Tilburg University. Afronding en verantwoording Groenhuijsen, Marc; Knigge, G. Publication date: Link to publication

Transcriptie

1 Tilburg University Afronding en verantwoording Groenhuijsen, Marc; Knigge, G. Publication date: 2004 Link to publication Citation for published version (APA): Groenhuijsen, M. S., & Knigge, G. (editors) (2004). Afronding en verantwoording. (Onderzoeksproject strafvordering 2001: Eindrapport). Deventer: Kluwer. General rights Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. - Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research - You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain - You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal Take down policy If you believe that this document breaches copyright, please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Download date: 30. jan. 2017

2 Afronding en verantwoording

3

4 Afronding en verantwoording Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001 M.S. Groenhuijsen en G. Knigge (red.) Deventer 2004

5 Aanbevolen citeerwijze: M.S. Groenhuijsen & G. Knigge (red.), Het onderzoek ter zitting. Eerste interimrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Groningen: 1999 M.S. Groenhuijsen & G. Knigge (red.), Het vooronderzoek in strafzaken. Tweede interimrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer: Gouda Quint 2001 M.S. Groenhuijsen & G. Knigge (red.), Dwangmiddelen en Rechtsmiddelen. Derde interimrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer: Kluwer 2002 M.S. Groenhuijsen & G. Knigge (red.), Afronding en verantwoording. Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer: Kluwer 2004 Omslagontwerp: Marcel Zinger (Grafisch Centrum Groningen) ISBN , M.S. Groenhuijsen en G. Knigge (red.) Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige ander manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 jo. het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

6 Inhoudsopgave Algemeen deel 1 Afronding en verantwoording. Algemeen deel 3 Prof. mr. M.S. Groenhuijsen en prof. mr. G. Knigge 1 Inleiding Afronding en verantwoording De opzet en inhoud van dit rapport Samenstelling onderzoeksgroep Samenstelling begeleidingscommissie 7 2 Het legaliteitsbeginsel en de taak van de wetgever Inleiding Aansluiting bij de ratio Uitgangspunt Achterliggende beginselen Legaliteit geen dwingende eis Relatieve waarden Rechtszekerheid gerelateerd aan rechtsbescherming Legaliteit en context Legaliteit als ideaal Enige conclusies Rechtsbescherming en beschermd belang Beschermde belangen als doelen van het strafprocesrecht Onderwaardering van de belangen van de verdachte? Het verdedigingsbelang als hoofddoel De onschuldpresumptie en het nemo tenetur-beginsel Afsluitende opmerking Concretisering en uitwerking De normadressaat Taken en bevoegdheden Inbreuken op grondrechten Concept van behoorlijke taakuitoefening Enkele bijzondere gevallen Voorlopige hechtenis Nietigheden Juridisch kader Kritiek op het geldende recht Voorstel voor nieuwe regeling 74 3 Kernprofielen deelnemers aan het strafproces Inleiding De verdachte De raadsman De politie en andere opsporingsambtenaren Het openbaar ministerie 99 v

7 3.6 De rechter in het vooronderzoek De rechter ter terechtzitting Het slachtoffer De getuige Naar een kort geding of een soortgelijke restvoorziening in strafzaken? Het onderliggende probleem: lacunes en vertraging. Inleiding De voordelen van een generieke restvoorziening binnen het wetboek van strafvordering De nadelen van een generieke restvoorziening binnen het wetboek van strafvordering Uitwerking op onderdelen Inleiding Het karakter van de voorziening Het voorwerp van beklag Kring van klachtgerechtigden Procedure Verhouding tot andere voorzieningen Samenvattend overzicht van de voorstellen uit het vierde projectjaar Inleiding Rondom de vervolgingsbeslissing De normering van het justitiële optreden van buitenlandse opsporingsambtenaren op Nederlands grondgebied De rechtsgevolgen van onrechtmatigheden in het opsporingsonderzoek De cassatierechter Bijzondere procedures Schadevergoeding in verband met strafvorderlijk overheidsoptreden Reacties op onze voorstellen: een reply to critics Inleiding De kernprofielen van de deelnemers aan het geding Het derde spoor Hoger beroep 180 Bijzonder deel Rondom de vervolgingsbeslissing 189 Mr. J.B.H.M. Simmelink 1 Inleiding Het opportuniteitsbeginsel in het huidige recht Verantwoording Ratio 192 vi

8 2.3 Groei Zeggenschap over de politie Controle en waarborgen Afronding Legaliteitsbeginsel Inleiding Vervolgingsplichten in het Nederlandse recht Het legaliteitsbeginsel in de StPO Ratio van het legaliteitsbeginsel Strafprocesrechtelijke inbedding van het legaliteitsbeginsel Conclusie Opportuniteits- of legaliteitsbeginsel: keuze en verantwoording Behoud opportuniteitsbeginsel Inkadering beperkte vervolgingsplichten Waarborgen Onderhandelingen in het strafprocesrecht Inleiding Onderhandelingen over de vervolging Handhavingsarrangementen De normering van het justitiële optreden van buitenlandse politieambtenaren op Nederlands grondgebied 243 Prof. dr. C.J.C.F. Fijnaut 1 Algemene inleiding De verdragsrechtelijke kaders voor daadwerkelijk justitieel optreden in Nederland De eerste aanzetten door de Raad van Europa en de Benelux Het Europees Verdrag aangaande de wederzijdse rechtshulp in strafzaken (1959) Het Benelux Verdrag aangaande de uitlevering en de rechtshulp in strafzaken (1962) Besluit De doorbraak: de Schengen Uitoveringsovereenkomst (1990) De achtergrond van de overeenkomst De relevante bepalingen in de staande overeenkomst Grensoverschrijdende observatie Grensoverschrijdende achtervolging Grensoverschrijdende gecontroleerde aflevering Grensoverschrijdende detachering van contactambtenaren De discussie over de herziening in de Raad van de EU De uitwerking van de overeenkomst in aanvullende akkoorden De nadere regeling van de politiesamenwerking in de Benelux De afspraken tussen Nederland en Frankrijk aangaande de onderlinge politiesamenwerking De nadere regeling van de politiesamenwerking tussen Nederland en Duitsland Besluit 264 vii

9 2.3 De ontplooiing in het kader van de Europese Unie Het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap (1956) De grondslag voor grensoverschrijdende politiële samenwerking in het verdrag De verordeningen van 1995, 1996 en 1999 omtrent de taak en bevoegdheden van UNCLAF/OLAF Het Verdrag betreffende de Europese Unie: van Maastricht (1992) via Amsterdam (1998) tot Nice (2001) De opeenvolgende verdragen Het Verdrag van Maastricht Het Verdrag van Amsterdam Het Verdrag van Nice De concretisering van de uitgangspunten in de opeenvolgende actieplannen Het actieplan ter bestrijding van georganiseerde criminaliteit Het actieplan ter uitvoering van het verdrag van Amsterdam (1998) Het actieplan van Tampere (1999) Het actieplan ter voorkoming en bestrijding van georganiseerde criminaliteit (2000) Het actieplan ter bestrijding van terrorisme (2001) De Overeenkomst tot oprichting van een Europese Politiedienst (1995) De aanpassing van Europol aan het Verdrag van Amsterdam De positie van de verbindingsambtenaren bij Europol De taak van politiële verbindingsofficieren van de lidstaten binnen de EU Het besluit tot oprichting van Eurojust (2002) De Overeenkomst betreffende de wederzijdse rechtshulp in Strafzaken (2000) De regeling van de gecontroleerde aflevering De regeling van de infiltratie De regeling van de gemeenschappelijke onderzoeksteams Het tweede protocol bij het Europees Verdrag Besluit De voorstellen inzake de toekomst van de Europese Unie De opvattingen van de Europese Conventie Het nieuwe verdragsrechtelijke kader De herformulering van de taak van de Europese Unie De aanpassing van het instrumentarium en de organisatie van de Europese Unie De opvattingen van de Europese Commissie Het nieuwe verdragsrechtelijke kader De herformulering van de taak van de Europese Unie De aanpassing van het instrumentarium en de eorganisatie van de Europese Unie Het uiteindelijke voorstel van de Europese Conventie Besluit 310 viii

10 2.4 De voorzieningen in sommige verdragen van de Verenigde Naties Besluit De normering van het justitiële optreden van buitenlandse politieambtenaren in Nederland Het algemene kader waarin het justitiële optreden van buitenlandse politieambtenaren is genormeerd Het justitiële optreden van buitenlandse politieambtenaren die langere tijd op Nederlands grondgebied verkeren De normering van het optreden van verbindingsambtenaren De normering van het optreden van projectambtenaren Het Hazeldonk-initiatief De komende regeling voor de gemeenschappelijke onderzoeksteams Besluit Het justitiële optreden van ambtenaren die incidenteel op Nederlands grondgebied verkeren De normering van grensoverschrijdende achtervolging De normering van het optreden van buitenlandse politieambtenaren bij de toepassing van bijzondere opsporingsbevoegdheden De algemene voorwaarden voor de inzet van een buitenlandse opsporingsambtenaar De aanvullende normering van de grensoverschrijdende observatie De aanvullende normering van de infiltratie De aanvullende normering van de gecontroleerde aflevering Besluit Algemeen besluit De rechtsgevolgen (sanctionering) van onrechtmatigheden in het opsporingsonderzoek 341 Mr. Y.G.M. Baaijens-van Geloven 1 Algemene inleiding 341 Deel I De rechtsgevolgen van onrechtmatigheden in de nationale opsporing Geldend recht Vormverzuim Wettelijke regeling Jurisprudentiële ontwikkelingen Invloed van het EVRM Voorlopige conclusie en vraagstelling Nadere beschouwing geldend recht Het sanctiearsenaal Rechtsgrond en rechtsdoelen Geopperde bezwaren tegen het sanctiearsenaal 357 ix

11 4.4 Factoren bij afweging Algemeen Relativeringen Rechtsvergelijking Inleiding De regeling van vormverzuimen (art. 413 ) in het nieuwe Wetboek van Strafvordering ven de Nederlandse Antillen en Aruba (1997) De exclusionary rule in de VS Sanctionering van onrechtmatigheden in de opsporing in België, Duitsland en Engeland en Wales België Duitsland Engeland en Wales Wat kunnen we leren van vreemd recht? Uitgangspunten nieuwe regeling Inleiding Taak van de zittingsrechter Argumenten voor sanctionering Factoren die een rol spelen bij het bepalen van de reactie De rechtsgevolgen 384 Deel II De bruikbaarheid van in het buitenland verzameld onderzoeksmateriaal Inleiding/probleemstelling Presentatie en rechtskracht van onderzoeksresultaten uit het buitenland Het bewijsstelsel Verdragsbepalingen betreffende de toelaatbaarheid en bewijskracht Gelding van de betreffende verdragsbepalingen in het Nederlandse recht Toekomstige internationale regelingen Toetsing buitenlandse onderzoeksresultaten Probleemschets Het huidige Nederlandse recht Rechtsvergelijking Inleiding België Duitsland Engeland en Wales Conclusie Uitgangspunten nieuwe regeling Het bewijsstelsel De zittingsrechter en het vertrouwensbeginsel Het toepasselijke recht en de rechtsgevolgen 416 x

12 4 De cassatierechter in strafzaken 421 Mr. E.F. Stamhuis 1 Inleiding De historische ontwikkeling van het cassatie-instituut Enkele aspecten van de huidige cassatiepraktijk Rechtsvergelijking Enkele bijzonderheden van de Duitse cassatieprocedure De beoordeling van de ontvankelijkheid De verkorte afdoening ex par. 349 StPO De volledige behandeling De toetsing in cassatie en de betekenis van rechtsverwerking De handelwijze na cassatie Enkele bijzonderheden van de Franse cassatieprocedure De behandeling van cassatieberoepen De verkorte afdoening Toetsing en rechtsverwerking De procedure na cassatie Conclusies uit de vergelijking met het Duitse en Franse recht De uniformiteit in de communautaire rechtsbedeling; art. 234 EG Verdrag De bestuursrechtelijke eenheid in verdeeldheid Enkele aspecten van de Straatsburgse rechtspleging De procedure voor het Europese Hof voor de Rechten van de Mens De artikelen 13 en 35 EVRM Just satisfaction ex art. 41 EVRM Empirische gegevens Schets van een stelsel De taak van de cassatierechter De toetsing in cassatie De beslissingen in cassatie en de sturing door de wetgever Slot: het stelsel in reprise Bijzondere procedures 487 Mr. A.E. Harteveld 1 Inleiding Systeemkenmerken; concentratie in de vervolging Het vervolgingsbegrip als basis Vooronderzoek: de raadkamer Voeging Tweefasenproces Rechtsmiddelen Verwarring Toename van het belang van het opsporingsonderzoek, met een wisselende grondslag De introductie van raadkamerprocedures die openbaar zijn 494 xi

13 3.3 Het in het openbaar uitspreken van beslissingen van de raadkamer Verschillende regimes ter terechtzitting; aspecten van voeging Vordering tenuitvoerlegging De afsplitsing van de voordeelsontneming Uitgangspunten voor een nieuwe regeling Afschaffing van de raadkamer? Beschikkingen en uitspraken Een set basisregels voor de behandeling op de terechtzitting Voeging van procedures Tweefasenproces Hoe moeten de procedures bij en de beslissingen van de rechter-commissaris worden gezien? Rechter-commissaris en rechtbank; Bevoegdheidsverdeling in het vooronderzoek Frankrijk Duitsland Nadere analyse Voorstel voor Sv Rechtsmiddelen Schadevergoeding in het strafprocesrecht 513 Mr. N.J.M. Kwakman 1 Inleiding De stand van zaken De probleemstelling Een theoretische afbakening: het normatieve kader voor strafvorderlijk overheidsoptreden De geschiedenis van de schaderegelingen in het Wetboek van Strafvordering De civielrechtelijke weg naar aansprakelijkheid voor schade na legitiem overheidsoptreden De bestuursrechtelijke weg naar aansprakelijkheid voor schade tengevolge van legitiem overheidsoptreden Op het snijpunt van het civiele recht en het bestuursrecht Inleiding Het arrest STAAT-LAVRIJSEN De feiten en de belangrijkste rechtsoverwegingen Reacties in de literatuur Een verenigingstheorie: een aantrekkelijk alternatief Samenvatting en nabeschouwing Een externe rechtsvergelijking Inleiding Duitsland Frankrijk België Engeland Aruba - Nederlandse Antillen 576 xii

14 6.7 Nabeschouwing Voorstellen voor een algemene schadevergoedingsregeling in het Wetboek van Strafvordering Inleiding Een algemene wettelijke schadevergoedingsregeling in het Wetboek van Strafvordering De grondslag De belangenafweging door de wetgever De procedurele vormgeving De verhouding tussen de voorgestelde algemene schadevergoedingsregeling en de civielrechtelijke constructies Tot slot 600 xiii

15

16 Algemeen deel

17