud Aanleiding project End-of-life

Nadere informatie

PROM-toolbox. Voorbeeld: Kwaliteit van leven als uitkomstmaat in de zorg voor kinderen met obesitas

PROM-toolbox. Voorbeeld: Kwaliteit van leven als uitkomstmaat in de zorg voor kinderen met obesitas https://www.zorginzicht.nl/kennisbank/paginas/prom-toolbox.aspx PROM-toolbox Tools voor de selectie en toepassing van PROMs in de gezondheidszorg Voorbeeld: Kwaliteit van leven als uitkomstmaat in de zorg

Nadere informatie