UITSLUITEND VOOR PROFESSIONEEL GEBRUIK. december De visies van de experts van ING Investment Management

Transcriptie

1 UITSLUITEND VOOR PROFESSIONEEL GEBRUIK De visies van de experts van ING Investment Management december 214 Aandelen blijven in 215 aantrekkelijk. Beleggers gaan nog meer op zoek naar rendement, terwijl het monetaire beleid van de centrale banken gunstig blijft. Duurzaam groeiherstel in ontwikkelde markten wellicht het krachtigst sinds de crisis Risicovolle beleggingen blijven aantrekkelijk; aandelen, vastgoed waarschijnlijk het sterkst Aandelenmarkten vermoedelijk minder VS-gericht, winstgroei trekt aan in Europa, Japan Economische vertraging in China blijft grootste punt van zorg in opkomende markten

2 De zoektocht naar rendement intensiveert Samenvatting Private en publieke sectoren zijn minder gericht op het afbouwen van schulden en de arbeidsmarkt laat brede verbeteringen zien. De economie kan volgend jaar dan ook aantrekken tot de snelste groei sinds de crisis in 28. Zorgen over de vertraging in China en deflatie in Europa blijven de groei en het sentiment drukken, maar het beleid van de centrale banken zal per saldo voor een soepel liquiditeitsklimaat zorgen. In de VS en Japan zal de economische groei waarschijnlijk boven potentieel zijn. De aanhoudende versoepeling van de Bank of Japan kan positief zijn voor Japanse aandelen. Ook aandelen in de eurozone profiteren van een soepel beleid. De groei van de bedrijfswinsten kan in deze twee regio s versnellen en afnemen in de VS, waarmee de sterkste winstgroei niet langer in de VS te vinden is. De groei in opkomende markten blijft afnemen door mondiale en binnenlandse belemmeringen. Voor beleggers in deze markten blijft China de grootste zorg, want de onzekerheden rond de vastgoedmarkt en bankensector zijn nog niet verdwenen. Aandelen en vastgoed zijn in 215 waarschijnlijk de sterkste categorieën. De rente kan stijgen in de VS, waar de Federal Reserve renteverhogingen voorbereidt. De Duitse en Japanse obligatierentes kunnen licht omhoog. Alles wijst op meer risicobereidheid in 215 Waar de Federal Reserve (Fed) en de Bank of England (BoE) zich voorbereiden op renteverhogingen in 215, blijven de Bank of Japan (BoJ) en de Europese Centrale Bank (ECB) gematigd. Het monetaire beleid zou per saldo moeten leiden tot een soepeler wereldwijd liquiditeitsklimaat. Dit is gunstig voor risicovolle beleggingen. De financiële crisis van 28 waart nog steeds rond in de vorm van hardnekkige onevenwichtigheden in schulden, concurrentievermogen, winstgevendheid en werkloosheid. Toch wijzen de cijfers op een goed groeimomentum. De mondiale groei zal waarschijnlijk iets boven potentieel zijn. De wereldwijde detailhandelsverkopen zijn in de laatste maanden al aangetrokken en zouden een extra stimulans moeten krijgen van dalende grondstofprijzen, vooral ruwe olie. Dit is positief voor het besteedbare inkomen. De werkgelegenheid blijft in de meeste regio s toenemen en zal de consumentenbestedingen ondersteunen. Al deze factoren ondergraven de gedachte dat risicovolle beleggingen overgewaardeerd zouden zijn. Economie: hoofdrol voor centrale banken Groei VS profiteert van gevoerd beleid Herstel eurozone hangt af van beleidsmaatregelen; een zwakkere euro kan steun bieden Vooral tegenwind in opkomende wereld Japan profiteert waarschijnlijk van maatregelen van de regering en de centrale bank Groeiverwachtingen (%, reëel BBP) Wereldeconomie 2,9 3, 3,1 Ontwikkelde markten 1,5 2,2 2,3 Verenigde Staten 2,3 3,3 3, Eurozone,7,9 1,6 Japan,4 1,5 1,7 Verenigd Koninkrijk 3,1 2,5 2,3 Opkomende markten 4,7 4,1 4,2 China 7,3 6,4 5,3 Bron: ING IM, IMF (december 214) Beleidsverschillen zetten de toon in 215 Centrale banken zullen volgend jaar opnieuw een hoofdrol spelen. In 215 is het groeiende beleidsverschil tussen de grote centrale banken - de Fed en de BoE tegenover de ECB en de BoJ - een van de belangrijkste thema s voor aandelenen obligatiemarkten. Zoals verwacht maakte de Fed na meer dan vijf jaar een einde aan het opkopen van staatsobligaties. De monetaire versoepeling ( QE ) van de Fed, lang goed voor verhitte discussies, lijkt geslaagd, want de Amerikaanse economie komt veel sterker uit de crisis dan andere economieën. De BoJ verraste analisten met een forse uitbreiding van haar QE-programma, in een poging om het vertrouwen in de private sector op te krikken en de markt te overtuigen van de vastberadenheid om de inflatie en groei structureel te verhogen. De obligatie-inkopen zijn niet meer geformuleerd als bedragen per kalenderjaar maar weergegeven als jaarlijks tempo. Dit wijst erop dat het een QE-programma voor onbepaalde tijd is, waarbij de duur afhangt van het bereiken van stevig verankerde inflatieverwachtingen. De ECB is nu de enige grote centrale bank die nog niet tot het opkopen van staatsleningen is overgegaan. ECB-voorzitter Mario Draghi heeft geprobeerd de markten te overtuigen van het feit dat de bank al het mogelijke zal doen om de groei en inflatie structureel te verhogen. En hoewel er nog altijd 2

3 verzet van centrale bankiers en politici in de kernlanden van de eurozone is, lijkt het opkopen van staatsleningen voor de ECB onontkoombaar. Ook de Chinese centrale bank (PBOC) is via lagere leen- en depositorentes gaan versoepelen, aangezien fiscale en liquiditeitsmaatregelen de economische groei niet wisten te stabiliseren. Het besluit van de PBOC kan ook zijn ingegeven door het beleid van de BoJ en de zwakkere yen, waardoor de valuta s in Azië in waarde zijn gedaald. De geschiedenis leert dat beleidsmaatregelen in China in golven komen, dus kunnen er nog meer volgen. Verschil in balansbeleid van de centrale banken 6 5 De Amerikaanse economie De Amerikaanse economie heeft geprofiteerd van een beleidsreactie die bestaat uit de afwezigheid van bezuinigingen enerzijds en aanhoudend soepel monetair beleid anderzijds. De effecten van de stijging van de dollar en de daling van de olieprijzen op de groei houden elkaar min of meer in evenwicht. Het momentum in de groei van de werkgelegenheid en andere arbeidsmarktindicatoren blijft krachtig, terwijl de balansen van consumenten verder verbeteren dankzij de waardestijging van huizen en financiële bezittingen. Andere sectoren in de economie die tot voor kort slechts een beperkte groei lieten zien, lijken ook aan te trekken. Dit blijkt vooral uit kapitaalinvesteringen, maar ook veel indicatoren voor de woningmarkt wijzen op een herstel in dat deel van de economie. Het vertrouwen onder Amerikaanse huizenbouwers (NAHB-index) wijst op een verder herstel van de huizenverkopen en bouwuitgaven. 4 3 Stevigere basis Amerikaanse huizenmarkt Omvang balans Fed (1 jan 5 = 1) Omvang balans BoJ (1 jan 5 = 1) Omvang balans ECB (1 jan 5 = 1) (Stippellijnen zijn ING IM schattingen) Bron: Thomson Reuters Datastream, ING IM (jan 25 - nov 214) De wereldeconomie De vooruitzichten voor de wereldwijde groei kenmerken zich door een spanningsveld tussen herstel in ontwikkelde markten en vertraging in opkomende markten. In de ontwikkelde wereld is de onzekerheid afgenomen en het beleid per saldo meer gericht op groei, terwijl opkomende markten nog bezig zijn met de onevenwichtigheden die sinds 28 zijn ontstaan. De gemiddelde wereldwijde groei zal per saldo waarschijnlijk boven potentieel blijven. Het momentum voor wereldwijde detailhandelsverkopen is verbeterd en zal een verdere impuls krijgen van dalende grondstofprijzen. De werkgelegenheid groeit in de meeste regio s, wat gunstig zal zijn voor het vertrouwen en de bestedingen van consumenten. Het groeimomentum komt ook naar voren in de bereidheid van bedrijven om weer te gaan investeren. Dit blijkt uit verschillende indicatoren voor kapitaalinvesteringen en de ontwikkelingen in de productie van kapitaalgoederen en verkooporders en verzendingen van duurzame goederen NAHB sentiment huizenbouwers Verkoop bestaande huizen Verkoop nieuwe huizen S&P/Case-Shiller 2-city Huizenprijsindex Bron: Thomson Reuters Datastream, ING IM (jan 2 - nov 214) De Japanse economie Het herstel van Japan blijft sinds de btw-verhoging van april achter bij de verwachtingen. De Bank of Japan is in reactie daarop sterker gaan versoepelen en premier Abe heeft een tweede belastingverhoging uitgesteld. De BBP-cijfers (bruto binnenlands product) over het derde kwartaal lieten een onverwachte krimp van de Japanse economie zien. Een pluspunt was de bevestiging van een krachtige groei van de nominale lonen in het voorgaande kwartaal. De reële lonen blijven normaal gesproken stijgen bij een sterke groei van de werkgelegenheid en een relatief krappe arbeidsmarkt. Japanse macrocijfers wijzen op een sterke reële activiteit. Dit komt al naar voren in de export, maar enquêtes laten zien dat de huidige omstandigheden en vooruitzichten nog in een 3

4 gematigde neerwaartse trend zitten. In de komende maanden kunnen onder meer beleidsaankondigingen en lagere olieprijzen deze trend helpen keren. De Japanse arbeidsmarkt is erg sterk Andere elementen die het sentiment gunstig kunnen beïnvloeden, zijn een afname van de geopolitieke risico s en een grotere wereldwijde risicobereidheid. Een krachtige en gecoördineerde beleidsreactie kan de stemming ook doen omslaan, maar dit ligt gegeven de huidige politieke beperkingen in de regio op korte termijn niet voor de hand. 1,1 1,,9,8,7,6,5 5,5 5, 4,5 4, 3,5 De economie van de opkomende markten Het groeimomentum in opkomende markten is zwak. De BBP-groei zal in 215 waarschijnlijk verder vertragen tot 4%. Beleidsmakers slagen er nog steeds niet in om de macro-economische onevenwichtigheden resoluut terug te dringen en de voorwaarden voor toekomstige groei te creëren. Hierdoor blijft de afhankelijkheid van krediet en buitenlands kapitaal groot. Zonder duidelijke verbeteringen in het investeringsklimaat en het concurrentievermogen zien we weinig ruimte voor een groeiherstel., Vacatures/werkzoekenden ratio Werkloosheid (%, r-as) Bron: Thomson Reuters Datastream, ING IM (jan okt 214) De economie van de eurozone Het BBP in Europa is nog steeds niet terug op het niveau van voor de crisis. De onderliggende inflatie is historisch laag en de inflatieverwachtingen staan onder neerwaartse druk. De sentimentindicatoren zijn nog wel redelijk, maar een verdere daling zou zorgelijk zijn. Eventuele positieve punten zijn een zwakkere euro en lagere olieprijzen. Dit kan het sentiment onder consumenten en het vertrouwen van ondernemers verbeteren. De werkloosheid blijft stabiel, maar de plannen om nieuw personeel aan te nemen, zijn verzwakt. We gaan uit van een gematigde, doch duidelijke verbetering van nieuwe kredietstromen. Dit kan steun bieden aan de binnenlandse vraag. Zwakkere euro en lagere olieprijs zijn gunstig voor de eurozone 3, Ook de achteruitgang in de groei in China zorgt voor druk. Dit blijkt uit een verslechtering van de exportgroei in opkomende markten, vooral in de grondstofexporterende landen. Beleggers anticiperen op renteverhogingen van de Fed. Dit zorgt voor druk op de wereldwijde zoektocht naar rendement en daarmee op de kapitaalstromen naar opkomende markten. De vraag uit China blijft afnemen en de wereldhandel zal vermoedelijk slechts een lage enkelcijferige groei laten zien. Het ligt dan ook niet voor de hand dat de exporten het momentum zullen aanzwengelen. Wat wel kan helpen, zijn fiscale hervormingen, liberaliseringsmaatregelen om het investeringsklimaat te verbeteren en maatregelen om de investeringen in de infrastructuur te vergemakkelijken. Dit soort beleidsbeslissingen kan zorgen voor nieuwe aanjagers van de binnenlandse groei die de negatieve factoren met betrekking tot China, de Fed en de hoge niveaus van de binnenlandse schuld compenseren. Groeivertraging opkomende markten zet naar verwachting door 1 1,4 1,35 1, ,25 7 1, EUR/USD Olieprijs (Brent, in US$, r-as) Bron: Thomson Reuters Datastream, ING IM (1/1/213-12/12/214) Q Q Q1 22 Q1 25 Q1 28 Q1 211 Q1 214 % BBP groei jaar-op-jaar, gewogen gemiddelde van 15 grootste economieën Verwachting ING IM Bron: Thomson Reuters Datastream, ING IM (jan okt 214) 4

5 Aandelen: solide bedrijfsvooruitzichten Aandelen blijven onze favoriete beleggingscategorie Winstgroei VS waarschijnlijk trager dan in Europa en Japan Eurozone en Japan profiteren van soepeler monetair beleid en wisselkoersen De bedrijfsbalansen wijzen op een verschuiving van schuldenverlaging naar investeringen Dividenden stijgen waarschijnlijk in lijn met de winsten Japan biedt een aantrekkelijke verhouding tussen waardering en groei Risicopremies en dividendrendementen aantrekkelijk We houden een voorkeur voor aandelen. De vooruitzichten voor bedrijven zijn solide, de risicopremies versus obligaties aantrekkelijk en de beleggingsstromen wijzen op optimisme bij institutionele beleggers. Gezien de beleggingsalternatieven hebben aandelen en andere risicovolle beleggingscategorieën in 215 flinke aantrekkingskracht. Gemiddeld ligt het Europese dividendrendement circa 15 basispunten hoger dan de rente op (investment grade) bedrijfsleningen; het hoogste punt in jaren. Risicopremies op aandelen in alle markten zijn 1-2 basispunten hoger dan het langjarig gemiddelde. Dit wijst op een omvangrijke buffer tegen een stijging van de rente op staatsobligaties. De risicopremies zullen in de komende een of twee jaar waarschijnlijk normaliseren, omdat de obligatierente stijgt en de economische risico s afnemen. Winstgroeiverwachtingen 214/215 I/B/E/S 214 I/B/E/S 215 ING IM 214 ING IM 215 Verenigde Staten 8,% 1,% 8,% 6,% Europa 5,% 12,% 4,% 9,% VK 1,8% 4,7% 1,% 8,% Japan 19,% 12,% 12,% 11,% Opkomende markten 4,8% 11,1% - - Wereld 8,2% 11,4% - - Bron: ING IM, I/B/E/S, december 214 Winstgroei meer buiten de VS In Japan en de eurozone zal de winstgroei naar schatting in de dubbele cijfers lopen, gedreven door een meer concurrerende valuta-omgeving, verbeterde marges en een sterke binnenlandse economie in de VS. De waarderingen in de VS en Europa lijken op basis van de koers-winstverhoudingen, die 1-15% boven hun historische gemiddelden liggen, hoog. In Europa, maar ook in Japan, rechtvaardigt het huidige punt in de monetaire en winstcycli hogere waarderingen. De winstgroei begint toe te nemen en de ECB en de BoJ zullen naar schatting blijven of sterker versoepelen. In de VS is het beeld minder duidelijk. De Fed gaat haar beleid naar verwachting verkrappen en de dollar kan nog wat sterker worden. Dit draagt bij aan een tragere winstgroei. Balansen zien er gezond uit Bedrijven zijn gezond. Het terugbrengen van de schulden is grotendeels achter de rug. Amerikaanse bedrijven gaan zelfs al meer lenen. De netto solvabiliteitsratio heeft de bodem bereikt en bedrijven kunnen meer gaan lenen, zoals in de VS. De positieve winstvooruitzichten, het soepele kredietklimaat en de gezonde balansen zijn gunstig voor dividendverhogingen, het terugkopen van aandelen en met aandelen gefinancierde fusies en overnames. De tijd kan ook rijp zijn voor investeringen in nieuwe machines en apparatuur. Dit zou een extra impuls zijn voor de economische groei. Bedrijven VS gaan naar verwachting meer investeren Aandelenwaarderingen Koers-winstverhoudingen liggen in de VS en Europa boven de historische gemiddelden Toenemende winstgroei en soepeler monetair beleid wettigen hogere waarderingen in Europa en Japan De risicopremies zijn in alle markten hoger dan het langetermijngemiddelde Het dividendrendement in de eurozone is hoger dan de rente op bedrijfsleningen % bedrijven (NFIB) dat investeringen wil opvoeren (%) Capaciteitsbenutting (%, r-as) Bron: Thomson Reuters Datastream, ING IM (jan okt 214) Japan blijft onze favoriete regio Op regioniveau houden we een voorkeur voor Japan. De hoge winstgroei, gunstige waarderingen en agressieve beleidsmaatregelen zoals blijkt uit het plan voor extra fiscale stimulering om de consumentenbestedingen aan te wakkeren, de kwantitatieve versoepeling van de centrale bank en het uitstel van de tweede btw-verhoging maken de Japanse aandelenmarkt aantrekkelijk. Ook een sterkere dollar kan gunstig zijn voor de bedrijfswinsten. 65 5

6 Fed-beleid, valutaeffecten op grote schaal gevoeld De VS krijgen in 215 tegenwind van een sterkere dollar, tragere winstgroei en een relatief agressieve centrale bank. In Europa kunnen monetaire en winstcycli goed zijn voor aandelen. Een wat zwakkere euro versus de dollar kan de concurrentiepositie van bedrijven verbeteren. Het meest aantrekkelijke beleggingsthema in opkomende markten is hervorming. Bij een zwakke groei is het normaal gesproken lonend om landen te selecteren waar hervormingen de groeivooruitzichten zullen verbeteren. Dit is een relevant thema in onder meer Mexico, India en Indonesië. Opkomende aandelen zijn wat aantrekkelijker geworden sinds de verrassende renteverlaging in China. Sectorvoorkeuren We geven de voorkeur aan de financiële sector, IT en Luxe Consumentengoederen. Financials profiteren naar verwachting van de kredietgroei in de VS en Europa, de verbeterde vooruitzichten voor de huizenmarkt in de VS en het ECB-beleid dat gericht is op het beperken van het systeemrisico in de eurozone. De sector biedt eveneens een aantrekkelijk dividendrendement en mogelijkheden voor dividendgroei. De IT-sector zal voordeel hebben van sterke balansen en, als het vertrouwen terugkeert, meer bedrijfsinvesteringen in IT. Luxe Consumentengoederen kan profiteren van gunstige welvaartseffecten in de VS, lagere energieprijzen en minder bezuinigingen in ontwikkelde economieën. Obligaties: monetair beleid wakkert zoektocht naar rendement aan Obligatierentes VS dicht bij historische dieptepunten De zoektocht naar rendement kan gunstig zijn voor spreadproducten als obligatierente laag blijft Voorkeur high yield versus zeer solide obligaties EUR-papier aantrekkelijker dan VS in HY, IG Groter verschil obligatierente VS versus Duitsland Fed-maatregelen kunnen de dollar sterker maken De Fed gaat de rente naar verwachting verhogen. De 1-jaarsrente op Amerikaanse staatsleningen zal volgend jaar dan ook waarschijnlijk licht stijgen en de dollar zal aan kracht winnen versus de meeste valuta s. In een klimaat van soepel monetair beleid, lage inflatie en trage groei ligt het voor de hand dat de rentes in Europa dicht bij de historische dieptepunten blijven. Omdat de grote centrale banken bereid blijven een accommoderend beleid te voeren, kan een nieuwe zoektocht naar rendement gunstig zijn voor spreadproducten. De zoektocht is vooruitlopend op verdere versoepeling van de ECB en de Bank of Japan al geïntensiveerd. In de vastrentende categorie profiteren spreadproducten naar verwachting het meest van deze trend. Verbeterde waarderingen voor high yield-obligaties Binnen spreadproducten is de relatieve waardering van high yield (HY) vanaf de zomer tot half oktober sterk verbeterd, vooral ten opzichte van zeer solide obligaties (IG). De zoektocht naar rendement lijkt gunstig te zijn voor de liquiditeitsstroom naar HY. We hebben een voorkeur voor euro-obligaties versus Amerikaanse leningen. Amerikaans HY is gevoelig voor het kortetermijnrisico van een verdere daling van de prijs van ruwe olie, die nadelig kan zijn voor high yield-producenten van schalieolie in de VS. De relatief zwakke macrocijfers in de eurozone ten opzichte van de VS en de beleidsverschillen in de regio maken euroleningen in de categorie IG aantrekkelijker dan Amerikaans papier. Opkomende schuld (EMD) scoort ook steeds beter op relatieve waardering en kan profiteren van een nieuwe zoektocht naar rendement. We zijn gezien de verbetering in verrassingen wat betreft monetair beleid en inflatie in opkomende markten het meest positief over lokale obligaties. Onopgeloste balanspro- 3,5 3, 2,5 2, 2, 1,5 1, Spreads zijn krap, maar nog niet op laagterecords ,5 1,,5 1 5, jr rente VS (%) 1jr rente Duitsland (%) Verschil VS-Duitsland (r-as) Bron: Thomson Reuters Datastream, ING IM (3/6/212-12/12/214), EMD HC spread (%) Global High Yield spread (%) Bron: Thomson Reuters Datastream, ING IM (1/1/2-12/12/214) 14 6

7 blemen wijzen echter op zwakte in opkomende valuta s, vooral ten opzichte van de dollar. De verwachte verkrapping van de Fed in 215 zal naar schatting nadelig zijn voor de kapitaalstromen naar de regio. De daling van de olieprijs is ook slecht voor obligaties in harde valuta van olie-exporterende landen. Het momentum voor perifere eurolanden kan gunstig blijven als de ECB staatsleningen gaat opkopen. Het grootste risico voor de categorie is echter het toenemende deflatierisico en de daaruit volgende vicieuze schuld-deflatiedynamiek. We gaan er ook van uit dat de verschillen in de periferie groter worden, in het voordeel van Spanje versus Italië en Griekenland. Vastgoed: steun van sterke economie VS De onderliggende factoren voor vastgoed blijven positief. De woningmarkt is gebaat bij een sterke Amerikaanse economie en verbetering van de arbeidsmarkt. Steeds minder mensen kunnen hun hypotheek niet betalen; dit percentage is bijna terug op het niveau van voor de crisis. Aantrekkelijk dividendrendement vastgoed eurozone Dividendrendement Eurozone REITs (%) Barclays EUR Inv Grade Credit Yield (%) Verschil (%, r-as) Bron: Thomson Reuters Datastream, ING IM (1/1/212-12/12/214) In het niet-residentiële segment is de detailhandel een belangrijke motor voor winkelcentra. Een positieve factor is de grotere koopkracht als gevolg van de lagere olieprijzen. Het stijgende aandeel van online verkopen kan leiden tot minder behoefte aan fysieke winkels, maar ook tot een grotere behoefte aan logistiek vastgoed, zoals magazijnen en distributiecentra. De vraag naar kantoren en industrieel vastgoed kan in lijn met de investeringen van bedrijven toenemen Als beleggingscategorie biedt vastgoed een relatief hoog inkomen dat deels wordt beschermd tegen inflatie. De huidige nominale dividendrendementen voor REIT s in de grote ontwikkelde markten zijn veel hoger dan de rentes op langlopende staatsleningen. De zoektocht naar rendement domineert daarom de instroom in vastgoed. Het belangrijkste risico is een stijging van de Amerikaanse obligatierente. Dit kan op korte termijn leiden tot een dip, voordat de fundamentals weer de overhand krijgen. De Fed bouwde het inkoopprogramma af, waardoor de rente steeg. In enkele weken tijd verloor Amerikaans vastgoed toen 16%. We gaan echter niet uit van een scherpe stijging van de obligatierente in de VS. Grondstoffen: China blijft doorslaggevend De vooruitzichten voor grondstoffen hangen nauw samen met de Chinese economie. Slechtere Chinese macrocijfers en onzekerheid over de stabiliteit van het financiële systeem in het land zijn belangrijke negatieve factoren voor de categorie. Bijna alle segmenten hebben sinds de zomer te maken met verkoopdruk. De olieprijs is sinds juni fors gedaald. De voorraad steeg door de terugkeer van Libische olie en de stijging van de productie van schalieolie in de VS, terwijl de vraag werd gedrukt door zorgen over de wereldwijde groei. Gezien het overaanbod werd verwacht dat de OPEC, vooral Saudi-Arabië, zou ingrijpen om de markt weer in balans te brengen. Dit bleek op korte termijn niet het geval. Op de vergadering van 27 november besloot de OPEC de productie niet te verlagen; deze bleef 3 miljoen vaten per dag. Op de persconferentie die op dit besluit volgde, leek de groep tevreden over het prijsniveau. Het lijkt erop dat de OPEC de financiële markten laat beslissen over de olieprijs. Dat is een forse draai ten opzichte van het verleden, toen de groep de markt en de prijs steeds weer in balans bracht, met als doel om te voldoen aan de eigen break-even-eisen. De OPEC wil vooralsnog echter geen bodem leggen onder de olieprijs. Op korte termijn zien we meer neerwaarts risico, omdat de markt het breekpunt van de Amerikaanse producenten van schalieolie waarschijnlijk zal testen. Landbouwgrondstoffen zetten hun outperformance voort. Deze begon in oktober en volgde op een periode van sterke underperformance. Maïs kan een outperformance laten zien vanwege een lager verwacht aanbod en een hogere voedingsvraag op basis van aantrekkelijke relatieve prijzen. Ondertussen verschuift de aandacht naar de Zuid-Amerikaanse aanplant, die lijkt te vertragen. 7

8 Conclusies Gezien de wereldwijde monetaire en macro-economische ontwikkelingen houden wij voor 215 een bescheiden positieve risicohouding. De belangrijkste centrale banken lijken bereid een accommoderend beleid te blijven voeren, terwijl de financiële positie van bedrijven is verbeterd. De rentes zijn historisch laag en de rente op kasgeld is bijna nul. De zoektocht naar rendement blijft daarom naar verwachting zorgen voor instroom in risicovolle categorieën. We houden een voorkeur voor aandelen. Het klimaat is gunstig voor bedrijven om hun kapitaaluitgaven op te schroeven. De bezettingsgraad stijgt, de kapitaalvoorraad veroudert, de financieringsvoorwaarden zijn soepel en de balansen en kasstromen zijn sterk. We moeten niettemin afwachten of bedrijven deze stap daadwerkelijk zullen zetten en weer gaan investeren. We zijn ook positief over vastrentende spreadproducten, met een voorkeur voor high yield versus investment grade en voor euro-papier versus in dollar genoteerd papier. Vastgoed blijft een aantrekkelijke categorie. Een belangrijk kenmerk blijft de rentegevoeligheid op korte termijn, ondanks sterkere fundamentals in ontwikkelde markten. Disclaimer De informatie in dit document is uitsluitend opgesteld ter informatie en is geen aanbod noch een uitnodiging om effecten of een beleggingsinstrument te kopen of verkopen of om deel te nemen in een handelsstrategie. Deze publicatie is uitsluitend bedoeld voor professionele beleggers. Hoewel de inhoud van dit document met de meeste zorg is samengesteld en gebaseerd is op betrouwbare informatiebronnen, wordt er geen enkele uitdrukkelijke of impliciete garantie of verklaring gegeven omtrent de juistheid of volledigheid van de informatie. De informatie in dit document kan zonder voorafgaande kennisgeving worden gewijzigd. ING Investment Management Holdings N.V., noch enig andere vennootschap of onderdeel dat behoort tot de NN Group dan wel de ING Groep, noch een van haar functionarissen, haar directeuren of werknemers aanvaarden enige aansprakelijkheid of verantwoordelijkheid met betrekking tot de hierin opgenomen informatie of mogelijke aanbevelingen. Het is niet toegestaan dit document te vermenigvuldigen, door te sturen, te distribueren, te verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, zonder de voorafgaande uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming. De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Op deze disclaimer is Nederlands recht van toepassing. 8