voorbeeldhoofdstuk havo M&O

Transcriptie

1 voorbeeldhoofdstuk havo M&O

2 havo M&O Drs. A. Maurer

3 Voorwoord Beste docent, Voor u ligt een deel van de nieuwe Samengevat havo management en organisatie. Dit katern bevat een voorbeeldhoofdstuk, waarmee u een goede indruk krijgt van de vernieuwde uitgave. In de zomer van 2008 verschijnt de complete Samengevat. De inhoudsopgave hiervan vindt u ook in dit katern. Uw examenleerlingen kunnen zich met de meest actuele Samengevat voorbereiden op hun examen in 2009! De belangrijkste wijziging in de nieuwe Samengevat is de aanpassing aan het examenprogramma dat vanaf 2007 van kracht is. Daarnaast zijn nog andere verbeteringen doorgevoerd: Examenbundel en Samengevat zijn nog beter op elkaar afgestemd, doordat de hoofdstukindeling gelijk loopt. Het lettertype is aangepast om de leesbaarheid te vergroten. De onderwerpen voor het schoolexamen worden apart aangegeven. De didactische scheiding tussen de schematische theorie op de linker pagina en de toelichting en voorbeelden op de rechter pagina is duidelijker, mede door gebruik van een steunkleur. De tabellen zijn van kleur voorzien voor een betere leesbaarheid. Heeft u vragen over Samengevat en/of Examenbundel? Neem dan contact op met Anja Haggeman van Docentenlijn via telefoonnummer Ik wens u veel succes met de beoordeling van dit katern. Bent u enthousiast en wilt u de complete Samengevat ontvangen zodra het van de drukpers rolt? Mail dan uw gegevens naar: info.avo@thiememeulenhoff.nl en vermeld welke uitgave van Samengevat u wilt ontvangen. Judith ten Brummelhuis Uitgever Examentraining Zutphen, januari 2008

4 inhoud (met verwijzing naar het examenprogramma) voorwoord hoe werk je met dit boek 1 Personeelsbeleid en interne organisatie (domein B ) 2 Financiering (domein C) 3 Marketing (domein D) 4 Financieel beleid van niet-commerciële organisaties (Domein E) 5 Financieel beleid van commerciële organisaties (Domein E) 6 Externe financiële verslaggeving (domein G) 7 Vaardigheden (delen van domein A) trefwoordenregister overzicht van formules en schema s

5 begrippen en relaties 1 3 Marketing marketing van niet-commerciële organisaties (nco s) begrippen marketing alle activiteiten waarmee een organisatie voldoet aan de wensen van haar belanghebbenden en tegelijk haar doelen bereikt marketinginstrumenten vijf p s prijsbeleid productbeleid promotiebeleid plaatsbeleid distributiebeleid personeelsbeleid marketingdoelen mogelijke doelen van nco s diensten verlenen ziekenhuizen, scholen, musea belangen behartigen verenigingen, vakbonden algemeen belang bevorderen brandweer, Rode Kruis doelgroepen belanghebbenden bij een nco afnemersdoelgroepen mensen die gebruik maken van de diensten van nco s donordoelgroepen mensen die de (geld)middelen van een nco verschaffen bijzondere marketingvormen met name bij nco s demarketing te veel aan vraag tegengaan countermarketing ongewenste vraag tegengaan conversiemarketing afkeer van een product tegengaan marketing en maatschappij ontwikkelingen/aspecten sociale marketing is gericht op overdragen van ideeën die belangrijk zijn voor samenleving voorbeelden Postbus 51 energiebesparing, alcohol en verkeer Fair play-campagne voetbal consumentisme alle acties om de positie van afnemers van producten tegenover aanbieders daarvan te versterken voorbeelden Consumentenbond Reclame Code Commissie beoordeelt juistheid van reclames Milieu Reclame Code bevat richtlijnen voor reclames waarin naar het milieu verwezen wordt O:\THIEMEME\36746\OPMAAK\MenO\hmo4sg03L(def).doc /7

6 toelichting 1 bijzondere marketingvormen - demarketing = het afremmen van de vraag naar een product - De overheid ontmoedigt de vraag naar alcoholhoudende dranken. - Een minimumbedrag bij bestellingen ontmoedigt te kleine bestellingen. - countermarketing = het tegengaan van ongewenste vraag - Het afsluiten van wegen in natuurgebieden. - Restaurants geven kledingvoorschriften zodat niet iedereen welkom is - conversiemarketing = een afkeer van een product tegengaan - Het gebruik van autogordels stimuleren. - Het tegengaan van spijbelen op school. niet-commerciële organisaties (nco s) en marketing Nco s of non-profitorganisaties hoeven geen winst te behalen zoals ondernemingen. Natuurlijk willen ze wel hun doelgroepen bereiken met hun activiteiten. Daarbij kennen ook nco s concurrentie. Liefdadigheidsinstellingen als Unicef, Foster Parents plan en Greenpeace concurreren met elkaar om aandacht en geld. En scholen concurreren om leerlingen. Daarom zijn ook voor nco s marketinginstrumenten belangrijk. pijsbeleid van nco s Niet-commerciële organisaties kunnen de verkoopprijzen van hun activiteiten/producten op verschillende manieren vaststellen: - verkoopprijs = kostprijs + winst - verkoopprijs = kostprijs (dus de verkoopprijs is kostendekkend) - verkoopprijs < kostprijs, de verkoopprijs heet dan een niet-monetaire prijs. Bij de overheid hangt de prijs die gevraagd wordt vaak af van het doel dat de overheid nastreeft. Een voorbeeld van een niet-monetaire prijs is het gratis abonnement voor jongeren onder achttien jaar bij openbare bibliotheken. Met het gratis abonnement wil de overheid het lezen onder jongeren stimuleren. Paspoorten en vergunningen van gemeenten hebben een prijs die minimaal kostendekkend is. Hier geldt het zogenaamde profijtbeginsel: je betaalt naar de mate waarin je profiteert van overheidsdiensten. Reclame Code Commissie Deze commissie van de Stichting Reclame Code behandelt klachten over reclame. Reclame mag bijvoorbeeld niet misleidend, beledigend of kwetsend zijn. Ook mag reclame geen misbruik maken van gevoelige onderwerpen of onzorgvuldig zijn tegenover jonge kinderen. O:\THIEMEME\36746\OPMAAK\MenO\hmo4sg03R(def).doc /7

7 begrippen en relaties marketing 2 marketing van commerciële organisaties begrippen marketing alle activiteiten waarmee een onderneming voldoet aan de wensen van haar klanten en tegelijk haar eigen doelen bereikt marketinginstrumenten vijf p s prijsbeleid productbeleid promotiebeleid plaatsbeleid distributiebeleid personeelsbeleid marketingmix samenhangende toepassing van de vijf p s marketingdoelstellingen commerciële organisaties mogelijke doelen bepaalde omzet, afzet, winst behalen bepaald marktaandeel bereiken verbeteren van het imago zie bijvoorbeeld themareclame voortbestaan veiligstellen omgevingsfactoren factoren die het marketingbeleid beïnvloeden, maar voor een onderneming niet beheersbaar zijn gedrag van afnemers technische ontwikkeling concurrentie demografische ontwikkelingen conjuncturele ontwikkelingen bijvoorbeeld inflatie markt begrippen abstracte markt geheel van vraag en aanbod van een product concrete markt aanwijsbare plaats waar vragers en aanbieders elkaar ontmoeten voorbeelden kramenmarkt veiling beurs bijvoorbeeld goederenbeurs, jaarbeurs marktleider de onderneming wiens acties door andere ondernemingen gevolgd worden marktaandeel percentage dat onderneming van totale markt heeft afzet (of omzet) onderneming B 100% afzet (of omzet) van de markt O:\THIEMEME\36746\OPMAAK\MenO\hmo4sg03L(def).doc /7

8 toelichting 2 marketing De definitie van marketing heeft twee elementen: - de wensen van de klanten, de afnemers: die zijn het uitgangspunt. Een onderneming die daarmee geen rekening houdt, verliest haar bestaansrecht; - de eigen doeleinden van de onderneming (organisatie). De volgende omschrijvingen van marketing sluiten daarbij aan: - marketing = marktgericht ondernemen. - marketing is marktgericht denken en handelen bij inkoop en verkoop. marketingmix Marketinginstrumenten kunnen meestal niet zo maar gebruikt worden. Neem de onderneming die de verkoopprijs van een product verlaagde en zag dat de afzet niet toenam, maar daalde. De klanten dachten dat ook de kwaliteit van het product achteruit gegaan was. Hier zie je dat prijsbeleid en productbeleid met elkaar samenhangen. Verder bepalen marktomstandigheden de marketingmix. Zo zal een handelaar die kleding op een weekmarkt verkoopt, de vijf p s anders toepassen dan een modezaak in een winkelpromenade. marktaandeel voorbeeldopgaven - Onderneming B heeft van een bepaald product in een jaar stuks verkocht tegen 12 per product. De totale omzet van dit product in deze markt was in dat jaar bij een afzet van stuks. a Bereken het marktaandeel voor onderneming B als percentage van de totale afzet. b Bereken het marktaandeel voor onderneming B als percentage van de totale omzet. c Welke conclusie kun je trekken uit de antwoorden bij a en b? a marktaandeel = 100% 20% b marktaandeel = 100% 19,2% c De verkoopprijs van onderneming B ligt iets lager dan de gemiddelde verkoopprijs op de markt. - Van product C worden in stuks op de totale markt verkocht. Dat is 74% meer dan in Onderneming X heeft in 2007 voor product C een marktaandeel van 12%. a Bereken hoeveel stuks C in 2007 op de totale markt meer verkocht zijn dan in b Bereken hoe groot de afzet is van onderneming X in a afzet 2006 = = toename = = b afzet onderneming X = 12% van = O:\THIEMEME\36746\OPMAAK\MenO\hmo4sg03R(def).doc /7

9 begrippen en relaties marketing 3 10 marktsegmentatie opdelen van totale markt in deelmarkten met gelijke kenmerken aantal marktsegmenten dat bereikt wordt ongedifferentieerde marketing er is maar één (variant van het) product voor totale markt gedifferentieerde marketing voor elk segment zijn er speciale producten geconcentreerde marketing men richt zich op één segment of op enkele segmenten marktonderzoek systematisch onderzoek naar afzetmogelijkheden van een product doelen van marktonderzoek informatie verzamelen bijvoorbeeld: wat willen de klanten? testen bijvoorbeeld nagaan welke advertentie de meeste respons oplevert evalueren nagaan of een bepaald marketingdoel bereikt is bronnen bronnen van marktonderzoek van bestaande bronnen deskresearch maakt gebruik van bestaande bronnen eigen onderzoek/administratie vergelijkend warenonderzoek Consumentenbond specifieke organisaties CBS, Kamer van Koophandel fieldresearch zoeken naar nieuwe informatie experiment bijvoorbeeld verschillende reclamemedia proberen enquête vaak door middel van een steekproef panel bijvoorbeeld bij smaaktesten O:\THIEMEME\36746\OPMAAK\MenO\hmo4sg03L(def).doc /7

10 toelichting 3 11 marktsegmentatie Het komt zelden voor dat een hele markt om maar één type product vraagt. Meestal is het nodig het product af te stemmen op de speciale wensen van de verschillende doelgroepen. Daarom wordt de totale markt opgedeeld in deelmarkten. Voor een deelmarkt wordt dan een product aangeboden dat bij de betreffende doelgroep past. De leden van een doelgroep hebben een aantal gelijke kenmerken. Een voorbeeld van een doelgroep is een groep mannen tussen 25 en 45 jaar. Vaak reageren zij gelijk op bepaalde marketing-maatregelen. markt(segmentatie)strategieën - De keuze voor een bepaalde strategie kan samenhangen met de levenscyclus van een product. Bij de introductie van een Coca Cola was er sprake van een ongedifferentieerde marketing: één klein flesje en één smaak. - Daarna is Coca Cola in meer varianten op de markt gebracht: blikjes, grotere flessen en meer smaken. Dat is een gedifferentieerde marketing. Door een gedifferentieerde marketing groeien de omzet en de winst. - Een fabrikant die alleen schoenen met grote maten maakt of alleen voetbalschoenen, volgt een geconcentreerde marketing. marktsegmentatie en marketing ongedifferentieerde marketing voordelen - lagere kosten door grootschalige afzet - er is geen uitgebreid marktonderzoek nodig nadelen - beperkte keuze voor de consument - grotere kwetsbaarheid als de markt terugloopt gedifferentieerde marketing geconcentreerde marketing - oed inspelen op de wensen van de doelgroep - grotere klantenbinding - meer kosten voor bijvoorbeeld promotie - versnippering van aandacht - door de specialisatie ontstaan - grotere kwetsbaarheid als de markt bijvoorbeeld efficiencyvoordelen terugloopt - een sterke marktpositie opbouwen met één of enkele (exclusieve) producten marketingstrategie voorbeeldopgave Geef voor a en b aan of er sprake is van een ongedifferentieerde, een gedifferentieerde of een geconcentreerde marketing. a Een brouwerij heeft in haar assortiment pils en verschillende speciaal bieren. b Een fabrikant verspreidt een reclamefolder voor een product huis-aan-huis. a Gedifferentieerde marketing. b Ongedifferentieerde marketing. O:\THIEMEME\36746\OPMAAK\MenO\hmo4sg03R(def).doc /7

11 begrippen en relaties marketing 4 12 prijsbeleid soorten prijspolitiek afroomprijspolitiek het geleidelijk verlagen van de verkoopprijs na de introductie voorwaarden product moet nieuw zijn concurrentie mag niet snel reageren er moeten voldoende kopers zijn bij elke prijs penetratieprijspolitiek door lage verkoopprijs een groot marktaandeel proberen te krijgen kenmerken product is nieuw in introductieperiode kunnen verliezen ontstaan door de lage prijs concurrenten worden afgeschrikt door de lage prijs psychologische prijs koper waardeert 9,95 anders dan 10,- O:\THIEMEME\36746\OPMAAK\MenO\hmo4sg03L(def).doc /7

12 toelichting 4 13 afroomprijspolitiek Sommige kopers zijn bereid om bij de introductie van een product een hoge prijs te betalen. Zodra dit marktsegment goed is voorzien, laat de verkoper de prijs iets zakken. Daardoor kunnen ook wat minder draagkrachtige kopers het product kopen. Voordelen van deze afroomprijspolitiek zijn; - er wordt geprofiteerd van het feit dat de eerste kopers bereid zijn hoge prijzen te betalen - de aanloopkosten (ontwikkelingskosten) worden snel terugverdien - elke groep kopers betaalt de prijs die zij voor het product over heeft Nadelen van een afroomprijspolitiek kunnen zijn: - kopers kunnen het gevoel hebben te veel betaald te hebben, - de hoge prijs bij de introductie kan snel concurrentie uitlokken. penetratieprijspolitiek Voordelen van deze prijspolitiek zijn: - er kan op grote schaal geproduceerd worden en dat geeft kostenvoordelen, - de lage verkoopprijs levert snel een hoge afzet en een groot marktaandeel op, - de concurrentie wordt afgeschrikt door de lage verkoopprijs. penetratieprijspolitiek voorbeeldopgave Onderneming Be Better heeft voor haar nieuwe product OLPC twee mogelijkheden: 1 De verkoopprijs per stuk bedraagt 10. In dat geval worden in het eerste jaar stuks verkocht. Elk volgend jaar neemt de afzet met 10% toe. De variabele kosten zijn 4 per stuk en de totale constante kosten zijn per jaar. 2 De verkoopprijs bedraagt 7,50 per stuk. In alle jaren bedraagt de afzet stuks. Toon met een berekening aan dat penetratieprijspolitiek in het derde jaar winstgevender is. - mogelijkheid 1: afzet in jaar 3 = ,10 1,10 = stuks omzet = = totale kosten = = nettowinst mogelijkheid 2 = penetratieprijspolitiek: omzet = ,50 = totale kosten = = nettowinst O:\THIEMEME\36746\OPMAAK\MenO\hmo4sg03R(def).doc /7

13 begrippen en relaties marketing 5 14 promotiebeleid overbrengen van informatie naar afnemers zodat afzet stijgt persoonlijke verkoop verkoop door persoonlijk contact colportage verkoop aan de deur telefonische verkoop of telemarketing vertegenwoordigers vaak duur promotiemiddel taken vertegenwoordigers contact houden met afnemers afnemers informeren service verlenen informatie verzamelen direct mail folders, brieven op naam reclame niet-persoonlijke betaalde promotie-activiteiten naar reclamemaker individuele reclame door één bedrijf collectieve reclame door bedrijfstak voor een productsoort naar doelstelling themareclame gericht op lange termijn en naamsbekendheid actiereclame gericht op korte termijn en omzetvergroting keuze reclamemedium is afhankelijk van kosten van het medium soort product doelgroep effectiviteit van het medium bijvoorbeeld hoeveel personen bereik je met een editie van het medium public relations beïnvloeden van mening van mensen, belangrijk voor de onderneming voorbeelden persconferentie geven contacten met belangengroepen onderhouden excursies in het bedrijf free publicity bijvoorbeeld artikel in een huis-aan-huisblad kenmerken onderneming betaalt er niet voor moeilijk beheersbaar O:\THIEMEME\36746\OPMAAK\MenO\hmo4sg03L(def).doc /7

14 toelichting 5 15 communicatie Een onderneming begint de communicatie met haar afnemers door een boodschap te verzenden. Dat kan een reclametekst in een huis-aan-huisblad zijn. De reclametekst is de boodschap en het blad is het (reclame)medium. Terugkoppeling wil zeggen dat een afnemer reageert op de reclametekst, bijvoorbeeld door het aangeprezen product te kopen. onderneming (zender) terugkoppeling boodschap afnemer (ontvanger) persoonlijke en massacommunicatie verschillen persoonlijke communicatie massacommunicatie (bv. reclame) - individueel gericht - massale benadering - tweerichtingsverkeer - éénrichtingsverkeer - directe persoonlijke benadering - onpersoonlijke benadering (via media) - kosten per afnemer hoog - kosten per afnemer laag - tijdrovend - snel promotiecampagne voorbeeldopgave - Een handelsonderneming verkoopt normaal stuks van een bepaald product per jaar. De inkoopprijs bedraagt 6,-,00 en de variabele kosten 0,80 per product. De constante kosten zijn per jaar. Deze onderneming start volgend jaar een promotieactie. De verkoopprijs wordt verlaagd met 1,00 tot 9,00 en een extra reclamecampagne kost in dat jaar De afzet stijgt het volgend jaar door de actie met stuks. - Bereken of deze actie de nettowinst verhoogt of niet. - De jaarlijkse winst is normaal: omzet = = totale kosten = , = nettowinst De winst wordt volgend jaar: omzet = = totale kosten= , = nettowinst Conclusie: de actie verhoogt de nettowinst. O:\THIEMEME\36746\OPMAAK\MenO\hmo4sg03R(def).doc /7

15 begrippen en relaties marketing 6 16 productbeleid productkenmerken kwaliteit verpakking technische functie bescherming van het product commerciële functie bijvoorbeeld reclame op verpakking garantie zorgen dat afnemer technisch goed product krijgt service bijvoorbeeld snel leveren, ruilen toestaan merken naar aantal merken paraplumerk in een productgroep hebben alle producten dezelfde merknaam individueel merk elk product heeft eigen merk naar merkgever fabrikantenmerken A-merk bijvoorbeeld Heineken bier hoge(re) prijs-kwaliteitverhouding reclame op landelijk niveau grote (naams)bekendheid en overal verkrijgbaar consument heeft merkvoorkeur B-merk bijvoorbeeld Alphabier lagere prijs-kwaliteitverhouding minder reclame geringere bekendheid en niet overal verkrijgbaar C-merk lage prijs lang niet overal verkrijgbaar winkelmerken huismerken bijvoorbeeld Albert Heijn producten eigen merken/private labels bijvoorbeeld Brouwersbier van Albert Heijn witte merken merkloze producten in bijna blanco verpakking productlevenscyclus in fasen verdeelde ontwikkeling van de omzet van een product introductiefase groeifase rijpheidsfase of volwassen fase verzadigingsfase of stabilisatiefase neergangsfase of eindfase duur cyclus bepaald door technische ontwikkeling concurrentie vraagfactoren accepteren afnemers het product (nog)? assortiment breedte aantal verschillende productgroepen diepte aantal varianten binnen productgroep O:\THIEMEME\36746\OPMAAK\MenO\hmo4sg03L(def).doc /7

16 toelichting 6 17 merken De motieven voor het geven van een merk(naam) kunnen zijn: - de herkenbaarheid van het product vergroten - zekerheid geven aan de koper ( ik koop een goed product ) - inhaken op de behoefte aan status (bv. bij Nike-producten) winkelmerk of fabrikantenmerk Voor supermarkten hebben huismerken en eigen merken bepaalde voordelen: - huismerken en eigen merken zorgen voor klantenbinding, - huismerken en eigen merken hebben hogere winstmarges dan de fabrikantenmerken, - bij een huismerk staat de naam van de supermarkt op de verpakking = reclame. De redenen waarom supermarkten fabrikantenmerken in hun assortiment opnemen, kunnen zijn: - de fabrikanten maken zelf reclame voor hun producten, - fabrikantenmerken (zeker A-merken) geven de supermarkt een goede naam, - de keuzemogelijkheden van klanten worden groter. productlevenscyclus euro's I II III IV V omzet winst tijd introductiefase (I) groeifase (II) volwassenfase (III) stabilisatiefase (IV) eindfase (V) prijs hoog: terugverdienen van ontwikkelingskosten lager door opkomende concurrentie lager door scherpe concurrentie stabiel tot licht dalend stabiel nadruk op promotiebeleid product is onbekend distributiebeleid: opzet distributiesysteem prijsbeleid: scherpe prijzen productbeleid: door kleine verbeteringen markt proberen te behouden afname van alle marketingactiviteiten assortiment beperkt breder assortiment, verbetering kwaliteit meer variëteiten als concurrentiemiddel stabiel beperking assortiment omzet / resultaat omzet stijgt, resultaat negatief omzet en resultaat groeien snel groei omzet en resultaat vertragen groei stagneert, resultaat daalt omzet daalt, resultaat daalt snel O:\THIEMEME\36746\OPMAAK\MenO\hmo4sg03R(def).doc /7

17 begrippen en relaties marketing 7 18 plaats(distributie)beleid verspreiden van producten onder afnemers naar lengte afzetkanaal directe distributie direct van producent naar consument voorbeelden postorderbedrijven zoals Wehkamp eigen winkels verkoop aan boerderij motieven brutowinstmarge van tussenhandel zelf houden snel weten wat consument wil niet afhankelijk zijn van tussenhandel krijgt het product voldoende zorg? indirecte distributie er zijn tussenhandelaren kort kanaal weinig tussenhandelaren lang kanaal veel tussenhandelaren motieven voor een lang kanaal eigen verkoopapparaat opzetten kost geld/tijd tussenhandel heeft specialistische kennis tussenhandel bereikt meer afnemers naar benadering tussenhandel pushdistributie stimuleren van de tussenhandel om product op te nemen en te verkopen pulldistributie stimuleren van de consument om product te vragen bij tussenhandel (door reclame) keuze distributiekanaal afhankelijk van kosten welke manier van distribueren is het goedkoopst? product bederfelijke producten maken een kort kanaal noodzakelijk concurrenten meubelzaken vestigen zich op meubelboulevards prijs hoe hoger de prijs, des te korter het kanaal doelgroep wie koopt het product en hoe vaak? overheidsmaatregelen pompstations mogen niet alles verkopen handel voortstuwing van producten van producent naar consument functies collecteren/distribueren verzamelen en verspreiden aanhouden van voorraden sorteren, verpakken informatie geven producten promoten financieren bijvoorbeeld groothandel geeft kleinhandel leverancierskrediet naar afnemer kleinhandel of detailhandel: levert alleen aan consument groothandel levert niet aan consumenten maar aan bedrijven O:\THIEMEME\36746\OPMAAK\MenO\hmo4sg03L(def).doc /7

18 toelichting 7 19 distributie: direct en indirect, kort en lang Of een producent kiest voor één of meer tussenschakels hangt af van: - de omzet die de producent kan behalen - de kosten die een tussenschakel veroorzaakt voor de producent. directe- en indirecte distributie direct producent indirect-kort producent indirect-lang producent detaillist importeur groothandel detaillist consument consument consument pushdistributie en pulldistributie Bij een pushdistributie probeert een producent de tussenhandel (winkels) over te halen haar product te gaan verkopen. Voor een pushdistributie kan gekozen worden als: - de tussenhandel zich afwachtend opstelt tegenover een product, - de tussenhandel gevoelig is voor kortingacties, cadeaus, kredietmogelijkheden, etc. Bij een pulldistributie bewerkt de producent de consument, zodat die het product in de winkel gaat kopen. Pulldistributie komt voor als: - de consument het product al langer kent (het risico voor de tussenhandel is dan klein) - de producent snel wil inspelen op de behoeften van de consument functies van de handel De handel vergroot de waarde van producten, omdat de handel verschillen overbrugt: - verschil in afstand: de handel zorgt voor vervoer - verschil in tijd: de handel slaat producten op - verschil in hoeveelheid: de handel verpakt en verspreidt (distribueert) producten groothandel en kleinhandel De groothandel levert producten aan de kleinhandel (detaillist). De groothandel heef daarbij de volgende functies voor de detaillist: - De groothandel zorgt voor snelle aanvulling van voorraden. - De groothandel geeft informatie over producten door aan de detaillist. - De groothandel financiert de voorraad van de detaillist door op rekening te verkopen. - De groothandel geeft kortingen door aan detaillist als de groothandel zelf korting heeft gekregen (bij de aankoop van grote hoeveelheden). O:\THIEMEME\36746\OPMAAK\MenO\hmo4sg03R(def).doc /7

19 examenbundels - zelfstanding voorbereiden op het examen - examen voorbereiden op basis van persoonlijk studieadvies - stapsgewijs toewerken naar het examenniveau - oefenen met recente examens havo Duits havo Engels havo Frans havo Nederlands havo biologie havo natuurkunde havo scheikunde havo wiskunde A havo wiskunde B havo aardrijkskunde havo economie havo geschiedenis havo M&O examenbundel + samengevat = jouw succesformule samengevat - schematisch overzicht van alle examenstof - beknopte en heldere uitleg - snel en overzichtelijk door te nemen en te herhalen - het perfecte uittreksel havo biologie havo natuurkunde havo scheikunde havo wiskunde A havo wiskunde B havo aardrijkskunde havo economie havo M&O I S B N