De visie van Belgische jongeren op de toekomst van België

Transcriptie

1 De visie van Belgische jongeren op de toekomst van België Een vergelijking tussen Nederlandstalige en Franstalige 21-jarigen. Ruth Dassonneville en Marc Hooghe Centrum voor Politicologie, KU Leuven Leuven Juli 2011

2 Ruth Dassonneville en Marc Hooghe (2011). De visie van Belgische jongeren op de toekomst van België. Een vergelijking tussen Nederlandstalige en Franstalige 21-jarigen. Leuven: Centrum voor Politicologie, juli KU Leuven Overname is toegestaan mits correcte bronvermelding. 1

3 Sinds de federale verkiezingen van juni 2007 wordt de Belgische politiek in sterke mate gedomineerd door communautaire thema s. Langs beide zijden van de taalgrens lijken de standpunten de voorbije jaren verhard te zijn, waardoor sinds 2007 een volwaardige federale regering ontbreekt. Het thema staatshervorming beheerst grotendeels de politieke agenda. Aan Vlaamse zijde groeide eerst het kartel CD&V/N-VA en nadien N-VA op eigen kracht uit tot de grootste politieke formatie. Tijdens verkiezingscampagnes werd door hen gefocust op nationalistische eisen en standvastigheid inzake communautaire kwesties, wat ook nadien steeds weer in de verf werd gezet (Pilet and van Haute 2008; Sinardet 2008). Terwijl onder Vlaamse partijen een opbod werd gedaan over wie het meest Vlaams was en de Vlaamse zaak het best verdedigde, werd aan Franstalige zijde een omgekeerde beweging ingezet. De focus kwam er te liggen op solidariteit en eendracht en het cdh bouwde zijn verkiezingscampagne volledig op rond het voortbestaan van België met als slogan L Union fait la force. Binnen de politieke wetenschappen is er een grote eensgezindheid over het belang van het bestuderen van de politieke attitudes van jongeren. De adolescentie is immers de periode waarin politieke houdingen ontstaan en vorm krijgen. Bovendien blijken de politieke attitudes die men als adolescent ontwikkelt, vrij stabiel doorheen het verdere leven (Dawson and Prewit 1969; Valentino and Sears 1998). Tegelijkertijd weten we dat net jongeren het meest vatbaar zijn voor veranderingen in de maatschappij (Franklin 2004; Hooghe 2004). Indien de communautaire problemen en twisten van de voorbije jaren effectief zorgen voor steeds grotere tegenstellingen en extreme stellingnames op communautair vlak, zouden we dit beeld dan ook in de eerste plaats moeten terugvinden bij jongeren. Door het onderzoeken van de politieke houdingen van jongeren, werpen we bovendien een blik op de toekomst. Politieke veranderingen worden immers gedreven door generatiewissels (Franklin 2004). Indien er fundamentele veranderingen zitten aan te komen, dan zouden die vooral en bijzonder sterk duidelijk moeten zijn bij jongeren. We focussen dan ook op de jongste generatie kiezers, een generatie van wie de politieke houdingen ontwikkelden in een periode van aanhoudende communautaire crisis. We onderzoeken de visie van Belgische jongeren op de toekomst van België en met betrekking tot communautaire kwesties. We focussen op hun visie in 2011, wanneer de jongeren 21 zijn en hun attitudes worden verondersteld gevormd te zijn. Door de panelstructuur van het Belgisch 2

4 jeugdonderzoek (BPPS), kunnen we bovendien ook nagaan hoe de communautaire houdingen van jongeren de afgelopen vijf jaar zijn geëvolueerd. Dezelfde jongeren werden in 2006, 2008 en 2011 ondervraagd, waardoor we een antwoord kunnen bieden op de vraag of de politieke houdingen, van jongeren althans, doorheen de recente en huidige communautaire crisis verhardden. De derde golf van het Belgisch jeugdonderzoek werd uitgevoerd door het Centrum voor Politicologie van de KU Leuven tussen maart en juli Van de groep jongeren die ook in 2006 en 2008 al deelnamen aan het onderzoek, namen 3021 jongeren nogmaals deel aan de enquête in 2011 (71.3%). Aan de hand van het Belgische Jeugdonderzoek (BPPS) gaan we eerst na wat de visie van Vlaamse en Franstalige jongeren is op de toekomst van België. Daarna wordt onderzocht met welke entiteit de jongeren zich in de eerste plaats identificeren. Vervolgens gaan we na hoe belangrijk jongeren communautaire thema s en meerbepaald staatshervorming vinden bij hun stemkeuze. Ten slotte focussen we op de partijvoorkeur van de jongeren en onderzoeken we het communautaire profiel van de kiezers van N-VA. De vragen zijn hoe uitgesproken Vlaamsgezind die N-VA-kiezers zijn en of ze ook in 2006 en 2008 al blijk gaven van een sterke Vlaamse identiteit. Daarnaast geven we ook aan wat de herkomst is van de grote groep jongeren die in 2011 aangaf op N-VA te willen stemmen. Visie op de toekomst van België In het onderzoek kregen de respondenten vier mogelijke scenario s voorgelegd over de toekomst van België. Het voorstel voor een splitsing van het land kreeg de steun van 8,6% van de 21- jarigen. Uit de enquête blijkt dat vooral de Franstaligen een zeker heimwee hebben naar het unitaire België. Onder de Franstalige respondenten spreekt iets meer dan de helft zich uit voor dit scenario (51,6%), terwijl slechts 24,4% van de Nederlandstalige jongeren dat doet. Aan Nederlandstalige zijde zijn de jongeren dan weer sterk gewonnen voor het scenario dat meer autonomie geeft aan de deelstaten, zonder dat dit echter tot een volledige onafhankelijkheid en het einde van België moet leiden. De groep jongeren die het radicale splitsingsscenario verkiest is langs beide zijden van de taalgrens overigens ongeveer even beperkt (ongeveer 8,5%). 3

5 Tabel 1. Welk scenario draagt uw voorkeur weg? Allen Franstaligen Nederlandstaligen Vrouwen Mannen België moet 8,6% 8,3% 8,8% 7,0% 10,4% gesplitst worden Meer autonomie 43,8% 27,4% 53,2% 43,6% 44,0% voor de deelstaten Alles blijft zoals 13,3% 12,7% 13,7% 13,8% 12,8% nu België wordt 34,3% 51,6% 24,4% 35,5% 32,9% terug unitair n (valid) In Figuur 1 focussen we op de verschillen tussen de twee taalgroepen wat betreft de verkozen scenario s voor de toekomst van België. Het splitsingsscenario en de optie om alles te laten zoals nu kan op ongeveer evenveel steun rekenen bij Frans- en Nederlandstaligen. Bij de twee andere scenario s zijn grote verschillen terug te vinden. Terwijl een meerderheid van de Nederlandstaligen meer autonomie voor de deelstaten als voorkeursscenario aanduidt, is bij de Franstalige jongeren een meerderheid te vinden voor een terugkeer naar het unitaire België. Figuur 1. Wel scenario draagt uw voorkeur weg? Nederlandstaligen 8,8 53,2 13,7 24,4 België moet worden gesplitst Franstaligen 8,3 27,4 12,7 51,6 Meer autonomie voor de deelstaten Alles blijft zoals nu Allen 8,6 43,8 13,3 34,3 België wordt terug unitair 0% 20% 40% 60% 80% 100% Het onderzoek maakt het ook mogelijk om na te gaan of partijvoorkeur een invloed heeft op de houding ten aanzien van de toekomst van België. Bij de Nederlandstalige respondenten loopt de partijvoorkeur grotendeels gelijk met de verkiezingsuitslag. Ongeveer 35 procent van de ondervraagde jongeren spreekt zich uit voor de N-VA. De overige Vlaamse partijen kunnen 4

6 tussen de 10 en de 15 procent van de Nederlandstalige jongeren overtuigen. Vooral de kiezers van het Vlaams Belang blijken sterk gewonnen voor een splitsing van België (23%). De jonge kiezers van die andere uitgesproken Vlaamsgezinde partij, N-VA, zijn duidelijk minder gewonnen voor dit scenario. Slechts 14% van de jongeren die aangeeft voor N-VA te willen stemmen, wil België het liefst gesplitst zien. Bij de kiezers van de linkse partijen SP.a en Groen! wil ongeveer de helft een status-quo of zelfs een terugkeer naar het unitaire België. Tabel 2. Voorkeursscenario (Nederlandstaligen) België moet gesplitst worden voor de toekomst van België per partijvoorkeur Meer autonomie voor de deelstaten Alles blijft zoals nu België wordt terug unitair N % CD&V 3,9% 51,5% 20,1% 24,5% ,5% Groen 1,5% 46,4% 17,0% 35,1% ,7% N-VA 14,4% 61,9% 8,7% 14,9% ,3% SP.a 2,6% 48,0% 17,2% 32,2% ,7% Vlaams Belang 23,1% 42,8% 12,1% 22,0% 176 9,8% Open VLD 2,6% 58,2% 12,9% 26,3% ,9% Terwijl de kiezers van de Nederlandstalige partijen sterk verdeeld zijn over de toekomst van het land, is er aan Franstalige kant een merkwaardige eensgezindheid over de toekomst van België. De communautaire kwestie lijkt niet voor verdeeldheid te zorgen binnen het Franstalige kiezerskorps. Er moet wel worden opgemerkt dat bij de Franstalige respondenten het aantal PSkiezers ondervertegenwoordigd is, terwijl de Ecolo-stemmers oververtegenwoordigd zijn. Over de partijgrenzen heen blijkt echter dat niet meer dan 5 à 10% van de Franstalige jongeren gewonnen is voor de splitsing van het land. Bij alle partijen wil ongeveer de helft van de kiezers zelfs terug naar het unitaire België. 5

7 Tabel 3. Voorkeursscenario voor de toekomst van België per partijvoorkeur (Franstaligen) België moet Meer Alles blijft België n % gesplitst worden autonomie voor de deelstaten zoals nu wordt terug unitair PS 10,3% 22,6% 14,1% 53,0% ,5% MR 5,8% 30,9% 9,7% 53,6% ,7% CDh 4,6% 26,0% 19,8% 49,6% ,6% Ecolo 8,4% 29,7% 13,0% 49,0% ,1% De afkeer voor een splitsing van het land bij de Belgische jongeren gaat echter nog een stuk verder. In de enquête konden de respondenten ook aangeven welk scenario ze zeker niét wilden zien. Meer dan 64% van de respondenten wil zeker geen splitsing van het land, bij de Franstalige jongeren is dat zelfs 74%. Ook vrouwen staan negatiever tegenover het einde van België dan mannen. Tabel 4. Welk scenario zie je het minst graag gebeuren? Allen Franstaligen Nederlandstaligen Vrouwen Mannen België moet 64,5% 73,6% 59,4% 68,0% 60,7% gesplitst worden Meer autonomie 4,3% 5,1% 3,8% 4,6% 3,9% voor de deelstaten Alles blijft zoals 23,0% 16,2% 26,9% 20,8% 25,4% nu België wordt 8,2% 5,1% 9,9% 6,6% 9,9% terug unitair n (valid) Bij de Nederlandstalige jongeren, staan vooral de Groene kiezers huiverig tegenover een splitsingsscenario. Terwijl 82% van de Groen!-kiezers zich tegen een splitsing kant, ziet slechts 40% van de jonge N-VA-kiezers dit de slechtst mogelijke oplossing. Ook de kiezers van het Vlaams Belang staan niet afkerig tegenover een splitsing. Toch blijft het opmerkelijk dat er meer jonge N-VA-kiezers zijn die het einde van België volstrekt afwijzen (40%) dan er kiezers zijn die het hiermee volledig eens zijn (14%). 6

8 Tabel 5. Wat men zeker niet wil voor België per partijvoorkeur (Nederlandstaligen) België moet Meer Alles blijft België n % gesplitst worden autonomie voor de deelstaten zoals nu wordt terug unitair CD&V 68,8% 5,4% 19,0% 6,8% ,5% Groen! 82,2% 1,5% 13,3% 3,0% ,7% N-VA 40,1% 3,6% 38,0% 18,2% ,3% SP.a 72,7% 5,3% 15,4% 6,6% ,7% Vlaams Belang 45,4% 5,7% 39,7% 9,2% 176 9,8% Open VLD 73,7% 2,6% 18,0% 5,7% ,9% Aan Franstalige zijde zien we opnieuw een grote eensgezindheid over de verschillende partijen heen. Bij alle partijen wijst ongeveer driekwart van de jonge kiezers een splitsing van België radicaal af. Tabel 6. Wat men zeker niet wil voor België per partijvoorkeur (Franstaligen) België moet Meer Alles blijft België n % gesplitst worden autonomie voor de deelstaten zoals nu wordt terug unitair PS 74,8% 7,7% 14,5% 3,0% ,5% MR 71,9% 4,3% 17,3% 6,5% ,7% CDh 77,9% 3,8% 13,7% 4,6% ,6% Ecolo 75,7% 3,3% 16,3% 4,6% ,1% Het onderzoek laat een relatief verdeeld beeld zien: aan Nederlandstalige kant wil een meerderheid van de jongeren meer bevoegdheden voor de regio s. Aan Franstalige zijde daarentegen lijkt er een meerderheid om niet te veel te veranderen aan de Belgische staatsstructuur. Zowel aan Nederlandstalige als aan Franstalige kant echter, wil niet meer dan 8 procent van de jongeren zo ver gaan dat de deelstaten onafhankelijk worden. 7

9 Identificatie met een politieke entiteit In het onderzoek werd de jongeren ook gevraagd in welke mate ze zich met verschillende territoriale entiteiten identificeren. We focussen op de verschillen in de mate waarin Nederlandsen Franstaligen zich vooral met het regionale dan wel het nationale niveau identificeren. De respondenten konden voor elk item een score geven van 1 (helemaal niet) tot en met 5 (heel sterk). In Figuur 2 is per taalgroep de verdeling weergegeven naar score op de stelling Ik voel me in de eerste plaats Vlaming/Brusselaar/Waal. Op deze stelling zijn de verschillen tussen beide groepen niet zo groot, al valt toch op dat een iets grotere groep Nederlandstaligen een 4 of 5 aanduidt (de hoogste scores) aanduidt op deze stelling. Figuur 2. Percentage jongeren per taalgroep en per score van 1= helemaal niet tot 5= heel sterk op de stelling Ik voel me in de eerste plaats Vlaming/Brusselaar/Waal Franstaligen 11,9 10,1 26,1 30,0 21, Nederlandstaligen 8,7 10,4 24,7 33,7 22,5 4 5,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 De mate waarin jongeren aan beide zijden van de taalgrens zich Belg voelen is weergegeven in Figuur 3. Op deze stelling Ik voel me in de eerste plaats Belg lopen de meningen tussen Nederlands- en Franstalige jongeren wel sterk uiteen. Franstaligen identificeren zich duidelijk meer met België dan Nederlandstalige jongeren. Een meerderheid (52,3%) van de Franstalige jongeren geeft zelfs de maximumscore op deze stelling. 8

10 Figuur 3. Percentage jongeren per taalgroep en per score van 1= helemaal niet tot 5= heel sterk op de stelling Ik voel me in de eerste plaats Belg Franstaligen 4,15,2 13,7 24,7 52, Nederlandstaligen 4,3 8,1 23,1 34,0 30,5 4 5,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 Uit bovenstaande figuren valt af te leiden dat de gemiddelde scores voor een identificatie met de regionale identiteit dicht bij elkaar liggen voor beide taalgroepen. Voor Nederlandstaligen is de gemiddelde score op de stelling Ik voel me in de eerste plaats Vlaming/Brusselaar/Waal 3,51, terwijl het gemiddelde voor Franstaligen 3,40 is. Voor de stelling met betrekking tot de Belgische identiteit liggen de scores verder uiteen. Nederlandstaligen scoren gemiddeld 3,78 op de stelling zich in de eerste plaats Belg te voelen, voor Franstaligen ligt de gemiddelde score op deze stelling met 4,16 een stukje hoger. Het verschil is dus niet dat de Vlamingen zich meer Vlamingen zouden voelen dan de Walen hun regionale beleven. Het enige verschil is dat de Franstaligen sterker gehecht zijn aan België dan de Nederlandstaligen. Belang van staatshervorming bij de stemkeuze De jongeren hebben duidelijk een uitgesproken mening over de toekomst van het land. Aan Vlaamse zijde blijkt er bovendien een grote verdeeldheid tussen de verschillende partijen over wat het meest gewenste scenario voor België is. Betekent die verdeeldheid dan ook dat de staatshervorming een prioriteit is voor de jonge kiezers? Ondanks de politieke crisis over de staatshervorming die ons land nu al een hele tijd in de ban houdt, liggen jongeren duidelijk niet wakker van het probleem. In het onderzoek kregen de respondenten een vraag over wat voor hen de belangrijkste thema s zijn waarmee ze rekening 9

11 houden bij het uitbrengen van hun stem. In totaal konden ze daarbij drie onderwerpen noemen. De sociale zekerheid blijkt het belangrijkste thema voor de stemkeuze van de jongeren. Meer dan 45% van de jongeren noemt dit als een van de belangrijkste onderwerpen bij het stemmen. Daarna volgen leefmilieu, werkloosheid, criminaliteit en belastingen. De staatshevorming wordt door slechts één op vijf van de respondenten genoemd als één van de belangrijkste prioriteiten. Aan Nederlandstalige kant ligt dit percentage wel iets hoger (22%) dan aan Franstalige zijde (17%). Tabel 7. Belangrijkste motieven bij partijkeuze (de respondenten konden drie thema s selecteren die voor hen bepalend zijn bij hun stemgedrag) Thema Allen Franstaligen Nederlandstaligen Mobiliteit 16,2% 16,3% 16,2% Sociale zekerheid 45,6% 36,7% 50,7% Cultuur 17,2% 18,8% 16,3% Leefmilieu 35,9% 42,9% 31,8% Belastingen 32,3% 35,8% 30,4% Immigratie 25,5% 20,6% 28,3% Criminaliteit en justitie 32,5% 34,7% 31,2% Werkloosheid 32,5% 30,5% 33,6% Staatshervorming 20,2% 16,7% 22,2% De financiële crisis 30,6% 30,8% 30,4% De jonge N-VA-kiezers In de eerste paragraaf was al duidelijk dat 35% van de Nederlandstalige jongeren voor N-VA wil stemmen. Toch bleek dat ook binnen de groep N-VA kiezers niet massaal voor een splitsingsscenario wordt gekozen. De vraag is dan ook in welke mate de jonge N-VA kiezers zich Vlaams voelen en of die groep zich ook in 2006 en 2008 al uitgesproken Vlaamsgezind toonde. Om dit na te gaan plaatsen we de groep N-VA-kiezers uit 2011 tegenover de Nederlandstalige respondenten die niet aangaven voor N-VA te willen stemmen. We focussen opnieuw op de vraag naar de mate waarin de jongeren zich in de eerste plaats Vlaming voelen. In Figuur 4 is de verdeling in 2011 weergegeven. De figuur maakt duidelijk dat de jonge N-VA kiezers zich veel sterker met Vlaanderen identificeren dan de Nederlandstalige jongeren met een andere 10

12 partijvoorkeur. Bijna 70% van de N-VA-kiezers duidt een 4 of 5 aan op de schaal, terwijl bij de andere partijen maar ongeveer de helft van de kiezers dat doet. Figuur 4. Percentage Nederlandstalige jongeren per score van 1= helemaal niet tot 5= heel sterk op de stelling Ik voel me in de eerste plaats Vlaming/Brusselaar/Waal (2011) Niet N-VA stemmers in 2011 (n=1174) N-VA stemmers in 2011 (n=636) 11,3 12,4 26,8 31,5 18,0 3,66,5 20,7 38,6 30,5,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 100, De vragenlijsten van 2006 en 2008 bevatten eenzelfde vraag, waarbij de respondenten op een schaal moesten aanduiden in welke mate ze zich in de eerste plaats Vlaming/Brusselaar of Waal voelden. Wel moet opgemerkt worden dat in de vorige golven van het panelonderzoek, de vraag de vorm had van een 0-5 schaal, terwijl dat in 2011 een 1-5-schaal werd. Gemiddelde scores vergelijken kan dan ook niet, maar we kunnen wel gelijkaardige figuren maken voor 2006 en Opnieuw plaatsen we de N-VA-kiezers uit 2011 tegenover de Nederlandstalige niet-n-vakiezers. Op die manier illustreren de figuren of de jongeren die in 2011 aangeven op N-VA te willen stemmen, ook vroeger al duidelijk meer Vlaamsgezind waren dan de niet-n-va-kiezers. Daarbij houden we dus geen rekening met hun partijvoorkeur in 2006 of 2008: het gaat er om te weten of diegenen die nu voor de N-VA stemmen ook drie of vijf jaar geleden al een specifieke opvatting hadden over regionale identiteit. Figuur 5 geeft de verdeling weer voor 2008 en Figuur 6 illustreert de scores in De belangrijkste vaststelling die we uit deze figuren kunnen trekken is dat het verschil op het vlak van Vlaamse identiteit tussen de jongeren die in 2011 aangaven voor N-VA te willen stemmen en de Nederlandstalige jongeren met een andere partijvoorkeur in 2006 veel minder uitgesproken was dan in Bij de niet N-VA kiezers bleef de mate waarin ze zich in de eerste plaats Vlaams voelden ongeveer stabiel bleef tussen 2006 en Voor de groep die in 2011 N-VA verkiest, nam het Vlaams gevoel wel toe in die twee jaar tijd. Het uitgesproken verschil tussen N-VA en niet-n-va kiezers dat we in 2011 vaststellen, lijkt in 2006 dan ook nauwelijks aanwezig, maar in 2008 is de verdeeldheid reeds toegenomen. 11

13 Figuur 5. Percentage Nederlandstalige jongeren per score van 0= helemaal niet tot 5= heel sterk op de stelling Ik voel me in de eerste plaats Vlaming/Brusselaar/Waal (2008) Niet N-VA stemmers in 2011 (n=1182) N-VA stemmers in 2011 (n=633) 7,4 7,2 12,1 22,1 31,8 19,5 2,83,56,3 20,5 34,1 32, Figuur 6. Percentage Nederlandstalige jongeren per score van 0= helemaal niet tot 5= heel sterk op de stelling Ik voel me in de eerste plaats Vlaming/Brusselaar/Waal (2006) Niet N-VA stemmers in 2011 (n=1170) N-VA stemmers in 2011 (n=629) 7,0 6,1 10,4 23,6 29,1 23,8 3,2,5 9,9 22,7 30,8 30,8,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 100, We zien dat de jonge N-VA kiezers ook voor 2011 al meer Vlaamsvoelend waren dan de andere Nederlandstalige jongeren. Toch valt vooral op hoe het Vlaams gevoel onder die groep sterk toeneemt doorheen de vijf jaar die het panelonderzoek omvat. In die zin kunnen we hier tonen dat de polarisering en de politisering van deze regionale identiteiten vooral de afgelopen drie jaar heeft plaatsgevonden. In 2011 kan N-VA zowat 1 op 3 van de Nederlandstalige jongeren overtuigen. Die jongeren voelen zich meer Vlaamsgezind dan de andere respondenten en bovendien nam hun Vlaams gevoel de afgelopen jaren toe. De vraag rijst dan ook welk aandeel van de jonge N-VA kiezers ook de voorbije jaren al voor de Vlaams-nationalistische partij wilden stemmen en van welke partijen N-VA voornamelijk jonge kiezers wist weg te kapen. In Tabel 8 geven we de partijvoorkeur in 2006 en 2008 weer van de 636 N-VA-kiezers uit De tabel maakt meteen duidelijk dat slechts een heel beperkte groep van de jonge N-VA-kiezers ook in het verleden al een voorkeur had voor die partij. Slechts 15 van de 636 respondenten die in de 2011 N-VA 12

14 verkoos, gaf ook in 2006 aan voor die partij te willen stemmen. Daarnaast valt op dat de 21-jarige N-VA-kiezers vanuit zowat het hele politieke spectrum werden aangetrokken. Tabel 8. Partijvoorkeur in 2006 en 2008 van de jonge N-VA-kiezers uit 2011 (n=636) Partijvoorkeur Aantal 2006 Aantal 2008 CD&V Groen N-VA Pvda 1 3 SP.a Spirit 15 9 Vivant 2 / Vlaams Belang Open VLD LDD / 41 Andere Geen antwoord Totaal In figuren 7 en 8 is in de vorm van een cirkeldiagram weergegeven waar de 21-jarige N-VA kiezers vandaan komen. Meer dan de absolute cijfers laten de percentages en de figuur zien dat vooral CD&V en Vlaams Belang jongeren aan N-VA verloren. Bovendien verkozen veel jongeren die in 2008 nog een liberale partijvoorkeur hadden (Open VLD en LDD) in 2011 N-VA. Een veel beperktere groep jonge N-VA-kiezers verkoos voordien een linkse partij (SP.a of Groen!). De conclusie is dan ook dat de N-VA kiezers wist aan te trekken uit een heel breed politiek spectrum. De politisering van de regionale identiteiten sinds 2008 speelt hierbij allicht een belangrijke rol. 13

15 Figuur 7. Partijvoorkeur van de jonge N-VA-kiezers uit 2011 in 2006 (%) (n=636) 1,7 9,9 21,9 CD&V Groen N-VA 11,9 Pvda SP.a 10,4 Spirit Vivant 26,1 12,9 2,4 0,2 Vlaams Belang Open VLD Andere 0,3 2,4 Geen antwoord Figuur 8. Partijvoorkeur van de jonge N-VA-kiezers uit 2011 in 2008 (%) (n=636) 1,6 6,8 CD&V 6,4 28,0 Groen N-VA Pvda 16,7 SP.a Spirit Vlaams Belang 6,3 Open VLD 16,8 1,4 8,6 6,9 0,5 LDD Andere Geen antwoord 14

16 Bronnen Dawson, Richard E. and Kenneth Prewit (1969) Political Socialisation. Boston: Little, Brown and Company. Franklin, Mark (2004) Voter Turnout and the Dynamics of Electoral Competition in Established Democracies since Cambridge: Cambridge University press. Hooghe, Marc (2004) 'Political Socialization and the Future of Politics', Acta Politica 39(4): Pilet, Jean-Benoit and Emilie van Haute (2008) 'The Federal Elections in Belgium, June 2007', Electoral Studies 27(3): Sinardet, Dave (2008) 'Belgian Federalism Put to the Test: The 2007 Belgian Federal Elections and Their Aftermath', West European Politics 31(5): Valentino, Nicholas A. and David O. Sears (1998) 'Event-Driven Political Communication and the Preadult Socialization of Partisanship', Political Behavior 20(2):