BODEMBREED INTERREG Resultaten veldonderzoek 2009 nateelt groenbemesters

Transcriptie

1 BODEMBREED INTERREG Resultaten veldonderzoek 2009 nateelt groenbemesters Onderdeel: Werkgroep 3 Document: Rapport Tijdstip: september 2010 Versie: 2 Status: Definitief Opgesteld: Hooibeekhoeve, Gert Van de Ven

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Wat te zaaien na maïs? De vraag is: wat is een goede groenbemester om na maïs te zaaien? Een goede groenbemester, die veel organische stof levert en voldoende nutriënten vastlegt en terug beschikking stelt, vormt liefst een grote bladmassa en doorwortelt de bodem diep. Wil men de groenbemester, of beter gezegd nateelt, maaien als veevoer, moet het gewas ook nog een behoorlijke voederwaarde hebben. Binnen het aanbod van groenbemesters, is de keuze door het late oogsttijdstip van maïs eerder beperkt. Wil men bij een laat zaaitijdstip toch nog een goede beginontwikkeling halen dan zijn grassen en granen, en dan vooral en Italiaans raaigras, zowat de enige mogelijkheden. In de praktijk zaait men dan hoofdzakelijk ook deze twee gewassen uit. Beide gewassen hebben hun voor- en nadelen. Italiaans raaigras gaat doorgaans de bovengrond intensief doorwortelen en vooral hier stikstof opnemen. Italiaans raaigras heeft bovendien een goede voederwaarde. Rogge ontwikkelt zich iets beter bij minder gunstige omstandigheden. Dit wintergraan wortelt dieper en kan ook in de onderste lagen stikstof gaan opnemen. Rogge heeft een lagere voederwaarde heeft dan Italiaans raaigras en past daarom minder goed in het rantsoen van hoogproductieve koeien. Een combinatie van beide gewassen zou enkele voordelen met zich meebrengen. Een betere doorworteling van de verschillende grondlagen kan er voor zorgen dat er over een ruimer gebied stikstof opgenomen. Het resultaat naar het nitraatresidu zou hierdoor beter zijn dan wanneer of Italiaans raaigras afzonderlijk wordt uitgezaaid. De voederwaarde van dit mengsel zal wellicht hoger liggen dan van alleen, doch lager dan van Italiaans raaigras. De markt biedt heden reeds mengsels van en Italiaans raaigras aan. Niet alleen een combinatie van en Italiaans raaigras zou voordelen opleveren ten opzichte van de gewassen afzonderlijk. Ook mengsels van Italiaans raaigras met en mengsels van verschillende granen zouden door een betere beginontwikkeling, een betere doorworteling en meer bladmassa bij late zaai perspectieven bieden naar het nitraatresidu. De vraag is wat de voederwaarde van zulke mengsels is. Vaak wordt ook aangegeven dat de kost van deze mengsels lager ligt dan van zuiver Italiaans raaigras of. Een nieuwigheid op de markt is Japanse haver. Ten opzichte van de andere granen zou dit gewas vorstgevoeliger zijn. Japanse haver zou ook een bestrijdend effect hebben op Pratylenchus penetrans. Over dit gewas is echter nog weinig bekend, zeker niet wat de mogelijkheden zijn bij een late zaai. Buiten grasachtigen zijn er weinig mogelijkheden door de late zaai. De Nederlandse lijst van vanggewassen na maïs vermeldt ook bladrammenas en bladkool. De meeste zaadfirma s geven echter aan de bladrammenas voor begin september dient gezaaid te worden en ook de ervaringen in de praktijk met de late zaai van bladrammenas zijn negatief. Eventueel is wel een alternatief. Deze koolachtige kan tot eind oktober gezaaid worden. Het gewas heeft een zeker stikstofopnemend vermogen en is goed winterhard. Bijkomend voordeel zou zijn dat Rhizoctonia en bepaalde nematoden niet vermeerdert. En dit omwille van de aanwezige glucosinolaten die koolachtigen bevatten. Bladkool kan ook vervoerderd worden.

3 Op een beperkte demo op de Hooibeekhoeve bleek het gewas de strenge winter van goed te doorstaan doch de ontwikkeling bleef achter door het later zaaitijdstip (15 oktober) en de wildschade in het voorjaar. Wintererwten zouden volgens de literatuurgegevens ook tot half oktober kunnen worden gezaaid. Als vlinderbloemige kan dit gewas nog een zekere hoeveelheid stikstof aanbrengen die uit de lucht gebonden wordt. De ervaringen met wintererwten zijn echter zeer beperkt. Al deze gewassen of mengsels van gewassen ontwikkelen zich immers op hun specifieke manier. Een snellere beginontwikkeling, meer bladmassa, intensievere of diepere beworteling,.. kunnen hun invloed hebben op de hoeveelheid organische stof die ze achterlaten. Tevens bepaalt de ontwikkeling van de groenbemester ook de opname en vastlegging van stikstof in het najaar en heeft bijgevolg mogelijk een belangrijke op het nitraatresidu. De ontwikkeling van groenbemesters heeft ook een invloed op de volgteelt maïs. Zoals al aangehaald legt de groenbemester een hoeveelheid nutriënten vast tijdens zijn groei. Na het onderwerken van de groenbemester komen bij vertering deze vastgelegde voedingstoffen terug ter beschikking van de volgteelt maïs. Zodoende levert de groenbemester nog een bijdrage aan de bemesting. In hoeverre een groenbemester zich zal ontwikkelen hangt ook samen met het zaaitijdstip. Kuilmaïs wordt geoogst van 20 september tot half oktober. Hoe later de oogst, hoe later ook het zaaitijdstip van de groenbemester zal zijn wat de ontwikkeling van het gewas sterk kan remmen. Hierbij is te verwachten dat bepaalde groenbemesters zich beter zal ontwikkelen in minder gunstige omstandigheden. Anderzijds bestaat het risico dat een groenbemester in warme weersomstandigheden in de winter of het vroege voorjaar. Nog (te) fors ontwikkelt veel vocht aan de bodem kan onttrekken wat, bij droogteproblemen kan geven bij de vochtvoorziening van de volgteelt maïs. Eventueel kunnen er zich ook problemen voordoen bij het onderwerken van het gewas. Een belangrijke kanttekening is wel dat in het verleden groenbemesters zonder problemen konden bemest worden De huidige mestwetgeving maakt dit quasi onmogelijk. Hierdoor is de vraag hoe de groenbemesters zich gaan ontwikkelen zonder bemesting en wat dan hun opbrengst, voederwaarde, is. Met dit project is het de bedoeling volgende zaken na te gaan: - zijn er alternatieven voor en Italiaans raaigras als groenbemester na maïs? - hoe ontwikkelt een groenbemester zich bij een late(re) zaai na maïs in de huidige praktijkomstandigheden. - Hoeveel stikstof legt een groenbemester nog vast bij een late zaai en wat is de invloed op het nitraatresidu vergeleken met een vroege zaai of braak. Deze proef wordt medegefinancierd door de provincie Antwerpen en verliep met medewerking van Barenbrug, Clovis Matton, Joordens zaden, Innoseeds, Limagrain en Philip Seeds.

4 2. Teeltgegevens 2.1. Algemeen Perceel KHK BEMT Voorteelt kuilmaïs 2009 Bodem Standaardgrondontleding datum staalname grondsoort lichte zandleem ph-kcl 5,7 C in % 1,8 Fosfor 31 Kalium 16 Magnesium 18 Calcium 89 Natrium <0,9 Grondbewerkingen optrekken cultivator Zaai datum vroeg datum laat zaaien met pijpenzaaimachine Oogst datum 7/04/2010

5 3. Proefopzet 3.1. Objecten Tabel 1: Overzicht aangelegde objecten object geen groen bemester festulolium Japanse haver zaaitijdstip zaadhoeveelheid kg/ha vroeg 100 laat 100 vroeg 30 laat 30 vroeg laat vroeg 25 laat 25 vroeg 10 vroeg 100 laat 100 vroeg 35 laat 35 vroeg 40 vroeg Proefplan en uitvoering 15m geen groen bemester + italiaans raaigras + italiaans raaigras vroeg laat vroeg laat vroeg laat vroeg laat vroeg vroeg laat vroeg laat vroeg vroeg G101 G102 G103 G104 G105 G106 G107 G108 G109 G110 G111 G112 G113 G114 G115 G116 + festulolium Japanse haver 15m + italiaans raaigras vroeg vroeg vroeg laat vroeg laat vroeg laat vroeg vroeg vroeg laat vroeg laat laat G201 G202 G203 G204 G205 G206 G207 G208 G209 G210 G211 G212 G213 G214 G215 G216 Japanse haver geen groen bemester + festulolium + italiaans raaigras 15m + festulolium geen groen bemester + italiaans raaigras laat vroeg vroeg vroeg laat laat laat laat laat vroeg vroeg vroeg vroeg vroeg vroeg G301 G302 G303 G304 G305 G306 G307 G308 G309 G310 G311 G312 G313 G314 G315 G316 Japanse haver + italiaans raaigras

6 De oppervlakte per object bedraagt 6 x 15 m en dit in 3 herhalingen. Voor de zaai werd er per parallel een bodemstaal van de laag 0-90cm voor de bepaling van het nitraatresidu. In de periode 1 oktober 15 november (sperperiode mestdecreet) en bij de oogst werd er nogmaals N-stalen genomen per veldje. Begin april werd er per veldje 1 m² geoogst en gewogen voor de bepaling van de droge stofopbrengst. Op het zelfde moment werden ook stalen genomen ter bepaling van de wortelmassa. Zowel het bovengrondse als ondergrondse gedeelte het stikstofgehalte bepaald. 4. Resultaten en bespreking 4.1. Vorstgevoeligheid Japanse haver en toonden zich het meest gevoelig voor de vorst. Reeds bij het intreden van de eerste nachtvorst eind november was dit zichtbaar bij Japanse haver. De koude temperaturen in december zorgde ervoor dat het gewas helemaal doodvroor. Italiaans raaigras Japanse haver Figuur 1: Japanse haver 22 jan 10 Winterbladkool leek het koude weer goed te hebben doorstaan. Kort na de vorstperiode, met temperaturen tot -15 C, was er weinig te zien aan het gewas. Echter de weken nadien kwijnde het gewas weg. Bij oogst begin april was er een lichte hergroei. 22 jan 16 mrt 31 m rt Figuur 2:

7 De overige groenbemesters, grassen en granen, vertoonden geen vorstschade Opbrengstgegevens De oogst vond plaats op 7 april. Per veldje werd er 1 m² geoogst. De bladmassa is de hoeveelheid gewas afgeknipt met een grasschaar, de wortelmassa bestaat uit de wortels en stoppel. Voor de bepaling van de wortelmassa gebeurde er een selectie van de objecten kg DS/ha laat vroeg laat + vroeg + laat vroeg laat vroeg laat vroeg laat + festulolium Grafiek 4: Oogstresultaten bladmassa

8 kg DS/ha laat vroeg laat vroeg laat vroeg laat +... Grafiek 5: Oogstresultaten wortelmassa kg DS/ha blad wortel laat vroeg laat vroeg laat vroeg laat raaig... Grafiek 6: Oogstresultaten totale plan Uit grafiek 6 blijkt dat de hoeveelheid organisch materiaal een groenbemester levert voornamelijk uit wortels bestaat. Gemiddeld genomen is de verhouding wortel/blad 80/20. De granen hebben vergeleken met de grassen iets meer blad en wat minder wortels. In grafiek 4 en 5 is dit duidelijk te merken. De hoogste bladopbrengst bij de vroege zaai werd gemeten bij, zowel bij enkel als bij de combinatie met Italiaans raaigras en bij. De grootste hoeveelheid wortels kwam voor bij het mengsel Italiaans raaigras-

9 -festulolium terwijl de hoeveelheid blad beperkt was bij deze groenbemester. Ook de andere grassen hadden een hogere wortelmassa. De resultaten van de late zaai liggen dezelfde lijn als de vroege zaai. Rogge en halen ook hier de hoogste opbrengsten. De hoeveelheid wortels liggen bij de late zaai wat hoger dan bij de vroege zaai. Het mengsel van en Italiaans raaigras blijft wel wat achter op het object waar enkel was uitgezaaid. De combinatie van Italiaans raaigras met raaigras benadert de gewasopbrengst van het mengsel Italiaans raaigras Ondanks de vorstschade stond er bij nog een kleine hoeveelheid gewas op. De hoeveelheid wortels bedroeg duidelijk meer dan de bladmassa Van Japanse haver is er geen opbrengstbepaling gebeurd omwille van te grote vorstschade Stikstofbepalingen bodem Voor de zaai van de groenbemesters was er 319 kg NO 3- -N/ha in de bodem aanwezig. Nadien werden de stalen per veldje genomen op 17 november 2009 en 7 april ,0 270,0 225,0 kg NO3/ha 180,0 135,0 90,0 45,0 0,0 geen groenbemester laat vroeg laat + vroeg vroeg vroeg vroeg + festulolium japanse haver Grafiek 7: Nitraatresidu 0-90cm 17 november.

10 80,0 70,0 60,0 kg NO3/ha 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 geen groenbemester laat vroeg laat + vroeg + laat vroeg laat vroeg laat vroeg laat + festulolium japanse haver Grafiek 8: Nitraatresidu 0-90cm 7april Het Vlaamse mestdecreet bepaalt dat in de periode van 1 oktober tot 15 november er maximaal 90 kg NO3/ha in de laag 0-90cm aanwezig mag zijn. Geen enkele groenbemesters voldoet aan de norm. Vergeleken met de andere groenbemesters, en waar er geen groenbemester stond, was er bij de vroege zaai +Italiaans raaigras en een lagere hoeveelheid aanwezig. Bij de oogst op 7 april werd waar er geen groenbemester was gezaaid meer stikstof gemeten dan op de veldjes waar er wel een groenbemester stond Stikstofbepalingen gewas kg N/ha laat vroeg laat + vroeg + laat raaig... raaig... vroeg laat vroeg laat raai... Grafiek 9: Afvoer stikstof blad bij oogst

11 25 20 kg N/ha laat vroeg laat vroeg laat vroeg laat raa... Grafiek 10: Afvoer stikstof wortel+stoppel bij oogst kg N/ha blad w ortel 5 0 laat vroeg laat vroeg laat vroeg laat + festulolium Grafiek 11: Afvoer stikstof totale plan bij oogst De stikstofopname van de groenbemesters bleef beperkt door de strenge en lange winter. Rogge (vroege en late zaai), (vroege zaai) en de combinatie raaigras-festulolium namen ca 20 kg N/ha op. Italiaans raaigras (vroege zaai), (vroege zaai) en de late zaai namen tussen de 10 en 15 kg N/ha op. De opname van was, ondanks de vorstschade, vergelijkbaar met een late zaai van Italiaans en. 5. Besluit Het doel van deze proef was na te gaan welke groenbemesters zich het best lenen om na maïs in te zaaien. Hiervoor werden op twee tijdstippen een aantal groenbemesters of combinatie van

12 gewassen uitgezaaid. De strenge, en lange, winter van stelde de verschillende groenbemesters op de proef. De vroege zaai kon zich nog behoorlijk ontwikkelen door het goed weer in de weken na de zaai. De late zaai, 3 weken na de vroege zaai, had reeds kort na de zaai te lijden onder de weersomstandigheden wat zich duidelijk in de ontwikkeling. Algemeen kan gesteld worden dat de granen ( en ) in de gegeven omstandigheden het beste resultaat gaven. Japanse haver toonde zich het meest vorstgevoelig en vroor in december dood.