bulletinjaargang 17 nummer 2 juli 2014

Transcriptie

1 Konferentie Nederlandse Religieuzen bulletinjaargang 17 nummer 2 juli 2014 In veelvoud verbonden KNR jaarverslag 2013 In beeld Mijn doel is het heel maken van mensen Plony van Beek pagina 7 Gerechtigheid en vrede Religieus leven in Letland pagina 10 Religieus leven Maria heeft het beste deel gekozen Pierre Humblet pagina 46 knrbulletin

2 Redactioneel Deze extra dikke zomereditie biedt een terugblik op een aantal gebeurtenissen van het voorbije jaar in het gedeelte dat betrekking heeft op het jaarverslag over Voor het eerst is hierin ook aandacht voor een groot religieus, die in het verslagjaar overleden is: Herman Andriessen aa. Voorst komen diverse actuele onderwerpen aan de orde. Zuster Mary Ringnalda deelt met ons haar visie op overvloed en schaarste in de rubriek IN DE KNIP VAN. Het jaarthema GEROEPEN OM TE DELEN is aanleiding voor diverse andere artikelen in het kader van dat centrale onderwerp. Zuster Sara Böhmer betoogt dat het lastig is om het evangelie te prediken vanaf een paard. In de rubriek PROJEC- TEN vertelt Nora Kasrioui over het succes van Brood en Rozen in Breda. Het hart-tot-hart contact komt in beeld als de levensstijl van Ben Verberne. Ook de moeite waard is het verruimen van onze blik door kennis te nemen van het religieuze en maatschappelijke leven in Letland en in Rusland. De redactie van het bulletin wenst u een mooie zomertijd. In beeld....4 Onze betrokkenheid is onze kracht. In gesprek met Ben Verberne msc 4 Mijn doel is het heel maken van mensen In gesprek met mevrouw Plony van Beek 7 Bestuurswisselingen 9 Gerechtigheid en vrede Religieus leven in Letland 10 Geroepen om te delen De menseneconomie door Thijs Caspers (deel twee) 12 Druppels die de steen uithollen door Lieke Steinmeijer 14 Hoe kan je het evangelie van de arme Christus preken vanaf een paard? door Gerard Moorman 16 Projecten Brood en Rozen 18 In veelvoud verbonden KNR jaarverslag Varia / Korte berichten Twee zaterdagen voor jongerenwerkers Maria-symposium Wereldmaaltijd rond land grabbing Open Kloosterdag 2014 Verhuizing zusters OLV der Apostelen Nationale Vredesdag voor Religieuzen Geroepen om te delen teksten om over na te denken Colofon Het KNR-bulletin (ISSN: ) is een uitgave van de afdeling communicatie van de KNR en verschijnt vier maal per jaar. Door middel van dit bulletin wil de redactie religieuzen in Nederland en belangstellenden informeren over ontwikkelingen die zich afspelen in de wereld der religieuzen in brede zin. De redactie behoudt zich het recht voor om toegezonden kopij in te korten. Aan ieder bestuur van de bij de KNR aangesloten religieuze instituten en aan de redacties van congregatiebladen wordt een exemplaar verstrekt. Daarnaast ontvangen leden van commissies van de KNR het blad. Afzonderlijke communiteiten en individuele religieuzen kunnen het bulletin op aanvraag toegezonden krijgen. Artikelen mogen met bronvermelding overgenomen worden. Illustratie voorzijde: Kattegat bij Aarhus (WvdV) Vormgeving en lay-out: Vormweijs, Nijmegen KNR-afdeling communicatie, Postbus 111, 5201 AC s-hertogenbosch Redactiesecretariaat/Eindredactie: Will van de Ven T: , E: communicatie@knr.nl / / Het volgende nummer van het KNR-bulletin verschijnt in december Sluitingsdatum van kopij: 12 november 2014 Religieus erfgoed Nieuw leven voor verborgen kloosterschatten 36 In de knip van zuster Mary Ringnalda 38 Boeken & bladen Broeder Felix Tussen voltooien en verwachten Gastvrijheid als core business Het brilletje van Tsjechov Gedreven helpers Ramen en deuren gingen open Levensverhalen schrijven geschiedenis Betrokken 45 Goed voor je hart column Ben Verberne msc Religieus leven Maria heeft het beste deel gekozen door Pierre Humblet 46 Voorbij de horizon door Esther van de Vate o.carm. 50 Agenda knrbulletin knrbulletin

3 IN BEELD In beeld Onze betrokkenheid is onze kracht In gesprek met Ben Verberne msc Filippino s hebben nog steeds een warme plek in zijn hart, ook al is Ben Verberne msc al weer decennialang actief in Nederland. Hij vervulde tal van maatschappelijke- en bestuurlijke functies. Onlangs is hij door de Congregatio benoemd tot assistens religiosus van de Zusters van het Heilig Hart. Hij heeft de gave van het woord, zowel verbaal als schriftelijk. Veel abonnees lezen de columns van zijn hand vaak als eerste wanneer het KNR-bulletin op de mat valt. Ben Verberne msc Fanmail van een familielid Vorming Ben Verberne (Haarlem, 1939) groeide op met twee broers en twee zussen. Een onderwijzer op de lagere school wekte Ben s belangstelling voor een bestaan als missionaris. De opleiding in het Missiehuis te Driehuis Velsen bleek een gouden greep: Er was veel aandacht voor cultuur, voor literatuur en voor muziek. We hadden een geweldige leraar Nederlands. De brede vorming heb ik zeer gewaardeerd; de sfeer daar heb ik als een verademing ervaren, vooral ook vanwege de hechte vriendschappen. Ook aan de vervolgopleidingen in Brummen en Stein bewaart hij goede herinneringen, met name vanwege de kwaliteit van de docenten uit eigen MSC-gelederen. Hij was pas 24, toen hij klaar was met de priesteropleiding en moest nog wat uitrijpen, alvorens zijn verlangen naar de missie vervuld werd door een benoeming op de Filippijnen. Filippijnen De missionarissen van het Heilig Hart (MSC) waren op Mindanao werkzaam in twee bisdommen. Ben: Samen met confraters Ton Zwart en Fons Meijers, drie Filippijnse priesters en met enkele Ierse redemptoristen vormden we de pastores in het bisdom Butuan. We hebben daar echt De echte vriendschap die ik heb ervaren is het goud dat ik met me meedraag pionierswerk verricht door een pastoraal beleid van de grond te tillen, dat gericht was op de toerusting van basisgemeenschappen. Wij gingen de barrios in; de mensen waardeerden onze concrete betrokkenheid op hun dagelijkse leven. Na enkele jaren waren er in de hoofdstad van de provincie voldoende Filippijnse priesters en leken om ons werk over te nemen. Fons Meijers en ik kozen toen voor het binnenland, waar het leven moeilijk was door het ontbreken van een infrastructuur en de beperkte voedselvoorziening. Het was een spannende tijd met de New People s Army NPA. De maatschappelijke oriëntatie van de plaatselijke kerk, de radicale stellingname trok veel bevlogen jongelui. De situatie werd geleidelijk steeds meer beklemmend en in de jaren tachtig zijn negen van onze directe medewerkers vermoord. Dat leidde uiteraard tot veel discussie, tot zoeken naar antwoorden op de vraag wat het betekent om kerk te zijn te midden van het geweld. Welke rol vervul je in de machtsstrijd tussen de elite en de bevolking? De spanningen die de militarisering had opgeroepen bleven lang voelbaar. Ben heeft gewerkt onder de Manobo s, een verzamelnaam voor tientallen tribale stammen, die vooral in de centrale bergen van Mindanao leven. Door de grootschalige invasie van houtkapbedrijven, die het inheemse regenwoud hebben vernietigd, veranderde het leven van de mensen ingrijpend. In de orale tradities, in ballades en legenden hebben deze volken hun immateriële erfgoed van generatie op generatie doorgegeven. Ben herinnert zich een Manobo-legende: Zij eten vooral zoete aardappels, maïs en vis. Een legende verhaalt van vissers, die ondanks hun inspanningen niets vangen. Ze gaan door, maar resultaat blijft uit. Uiteindelijk luidt het advies aan de vissers: neem een haar van een zeemeermin en bindt deze in je net. Net als wij, geloven ook zij niet in zeemeerminnen, maar ze staan open voor de boodschap dat je nooit op moet geven. Het uithoudingsvermogen van deze mensen zegt iets van hen, van wie ze zijn. Ze kunnen uren langs de weg lopen, terwijl grote trucks afgeladen met boomstammen langs hen heen denderen. Ze gaan, maar waarheen? Ze zijn gedoemd te verdwijnen in de maalstroom van onze postkapitalistische geglobaliseerde samenleving. Ik heb veel van hen geleerd. Indrukwekkend hoe ze meeleefden toen via de radio het bericht kwam dat mijn vader overleden was. Privacy volgens Westers idee bestaat niet in hun cultuur. Wanneer jij alleen bent, menen zij dat je je eenzaam voelt en zullen ze naar je toe komen om je daarvan te verlossen. Onze calvinistische handelsgeest is ook niet aan hen besteed. Ze komen nooit uit met hun geld. Een Chinees maakt van tien luciferdoosjes elf door uit alle tien steeds enkele lucifers weg te nemen, terwijl Manobo s als ze tien doosjes verkocht hebben feest gaan vieren alsof ze tien containers vol verkocht hebben. Het is een prachtig volk; de mensen zijn naar buiten gericht en zeer communicatief. De echte vriendschap die ik heb ervaren is het goud dat ik met me meedraag. Nederland Zijn laatste standplaats als missionaris was de hoofdstad Manila en daarna keerde hij terug naar Nederland. Een missionaris ondergaat verschillende fasen in zijn contact met mensen met een andere cultuur, geschiedenis. Eerste fase is die van de verbazing en de euforie: alles is nieuw en anders dan je gewend bent. Tweede fase: het zit hier ook wel vreemd in elkaar. Er wordt JA gezegd, maar er zijn zoveel verschillende manieren van ja zeggen. En een daarvan is NEE. Je bent en blijft buitenstaander en het is goed te erkennen dat je dat bent. Derde fase: hoewel we verschillen kunnen we toch veel voor elkaar betekenen. Ten vierde: vanuit een andere visie denk je kritisch na over de samenleving waar je zelf vandaan komt. Vier aspecten van een proces. Na terugkeer moest hij eerst afkicken van het geweld en van het perspectief op armoede. Hij kon aanvankelijk nauwelijks aannemen dat hier ook armoede zou zijn. Ben: Het hervinden van de aansluiting heeft jaren geduurd. Ik dreef nog lange tijd op de energie van daar. Ik ben geholpen door de opvang van medebroeders en familie. Het is als met het uitzetten van een vis, die zwemt eerst wat onwennig rond in het water, totdat hij zich weer senang voelt en plotsklaps in de diepte verdwijnt. Na terugkeer werkte hij onder buitenlandse studenten in Wageningen en vervolgens als missiesecretaris in het bisdom Rotterdam. Zijn volgende werkkring was het mediapastoraat, gekoppeld aan een parochie in Lelystad. Ben: In die functie ben ik echt pastor geworden. Peter Denneman en Joke Litjens waren geweldige collega s; we haalden alles uit de kast. Het pastoraat onder de anonieme bellers, die contact zochten na een uitzending van een viering, heb ik als heel bijzonder ervaren. Optimaal is het wanneer pastoraat, liturgie en persoonlijke ontplooiing elkaar voortdurend bevruchten. Toen werd ik 65 en moest het paard op stal. Bestuur Hij werd in 2005 tot provinciaal gekozen, maar erkent ruiterlijk dat daar niet zijn sterkste kant ligt. Ben Verberne: Het is gelukt om steeds goede mensen om me heen te hebben. En ik heb wel empathie en dan is er de rijkdom van de eerdere fasen die je meedraagt in wat volgt. Een omvangrijke klus op het bestuursbord vormde de herhuisvesting van de groep confraters vanuit het missiehuis. Ben: De Dochters van O.L.Vrouw van het H. Hart en wij 4 knrbulletin knrbulletin

4 IN BEELD IN BEELD Uiteinde lijk komt het neer op Mijn doel is het heel maken van mensen In gesprek met mevrouw Plony van Beek hebben één en dezelfde stichter. Zij boden ons zoveel meer dan enkel een gebouw om in te wonen. Zelf ben ik pas laat in Tilburg terecht gekomen en dus ook pas laat geconfronteerd met de impact van het aanhoudend overlijden van medebroeders. De samenwerking van Europese provinciaals was een inspirerend onderdeel van zijn taak. Hij maakte lang genoeg deel uit van dat gremium om de samenwerking te kunnen zien groeien, terwijl het voorheen een agglomeratie van provincies was. Ben: Ons spirituele- en organisatorische potentieel bleef geruime tijd onderbenut. Wat ook speelde was het misbruikschandaal, dat sedert 2010 als een storm over ons heen raasde. We moesten ons oriënteren, onze plaats bepalen. Soms belandden we in de spagaat van strijdige loyaliteiten, naar de slachtoffers enerzijds en naar eigen medebroeders anderzijds. Na twee termijnen als provinciaal is zijn opvolger Jan Jetse Bol inmiddels ook aan zijn tweede termijn begonnen. Zuster Riet Komen benaderde hem met de vraag om als religieus assistent te fungeren bij de Zusters van het H. Hart. Waarom zoeken jullie geen vrouw? was Ben s wedervraag. Zuster Riet repliceerde nuchter en gevat: In Rome hebben ze toch een voorkeur voor mannen, dus geniet ervan. Ben vindt het een eervolle en zinvolle taak: Als het schip moet afmeren, laat dat dan gebeuren met eer en waardigheid voor de betrokkenen. Dat zijn we aan elkaar en aan de samenleving verplicht. Wat die zusters allemaal voor werk verricht hebben! En veel zusters zijn tot enorme persoonlijkheden uitgegroeid ondanks de beperkte vorming indertijd. Inspiratie Om God te zoeken is voor hem de regelmaat van inkeer essentieel. Vandaar dat hij vier maal per jaar enkele stille dagen doorbrengt: Dat heb ik wel nodig, want anders raak ik verslingerd. Met twee vaste wandelmaatjes gaat hij wekelijks een dag stappen. Dat geeft hem energie: Het is geweldig, dan leggen we elkaar het leven uit, kritisch en met humor. Hij kan toe met weinig slaap en geniet ten volle van de extra uren waarover hij in vergelijking met minderbedeelden beschikt: Ik hoor vaak: tsjonge jonge, je doet alsof het niet op kan. Ben: Onze samenleving kenmerkt zich door een gevarieerd religieus landschap, maar uiteindelijk komt het neer op verbondenheid met krachten die groter zijn dan ik, dan wij. Een God die liefde is en die heel concreet gestalte krijgt in verbondenheid met krachten die groter zijn dan ik, dan wij. Ben Verberne msc mensen. Hij herinnert zich de recente onverwachte ontmoeting met een kennis in de bus: Die mevrouw en ik waren onderweg naar het station en we waren omringd door allemaal jonge mensen. Het bleek de sterfdag van haar broer te zijn, die zes jaar geleden overleden was. Ik zei: het doet nog steeds zeer hè? Ze huilde en ik dacht: ik heb misschien iets te veel gezegd. Ik klopte op haar knie. Toen we uitstapten omhelsde ze me. Zulke dingen ontroeren me. En het mooie was: de jongeren om ons heen vonden het volkomen acceptabel. Het hart-tot-hart contact is de stijl van mijn leven, van onze congregatie. We zijn geen mensen van grandioze projecten. Onze betrokkenheid is onze kracht en die kan op zoveel verschillende manieren worden uitgedragen, het voegt zich steeds naar de concrete situatie. WVDV Mevrouw Plony van Beek is van huis uit psychotherapeute. Al decennialang is zij een stille kracht, die tal van orden en congregaties met adviezen ter zijde staat. Zij schuwt de openbaarheid, niet vanuit een soort valse bescheidenheid, maar vanwege de discretie, die inherent is aan haar taak. In deze bijdrage geeft ze haar visie op de vorming van religieuzen gebaseerd op een decennialange beroepspraktijk. Achtergrond Als kind tijdens de oorlog was ze getuige van menselijke gedragingen, die haar sprakeloos maakten én mateloos fascineerden, al kon ze niet bevatten wat ze zag. Ze was een stil kind, dat graag observeerde en precies kon formuleren wat ze waarnam. Mevrouw Van Beek: Dat is eigenlijk altijd zo gebleven. Die indringende oorlogservaringen bepaalden mijn studiekeuze. Ik dacht: daar moet ik meer van weten. Haar grote leergierigheid, haar drang naar perfectie en het geluk dat haar pad kruiste vormden de basis voor een succesvolle en afwisselende loopbaan. Ze werkte circa tien jaar in een psychiatrisch ziekenhuis, maar werd ontslagen toen ze in het huwelijk trad, indertijd een logische consequentie voor getrouwde vrouwen. Haar volgende werkkring was een psychologisch adviesbureau, waar ze als derde werknemer in dienst trad. Bij haar afscheid, vijftien jaar later, was er een omvangrijke klantenkring, die werd bediend door 120 werknemers. Ze overwon een ernstige ziekte, die echter vijf jaar laten weer de kop opstak. Ze besloot toen om het roer om te gooien indien ze zou herstellen. In haar resterende levensjaren zou ze zich speciaal inzetten voor gelovige mensen. Daartoe richtte ze vijfendertig jaar geleden ITOS (Instituut voor Training en Opleiding in Sociale Relaties) op. Vanaf haar zestigste levensjaar heeft ze geleidelijk haar levenswerk overgedragen en inmiddels is haar collega Thekla Schrammeijer al weer een aantal jaren directeur van dit instituut. Mevrouw Van Beek is weliswaar 80 jaar oud, maar ze werkt nog fulltime: Ik heb een contract op basis van een CAO met de Heer en die is nogal veeleisend. Want soms denk ik: Heer laat deze beker aan mij voorbijgaan, maar ik moet m leegdrinken. Ik heb een hekel aan vrome praat, daar kan ik niet goed tegen. Het is heerlijk om stevig door te werken, maar daarbij is een goede balans tussen actie en contemplatie wel van cruciale betekenis. Mijn Schepper is mijn eerste supervisor, daar spreek ik veel mee en ik voel dat Hij me bemint. Dat geeft een grote genade, waardoor ik me onafhankelijker voel van anderen. Schepsel Gods Ze leeft eenvoudig en heeft haar werkkamer als huiskamer ingericht opdat haar cliënten zich behaaglijk zullen voelen. Het is haar grote drive om mensen tot hun recht te laten komen in hun aard en gerichtheid. Mevrouw Van Beek: Ieder mens heeft een atoompje van God in zich, een speldenknopje dat we in ons dragen. Wij zijn schepselen Gods en het meest schone wat we hebben is onze seksualiteit. We zijn mooi geschapen als mens, maar we gaan helaas wat slordig met onszelf om. Vandaar mijn herhaalde appèl aan ouders: let op de vruchten van je lendenen en van je schoot. Fundamenteel zijn de twee waarden waarmee mensen ter wereld komen: een seksuele streng en een religieuze streng. Deze strengen bepalen onze emotionele ontwikkeling en onze persoonlijkheid. In de jaren vanaf de geboorte tot aan het tweede levensjaar wordt de basis gelegd voor de levenswaarden, die het kind later zal uitdragen. De strengen worden gevormd rond geboden en verboden. De religieuze streng kan pas tot ontwikkeling komen indien tegelijkertijd de seksuele streng gevormd wordt. Anders is het slechts een saus over een persoon heen. Vorming van religieuzen Ze leidt kapittels, begeleidt organisaties, superviseert besturen, individuele algemene of generale oversten van Nederlandse- en internationale ordes en congregaties. Mevrouw Van Beek: Er is geen congregatie die ik niet ken; bij sommigen ben ik al 20, 25, 40 jaar betrokken. Daar kun je niet mee te koop lopen, het behoort tot de intimiteit van de familie. Ik dien de majesteit en dus hoor ik op de achtergrond. Er rust helaas nog steeds een groot taboe op het consulteren van een psycholoog of psychiater. Haar langdurige betrokkenheid bij veel religieuze instituten bood haar inzicht in de obstakels in de vorming van religieuzen. Mevrouw Van Beek: Een algemeen probleem vormt de grote omzichtigheid, het niet-bespreken van twijfels en onzekerheden. Veel mensen waren te jong, ze hebben te vroeg een keuze gemaakt voor het religieuze leven, ze wisten nog niet wie ze waren. Dat geldt ook voor leken, die te vroeg trouwen. Er is te weinig in de diepte naar de mensen geluisterd. Er was 6 knrbulletin knrbulletin

5 IN BEELD IN BEELD Plony van Beek een wanverhouding tussen afstand en nabijheid, intimiteit was een taboe. Men mocht zich niet hechten, hetgeen waarschijnlijk thuis evenmin was gebeurd en dan is loslaten ongelooflijk moeilijk. Het gebrek aan geborgenheid bepaalt een mensenleven. In sommige noviciaten was de vraag: Is de wil al gebroken?. Dat duidt op het streven om iemand haar of zijn diepste persoonlijkheid te ontnemen. Het is wel van belang om deze vormingspraktijken in de historische context te plaatsen, want ook in de burgermaatschappij zijn toen dingen gebeurd, die bepaald niet de schoonheidsprijs verdienen. Het misbruikschandaal, waarmee we nu al enkele jaren overspoeld worden, is het gevolg van specifieke vorming, waardoor men zich geen raad wist met de eigen seksualiteit en er niet over kon praten. De hevige verlangens, die in strijd waren met de hoogverheven idealen, waren bijna verstikkend. Zonder het goed te willen praten - zeker niet - heb ik ook met de daders van doen. De hevige repressie van de seksuele drift heeft in sommige gevallen ongeleide projectielen opgeleverd. Er gebeurden veel ingrijpende dingen, zonder dat er over gesproken werd: overplaatsingen, benoemingen, het overlijden van dierbare verwanten, de geheimzinnigheid rond het vertrek van mede-postulanten. Men werd geacht vrijwillig af te zien van zaken, die voor anderen het leven juist de moeite waard maken. Er was geen taal beschikbaar waarin men over gevoelens kon spreken. In sommige conventen was er een schijnveiligheid. Het hele gevoelsleven is de nek omgedraaid, van sommige mensen is het beste gedood, niet tot bloei gebracht. In de volksmond werden Zusters van Liefde, krengen van barmhartigheid genoemd. Maar die zusters werden zelf niet genoeg gezien. Anna Terruwe heeft de gevolgen daarvan helder omschreven in haar bevestigingsleer. Helen Mevrouw Van Beek: Religieuzen waren instrumenten ten dienste van hoogverheven doelen, maar als mens in hun schoonheid zijn ze niet bevestigd. Zelf heb ik biologisch het leven niet door kunnen geven, maar ik heb wel mogen werken aan mijn levensopdracht om mensen heel te maken. Sommige mensen hebben door hun beschadigingen veel onderhoud nodig, dat kan jaren duren. Ik heb grote vrouwen en grote mannen mogen begeleiden en ben soms ingeroepen bij stervenden. De bescherming die ik mijn cliënten verschuldigd ben reikt over de dood heen. Ik ga dan ook zelden naar uitvaarten en ben bij jubilea voorzichtig op wie ik afstap, want ik wil niet dat er verbanden gelegd worden. We komen als mens naakt ter wereld en verlaten de aarde op dezelfde wijze. De dood is democratisch: je sterft niet als priester en evenmin als hoogleraar. Niets is ons bezit: noch ons huis, noch onze kinderen, noch ons verstand. Er zijn geschenken waar we eerbiedig en respectvol mee om moeten gaan. Ook het beperkte leven heeft gezag, evenals het weefsel in de moederschoot. We komen ter wereld om elkaar mooi te maken door naar mekaar te luisteren, echt te zijn, te bevestigen, door de lefdoek in de ander naar boven te halen, die ieder mens van zijn Schepper gekregen heeft. Je kunt pas sterven als je de liefde hebt gevoeld. De dood is een verrassing, het grootste cadeau is Hem ontmoeten. Daar zie ik vertrouwensvol naar uit. WVDV Bestuurswisselingen Augustijnen (OSA) Fraters CMM Paul Clement, provinciaal overste Lawrence Obiko, algemeen overste Louis Mulder, lid Benyamin Tunggu plv. algemeen overste Pierre Stikkelbroeck, lid Rofinus Banunaek, lid Gerard van Hoof, lid Niek Hanckmann, lid Joop Smit, lid Fraters CMM Missionarissen van de Heilige Familie (MSF) Jan Koppens, provinciaal overste Joannes Zwirs, provinciaal Paul Damen, plv. provinciaal overste Henricus van Kleijnenbreugel, tweede assistent Ad de Kok, lid Missionarissen van het Heilig Hart (MSC) Zusters Christus Verlosser Jan Jetse Bol, provinciaal Anna Jacoba Pluis, voorzitter Wim Vergouwen, lid Paula Fleuren, lid Harrie de Bruijn, lid Gabriëlle Westhovens, lid Ton Zwart, lid Theo te Wierik, lid Bestuur KNR Cees van Dam csa, voorzitter Karmelieten (O.CARM) Mary Ringnalda fdnsc, vice-voorzitter Jan Brouns, prior provinciaal Wilfried van der Poll, secretaris Ben Wolbers, bestuurslid Denis Hendrickx o.praem., penningmeester Tjeu Timmermans, bestuurslid Sara Böhmer op Cees Bartels, co-provinciaal Gertrudis van der Donck ocso Falco Thuis, bestuurslid Jan van den Eijnden ofm Anne-Marie Bos, co-provinciaal Ben Verberne msc Corrie van Baal, bestuurslid Bernardus Peeters ocso Ongeschoeide Karmelieten (OCD) Clarissen OSC (Nijmegen) Dick Cobben, provinciaal Marianne van Haastrecht, abdis Ad Smits, lid Ria van Dinther, vicares Ruud Willemsen, lid Clara Heijmans, raadzuster Zusters Franciscanessen van Veghel Clarissen OSC (Megen) Gerda van Gogh, provinciaal overste Chiara Bots, abdis Jacobia van Ham, plv. overste en eerste raadslid Angela Holleboom, vicares Rudolpha Volf, tweede raadslid Riet Koning, raadzuster Materna Verstegen, derde raadslid Zusters van de Goddelijke Voorzienigheid Minderbroeders Kapucijnen (OFM CAP) (Tegelen) Gerard Remmers: minister provinciaal Veronique Henderson, provinciaal overste Jan Snijders, vice-provinciaal Cornelia Schellens, lid Bertus Bus, raadslid Magdalien Roijackers, lid Martien van Beurden, adviseur Will van de Ven, adviseur 8 knrbulletin knrbulletin

6 IN BEELD GERECHTIGHEID EN VREDE Gerechtigheid en vrede Religieus leven in Letland De aandacht voor de voormalige Oostbloklanden is de laatste jaren sterk toegenomen. De ontwikkelingen in de Oekraïne leiden tot zorgen in de Baltische landen (Estland, Letland en Litouwen). Streeft Poetin met zijn spierballentaal naar een herstel van het Sovjetimperium? Zuster Marjolein Bruinen (1948) is de jongste Nederlandse zuster dominicanes van Bethanië en zij is priorin van de generalaatsgemeenschap in Thorn. Zij heeft veertien jaar in Letland gewoond en vertelt in deze bijdrage over religieus leven in een post-communistische setting. Toilet voor de bisschop Zuster Marjolein: Tijdens een oriëntatiereis door de Baltische landen is ons dringend gevraagd om een communiteit in Letland op te richten. In 1995 gaven we met vier zusters gehoor aan deze oproep door in de hoofdstad Riga, gelegen aan de Oostzee, een nieuwe gemeenschap te stichten. Toen de zusters dominicanessen van Bethanië bijna twintig jaar geleden in Riga neerstreken waren de omstandigheden uiterst primitief. Het was steenkoud in het zomerhuis van een Armeense zigeunerbaron dat we in november konden betrekken. Er was geen water, geen verwarming en slechts heel beperkt elektriciteit. Gelukkig waren er in korte tijd veel mensen bereid om te helpen. Die eerste pionierstijd was spannend. We hadden goed contact met aartsbisschop Pujats die na vier maanden ons huis zou komen inzegenen. Een probleem was echter het sanitair. Voor onze elementaire verrichtingen was er een toiletpot midden in de kelder. Door te fluiten of zingen gaven we het signaal bezet aan. De nacht voorafgaand aan de komst van de aartsbisschop hebben we doorgewerkt om op de begane grond een toilet te installeren. Helaas maakte hij er geen gebruik van. De zusters hadden nog nauwelijks meubels en sliepen op de grond in alle kleren die ze hadden. Na enkele weken arriveerde een container met tweedehands meubelen. Aanvankelijk vreesden de zusters dat hun relatieve welstand verkeerd zou worden opgevat, maar al snel bleek dat de mensen juist prijs stelden op het doorbreken van het stereotype beeld van arme, vieze, stinkende katholieken, dat in het communistische tijdperk bestond. Zuster Marjolein: De mensen, die zich met ons identificeerden waren blij met onze relatieve rijkdom, waarin ze konden delen (gebruik auto bijvoorbeeld). Zij zagen het als een opwaardering van het katholieke geloof. Maffia Vanaf de aanvang zagen de zusters zich voor hindernissen gesteld: de snel veranderende wetgeving, de onbekendheid van de bevolking met het concept van religieuze gemeenschap, de taalbarrière. Zuster Marjolein: De bureaucratie en de corruptie vormden een echte uitdaging. Zeven banken gingen failliet, het geld verdween steevast naar Rusland. Vanwege de onbetrouwbaarheid van het bankwezen heb ik meerdere malen forse geldbedragen op mijn lichaam het land binnengesmokkeld. De Russische maffia vormde een plaag voor bedrijven en voor vermogende particulieren. Ook wij zusters kregen er mee te maken. Om eventuele intimidaties (beschadigd hek, gestolen auto) te voorkomen dienden we te betalen voor bescherming, maar daar voelden we niets voor. Nadat ik tijdens een openbare bijeenkomst heb gebluft over onze Italiaanse, Duitse en Nederlandse vrienden lieten ze ons met rust. Maar we konden niet voorkomen dat een aannemer zijn eigen woning bouwde van de materialen, die wij hadden aangeschaft toen wij ons huis met een vleugel uitbreidden. Communiceren met medezusters en familieleden elders was aanvankelijk ook moeilijk, omdat al het telefoonverkeer via Moskou verliep. Na de aanvraag van een gesprek kon het uren duren voordat je teruggebeld werd. Door een klik op de lijn wist je dat het gesprek werd afgeluisterd. Europese Unie In Letland vormen de Russen ruim een kwart van de bevolking, dit als gevolg van een bewust russificatiebeleid in de communistische tijd. Zuster Marjolein: Helaas heeft het EU-lidmaatschap de situatie voor de meeste arme Letten niet verbeterd. Integendeel. De producten, diensten en arbeidsomstandigheden moesten voldoen aan nieuwe EU-normen. De lonen zijn niet verhoogd, terwijl de prijzen flink gestegen zijn. Nederlandse melk of kippen bijvoorbeeld zijn er goedkoper dan de eigen Zuster Marjolein in de vrouwengevangenis in Riga producten. Veel mensen hebben nu twee à drie jobs om rond te kunnen komen. Wat materiële hulp betreft fungeerden we vaak als doorgeefluik. Het nieuws van de aankomst van een humanitaire zending verspreidde zich als een lopend vuurtje. Soms kwamen arme mensen van een grote afstand te voet naar ons toe voor wat kleren, schoolspullen of levensmiddelen: aardappelen, uien, wortelen en brood. De kosten van medische behandelingen en medicijnen zijn duizelingwekkend gestegen. Wie de hoop verloren heeft zoekt vaak een toevlucht in de drank. De armoede maakt dat er een grauwsluier over de huizen en loodsen hangt. Het is de sneeuw, die de grauwheid kan toedekken en alles mooier maken. Natuurlijke devotie Zuster Marjolein: Letse mensen beleven het geloof van harte, het komt van binnen uit, ook bij de mannen. Toen we kwamen was het verboden om teksten van Vaticanum II te verspreiden. Na jaren van onderdrukking zaten mensen met granieten gezichten wanneer we vertelden over ons leven. Ze waren angstig om interesse te tonen, maar kwamen na afloop wel individueel met vragen. Hoewel buitenstaanders soms moeite hebben met de lokale vormen van gebed en viering, maakt de natuurlijke devotie van de Letten grote indruk. Geloof komt vooral tot uiting in de bereidheid om zich in te zetten voor andere mensen. Het geloofsleven deed ons denken aan het Rijke Roomsche Leven van weleer; het is puur, authentiek, waarachtig. Dat is te danken aan de oma s, de Babuschka s die hun kleinkinderen mee hebben genomen naar de kerk. Heel populair is de Mariabedevaart naar Aglona in Latgallen (het katholieke zuidoosten). Half augustus trekt Aglona honderdduizenden pelgrims, ook uit het buurland Polen en uit Frankrijk. Zuster Marjolein heeft goede herinneringen aan de voettocht van ruim 250 km, die de zusters vanuit Riga maakten: Je sliep onderweg in scholen of gewoon buiten. Als je arriveerde waren alle ontberingen snel weer vergeten. De basiliek en de vieringen waren schitterend. Vanaf het begin trok de gemeenschap regelmatig jonge vrouwen, die wensten toe te treden. Zuster Marjolein: Van de vele geïnteresseerde meisjes zijn er weinigen gebleven. Veelal ontbrak een correct beeld van het kloosterleven. Sommigen hoopten een goed onderdak te vinden. Velen kwamen zelf tot het inzicht dat ze niet in onze gemeenschap pasten, anderen moest ik wegsturen. Zo zei een sympathieke kandidate aan het slot van ons gesprek graag te willen intreden. En, zo voegde ze daar aan toe: Ik denk dat mijn man het er ook mee eens is. Er heeft zich een kleine kern van Letse Bethaniëzusters gevormd en om hen de kans te geven op een eigen manier hun religieuze leven te ontwikkelen zijn de buitenlandse zusters na enige tijd weer vertrokken. De Letse zusters hebben zich op diverse terreinen ontplooid: maatschappelijk werk, psychologie, pedagogiek en vooral spirituele vorming. De zusters bieden een luisterend oor en zij geven veel catechese, via de radio, maar ook in persoonlijke gesprekken. Ze leiden bezinningsdagen en meditaties, bieden in de vrouwengevangenis meditatieve dans en massage aan en zetten zich in bij de voorbereiding op de ontvangst van de Sacramenten. Ze hebben een druk bezochte zondagsschool en de ook voor niet-bewoners toegankelijke liturgie neemt een grote plaats in. De armsten kunnen terecht voor hulpgoederen die vanuit Nederland en Duitsland worden gestuurd. Toekomst Zuster Marjolein: Er zijn al enkele jaren geen intredingen meer. In het noviciaatshuis vinden nu retraites plaats of kunnen mensen even op adem komen. De gemeenschap bestaat uit drie Letse en een Duitse zuster en valt rechtstreeks onder het algemeen bestuur. De zusters hebben een deel van hun ruimten ter beschikking gesteld aan studentes, die er beschermd wonen. Het is een win-winsituatie: zij wonen prettig en helpen ons bij werkzaamheden in huis. De contacten over en weer zijn uiterst hartelijk; maar we proberen te vermijden dat het aanvoelt als het voorportaal van een intrede in Bethanië. Er is al een flink aantal studentes intussen getrouwd. Het bestaan van goede gezinnen is heel belangrijk. Er heeft zich rond ons klooster een grote kring van vrienden ontwikkeld, die onze activiteiten meedragen. Hopelijk zal het kleine zaadje dat we hebben geplant vrucht blijven dragen. De geschiedenis heeft de Letten gevormd tot zachte en tolerante, maar innerlijk sterke mensen. Ze zijn buigzaam als een rietstengel in de wind, maar komen altijd weer overeind. Hopelijk zal de 21 e eeuw de mentale spankracht van de Letten niet al te zeer op de proef stellen. WVDV 10 knrbulletin knrbulletin

7 GEROEPEN OM TE DELEN Geroepen om te delen De menseneconomie De rek is uit ons economisch model. De schade die het neoliberalisme heeft aangericht is groot. Betoverd door grootse beloften op de korte termijn en aantrekkelijke financiële winsten hebben velen zich laten meevoeren. Het resultaat weten wij inmiddels: sinds 2008 ruimt Nederland de brokstukken op van een huis dat we vergeten zijn goed te funderen. Wat opvalt in onze zoektocht naar economisch herstel is de oppervlakkige retoriek die met regelmaat gebruikt wordt. Kreten als de broekriem aanhalen, eerst het zuur dan het zoet en vooral meer consumeren klinken aannemelijk, maar nader bekeken getuigen zij van een grote verlegenheid. Want wat vooral mist in het huidige debat is een diepgaande bezinning op wat economie eigenlijk is en waartoe zij dient. In al ons zoeken naar pragmatische oplossingen blijven de fundamentele vragen daardoor onbesproken. Terug naar de menselijke maat Een verfrissende kijk op de zaak vinden we in het denken van de Tsjechische econoom Tomáš Sedlácek. Hij herinnert ons aan de lang vergeten waarheid dat economie zelf een vorm van cultuur is en een poging het goede leven te dienen en mede vorm te geven.1) Als de economie in dienst staat van het goede leven, dan is de vraag naar de mate waarin zij het mogelijk maakt zorg te bieden aan mensen die het nodig hebben, een centraal criterium in de beoordeling van de economie. Zo beschouwd vormt niet geld het middelpunt van de economie maar de mens. Mensen vormen het kloppend hart. Economie is zo bezien geen voorwaarde voor het goede leven. Iets wat wij eerst op orde moeten hebben, alvorens wij kunnen delen met anderen. Het is een manier om met elkaar het goede leven te realiseren. 1) T. Sedlácek, De economie van goed en kwaad: Zoektocht naar economische zingeving van Gilgamesj tot Wall Street, Schiedam: Scriptum, Dit goede leven is de situatie waarin mensen, in wat zij zijn en doen, elkaars welbevinden voor ogen hebben en bevorderen. Als economie het leven dient en niet andersom dan plaatsen wij ons spreken over economie in een geheel ander licht. Dan zijn mensen om het met Thomas van Aquino ( ) te zeggen geroepen aan Gods goedheid deel te nemen en de deelname van anderen te bevorderen. Het goede leven is zo bezien altijd een gedeeld leven met anderen. Hierin staat niet zozeer de cultus rondom het individu centraal, maar het inzicht dat wij onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn om te komen tot een goed en gelukkig leven. In dit spoor is het katholiek sociaal denken met zijn personalistische visie op de mens en zijn wereld van grote waarde. Een samenleving die insluit Als wij Thomas woorden serieus nemen en inzien dat wij geroepen zijn aan Gods goedheid deel te nemen en de deelname van anderen te bevorderen, dan krijgt geluk een geheel andere betekenis. Niet langer verschijnt geluk als een individueel waagstuk waarvan wijzelf de architect zijn en dat op eigen kracht gerealiseerd moet worden. Veelmeer toont het geluk zich in een gezamenlijk zoeken waarbij wij zijn aangewezen op elkaar om tot bloei te kunnen komen. Niet de eigen verdienste maar de wederzijdse gave komt daarmee voorop te staan. Door oog te hebben voor deze gaven komt een geheel ander soort kijk op de samenleving aan het licht: een samenleving die insluit in plaats van uitsluit en de medemens ziet als reisgezel in plaats van concurrent. Een dergelijke samenleving onderstreept de kracht van wederzijdse betrokkenheid die rust op talenten van mensen die elkaar aanvullen en elkaar nodig hebben om te komen tot gelukkig leven. Diegenen die nu in de marge van onze samenleving verkeren komen hierdoor weer in beeld als mensen die een waardevolle bijdrage te leveren hebben. Zien wat reeds aanwezig is De belangrijke principes van het katholiek sociaal denken en handelen zijn in dit licht geen principes die wij toevoegen aan onze samenleving als wij de zaken al redelijk op de rails hebben staan. Nee, ze zijn essentieel voor het samen kunnen bouwen aan een goede en gelukkige samenleving. Dit zien we bij uitstek terug wanneer we kijken naar het beginsel van solidariteit uit het katholiek sociaal denken. Dit beginsel onderstreept dat de mens van nature een sociaal wezen is en er een positieve afhankelijkheid bestaat tussen mensen. Deze afhankelijkheid vinden we heel concreet terug in onze levensloop. Zo zijn we aan het begin van ons leven volledig aangewezen op anderen: liefde, geborgenheid, veiligheid en voeding, alles ontvangen wij van onze omgeving. Aan het einde van ons leven zijn wij ook weer op zorg aangewezen. Een gelukkig en geborgen bestaan bestaat dus slechts in meervoud. Het algemeen welzijn of beginsel van bonum commune weerspiegelt deze positieve afhankelijkheid in maatschappelijke zin. Het onderstreept deze positieve afhankelijkheid en brengt in herinnering dat de rechten die wijzelf hebben altijd samengaan met de plicht de rechten van anderen te eerbiedigen. Rechten en plichten kunnen zo slechts bestaan in elkaars verlengde. Concreet betekent dit dat ons eigen recht op voeding, kleding, woongelegenheid, medische verzorging en abstractere rechten als gewetensvrijheid en godsdienstvrijheid evenzo geldt voor de ander. Zo bezien is economie een voertuig, een belangrijk maar dienstbaar instrument om de goede samenleving en ons gezamenlijk geluk vorm te geven. Door de wederzijdse gave en niet de eigen verdienste voorop te stellen komt de ander weer als metgezel in beeld. Op die wijze creëren wij met elkaar de ruimte om goed te doen. Zwervers, illegalen of probleemjongeren, ze vormen geen probleem, maar een onverwachte mogelijkheid. THIJS CASPERS (Dit is een bewerkte versie van een gedeelte van de nieuwjaarsrede uitgesproken door Thijs Caspers op 9 januari Caspers is theoloog, lekendominicaan en als gastonderzoeker verbonden aan Tilburg University.) Thijs Caspers 12 knrbulletin knrbulletin

8 GEROEPEN OM TE DELEN GEROEPEN OM TE DELEN Druppels die de steen uithollen De religieuzen schrijven een brief, ik schrijf een brief terug. Zo begon Lieke Steinmeijer haar toespraak tijdens de presentatie van de KNR-brief over de economie. Deze vond op 10 mei jongstleden plaats in de Hircos-gemeenschap te Den Haag. Lieke wees op de kracht en goedheid die ze aantreft bij mensen die met armoede kampen. En ze put hoop uit de vele initiatieven die ze ziet opkomen waarin mensen delen met elkaar. Laat ik beginnen met mij voor te stellen. Mijn naam is Lieke Steinmeijer, directeur van Stichting Mara. Mara verwijst naar een verhaal uit Exodus. Hierin wordt verteld hoe het volk van Israël al drie dagen door de woestijn trekt zonder water te vinden. Dan komen zij in Mara aan. Daar is water, maar het is zo bitter dat het niet te drinken is. Het volk beklaagt zich bij Mozes en vraagt: Wat moeten we drinken? Mozes bidt tot God en die wijst hem op een stuk hout. Als Mozes dat in het water gooit, wordt het water zoet. Stichting Mara zet in Den Haag en Rotterdam projecten op waarin vrijwilligers zich inzetten voor kwetsbare mensen. Door de hulp en aandacht van de vrijwilligers worden mensen die steun nodig hebben weer sterker. Ze voelen zich gezien, gekend, vinden nieuwe energie om verder te gaan. Het bittere in hun leven is wat zoeter geworden. Alles van waarde is weerloos Toen u mij vroeg om te reageren op een brief over de economie was mijn eerste reactie Oh jee, dat zal gaan over de werkgelegenheid, de crisis, de rol van het bedrijfsleven, het politieke beleid, internationale verhoudingen. Maar gelukkig liet uw brief heel veel ruimte. Het richt zich op de essentie. Hoe gaan we met elkaar en met de aarde om? Wat is echt van waarde? Wat mij aansprak was uw verzet tegen het geloof in de maakbare samenleving, waarin alles in economische termen en begrippen wordt uitgelegd. Ik deel uw verzet. In een maakbare samenleving heb je het gemaakt of niet gemaakt, en beiden heb je zelf in de hand. Je bent er op afrekenbaar. Dat het leven een stuk gecompliceerder is dan dat zie ik dagelijks in ons werk. We komen dagelijks mensen tegen voor wie het leven op dit moment een tocht door de woestijn is. Mensen zonder werk, mensen zonder papieren, mensen die ziek zijn of eenzaam. Mensen die door tegenslagen met materiële en geestelijke armoede te kampen hebben. Die zich een weg zoeken naar een beter en gelukkiger bestaan en daarbij op dit moment in hun leven hulp nodig hebben. Ik wil dat graag specifiek benoemen; op dit moment. Ze doen hun best om hun leven te veranderen. Op dit moment vragen ze hulp, maar op een ander moment in hun leven zijn ze in staat om weer hulp terug te geven. Dat moeten we niet vergeten, want anders zetten we mensen weg als slachtoffers en daarmee doen we hen geen recht. Het stemt me hoopvol als ik zie dat het motief ik wil iets geven omdat mij gegeven is zo belangrijk is bij vrijwilligers die in onze projecten meedoen. Op de gevel van een Rotterdamse verzekeringsmaatschappij prijkt de dichtregel Alles van waarde is weerloos van Lucebert. Iedereen die ooit in zijn leven tegenslagen heeft gekend, kan deze regel beamen en ondersteunen met verhalen uit de eigen biografie. Maar je kunt deze regel ook van achter naar voren lezen, dan klopt de ook. Alles wat weerloos is, is van waarde. Ik wil net als u niet leven in een wereld waarin we niet met mildheid omzien naar wie kwetsbaar is. Sporen van een solidaire economie In uw brief schrijft u wie durft te leven in verbondenheid met anderen is rijk. Dat deed me denken aan een lezing van Oliver Sacks die ik jaren geleden bijwoonde. Oliver Sacks is een Britse neuroloog die veel heeft geschreven over het gedrag van mensen. In die lezing zei hij dat er drie dingen zijn die mensen zo moeilijk en ingewikkeld vinden dat ze er hun hele leven mee worstelen. Hij noemde het de 3 B s. Die staan voor: to believe (geloven), to bond (je binden, een relatie opbouwen) en to belong (ergens bij willen horen). Alle drie de thema s komen in uw brief aan de orde. Een wereld waarin alles in geld wordt gewaardeerd werkt concurrentie, competitie, bezitterigheid en egoïsme in de hand. We zijn de mammon gaan dienen en de prijs die we betalen is hoog. Nu we door de crisis alles niet meer kunnen betalen, moeten we noodgedwongen weer leren om elkaar te helpen en om dingen samen te doen. Ik denk dat de crisis geholpen heeft om bij zinnen te komen. Goed nieuws is er voor wie ogen heeft om te zien schrijft u. Dat is waar. Ik zie een hoop ellende, maar ik zie ook allerlei initiatieven ontstaan waarin mensen weer met elkaar willen gaan delen. Dat geeft mij hoop. Het internet helpt hierbij enorm om gelijkgestemden bij elkaar te brengen. Soms is het gericht op onderlinge hulp maar er zijn ook initiatieven die een nieuwe vorm van economie bevorderen die eerlijker is, dichter bij mensen staat, waarin de consument veel meer zeggenschap heeft. Snappcar bemiddelt tussen autobezitters en mensen zonder auto. Via Spullendelen kunnen buren spullen delen met elkaar. En via Thuisafgehaald kun je voor een zacht prijsje lekker eten ophalen bij buren. En bij dit alles kan je meteen een praatje maken en elkaar leren kennen. Ook vanuit Mara zoeken we naar verbindingen waarin mensen geroepen worden om te delen. We vragen in het project Rita s Reisbureau of mensen die een vakantiehuisje of stacaravan hebben deze voor een of meerdere weken gratis ter beschikking willen stellen aan mensen die nooit op vakantie kunnen. Wij bemiddelen vraag en aanbod, zodat gezinnen een weekje weg kunnen die dat anders nooit zouden kunnen betalen. In Dress for Success doneren werkende mannen en vrouwen representatieve kleding, zodat werkzoekenden met een minimuminkomen in de winkel van Dress for Success gratis goed gekleed worden voor hun sollicitatiegesprek. De opkomst van deze informele nieuwe economie zegt iets over deze tijd. Ik proef daaruit de behoefte aan contact van mens tot mens, aan een gevoel van samen. Dat stemt me hoopvol. Wat zijn al die initiatieven in de kantlijn nu waard?, zal een cynicus zeggen. Een druppel op de gloeiende plaat. Dat denk ik niet. Bewegingen van onderaf vragen tijd. Ik heb de hoop dat deze stroom initiatieven uiteindelijk druppels zijn die de steen zullen uithollen. GERARD MOORMAN Lieke Steinmeijer We komen dagelijks mensen tegen voor wie het leven op dit moment een tocht door de woestijn is. Mensen zonder werk, mensen zonder papieren, mensen die ziek zijn of eenzaam. 14 knrbulletin knrbulletin

9 GEROEPEN OM TE DELEN GEROEPEN OM TE DELEN Hoe kan je het evangelie van de arme Christus preken vanaf een paard? We moeten Geroepen om te delen. Vrijwillige armoede als gave aan een wereld in crisis. Bij de presentatie van het jaarthema 2014 aarzelde zuster Sara Böhmer niet om kritische opmerkingen te plaatsen. Wat stelt die vrijwillige armoede immers voor wanneer bijna alle religieuzen bij internationale vergaderingen rond lopen met smartphones en tablets? Moeten we het niet hebben over de onvrijwillige rijkdom in verzorgingshuizen waar een levensstandaard wordt opgelegd waar zusters niets in te kiezen hebben? terughoudend omgaan met wat we hebben. Onszelf de vraag stellen wat we Precies een jaar later spreek ik met zuster Sara na afloop van de Algemene Vergadering van afgelopen juni. Die avond wordt de eerste wedstrijd gespeeld van het WK voetbal in Brazilië. Of ik ga kijken, vraagt ze me terwijl we neerstrijken op het terras van de Verkadefabriek. Op mijn ontkennende antwoord, merkt ze op dat niet-kijken een vorm van solidariteit kan zijn met het Braziliaanse volk dat protesteert tegen de peperdure organisatiekosten van het sportevenement. In zekere zin snijdt zuster Sara daarmee gelijk het thema van een verspillende samenleving aan, maar ook van solidariteit en soberheid. Zuster Sara Böhmer is generaal overste van de Dominicanessen van Bethanië. Ze legt uit dat armoede voor Dominicanen altijd een middel is, nooit een doel. Toen de heilige Dominicus aan het begin van de 13 e eeuw in Zuid-Frankrijk in contact kwam met de Katharen, was het voor hem glashelder dat ze nooit terug zouden keren tot de katholieke kerk, als kerkelijke vertegenwoordigers niet zelf leefden naar het evangelie. Hoe kan je het evangelie van de arme Christus preken, als je bovenop je paard zit, vroeg hij zich af toen hij hoorde van eerdere hooghartige pogingen van kerkleiders om de Katharen te overtuigen. Dominicus wilde niet alleen het evangelie preken, maar ook doen waarover hij preekte. Hij ging niet te paard, hij liep. Hij wilde niets afdwingen, maar wilde overtuigen. Sara wijst op een uitspraak van Timothy Radcliffe o.p. over rondtrekkende predikheren, die nooit ver zouden zijn gekomen als ze veel spullen mee hadden moeten sjouwen. Clara en Laurentius Armoede staat binnen de Dominicaanse traditie dus ten dienste van een hoger doel. Het hangt samen met authenticiteit, met innerlijke vrijheid. Op individueel niveau kan een zuster daar vorm aan proberen te geven. Maar de moeilijkste vraag voor zuster Sara is hoe een religieus instituut daaraan gestalte kan geven. Ze vertelt hoe armoede een punt van discussie was tussen de jongere en de oudere zusters toen ze intrad. Wij, als jongeren, wilden arm leven. Maar snel moesten we leren ons te verzoenen met het gegeven dat onze huizen van goede, gedegen kwaliteit zijn. Het meubilair was net zo gedegen en was aangeschaft vanuit het idee dat het tientallen jaren mee moest kunnen. Als jonge zusters schaamden we ons daarvoor. Toen ik later econoom werd van onze congregatie, hielp het mij om twee grote figuren uit de kerkelijke geschiedenis voor ogen te houden: de heilige Laurentius en de heilige Clara. Toevallig vallen hun feestdagen net na elkaar, op 10 en 11 augustus. Clara die arm leefde is voor mij als individuele religieuze een voorbeeld. Maar als econome is Laurentius mijn voorbeeld. Hij had in de vroege kerk de verantwoordelijkheid over het vermogen van de kerk. Maar toen de Romeinse keizer daar aanspraak op maakte, gaf hij dat vermogen aan de armen, bracht een grote groep armen mee naar de keizer en zei: Kijk, dat is ons vermogen. Daarvoor is hij gemarteld en gedood. Theologie van de armoede Het eerste deel van het KNR-jaarthema, Geroepen om te delen, sluit naadloos aan bij het charisma van de Dominicanessen van Bethanië. Jean- Joseph Lataste o.p. ( ), stichter van de congregatie, was gegrepen door de barmhartigheid van God en vanuit deze instelling wilde hij vrouwen met een verleden de kans geven om, samen met anderen, gelijkwaardige leden van een kloostergemeenschap te kunnen zijn. Het leven delen met anderen bleef ook het uitgangspunt van de zusters toen zij zich gingen inzetten voor vrouwen in nood en kinderen. In Duitsland zijn er ook nu nog enkele Bethaniëjeugddorpen. De zusters wonen er in een familiale setting met een kleine groep kinderen en delen echt alles. Sara vertelt hoe een supermarkt twee keer per week restanten langs brengt. Wat de kinderen niet opeten gaat naar de zusters. Dus het overschot van het overschot komt bij de zusters terecht. Zelf deelt Sara het leven met vooral oudere zusters. Ook met hen deel ik mijn leven. Zij moeten om gaan met het feit dat ik vaak niet thuis ben en dat het soms chaotisch is op mijn kamer. Ik moet omgaan met de beperktheden die hun leeftijd met zich meebrengt, aldus Sara. De ondertitel van het jaarthema is en blijft een lastige voor zuster Sara. Kunnen we als instituut een teken zijn? Die vraag houdt me enorm bezig sinds de KNR dit jaarthema heeft. Ze wijst erop dat de KNR in staat is mantelovereenkomsten te sluiten met banken, om zo voor de religieuze instituten betere voorwaarden te bedingen. Dat kan alleen als er vermogen is! Dat tekent de bevoorrechte positie van religieuze instituten. Ook binnen haar gemeenschap merkt ze dat het moeilijk is voor haar medezusters om op existentieel niveau aan te voelen wat onzekerheid en armoede voor gevolgen heeft in de samenleving. Ze voelen dat soms op indirecte wijze, wanneer bijvoorbeeld een verzorgende vertelt dat haar man zijn baan kwijt is. Als bestuurster voelt ze sterk de spanning tussen de plicht om goed voor haar medezusters te zorgen en de opdracht om als instituut gestalte te geven aan datgene wat de religieuze geloften willen uitdrukken. Ik vraag mij af of er voor religieuzen zoiets is als een theologie van de gemeenschappelijke armoede. Ik blijf met dat thema worstelen, aldus Sara. Tegelijk zegt ze stellig hoe belangrijk het is bewuste keuzes te maken. Bewust consumeren, met oog voor de gevolgen voor mens en milieu hoort daarbij. We moeten terughoudend omgaan met wat we hebben. Onszelf de vraag stellen wat we echt nodig hebben en wat niet. Ik besef dat je tegenwoordig bereikbaar moet zijn, zeker als je een verantwoordelijke functie hebt. Daarom zijn mobiele telefoons of tablets nuttig. Maar je moet ook de durf hebben om soms niet bereikbaar te zijn. GERARD MOORMAN echt nodig hebben en wat niet. Sara Böhmer op 16 knrbulletin knrbulletin