PLEONASME EN TAUTOLOGIE EN ONS TAALGEBRUIK

Transcriptie

1 PLEONASME EN TAUTOLOGIE EN ONS TAALGEBRUIK De leerlingen 1 DOELSTELLINGEN kunnen een definitie geven van de begrippen pleonasme en tautologie. kunnen beide vormen herkennen in een tekst. kunnen formuleren wanneer het gebruik van deze vormen in taal een meerwaarde heeft en wanneer niet. kunnen een korte tekst schrijven waarin ze tautologie en pleonasme efficiënt en zinvol gebruiken. merken dat stijlfiguren een tekst aantrekkelijk kunnen maken. kunnen samenwerken en elkaars werk beoordelen. De les is bedoeld voor 1 lesuur. Nodig: video/dvd-speler en liefdesbrief (zie Bijlage 1). 2 TIMING EN VOORBEREIDING 3 UITWERKING 1 Instap/smaakmaker De leerlingen kijken naar het fragment uit Alles kan beter. Eerst geeft de leraar de opdracht te letten op het taalgebruik en het effect ervan. Opdracht Wat valt hier op aan de taal? Wat is het effect daarvan? Antwoord De sprekers herhalen zichzelf, maar met andere woorden, of ze gebruiken overtollige woorden. Dat werkt komisch. 1

2 2 Op zoek naar een definitie Met (twee) voorbeelden uit het beeldfragment laat de leraar de leerlingen het verschil tussen tautologie en pleonasme vinden. De definitie komt dan op het bord. In een pleonasme wordt een gedeelte van de betekenis van een woord nog eens uitgedrukt; een idee dat al in de zin aanwezig is, wordt nog eens herhaald met een apart woord. Bij een zelfstandig naamwoord vind je dan meestal een overbodig bijvoeglijk naamwoord. Met een tautologie wordt twee keer hetzelfde gezegd; een tautologie bestaat uit twee of meer woorden van dezelfde woordsoort. Eventueel extra informatie Het woord pleonasme komt van het Griekse woord pleonasmos, dat staat voor overvloed, in dit geval dus overvloed aan betekenis. Het woord tautologie komt van het Griekse tauto logos, dat hetzelfde woord betekent. 3 Inoefenen definitie 3.1 Laat de leerlingen zelf voorbeelden vinden van beide vormen. Andere leerlingen moeten die voorbeelden benoemen als pleonasme of tautologie en hun keuze motiveren. Enkele voorbeelden voor de leraar, mochten de leerlingen hier niet in slagen. Enkel en alleen Blij en verheugd Rood stoplicht Houten boomstam 3.2 De leraar geeft voorbeelden en de leerlingen moeten de voorbeelden in twee kolommen ordenen. Op het einde van de reeks geeft de leraar enkele minder evidente, ingeburgerde voorbeelden. PLEONASME Ronde cirkel Minderjarig kind Koud ijs Een klein detail Een auto carjacken TAUTOLOGIE onoplettend en verstrooid gratis en voor niets vast en zeker bommoeder (de m van bom is een herhaling van moeder!) RAM- of ROM-geheugen 2

3 4 Het gebruik van beide vormen in taal De leraar vraagt of het altijd komisch werkt (zoals in het kijkfragment) en of het fout is om deze vormen te gebruiken. Een opmerking van de leerlingen kan zijn dat bijvoorbeeld vast en zeker wel kan, omdat het de betekenis versterkt. Een andere opmerking kan zijn dat het een tekst mooier maakt. Dat kan bijvoorbeeld in een liefdesbrief (die opmerking zal waarschijnlijk wel van de leraar komen). 5 Liefdesbrief 5.1 De liefdesbrief (zie Bijlage 1) wordt uitgedeeld. Opgave Zoek de pleonasmen en tautologie in de brief. Oplossing Pleonasme één keer onderstreept en tautologie twee keer. Interessant is dat het niet altijd duidelijk is of het een pleonasme is. Twijfelgevallen: knappe filmster / zacht konijntje / elegante lelie Liefdesbrief 3

4 Oplossing Liefdesbrief 5.2 Schrijf nu zelf een liefdesbrief met daarin minstens twee pleonasmen en twee tautologieën. Een aantal brieven worden voorgelezen en telkens zal een andere leerling de respectieve tautologieën en pleonasmen eruit halen. 4

5 PLEONASME EN TAUTOLOGIE EN ONS TAALGEBRUIK 5