Begeleiders met ervaringsdeskundigheid in ggz-teams

Transcriptie

1 MGv nicole van erp, annemieke hendriksen & marjo boer Begeleiders met ervaringsdeskundigheid in ggz-teams Sinds 2004 biedt het roc Zadkine in Rotterdam een tweejarige spw4- opleiding (Sociaal Pedagogisch Werk) tot Begeleider in de ggz met Ervaringsdeskundigheid (bge-opleiding) Krijgen deze begeleiders vanuit de opleiding voldoende bagage mee om hun ervaringsdeskundigheid in te zetten en hoe vergaat het de begeleiders in de praktijk? In 2008 voerde het Trimbos-instituut in samenwerking met het roc Zadkine een kwalitatief onderzoek uit naar de scholing en inzet van begeleiders in de ggz met ervaringsdeskundigheid (bge ers) Het onderzoek beoogde inzicht te geven in de ervaringen, opbrengsten en knelpunten van de inzet van bge ers, om te komen tot een goede afstemming van de opleiding en de (leer)werkplekken van de bge ers Het onderzoek bestond uit een literatuurstudie, semi-gestructureerde interviews met tien bge-studenten en twaalf afgestudeerde bge ers over hun ervaringen met de opleiding en het werkveld, en een groepsinterview met docenten van de bge-opleiding Verder zijn in zeven ggz-teams (Altrecht, BavoEuropoort, De Grote Rivieren, ggz Delfland, Pameijer, Parnassia en ggz Eindhoven) semi-gestructureerde interviews afgenomen met de teamleider, teamleden en cliënten (zie ook Van Erp ea, 2008) Wat zijn ervaringsdeskundigen? In 2008 waren er in Nederlandse ggz-instellingen ongeveer 250 betaalde ervaringsdeskundigen werkzaam (Knooren & Van Haaster, 2008) Ervaringsdeskundigen ontlenen hun expertise aan eigen ervaringen met

2 Eind jaren negentig ontstonden vanuit de cliëntenbeweging de eerste cursussen en programma s die gericht waren op de ontwikkeling en inzet van ervaringskennis Voorbeelden hiervan zijn de cursussen Herstellen doe je zelf, Werken met eigen ervaring en het hee-programma (Herstel, Empowerment en Ervaringsdeskundigheid) Ook zochten cliëntenorganisaties samenwerking met hbo- en mbo-instellingen, waaruit onder meer de toedbegeleiders met ervaringsdeskundigheid in ggz-teams het overleven van een psychische aandoening en aan hun cliëntenrol in de psychiatrie (Boevink, 2005) Zij kunnen op diverse manieren worden ingezet: in de hulpverlening, bij medezeggenschap en belangenbehartiging, zelfhulp en herstel, voorlichting, en bij training en onderzoek (Van Slooten en Van Bekkum, 2005) Ervaringsdeskundigen die als hulpverlener gaan werken, zijn er in twee varianten: de hulpverlener met ervaringsdeskundigheid die opgeleid is in reguliere hulpverleningsmethodieken, maar die wordt aangenomen om zijn ervaringsdeskundigheid aan te wenden, en de ervaringswerker bij wie het vooral te doen is om de ervaringsdeskundigheid In beide varianten worden van iemand meerdere, mogelijk conflicterende rollen verwacht: enerzijds is hij lid van een hulpverleningsteam en wordt hij verondersteld om te handelen vanuit de behandeldoelstellingen, en anderzijds moet hij het perspectief van cliënten vertolken dat geheel andere wensen en doelstellingen met zich mee kan brengen (Plooy, 2007) De ervaringsdeskundige brengt een ander soort kennis in de hulpverlening in, namelijk ervaringskennis Hierbij gaat het niet alleen om kennis over zorgbehoeften en effectieve copingstrategieën, maar ook om kennis van andere verklaringen voor psychiatrische klachten en van andere, voor het herstel van cliënten meer effectieve, behandelings- en begeleidingsmethoden (Plooy, 2007) Ervaringskennis is ook kennis over hoe de zorgsystemen werken, hoe er in de maatschappij tegen psychische problemen wordt aangekeken en hoe je als lotgenoten elkaar kunt steunen (Knooren en Van Haaster, 2008) Deze kennis wordt afgeleid uit het eigen verhaal en de verhalen van andere mensen met psychische stoornissen Ervaringsdeskundigen kunnen de volgende functies vervullen: brugfunctie (de kloof dichten tussen cliënten en hulpverleners), tolkfunctie (vertolken van het perspectief van de cliënt), ondersteunende functie (eigen kracht van cliënten versterken), kritische functie (kritische houding aannemen ten opzichte van de hulpverlening) en een drempelverlagende functie (drempel naar de hulpverlening voor cliënten verlagen) (Spiesschaert, 2005) 639 De bge-opleiding

3 van erp, hendriksen & boer opleiding (Traject Opleiding Ervaringsdeskundigheid) op hbo-niveau, en de spw4-opleidingen voor ervaringsdeskundigen op mbo-niveau voortkwamen (Knooren & Van Haaster, 2008) De eerste spw4-opleiding tot Begeleider in de ggz met Ervaringsdeskundigheid (bge-opleiding) van roc Zadkine is ontstaan uit de goal-opleiding, een functiegerichte scholing voor (assistent)begeleiders in de ggz (Bassant, 1998) Na de opleiding in Rotterdam volgden soortgelijke spw4-opleidingen in Haarlem, Utrecht, Apeldoorn en Eindhoven De bge-opleiding van roc Zadkine is een erkende spw-beroepsopleiding op niveau 4 (hoogste mbo-niveau) Het reguliere onderdeel van de opleiding leidt op in sociaal-agogische kerntaken en competenties Een sociaal-pedagogisch werker (of spw er) ondersteunt en begeleidt groepen mensen op basis van een hulpvraag De spw er kent twee varianten; de woonbegeleider en de activiteitenbegeleider In de spw-opleiding worden vaardigheden aangeleerd op het terrein van methodiek, organisatie, communicatie, verzorging en begeleiding Specifieke onderdelen van de bge-opleiding zijn een programma Ervaringsdeskundigheid, een supervisieprogramma in groepen van 3 tot 4 studenten, en meer aandacht voor psychopathologie In een addendum bij het reguliere diploma worden de extra verworven competenties op het terrein van ervaringsdeskundigheid opgenomen Het curriculum van de bge-opleiding bestaat in totaal uit 80 opleidingsdagen van 7 uur en een supervisietraject van 45 uur Onderdelen van het curriculum zijn: basis sociale wetenschappen; psychologie, sociologie en agogie; psychopathologie; sociaal-emotionele vaardigheden, interactievaardigheden met cliënten; methodische en organisatorische vaardigheden (ethische reflectie en presentie, communicatieve vaardigheden in teams en organisatie); begeleidingsvaardigheden in wonen en/of dagbesteding; cliëntenparticipatie; individuele rehabilitatiebenadering; supervisie en intervisie; herstelconcept hee-boek en reflectie op eigen herstelprocessen; programma reflectie op ervaringsdeskundigheid en empowerment gericht op cliëntbegeleiding en teamadvisering; omgaan met afstand/nabijheid, overdracht/tegenoverdracht, herstelverhaal onderzoeken, begeleiderprofielen, oefenen met eigen ervaring inbrengen, aandacht voor wij-zij-cultuur, empowerende brief en advies organisatie omschrijven (9 dagen van 7 uren en één reflectiedag)

4 begeleiders met ervaringsdeskundigheid in ggz-teams afstudeeropdrachten: individuele opdracht; maken en uitvoeren van een methodisch handelplan en groepsopdracht; het geven van een vernieuwende workshop op het terrein van de ggz en het betrekken van ervaringsdeskundigheid in beide opdrachten; opdoen van werkervaring (19 uur per week) De bge-opleiding heeft als uitstroomkwalificaties woonbegeleider of activiteitenbegeleider niveau 4 De functies waarin bge ers aan het werk gaan zijn: woonbegeleider ambulant en beschermd wonen, activiteitenbegeleider dagactiviteitencentra en werkprojecten, cliëntenbelangenbehartiger, functie bij vriendendiensten, woonbegeleider maatschappelijke opvang, ervaringswerker in act-teams, ervaringsdeskundig begeleider en begeleider bijzonder onderwijs In onderstaande tabel staan de uitstroomgegevens van de bgeopleiding vermeld 641 Tabel 1 Uitstroomgegevens bge-opleiding Jaar 1 Jaar 2 Jaar 3 Jaar 4 Jaar 5 Aantal deelnemers Geslaagden niveau Geslaagden niveau Uitvallers Nog niet afgestudeerd 4 13 Overig* Betaald werkzaam in de ggz Betaald werkzaam buiten de ggz Stage in de ggz 9 Onbekend * Overig = Nog zoekend, andere opleiding, naar eerste jaar bge Ervaringen met de bge-opleiding In de interviews met bge-studenten en afgestudeerden is vooral aandacht besteed aan de specifieke onderdelen van de bge-opleiding, namelijk het programma Ervaringsdeskundigheid en de groepssupervisie De afgestudeerden komen vrijwel allemaal uit de eerste en tweede lichting van de opleiding, toen de onderwerpen herstel en ervaringsdeskundigheid nog niet zo uitgebreid aan de orde kwamen (drie

5 van erp, hendriksen & boer lesdagen, is later uitgebreid naar tien lesdagen) Deze drie dagen waren voor sommige bge ers onvoldoende om hun ervaringsdeskundigheid in te kunnen zetten Ik vind dat ik in het begin wat te veel in de hulpverlenersrol gekneed was () De echte invulling van ervaringsdeskundigheid heb ik pas op het werk geleerd Hier kwam ik ook te weten wat het verschil was tussen rehabilitatie en herstel Ik vind dat ik vanuit de opleiding te weinig bagage heb meegekregen om ervaringsdeskundigheid echt te gaan inzetten In trainingen en rollenspellen zou veel meer ingegaan moeten worden op hoe en wanneer je je ervaringen inzet, wat je wel en niet vertelt ed (bge er) De uitbreiding van het programma Ervaringsdeskundigheid naar tien dagen heeft ervoor gezorgd dat de aansluiting tussen opleiding en werksituatie is verbeterd Door hun cliëntervaringen met elkaar en met docenten te bespreken en te onderzoeken leren de studenten de ervaringen te vertalen naar competenties als begeleider Op deze manier krijgen zij handvatten hoe ze hun ervaringsdeskundighed in de praktijk kunnen inzetten Ook wordt in het programma veel aandacht besteed aan het onderzoeken en vertellen van het eigen herstelverhaal Voor sommige studenten heeft het programma een bijdrage geleverd aan hun eigen herstelproces: De opleiding is voor mij heel belangrijk geweest Ik dacht dat ik klaar was met mijn problemen, maar door de bge ben ik gaan nadenken over mezelf en heb ik ontdekt dat er nog een grote berg lag Zonder de bge zou ik niet de persoon geweest zijn die ik nu ben De bge heeft me klaargemaakt voor het werken in de maatschappij en weer teruggebracht naar wie ik wilde zijn (bge er) Behalve het programma Ervaringsdeskundigheid speelt de groepssupervisie een belangrijke rol in de bge-opleiding De supervisie is gericht op het onderzoeken en bespreken van werkervaringen aan de hand van bepaalde leerthema s Door reflectie op zichzelf en op de praktijk leren studenten om beslissingen te nemen en hun manier van werken te verantwoorden naar cliënten en collega s Het inzetten van ervaringsdeskundigheid is hier een onderdeel van Dilemma s die de rol met zich meebrengt worden ingebracht en samen onderzoeken supervisanten en supervisor hoe deze te hanteren De dilemma s gaan over wel of niet over je ervaringen vertellen, verwachtingen van collega s, de enige persoon zijn met ervaringsdeskundigheid, wat collega s over je kunnen denken als je je ziek meldt, enzovoort Vooral de uitwisseling

6 begeleiders met ervaringsdeskundigheid in ggz-teams van ervaringen met anderen en de feedback van medestudenten worden gewaardeerd: Het stimuleert me erg om in een groep te zitten met mensen die met dezelfde dingen bezig zijn De uitwisseling onderling over werkplekken vind ik heel nuttig Verder heb ik veel theorie gehad en informatie die dingen verheldert Ik ben me bewuster geworden wat ervaringsdeskundigheid voor mij betekent De supervisie was gewoon te gek, je kon hier heel concreet dingen inbrengen en klasgenoten mee laten denken (bge-student) 643 Rol en werkzaamheden in het ggz-team De zeven ggz-teams die aan het onderzoek hebben deelgenomen zijn een rehabilitatieteam, een team begeleid zelfstandig wonen, een actteam (richt zich op cliënten die zorg mijden), een dagactiviteitencentrum, een team voor jongvolwassenen met een psychotische stoornis, een team ervaringsdeskundigen, en een oggz-team (biedt hulp aan cliënten die (dreigend) dak- en thuisloos zijn) De werkzaamheden van de bge ers komen veelal overeen met die van andere teamleden in dezelfde functie (woonbegeleider, activiteiten-begeleider, coach) Enkele bge ers hebben specifieke taken als ervaringsdeskundige: Mijn werk hier houdt in: het geven van presentaties bij instellingen en op scholen, het opzetten van zelfhulpgroepen, het begeleiden van groepen met specifieke problemen (borderline), het organiseren van communicatietrainingen voor werkers en cliënten, en individuele begeleiding van mensen die elders zijn vastgelopen Dan voel ik me echt bruggenbouwer (bge er) In het team is de rol van de bge er als hulpverlener meestal wel helder Alleen hoe men zijn of haar ervaringsdeskundigheid kan inzetten, is voor sommige bge ers nog onduidelijk Ik ben begeleider met ervaringsdeskundigheid Mijn rol als begeleider is wel helder, maar mijn rol als ervaringsdeskundige niet Dit is wel helderder geworden in de tijd, maar als de ervaringsdeskundigheid echt naar voren moet komen, zal er toch een andere draai aan gegeven moeten worden () Nu stellen we ons vragen als: moet ik binnen het team staan of er buiten, dus net als een psycholoog een apart

7 van erp, hendriksen & boer kamertje krijgen en van daaruit mijn expertise inzetten? Bij ons is besloten dat ik dezelfde taken doe als iedereen en daarnaast mijn ervaringsdeskundigheid inzet Hierbij loop ik ertegenaan dat mijn ervaringsdeskundigheid soms wat ondergesneeuwd raakt (bge er) Bij vier van de zeven teams was het werken met een ervaringsdeskundige een nieuw fenomeen, waarbij de rol en positie van de ervaringsdeskundige zich nog moesten uitkristalliseren Hierdoor was het in het begin nogal zoeken, zowel voor de bge er als voor de teamleden: T is wel door verschillende teamleden ingewerkt op de normale dingen, maar niet voldoende op de specifieke taken van ervaringsdeskundige We zijn er te snel van uitgegaan dat haar rol wel duidelijk zou zijn en ze wist wat ze moest doen () We hebben gemerkt dat het niet goed is om een ervaringsdeskundige te laten inwerken door een teamlid met een andere functie die nog zoekende is naar wat de taken van een ervaringsdeskundige moeten zijn (teamleider) Samenwerking met teamleden De meeste bge ers voelen zich geaccepteerd in het team en vinden dat zij door hun collega s serieus worden genomen Soms is dit gegroeid in de tijd Foto: Marcin Balcerzak

8 begeleiders met ervaringsdeskundigheid in ggz-teams Binnen het team werd ik geleidelijk aan steeds serieuzer genomen Zo kwam er op een gegeven moment een verpleegkundige naar me toe om te vragen of ik iets voor een cliënt kon betekenen Ook was ik voortaan altijd bij behandelplanbesprekingen aanwezig Collega s verwezen steeds vaker cliënten door naar mij, legden me situaties voor of stelden vragen aan mij (bge er) 645 Sommige bge ers ontwikkelen zich in de loop van de tijd: passen zij zich aanvankelijk nog aan, zo gauw zij meer zelfvertrouwen krijgen worden zij kritischer naar hun collega s: In het eerste jaar deed ik vooral wat van mij verwacht werd Nu in het tweede jaar ben ik meer mijn rol aan het zoeken wat betreft de inzet van ervaringsdeskundigheid Ik merk dat er daardoor ook meer conflicten zijn Dat de dingen die ik aankaart al jaren zo geweest zijn en men daar ook niet zo snel van af wil stappen (bge-student) Eén bge er voelt zich niet geaccepteerd in het team: Ik voel mij niet volledig geaccepteerd, want er is geen begrip voor mijn beperkingen Ze willen gewoon een volwaardige kracht die ze kunnen benoemen als ervaringswerker Ze stellen ook nooit vragen aan mij over mijn specialisme (bge er) Teamleiders en teamleden zeggen dat de bge er een onderdeel is van het team en wordt geaccepteerd door collega s Eén teamleider vertelt dat het goed is dat de bge er onderdeel is van het team, maar dat het gevaar bestaat dat zij hierdoor haar specifieke rol verliest: De bejegening door collega s is goed, er is totaal geen wij-zij-cultuur Het contact is heel gelijkwaardig Juist misschien té gelijkwaardig, omdat we wel specifiek iets willen met die ervaringsdeskundigheid Ze moet niet precies hetzelfde zijn als iedereen (teamleider) In één team verloopt de samenwerking binnen het team minder voorspoedig Dit komt onder andere omdat de teamleden moeite hebben met de kritische opmerkingen van de bge er en zich hierdoor aangevallen voelen De bge ers ervaren bepaalde dilemma s in de samenwerking met collega s Zo krijgen ze wel eens van collega s te horen dat ze zich te veel op hun terrein begeven

9 van erp, hendriksen & boer Het contact met collega s was soms wel lastig: zij vonden dat ik soms te veel op het terrein van de verpleegkundigen kwam Ook waren sommige hulpverleners het niet eens met mijn aanpak: zij vonden bijvoorbeeld dat je borderliners op een bepaalde manier moest benaderen en daar hield ik me niet aan Ik benaderde hen zoals ik iedereen benaderde (bge er) Ook zijn de bge ers het niet altijd eens met de aanpak van hun collega s: Ik heb de neiging een beetje een einzelgänger te zijn op het werk Met sommige collega s werk ik graag samen, maar met anderen denk ik: laat mij maar alleen werken Dat komt doordat sommige collega s werken op een manier waarvan ik denk: waar gaat dit over? Bijvoorbeeld collega s die bij bewoners meteen over hun taken beginnen als ze net wakker zijn Daar gaan mijn haren van overeind staan (bge er) Een ander dilemma is wat de bge ers aan hun collega s vertellen over hun achtergrond Sommigen hebben al in een vroeg stadium hun collega s ingelicht, anderen zijn hier wat terughoudender in Mijn collega s waren in het begin heel nieuwsgierig Uiteindelijk heb ik zelf een presentatie gegeven aan het hele team; mijn herstelverhaal verteld Iedereen was onder de indruk Daarna deden ze meer een beroep op mijn ervaringsdeskundigheid door met vragen over cliënten te komen (bge er) Teamleden weten niet zoveel van mijn verleden De teamleider en coördinator weten precies wat mijn verhaal is, maar mijn collega s niet Op mijn stageplaats wisten ze het wel, maar daardoor gingen ze me voorzichtiger behandelen en dat wil ik niet Daarom heb ik het nu bewust niet precies verteld Wel weten alle collega s dat ik ervaringsdeskundige ben en welk ziektebeeld ik heb (bge er) Contact met cliënten De meeste cliënten vinden het positief dat mensen met een achtergrond in de psychiatrie of verslaving hulpverlener worden

10 begeleiders met ervaringsdeskundigheid in ggz-teams Ik vind het een hele goede zaak dat mensen met een psychiatrische achtergrond zelf hulpverlener worden, omdat ik vind dat je zulke mensen niet uit mag sluiten van dat stukje maatschappij waar ze misschien heel hard gebruikt kunnen worden, waar ze hun kwaliteiten in kunnen zetten en er misschien zelf ook nog iets aan hebben Als ik mocht kiezen zou ik liever door een ervaringsdeskundige geholpen willen worden, omdat die de materie kent en weet hoe het is (cliënt) 647 Uitzondering hierop zijn twee cliënten die de bge er nog kennen uit de opnameperiode Voor hen is de dubbele rol van de bge er als cliënt en hulpverlener nogal verwarrend: Ik vind het belangrijk dat, voordat een ervaringsdeskundige ingezet wordt, gecontroleerd wordt of er ook cliënten zijn die haar privé kennen Dit raad ik echt af, omdat het voor beide partijen verwarrend is (cliënt) Ook voor de bge ers is het soms zoeken naar hun rol als (ex-)cliënt en hulpverlener Bijvoorbeeld in het bewaken van grenzen en het aangaan van vriendschappen Ik ben soms te betrokken bij cliënten, omdat ik ex-cliënt ben Ik moet de afstand-nabijheid steeds goed in de gaten houden In mijn opleiding is daar wel goed aandacht aan besteed (bge-student) Dan bestaat het gevaar dat je te veel lotgenoot of maatje wordt Als je je erg verwant voelt, kan het op vriendschap uitdraaien, terwijl je dan ook begeleider bent (bge-student) Meerwaarde van ervaringsdeskundigen Sommige cliënten geven aan dat de bge er over meer inlevingsvermogen beschikt dan andere hulpverleners en dat zij zich beter begrepen voelen door hem of haar Het prettige aan K vind ik dat zij ook op die andere stoel heeft gezeten Zij bezit ook de nodige ervaring en heeft moeten knokken om er bovenop te komen Toen ze hier kwam werken merkte ik meteen dat zij hier wel thuishoort; zo iemand hadden we gemist Iemand die zelf weet wat het is Ik vind dat ze over meer mensenkennis beschikt dan anderen (cliënt)

11 van erp, hendriksen & boer Cliënten ervaren het contact met de bge er als gelijkwaardiger: Andere hulpverleners proberen je ook wel te begrijpen, maar ze kunnen niet echt naast je staan en invoelen Ze leren wel over bijwerkingen van medicatie, maar zij hebben het alleen van een afstand gezien Een ervaringsdeskundige heeft ook zelf in de shit gezeten en kan daardoor goed met iemand in contact komen (cliënt) Een cliënt geeft aan dat de ervaringsdeskundige de enige was die tijdens haar psychose in staat was tot haar door te dringen: Vooral tijdens mijn psychose vond ik het contact met S heel belangrijk Op dat moment werd de crisisdienst gebeld en dat was best bedreigend, omdat ik die hulpverleners niet kende Toen kwam S er ook bij en dat was heel waardevol, omdat ik hem kende en vertrouwde () Het contact met S is het enige wat ik me nog kan herinneren van mijn psychose Hij was heel betrokken en als enige in staat om echt contact met mij te krijgen (cliënt) Verder worden sommige bge ers door cliënten gezien als een rolmodel: Sommige cliënten zien mij heel duidelijk als een rolmodel Bijvoorbeeld een bewoner die hoorde dat ik op mijn 48ste nog een opleiding ben begonnen, kwam daardoor op het idee om zelf ook nog aan een opleiding te beginnen (bge-student) Randvoorwaarden en beleid De meeste geïnterviewde bge ers zijn aangenomen in een reguliere functie (woonbegeleider, activiteitenbegeleider, coach), met in één geval de toevoeging begeleider met ervaringsdeskundigheid Eén bge-student is aangenomen in een specifieke functie, namelijk die van ervaringswerker Bij de meeste functies was wel een functieomschrijving aanwezig, maar hierin stond niets vermeld over de ervaringsdeskundigheid De afgestudeerde bge ers hebben allemaal een betaalde baan De meerderheid heeft een vast contract, anderen een jaarcontract met streven naar een vaste aanstelling De meesten werken 32 uur per week De inschaling varieert van schaal 35 tot 50 De meest voorkomende functieschalen zijn 40 en 45 De bge ers die beloond worden volgens schaal 35 zijn hier ontevreden over Eén persoon is later in onderhandeling gegaan:

12 begeleiders met ervaringsdeskundigheid in ggz-teams Toen ik mijn (spw-4) diploma gehaald heb, ben ik naar mijn werkgever gestapt Hij heeft toen mijn functie ervaringsdeskundig pedagogisch medewerker genoemd, waardoor ik meer ging verdienen Anders was ik altijd in schaal 35 blijven zitten Ook is per organisatie de inschaling voor ervaringsdeskundigen heel verschillend Ik werk totaal zelfstandig en draag veel verantwoordelijkheid Het lijkt wel dat ik minder verdien dan anderen omdat ik ervaringsdeskundige ben Dat komt volgens mij door vroeger: toen vond men het al geweldig dat een ex-patiënt weer betaald aan het werk kon Het is wel voorgekomen, toen ik om meer salaris vroeg, dat mijn werkgever stelde dat het toch ook veel voldoening gaf (bge er) 649 In de instellingen is nog weinig beleid op het terrein van ervaringsdeskundigheid ontwikkeld, al zijn er soms wel plannen in die richting Vanuit personeelsmanagement is er nog geen beleid geformuleerd ten aanzien van ervaringsdeskundigheid Ze zijn daar wel bezig, vooral met de begeleiding van ervaringsdeskundigen, om te kijken of er dingen anders geregeld moeten worden als we een ervaringsdeskundige in dienst nemen Moeten we die anders benaderen, iets extra s bieden, enzovoort En wat mogen we verwachten van deze medewerker? Hoe gaan we om met ziekteverzuim, terugval en opname in de eigen kliniek? Hier is nu nog geen algemeen beleid over (teamleider) Conclusies en aanbevelingen Het onderzoek beoogde meer inzicht te geven in de scholing en inzet van begeleiders met ervaringsdeskundigheid in ggz-teams Omdat het onderzoek zich heeft beperkt tot één opleiding, namelijk de bge-opleiding van roc Zadkine, zijn de bevindingen niet automatisch te generaliseren naar andere opleidingen De bge-opleiding onderscheidt zich van de reguliere spwopleidingen, doordat er in de opleiding meer aandacht wordt besteed aan psychopathologie, door een programma Ervaringsdeskundigheid en een groepssupervisieprogramma Met de uitbreiding van het programma Ervaringsdeskundigheid naar tien dagen is de aansluiting tussen opleiding en werkveld verbeterd De bge-studenten leren in het programma om hun eigen herstelverhaal te ontwikkelen en uit te dragen en krijgen handvatten om hun ervaringskennis in te zetten in de praktijk Binnen de groepssupervisie

13 van erp, hendriksen & boer kunnen de studenten werkervaringen uitwisselen, dilemma s onderzoeken en reflecteren zij op hun rol als ervaringsdeskundige binnen het team Hoewel de meeste bge ers redelijk tot goed functioneren binnen de hulpverleningsteams, ondervinden zij bepaalde dilemma s in hun werk die te maken hebben met hun rol als ervaringsdeskundige Zo zijn zij het niet altijd eens met de aanpak van hun collega s, maar vinden zij het lastig om hun collega s hierop aan te spreken Verder zijn sommige bge ers terughoudend naar hun collega s over hun eigen achtergrond, omdat ze bang zijn dat ze daardoor anders behandeld worden In het contact met cliënten is de dubbele rol van de bge er als cliënt en hulpverlener soms problematisch Dit speelde bij twee cliënten die de bge er uit haar opnameperiode kenden en haar ook privé ontmoetten Voor de bge ers is het soms moeilijk om niet te veel betrokken te raken bij cliënten en een lotgenoot te worden in plaats van een begeleider Uit het onderzoek blijkt dat de hulpverleningsteams onvoldoende toegerust zijn op de komst van een ervaringsdeskundige: er bestaat onduidelijkheid over zijn of haar rol in het team en beleid op het terrein van ervaringsdeskundigheid ontbreekt Om de inzet van ervaringsdeskundigen in de toekomst te verbeteren, is een aantal maatregelen nodig: Teams moeten zich voorbereiden op de komst van de ervaringsdeskundige door alle teamleden te informeren over ervaringsdeskundigheid en de taken en rollen van de ervaringsdeskundige in het team Teams moeten voldoende tijd voor begeleiding vrijmaken en deskundigen op het terrein van ervaringsdeskundigheid inschakelen bij de begeleiding In de begeleiding moet specifiek aandacht komen voor dilemma s waar ervaringsdeskundigen mee geconfronteerd worden, zoals het bewaken van de eigen grenzen en het omgaan met de dubbele rol van cliënt en hulpverlener Zowel ervaringsdeskundigen als teamleden moeten handvatten krijgen om elkaar op een constructieve manier feedback en kritiek te geven Teamleden kunnen gecoacht worden in het samenwerken met ervaringsdeskundigen en gestimuleerd worden om meer gebruik te maken van hun eigen ervaringen, waardoor de wij-zij-kloof tussen hulpverleners en cliënten verkleind wordt Om de positie van de ervaringsdeskundige in het team te verstevigen kan het team meer ervaringsdeskundigen aannemen en mogelijkheden scheppen voor intervisie met andere ervaringsdeskundigen n

14 begeleiders met ervaringsdeskundigheid in ggz-teams Literatuur Bassant, M (1998) goal: bondgenoot rond begeleid leren door ervaringsdeskundigen Passage, 7, 1, Boevink, W (2005) Lijfsbehoud, levenskunst en lessen om van te leren Ervaringskennis over herstel en empowerment Passage, 14, 4, Erp, N van, Hendriksen-Favier, A, Hoeve, M, & Boer, M (2008) Werken met begeleiders in de ggz met ervaringsdeskundigheid Een onderzoek naar voordelen, valkuilen en belangrijke condities voor de inzet en scholing van bge'ers Utrecht: Trimbos-instituut Knooren, J, & Haaster, H van (2008) Onderwijsprogramma s voor ervaringsdeskundigen Maandblad Geestelijke volksgezondheid, 6, 63, Plooy, A (2007) Ervaringsdeskundigen in de hulpverlening bruggenbouwers of bondgenoten? Tijdschrift voor Rehabilitatie, 2, Slooten, JDF van, & Bekkum, CAJ van (2005) Ervaringsdeskundigheid in act: de winst en de weerstand In CL Mulder en H Kroon (red), Assertive Community Treatment Nijmegen: Cure en Care Publishers Spiesschaert, F (2005) Ervaringsdeskundige in armoede en uitsluiting Een inleiding tot de methodiek Leuven: Acco Uit het onderzoek blijkt dat de bge-opleiding voldoende aansluit bij het werkveld, maar dat ggz-teams nog onvoldoende zijn toegerust op de komst van een bge'er Hoewel de meeste bge'ers redelijk tot goed functioneren in de teams, ondervinden zij bepaalde dilemma s in hun werk die te maken hebben met hun rol als ervaringsdeskundige Personalia N van Erp, socioloog, werkt sinds 1997 als wetenschappelijk medewerker bij het programma Reïntegratie van het Trimbos-instituut nerp@trimbosnl A Hendriksen, orthopedagoog, werkt sinds 2007 als junior wetenschappelijk medewerker bij het programma Reïntegratie van het Trimbos-instituut M Boer (begeleidingskundige) werkt als opleider en supervisor bij de spw/bge4-opleiding van het roc Zadkine Sinds 1998 geeft ze les aan ervaringsdeskundigen in de ggz en verslavingszorg 651 Samenvatting N van Erp, A Hendriksen & M Boer Begeleiders met ervaringsdeskundigheid in ggzteams b In 2008 heeft het Trimbos-instituut in samenwerking met het roc Zadkine een kwalitatief onderzoek uitgevoerd naar de scholing en inzet van begeleiders in de ggz met ervaringsdeskundigheid (bge'ers) Het onderzoek beoogde inzicht te geven in de ervaringen, opbrengsten en knelpunten van de inzet van bge'ers, om te komen tot een goede afstemming van de opleiding en de (leer)werkplekken