De samenleving staat middenin de bibliotheek en de bibliotheek staat middenin de samenleving Notitie Bibliotheekwerk gemeente Noordenveld

Transcriptie

1 De samenleving staat middenin de bibliotheek en de bibliotheek staat middenin de samenleving Notitie Bibliotheekwerk gemeente Noordenveld Kunstwerk Gebarentaal van Loes Heebink en Shlomo Schwarzberg het boek is om de hoek 1

2 Inhoudsopgave Paragraaf 1 Inleiding blz. 3 Paragraaf 2 Samenvatting / beleidsvoornemens blz. 4 Paragraaf 3 Stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen blz. 6 Paragraaf 4 Leden en gebruikers van de bibliotheek in Noordenveld blz. 15 Paragraaf 5 De bibliotheekfuncties in Noordenveld: fysiek en digitaal blz. 19 Paragraaf 6 Bibliotheekvoorzieningen, spreiding en organisatie blz. 27 Paragraaf 7 Middelen blz. 30 Paragraaf 8 Tot slot blz. 35 Bijlage I Weergave van de meedenksessies Peize, Roden en Norg Miekes minibieb in Norg (foto Willem Bakering, Norger courant) 2

3 1. Inleiding Op 19 juni 2013 is de gemeentelijke bibliotheeknota Op naar een toekomstbestendige bibliotheek in Noordenveld door de gemeenteraad vastgesteld. Deze nota bestreek een periode van 2013 tot en met 2016 en loop dus per 2017 af. De uitvoeringsovereenkomst voor wat betreft de subsidiëring van het bibliotheekwerk loopt, in lijn daarmee, ook af per Het is van belang om nieuwe beleidsafspraken vast te gaan stellen, niet alleen om het gegeven van een verstrijkende beleidsperiode, maar met name omdat het bibliotheekwerk inhoudelijk flink in beweging is. Met het oog op die beweging is het belangrijk dat we als gemeente onze richting en positie weer bepalen. De bibliotheek heeft de afgelopen jaren een metamorfose ondergaan, door ingrijpende bezuinigingen en door inhoudelijk accentverschuivingen veroorzaakt door maatschappelijke veranderingen. De bibliotheek verschuift qua taakstelling al langer van "warenhuis van kennis en informatie" naar een breder pakket waarin zij ook een taak heeft gekregen in de bestrijding van laaggeletterdheid, het ondersteunen van inwoners in hun zelfredzaamheid (ontwikkelen van digitale vaardigheden, sociaal juridische vaardigheden, financiële vaardigheden, vaardigheden die leefstijl en gezondheid raken), stimuleren van leesvaardigheid van 0 tot 18 jaar en het ondersteunen van "een leven lang leren". Dit is een landelijke ontwikkeling. In die zin ontwikkelt de bibliotheek zich dus steeds meer als een instelling in het voorliggend veld, als voorziening die ook in het sociaal domein een taak heeft. De samenleving staat middenin de bibliotheek en de bibliotheek staat middenin de samenleving. Het is van belang dat wij deze ontwikkeling erkennen en onze keuzes daarin bepalen. Naast inhoudelijke ontwikkelingen spelen er ook organisatorische en financiële ontwikkelingen die relevant zijn in de ontwikkeling van bibliotheekbeleid in Noordenveld. Deze notitie is in co-creatie met de bibliotheek tot stand gekomen. Co-creatie houdt in dat het een product is van de stichting openbare bibliotheek Noordenveld en de gemeente. Daarnaast hebben we een aantal meedenksessies gehouden in de gemeente, in Norg, Peize en Roden. De gemeente Noordenveld is op het moment van schrijven van deze notitie bezig met het ontwikkelen van een omgevingsvisie Deze visie omvat ook het sociale domein. In deze bibliotheeknotitie wordt zoveel mogelijk aangesloten op deze visie. Deze notitie zal: - beleidskaders stellen voor het bibliotheekwerk in de gemeente; - tot een uitvoeringsagenda leiden voor de periode van 2017 tot en met 2020 In deze notitie wordt in paragraaf 3 om te beginnen ingezoomd op de nieuwe bibliotheekwet. Het bibliotheekwerk wordt door deze wet flink veranderd en dat heeft ook de nodige gevolgen voor het beleid in onze gemeente. Aangezien de bibliotheekwet een zogenaamde stelselwet is, is het van belang om aandacht te geven aan hoe dit stelsel er globaal uit ziet en hoe de rolverdeling tussen diverse overheden geworden is. De provincie Drenthe heeft nieuwe prioriteiten gesteld in haar bibliotheekbeleid en dit heeft haar uitwerking weer op onze situatie. Er wordt afgesloten met een focus op het huidige bibliotheekbeleid, mede in relatie tot de andere beleidsnota s die de kernwaarden van onze gemeente raken. In paragraaf 4 wordt cijfermatige informatie gegeven over de leden en gebruikers van onze bibliotheek. Het bibliotheekwerk wordt bepaald door de vijf functies die zij in het kader van de wet heeft. In paragraaf 5 wordt omschreven hoe we die functies in de nieuwe beleidsperiode inhoud willen geven. Hierin worden de uitkomsten van de lokale meedenksessies meegenomen. In paragraaf 6 is aandacht voor de vorm waarin dat kan plaatsvinden; voor de organisatie en de locaties. De notitie sluit af met een financiële paragraaf waarin vooral aandacht wordt gegeven aan hoe we nieuwe en bestaande middelen willen besteden ten behoeve van het uitvoeren van ons nieuwe bibliotheekbeleid. 3

4 2. Samenvatting / beleidsvoornemens Met het van kracht worden van de Wet stelsel openbare bibliotheken in 2015, is het lokale bibliotheekwerk meer in een nationaal netwerk geplaatst. De verschillende overheidslagen hebben daarin een verantwoordelijkheid en een taak. Het rijk heeft verantwoordelijkheid voor de nationale collectie en de digitalisering van het bibliotheekwerk, de provincie voor het provinciaal netwerk, collectievorming, leenverkeer en innovatie, de gemeente voor de (fysieke) uitvoering van het (lokale) bibliotheekwerk. Onze bibliotheek heeft vijf kernfuncties. Ze is: Warenhuis van kennis en informatie. Centrum voor ontwikkeling en educatie. Inspiratiebron van lezen en literatuur. Encyclopedie van kunst en cultuur. Podium voor ontmoeting en debat. Deze functies waren in het verleden ook al actueel, echter nieuw is dat de bibliotheek een duidelijker rol en een taak in het sociaal domein krijgt. In onze nieuwe beleid kiezen we daar dan ook nadrukkelijk voor. De lokale bibliotheek is en blijft belangrijk als voorziening voor lezen, leren en informatie, zal fysiek ook in de gemeente aanwezig zijn, maar is door verdergaande digitalisering minder afhankelijk van een vaste fysieke omgeving, van een bibliotheekgebouw waarin alle functies aangeboden worden. De presentatie van de collectie kan flexibeler. De bibliotheek is meer dan ooit een bibliotheek op maat. Het bevorderen van lezen met name bij de jeugd is onverminderd een belangrijke kernfunctie in het bibliotheekwerk. We blijven uitgaan van een doorgaande leeslijn: alle kinderen en jeugdigen moeten bediend kunnen worden in het bibliotheekwerk: van baby via boekstart tot tieners in het VO. De Bibliotheek op school zal gemeentebreed worden uitgerold in het PO en zo mogelijk richting VO. De bibliotheek is een lokaal kenniscentrum van leesbevordering, laaggeletterdheid en mediawijsheid. Zij heeft een taak in de bestrijding van laaggeletterdheid, en in het ondersteunen van inwoners in hun zelfredzaamheid (ontwikkelen van digitale vaardigheden, sociaal-juridische vaardigheden, financiële vaardigheden, vaardigheden die leefstijl en gezondheid raken). Deze functie kan flexibel worden ingezet, dat wil zeggen, dichtbij de doelgroep. Hier beweegt de bibliotheek zich als algemene voorziening in het sociaal domein. Iedere leeftijdscategorie of doelgroep moet terecht kunnen in de bibliotheek, met in gedachten een leven lang lezen en leren. De bibliotheek geeft invulling aan haar ontmoetingsfunctie en haar culturele functie door uitnodigend, inspirerend en stimulerend te zijn. Samenwerking en verbinding zoeken met andere partijen, aansluiten bij maatschappelijke thema s, vernieuwing in (cultureel) aanbod en ook contact zoeken met jeugd en andere (kwetsbare) doelgroepen, is hierin belangrijk. De bibliotheek blijft zo een voorziening die er toe doet en toevoegt aan de leefbaarheid in onze lokale samenleving. De bibliotheek is meer dan ooit een bibliotheek op maat. Voor het uitvoeren van de functies die de bibliotheek heeft, is fysieke aanwezigheid minder belangrijk geworden. Het kunnen beschikken over diverse filialen in verschillende kernen is niet meer noodzakelijk. Dat neemt niet weg dat de bibliotheek wel fysiek bereikbaar moet zijn voor kwetsbare groepen in onze samenleving: de samenleving staat middenin de bibliotheek en de bibliotheek staat middenin de samenleving. 4

5 Tijdens de meedenksessies met inwoners uit onze gemeente over het bibliotheekwerk is duidelijk geworden dat er draagvlak onder aanwezigen is voor het bibliotheekwerk. Verbeter- en aandachtspunten die werden benoemd zijn: - Evenwicht tussen de klassieke en digitale bibliotheek; - Meer zichtbaar aanwezig zijn; laat zien wat je doet, de communicatie van de bibliotheek is nu te intern gericht; - Samenwerking met lokale instellingen en lokale krachten, samen kun je meer en heb je een groter en vruchtbaarder bereik, er is zo een bron aan kennis en activiteiten aan te boren; - Onderhoud van contacten met jonge gezinnen: let erop dat zij door de introductie van dbos niet het contact met de bibliotheek verliezen; - Aandacht voor leerlingen en scholen VO; - Stimuleren van voorlezen; - Mogelijkheden en onmogelijkheden van de filialen; - Meer aandacht voor de kernfuncties ontmoeting en debat en kunst en cultuur. Bij de uitvoering van het bibliotheekwerk gaan we zoveel mogelijk uit van bestaande financiële middelen. De uitvoering van het nieuwe beleid uit deze notitie wordt zoveel mogelijk gedaan met bestaand geld. Dit kan geld zijn uit het gemeentelijk bibliotheekbudget maar ook (in mindere mate) geld uit het sociaal domein. Daarnaast wordt een bedrag van aan projectengeld gevraagd, per jaar gedurende de beleidsperiode om met name de kernfuncties kunst en cultuur en ontmoeting en debat beter uit te kunnen voeren in samenwerking met andere Noordenveldse organisaties. Van de bibliotheek wordt verwacht dat zij dit matcht via inzet van haar reserves. 5

6 3. Stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen 3.1 Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen Op 1 januari 2015 is de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) van kracht geworden. De wet neemt openbare bibliotheekvoorzieningen die onderling verbonden zijn, als uitgangspunt. De Wsob bepaalt dat de lokale bibliotheken, de provinciale ondersteuningsinstellingen en de Koninklijke Bibliotheek (KB) en haar taak tot het in stand houden van de landelijke digitale bibliotheek, één netwerk vormen van openbare bibliotheekvoorzieningen. Doordat alle lokale bibliotheken in één digitale infrastructuur deelnemen, versterkt de digitale bibliotheek de kracht van het netwerk. Binnen dit stelsel is de gemeente verantwoordelijk voor het lokale bibliotheekwerk, de provincie voor de ondersteuning daarvan en het Rijk is verantwoordelijk voor het stelsel als geheel en voor de digitale bibliotheek. Met de Wsob is er sprake van een centralisatie van het openbare bibliotheekwerk. Het rijk is via uitvoering door de KB, verantwoordelijk voor de digitale bibliotheek en langs die weg ook voor een belangrijk deel van de innovatie van het bibliotheekwerk. Er worden in de Wsob eisen gesteld aan een bibliotheekvoorziening om deel te kunnen nemen aan het bibliotheekstelsel. De openbare bibliotheekvoorziening dient volgens de Wsob te functioneren vanuit een aantal publieke waarden 1 : Betrouwbaarheid Onafhankelijkheid Authenticiteit Pluriformiteit Toegankelijkheid Een bibliotheekvoorziening moet volgens de Wsob vijf functies vervullen, die bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling en verbetering van de maatschappelijke kansen van het algemene publiek: Het ter beschikking stellen van kennis en informatie; Het bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie; Het bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur; Het organiseren van ontmoeting en debat; Het laten kennis maken met kunst en cultuur De vijf functies zijn niet nieuw en worden al door de meeste lokale bibliotheken ingevuld, ook door onze openbare bibliotheek Noordenveld. Hierbij is aangesloten op de Richtlijn voor basisbibliotheken uit 2005, waarin de inrichting van de lokale bibliotheken op deze wijze was beschreven. De eerste drie functies worden tezamen aangeduid als lezen, leren en informeren en vormen de kerntaak van de bibliotheek. De afgeleide functies ontmoeting en debat en kunst en cultuur zijn in de Wsob opgenomen ten einde de lokale bibliotheek in staat te stellen zich duurzaam te positioneren en verbinding te zoeken met de media (lokale omroepen), erfgoedinstellingen (archieven en regionale historische centra en musea) en instellingen voor cultuureducatie en/of volwasseneneducatie. De kernactiviteiten krijgen door de functies ontmoeting en debat en kunst en cultuur meer inhoud en een grotere publiekswaarde. 1 Hierin dient de bibliotheek zich te onderscheiden van commercieel aanbod. 6

7 Het invullen van de vijf functies is niet vrijblijvend. Een bibliotheek die niet alle vijf de functies vervult, is geen volwaardige openbare bibliotheekvoorziening in de zin van de wet en kan, in het uiterste geval, van het netwerk worden afgesloten. Een lokale bibliotheek dient de functies zelf in te vullen. De verplichting tot het vervullen van de vijf bibliotheekfuncties geldt op het niveau van de bibliotheekorganisatie (de rechtspersoon) en niet op het niveau van de bibliotheekvestiging (de locatie). Deze inrichting van het stelsel maakt de beschikbaarheid van alle vijf functies voor alle inwoners voor gemeenten en bibliotheken financieel en organisatorisch haalbaar, al dan niet in de eigen woonplaats. Om de vijf functies uit te kunnen voeren kan het zijn dat samenwerking en fusie met andere bibliotheekorganisaties noodzakelijk is, met name in financieel krappe omstandigheden. Het belang om deel uit te maken van het bibliotheekstelsel en de publieke dienstverlening daarbinnen, overstijgt dan het behoud van lokale zelfstandigheid. De functies zijn gelijkwaardig maar hoeven niet alle in dezelfde intensiteit uitgeoefend te worden. De intensiteit waarmee de vijf functies worden ingevuld, is afhankelijk van wat lokaal nodig en mogelijk is. Foto: Vasalis monument Het netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen werkt als één geheel samen en bedient de gezamenlijke gebruikers van deze bibliotheken met één collectie Nederland. De netwerkgedachte veronderstelt dat de deelnemers van het netwerk samenwerken en gezamenlijk de gebruikers ten dienste zijn. Om deze samenwerking te bereiken zijn zes activiteiten verplicht gesteld aan de voorzieningen. Deze zes activiteiten zijn: De nationale bibliotheekcatalogus (NBC), alle deelnemers kunnen gebruik maken van collectie Nederland; Het Interbibliothecair Leenverkeer (IBL), toegang tot elke openbare bibliotheek binnen het stelsel; Gemeenschappelijk collectieplan, efficiënt afstemmen en inkopen; Gemeenschappelijke digitale infrastructuur, voorwaarde voor 1,2,en 3 Uniforme ledenadministratie en algemene voorwaarden, uiteindelijk één nationale bibliotheekpas; Ondersteuning van onderwijs, nieuw accent: leesbevordering, bestrijding laaggeletterdheid en bevordering digitale vaardigheden, jeugd en volwassenen. Met het oog op de Wsob is onze eigen bibliotheek een radertje geworden in een groter netwerk. Het deel uitmaken van het netwerk is niet vrijblijvend, maar ook niet verplicht. In die zin is er een grote mate van vrijheid in de invulling van het lokale bibliotheekwerk. Aan de andere kant is die vrijheid toch enigszins schijn. 7

8 Immers, wanneer een gemeente kiest voor het in stand houden of ondersteunen van een openbare bibliotheek, dan is het met het oog op kwaliteit, kwantiteit en bereikbaarheid van de activiteiten van die bibliotheek, eigenlijk ondenkbaar om deze buiten het stelsel te laten functioneren. Overigens laat dat onverlet dat allerlei initiatieven een mooie aanvulling kunnen zijn op het bibliotheekwerk, zoals de minibieb in Norg Provincie De provincie Drenthe heeft in de afgelopen jaren nadruk gelegd op de inhoudelijke bibliotheekvernieuwing en het versterken van de structuur. Dit heeft geleid tot een Drents Netwerk Bibliotheken waarin de basisbibliotheken samenwerken, ondersteunt door de provinciale serviceorganisatie Biblionet Drenthe. Biblionet Drenthe vervult de functie van kennis- en expertisecentrum op het gebied van productontwikkeling en kwaliteitszorg. Daarnaast voert zij back-office taken uit voor negen bibliotheken op het gebied van managementondersteuning, automatisering/ict, financiën, administratie en logistiek. De Wsob heeft thans vier taken benoemd voor de provincie in het openbaar bibliotheekwerk en stelsel: 1. Verantwoordelijkheid voor het stimuleren, faciliteren en coördineren van het bibliotheeknetwerk op provinciaal niveau 2. Ondersteuning interbibliothecair leenverkeer 3. Ontwikkelen en ondersteunen van innovaties 4. Bijdragen aan het landelijk collectiebeleid, onder leiding van de KB De provincie Drenthe heeft aan de hand van de Wsob haar beleidsbakens verzet. Zij richt zich meer op de vier hierboven genoemde taken en minder op de zogenoemde ondersteunende taken. Hierdoor is er een wijziging doorgevoerd in de provinciale subsidie aan Biblionet Drenthe. De provincie Drenthe heeft onder meer in een brief van 21 december 2015 de verdere contouren van haar nieuwe bibliotheekbeleid kenbaar gemaakt 3. Cultuurnota Provincie Drenthe: de verbeelding van Drenthe Zij wenst een beweging op gang brengen die invulling geeft aan het omvormen van de huidige bibliotheken naar levendige ontmoetingsplaatsen gericht op mogelijkheden voor de bezoeker om zichzelf te ontwikkelen. Daarbinnen wenst de provincie tezamen met de Drentse gemeenten een evenwichtig spreidingsplan op te stellen als belangrijk instrument dat zal bijdragen aan de toekomst van bibliotheken met maatschappelijke doelen. Belangrijke doelen hierin voor Drenthe zijn volgens de provincie: Vermindering aantal laaggeletterden Digitale zelfredzaamheid van ouderen Leefbaarheid kleine kernen en dorpen 2 Een minibieb is een initiatief van buurtbewoners onder elkaar en past in de hedendaagse ontwikkelingen rondom de ruileconomie, zie ook 3 Dit is ook opgenomen in de provinciale cultuurnota De verbeelding van Drenthe 8

9 En andere actuele publieksrelevante zaken. De provincie spreekt een voornemen uit om met de Drentse gemeenten een gezamenlijke meerjarige innovatieagenda voor de Drentse bibliotheken op te stellen, die meer ruimte biedt voor vraagsturing en rekening houdt met de verschillen tussen de bibliotheken. Dit wil zij doen in aansluiting op de landelijke strategische agenda die in de komende maanden onder regie van de KB vorm krijgt. Doel van deze Drentse agenda is dat bibliotheken, provinciale ondersteuningsinstelling (Biblionet Drenthe), de KB en de lokale, provinciale en landelijke overheden samen vorm gaan geven aan een sterk Drents openbaar bibliotheeknetwerk, dat klaar is voor de toekomst. Voor de uitvoering van de innovatieagenda zullen budgetten van verschillende overheden slim gecombineerd moeten worden en zal vooral ook naar andere budgetten dan cultuur gekeken worden. De diverse maatschappelijke opgaven waaraan bibliotheken kunnen bijdragen rechtvaardigen dergelijke combinaties. Het nieuwe provinciale beleid heeft nogal wat financiële gevolgen. Op het moment van schrijven van deze notitie is de bijdrage van de provincie aan Biblionet Drenthe en aan het bibliotheekwerk onderwerp van veel (politieke) discussie. Een deel van de provinciale subsidie aan Biblionet is op een andere manier verdeeld en dat heeft gevolgen voor onze bibliotheek. De provincie wil geen geld meer beschikbaar stellen aan Biblionet Drenthe, voor backoffice en ondersteuningstaken ten behoeve van de negen plattelandsgemeenten in Drenthe. In totaal is hiervoor een bedrag van beschikbaar. De provincie vindt het ondersteunen van backofficetaken een gemeentelijke taak en vindt dat zij met deze subsidiëring de plattelandsgemeenten bevoordeeld. De provincie heeft dit recht willen trekken en heeft inmiddels een bedrag van herverdeeld onder de grotere gemeenten Assen, Emmen en Hoogeveen. Dit bedrag is via Biblionet Drenthe beschikbaar gesteld voor het bibliotheekwerk in die grotere gemeenten en dus niet meer voor de negen plattelandsgemeenten. De rest van het bedrag, dient uiteindelijk ten goede te komen aan bibliotheekinnovatie voor alle gemeenten. Deze herverdelingsoperatie betekent dat er voor onze bibliotheek per 2017 een bedrag van minder beschikbaar is en per 2018 nog eens ; in totaal dus een structureel bedrag van Het ziet er echter naar uit dat er een vorm van compensatie plaats gaat vinden. Via een motie in Provinciale Staten (juni 2016) is er een extra bedrag van beschikbaar gesteld per 2017 voor alle Drentse gemeenten ten behoeve van de beschikbaarheid en toegankelijkheid van de openbare bibliotheekfuncties. Hoe dit precies verdeeld gaat worden en op welke basis, is vooralsnog niet helemaal duidelijk. Er is gesproken over een compensatie van per bibliotheekfiliaal in een gemeente, wat voor onze gemeente neer zou komen op een bedrag van Aangezien er een korting is gehanteerd voor onze bibliotheek van , betekent dit nog steeds dat er onder de streep een tekort is van Ook het bedrag van per 2018 zal op andere wijze besteedt worden. Naar verwachting zal dit wel weer ten goede komen aan ons lokaal bibliotheekwerk, maar dan vooral ten behoeve van bibliotheekinnovatie. Enerzijds trekt de provincie zich terug van de ondersteuning van het lokale bibliotheekwerk en anderzijds wenst zij via haar wettelijke taken en de invulling van de innovatieagenda die ondersteuning te versterken. Het is aan de gemeenten zelf om te bepalen hoe zij een bibliotheekinfrastructuur overeind wil houden en daarin is provinciale ondersteuning nog steeds mogelijk. De provincie wenst zelf vooral beleidsmatig inhoud te geven aan een innovatie-agenda en wil dit ook doen samen met de Drentse gemeenten. De provincie verzet de bakens. Hierin wil ze ook in het gemeentelijk domein treden. Immers, de sturing gaat niet alleen via de provinciale ondersteuningsinstelling, maar ook via gemeenten en lokale bibliotheken 9

10 en via het inzetten van andere budgetten dan cultuur (onderwijs, sociaal domein). Gezamenlijk optrekken in gedeeld beleid is natuurlijk zinvol en dient zeker positief benaderd te worden. Lokaal bibliotheekwerk hoort te worden bepaald door een lokale beleidsagenda. Wij gaan daarin uit van onze passende plek in het landelijke bibliotheekstelsel. We zijn positief over het opstellen van een gezamenlijke bibliotheekagenda met de andere Drentse gemeenten en de provincie Drenthe, mits het om gedeeld beleid gaat en de dienstverlening van onze lokale bibliotheek op voldoende niveau blijft (zie ook paragraaf 5). Deze beleidsnota geeft aan waarin wij onze accenten leggen en welke agendapunten wij dus willen inbrengen in de provinciale agenda. 3.3 Strategische visie Biblionet Drenthe / de 9 In december 2014 hebben negen openbare bibliotheekorganisaties in Drenthe en Biblionet Drenthe een intentieovereenkomst getekend waarin het voornemen wordt uitgesproken om één organisatie te vormen. Het gaat dan om de negen bibliotheken van de plattelandsgemeenten : Aa en Hunze, Borger- Odoorn, Coevorden, De Wolden, Meppel/Nijeveen, Midden-Drenthe, Noordenveld, Tynaarlo en Westerveld. De ondertekenaars willen hun reeds bestaande samenwerking formaliseren en intensiveren en willen uiteindelijk één organisatie vormen. Binnen de gefuseerde instelling dient er ruimte te blijven voor lokale verschillen en het opdrachtgeverschap van gemeenten. De ondertekening is een bevestiging van een samenwerking die al intensief is en waarin Biblionet Drenthe al grotendeels voorziet in de feitelijk exploitatie van de genoemde bibliotheken. De ondertekening en de wens om op de gaan in één krachtige, efficiënte organisatie is ingegeven door een jarenlange teruggang in het aantal leden en uitleningen, in forse bezuinigingen op de diverse bibliotheekorganisaties, door vragen over de toegevoegde waarde van bibliotheken als warenhuizen van kennis en informatie en de ingrijpende verandering van het bibliotheekstelsel via de Wsob. In navolging op het sluiten van de intentieovereenkomst is er een strategisch plan opgesteld: We gaan op reis en nemen mee ; strategie Biblionet Drenthe / de 9 In dit plan is gekozen voor: Klassieke bibliotheek Al geruime tijd neemt het aantal leden en uitleningen af. De Drentse bibliotheken bedienen nog steeds bijna 30% van de Drentse bevolking. Deze trouwe groep wil de nieuwe organisatie in spé blijven bedienen; Digitale bibliotheek Tegelijkertijd is duidelijk dat de bibliotheek steeds meer digitaal gaat. Grote delen van de dienstverlening zijn gedigitaliseerd en er wordt ingestoken op en geïnvesteerd in e-boeken. Verdere plannen zijn mede afhankelijk van de invulling van de landelijke bibliotheek door de KB en hoe de Provincie Drenthe invulling wil geven aan haar wettelijke taak ten aanzien van innovaties ten behoeve van de fysieke bibliotheek; Onderwijs De Drentse bibliotheken willen het onderwijs blijven ondersteunen. Niet alleen met een verdere uitrol van de Bibliotheek op school (dbos) omdat bewezen is dat het werkt, maar ook met uitbreiding naar voorschools (Boekstart). Dit, om een doorgaande leeslijn tot en met het voortgezet onderwijs uiteindelijk mogelijk te maken. Dit past in een taak die de bibliotheken 10

11 hebben gekregen in het Sociaal Domein als instelling die preventief werkt: voorkom dat kinderen laaggeletterd het onderwijs verlaten. In het strategisch plan wordt gewezen op de organisatie van een bondgenootschap laaggeletterdheid dat inmiddels in Drenthe gesloten is. Sociaal Domein De Drentse bibliotheken kiezen voor een rol in het sociaal domein. Men erkent een preventieve taak: het stimuleren van leesvaardigheid en het voorkomen van laaggeletterdheid. Daarnaast zien de bibliotheken een taak in het actief bestrijden van laaggeletterdheid onder volwassenen. Het gaat overigens niet alleen om lezen en schrijven. Uiteindelijk gaat het ook om het versterken van basisvaardigheden van inwoners: het ondersteunen van inwoners in hun zelfredzaamheid (ontwikkelen van digitale vaardigheden, sociaal juridische vaardigheden, financiële vaardigheden, vaardigheden die leefstijl en gezondheid raken); het ondersteunen van "een leven lang leren". Organisatorische keuzes Uit de actuele ontwikkelingen en beleidsmatige keuzes vloeien ook organisatorische keuzes voort. Er is een spreidingsplan van bibliotheken gemaakt dat uitgaat van een classificatie van groot naar klein: van extra large (een vlaggenschipbibliotheek) naar extra small. Er wordt uitgegaan van het huidige aantal vestigingen in de negen gemeenten, maar zo weinig mogelijk als stand alone gehuisvest, dus het liefst in een MFA of een brede school etc. Het aantal benodigde uren wordt gekoppeld aan de grootte van vestigingen, gecombineerd met een grotere inbreng van vrijwilligers. Als gevolg van de komende fusie worden front-office en backoffice van Biblionet en de negen bibliotheken geïntegreerd. En door de nieuwe inhoudelijke accenten zijn er (deels) andere medewerkers nodig. In december 2015 is er derhalve een reorganisatie aangekondigd. Met de hierboven omschreven veranderingen die de negen bibliotheekorganisaties met Biblionet Drenthe zijn ingestoken, is ook onze eigen bibliotheek steeds meer een deel van een groter geheel. Zoals al eerder aangegeven in paragraaf 3.1 past de bibliotheek in het landelijk stelsel. Zij heeft (op termijn) lokaal gekozen voor een plek in een gefuseerde instelling. Het is in deze veranderde wereld belangrijk dat duidelijk is wat de lokale identiteit van de bibliotheek nog is, waar de lokale betrokkenheid en prioriteiten liggen, dat de lokale middelen worden ingezet voor het lokaal bibliotheekwerk en dat dit financieel ook vastligt en controleerbaar is. Het beleid van de gemeente en het gemeentelijk opdrachtgeverschap zijn dus belangrijker dan ooit. 3.4 Bestaand gemeentelijk bibliotheekbeleid en brede visie gemeente Noordenveld Bibliotheekbeleid valt binnen de context van algemeen gemeentelijk beleid. In deze paragraaf wordt kort teruggeblikt op het bestaande bibliotheekbeleid en die gemeentelijke context. Gemeentelijk beleidskader Op naar een toekomstbestendige bibliotheek in Noordenveld De bibliotheek is voor de inwoners van onze gemeente bereikbaar en toegankelijk; digitaal en/of fysiek. Vier jaar geleden tekenden de contouren zich af van een verdergaande digitale dienstverlening van de bibliotheek. Als gevolg hiervan is besloten om de fysieke collectie en met name de informatieve collectie af te bouwen. De bibliotheek blijft toegangspoort voor het totale aanbod; fysiek en digitaal. 11

12 De bibliotheek is gericht op het uitvoeren van de kerntaken kennis en informatie, ontwikkeling en educatie en lezen en literatuur. De richtlijn voor basisbibliotheken was het uitvoeren van vijf - bekende - kernfuncties: In de nota zijn de drie functies: lezen, leren en informeren als speerpunt benoemd. (Vrijwillige) medewerkers van de bibliotheek zijn meer toegerust de advies- en gidsfunctie te vervullen. Onder invloed van de digitale ontwikkelingen daalt het gebruik van de op de uitleen en raadpleging van fysieke boeken gebaseerde bibliotheek. Er zal als gevolg daarvan een verschuiving optreden van de op uitlenen gerichte functie naar de advies- en gidsfunctie. Dit vraagt om een andere rol van de medewerkers van de bibliotheek die daarin geschoold moeten worden. De bibliotheek profileert zich als hèt kenniscentrum voor leesbevordering, mediawijsheid en bestrijding van laaggeletterdheid. In Roden, Norg en Peize is er een bibliotheek op maat. Het aantal fysieke vierkante meters wordt beperkt. Door alle ontwikkelingen wordt het gebouw minder belangrijk. De focus ligt bij het uitvoeren van de functies en daarvoor kan de bibliotheek de gebruiker (of dat nou een school, kinderdagverblijf of inwoner is) actief opzoeken en dienstverlening aanbieden in de nabijheid van de gebruiker. Dit levert een bibliotheek op maat op. Minder vierkante meters, meer digitale dienstverlening, selfservice en een boekenbrievenbus ter plaatse. Hierdoor zijn ruimere openingstijden mogelijk en een bredere inzet van vrijwilligers. De bibliotheek werft actief nieuwe leden. Aan de doelgroep jeugd (0-19) wordt extra aandacht besteed. De bibliotheek is fysiek en/of digitaal aanwezig op alle basisscholen en werkt samen met de voorschoolse voorzieningen. Het concept de Bibliotheek op school (dbos) wordt geïntroduceerd in de gemeente. Dit concept is een gezamenlijke strategische aanpak van de bibliotheken, primair onderwijs en overheid. Kiezen voor dbos betekent dat de partijen gezamenlijk in een eigen netwerk op verschillende niveaus gaan werken aan een structurele aanpak ter verbetering van de taal-, lees- en informatievaardigheden van kinderen. Invoering van het concept de Bibliotheek op school zorgt ervoor dat alle kinderen, ook in de kleinere dorpen, op de school toegang tot de jeugdcollectie hebben. Dit maakt de bibliobus op termijn overbodig. De bibliotheek is in staat in te spelen op de toekomstige ontwikkelingen. Het beleidskader ging gepaard met een bezuinigingstaakstelling op het bibliotheekwerk. Er is in de beleidsperiode een structureel jaarlijks bedrag van ca bezuinigd in Noordenveld. In de praktijk heeft beleid en uitvoering ervan ertoe geleid dat: Het pand van de bibliotheek Peize verkocht is en de bibliotheekfunctie verhuisd is naar dorpshuis De Essen en minder vierkante meters tot haar beschikking heeft. De bibliotheek in Roden is verhuisd naar de locatie Heerestraat en voor onze gemeente de functie van kernbibliotheek heeft gekregen. In Norg is de bibliotheek binnen De Brinkhof intern verhuisd naar de voormalige locatie van de Rabobank en heeft minder vierkante meters tot haar beschikking. Het concept de Bibliotheek op school (dbos) is gerealiseerd op beide basisscholen in Peize en op de basisschool te Norg. De dienstverlening van de bibliobus in de gemeente is stopgezet. De scholen die werden aangedaan door de bibliobus, zijn nu een dbos school geworden.. In het Noordenveldse bibliotheekwerk wordt nadruk gelegd op digitalisering van het gebruik. Er wordt ingezet op meer selfservice, waardoor de openingstijden voor het publiek in Norg, Peize en Roden verruimd zijn. Aan de hand van bovengenoemde veranderingen zijn de functies van de medewerkers ook veranderd en is er een ingrijpende reorganisatie gaande. Er zijn minder professionele uren voor het lokale 12

13 bibliotheekwerk beschikbaar en de beschikbare uren worden zo ingezet dat zij dienstbaar zijn aan alle inhoudelijke veranderingen in het bibliotheekwerk. Visie Noordenveld 2025 In 2011 stelde de gemeenteraad de visie Noordenveld 2025 natuurlijk samen vast. Op basis van de inbreng van inwoners en maatschappelijke organisaties formuleerde de gemeente de kernwaarden leefbaar, groen, duurzaam, ondernemend en transparant. Deze kernwaarden vormen de basis van de visie. Noordenveld is in 2025 een leefbare gemeente waarin meedoen, ook voor de zwakkere groepen in de samenleving, centraal staat. Er is sprake van een goed voorzieningenniveau. Cultuur en sport vormen een bindende factor en de gemeente vervult hierin een stimulerende rol. Barometer Leefbaarheid In 2012 is de Barometer Leefbaarheid Noordenveld gehouden door Stamm cmo. Voor deze nota zijn de volgende conclusies en aanbevelingen van belang: Er is een dekkend voorzieningenniveau en daarbij is er sprake van drie clusters van dorpen waarbinnen er gebruik wordt gemaakt van die voorzieningen (ronden Norg, Roden en Peize). Als gevolg van krimp en grotere mobiliteit komt de spreiding voor voorzieningen onder druk te staan. Het is belangrijk om rekening te houden met de samenstelling van de bevolking bij het ontwikkelen van voorzieningenbeleid. Er is door de veranderende bevolkingssamenstelling meer behoefte aan zorg en welzijn. Innovatieve oplossingen zijn hier benodigd. Ontmoeten is essentieel voor leefbaarheid. Mobiliteit voor kwetsbare groepen verdient aandacht. Inwoners kunnen en willen zelf bijdragen aan leefbaarheid. Leefbaarheidsbeleid is ook maatwerk. Wmo Visie Meedoen, het doel van de Wmo, betekent dat iedereen (inwoners, gemeente en organisaties) bijdraagt, samenwerkt en meetelt. Meedoen vraagt iets van jezelf en van een ander en meedoen kun je leren. Het vraagt een cultuuromslag om iedereen (dus weer inwoners, gemeente en organisaties) hiervan te doordringen. Het vraagt een cultuuromslag, omdat we in de afgelopen jaren gewend geraakt zijn aan een andere samenleving, een samenleving waarin voor het oplossen van vele problemen een betaalde professional werd ingezet. Dat heeft er toe geleid dat we minder naar elkaar omkijken of elkaar een helpende hand bieden. Daarnaast ziet de samenleving er nu anders uit, er zijn gemiddeld minder jongeren en meer ouderen. Ook dit vraagt een andere kijk op de samenleving en een andere aanpak van de vraagstukken. In de Wmo visie wordt uitgegaan van de piramide van getrapte verantwoordelijkheid. Doorgaans kunnen inwoners hun hulpvragen zelf en met andere inwoners oplossen. Naarmate een vraag complexer wordt, komt de inzet van professionele hulp en zorg in beeld, met uiteindelijk de inzet van een maatwerkvoorziening. Op de derde trede van de piramide gaat het over een collectieve voorziening, een voorziening waar iedereen gebruik van kan maken. Meestal zal de gemeente dit doen via opdrachten aan derden, zoals instellingen voor sociaal-cultureel werk, vrijwilligerscentrales, algemeen maatschappelijk werk, opbouwwerk, sport, vorming, cultuur en recreatie. De bibliotheek is zo n collectieve voorziening die in het sociaal domein ingezet kan worden. 13

14 Concreet kan gedacht worden aan het versterken van basisvaardigheden van inwoners. De bibliotheek is te zien als kenniscentrum dat inwoners kan stimuleren om actief deel te nemen aan de samenleving. Omgevingsvisie 2030 De omgevingsvisie dient als basis voor het opstellen van ruimtelijke (bestemmings-)plannen, beheerplannen of omgevingsvergunningen waarin wordt afgeweken van het bestemmingsplan. Ook is de omgevingsvisie basis voor de Uitvoeringsagenda s 4. De vijf kernwaarden Transparant, Leefbaar, Ondernemend, Groen en Duurzaam uit de Visie Noordenveld 2025 vormen de basis voor de omgevingsvisie. Een uitgangspunt voor de Omgevingsvisie is dat iedereen kan meedoen in de samenleving. Binnen de kernwaarden Meedoen en Leefbaarheid is de bibliotheek een belangrijke maatschappelijke voorziening. De bibliotheek stelt mensen in staat via haar functies om mee te doen en bij te dragen aan de samenleving (ontwikkeling en vrijwillige inzet). Als lokale, maatschappelijke voorziening is het belangrijk dat de bibliotheek gedragen wordt door haar omgeving. De bibliotheek is toekomstbestendig en voor iedereen toegankelijk, beschikbaar en waar mogelijk dichtbij. Ze bieden ruimte voor ontmoeting, ontspanning en ontwikkeling. Er is aandacht voor de specifieke behoefte per doelgroep. Er is samenhang en samenwerking in activiteiten en (culturele) voorzieningen. De omgevingsvisie is een basis voor de uitvoeringsagenda s. deze notitie kan worden aangemerkt als uitvoeringsagenda voor het bibliotheekwerk in de gemeente. De rode draad in gemeentelijk beleid voor zover dat ook het gemeentelijk bibliotheekwerk raakt, ligt vooral in het belang van het voorzieningenniveau in de gemeente. Inwoners vragen om bereikbaarheid en behoud van voorzieningen. Voorzieningen dienen laagdrempelig te zijn. Men vindt het belangrijk dat er een bibliotheek in het dorp is. Men ziet de krimp die er gaande is met lede ogen aan en veranderingen in een 4 De Omgevingsvisie geeft de stip op de horizon, een uitvoeringsagenda benadert integraal een kernwaarde waarbij naast wetgeving en summier beleid vooral aangegeven wordt wat er uitgevoerd gaat worden om de ambities uit de omgevingsvisie te behalen. 14

15 bibliotheekvestiging staan dan voor inwoners nogal eens model voor de teloorgang van het voorzieningenniveau. Door een complex aan factoren en oorzaken is het niet altijd mogelijk om het voorzieningenniveau te behouden. Er wordt dan een andere invulling gegeven aan voorzieningen: meer in de zin van functies, minder in gebouwen en stenen en er wordt van inwoners verwacht dat zijzelf ook een actieve bijdrage leveren aan de instandhouding van voorzieningen in hun dorp of kern. Ook in die zin is het Wmo beleid en de participatiesamenleving geland. Het mes snijdt hierbij aan twee kanten: de bibliotheek biedt inwoners ook kansen om te participeren door ze hiermee op weg te helpen. De samenleving staat middenin de bibliotheek en de bibliotheek staat middenin de samenleving. 4. Leden en Gebruikers van de bibliotheek in Noordenveld Demografische ontwikkelingen in de gemeente 5 Volgens de prognoses van de provincie Drenthe en het CBS zal de bevolking van de gemeente Noordenveld tot 2020 licht krimpen; daarna zet een grotere bevolkingsdaling in. Naast de daling van het aantal inwoners is vooral de drastische verandering in de bevolkingssamenstelling van groot belang: er komen meer ouderen, terwijl het aantal kinderen en jongeren daalt. Krimp en groei pakken verschillend uit voor de dorpen. De meeste dorpen in Noordenveld zijn de afgelopen jaren gekrompen of gelijk gebleven. Met name Roden, Veenhuizen en Norg zijn gekrompen. De krimp van de laatste jaren vond dus vooral in een paar grotere dorpen plaats. Daar tegenover staat enige groei in met name Nieuw-Roden en in de kleine dorpen Roderwolde en Peest. De overige dorpen kenden een heel lichte afname of waren min of meer stabiel. Naast de ontwikkeling van het totale aantal inwoners is vooral de veranderende samenstelling van de bevolking van belang, wanneer we het over leefbaarheid hebben. De inwoners worden steeds ouder, het geboortecijfer daalt en jongvolwassenen trekken weg naar de stad voor studie of werk. Een deel van hen keert terug na de studie of een baan elders, maar dit zijn er minder dan er wegtrekken. Het gevolg: steeds minder kinderen, minder jongvolwassenen en meer ouderen in de dorpen. Op dorpsniveau zijn er grote verschillen. Sommige dorpen bestaan nu al voor een kwart of meer uit 65- plussers. Vooral de grotere dorpen Roden, Peize en Norg zijn vergrijsd; in die dorpen zijn ook woonzorgvoorzieningen voor ouderen. In de andere dorpen is over het algemeen de bevolking minder vergrijsd. Er is verder een trend van huishoudensverdunning (minder mensen per huishouden). Krimp, vergrijzing, ontgroening en afname van het aantal huishoudens is de komende tijd aan de orde. In 2020 is ongeveer 31% van de Noordenveldse bevolking 65 jaar en ouder. In 2014 was dat ca 24%. In 2014 was 21% van de Noordenveldse bevolking jonger dan 19 jaar. In 2020 is 22% van de Noordenveldse bevolking naar verwachting jonger dan 22 jaar. Deze ontwikkelingen hebben gevolgen voor het draagvlak voor voorzieningen. Voorzieningen zullen moeten meegroeien met een veranderende samenstelling van de bevolking. Een en ander is afhankelijk van het soort voorziening (bv. publiek of commercieel, de doelgroep van een voorziening en lokale sociaalculturele factoren). 5 Bronnen: Barometer Leefbaarheid Noordenveld 2012 van stamm cmo Demografische kerncijfers CBS gemeente Noordenveld

16 Leden en gebruik Bibliotheek Noordenveld 6 Leden Bibiotheek Noordenveld jeugd 0 volwassen totaal We zien in het ledenaantal van de stichting openbare Bibliotheek Noordenveld een kleine stijging in het aantal jeugdleden gedurende de afgelopen 5 jaren. De introductie van de Bibliotheek op school speelt hierin een positieve rol. Het aantal volwassen leden is met 31% afgenomen. Dit strookt met de landelijke trend in de teruggang van het ledenaantal. Uiteindelijk is het aantal leden in Noordenveld totaal afgenomen met 12%. Overigens is dit landelijk afgenomen met 17%. Een kleine 28% van de Noordenveldse bevolking is in 2015 lid van de bibliotheek jeugd 0 t/m 18 basis volwassenen groot abonnement overig totaal Van alle leden bestaat 67% uit jeugd en 33% uit volwassenen. Aan een jeugdabonnement zijn geen kosten verbonden en via preventieve leesbevordering (boekstart, dbos) is het bereik onder kinderen groot Uitleningen bibliotheek Noordenveld volwassenen fictie jeugd fictie volwassenen non-fictie (incl. naslag) jeugd non-fictie (incl. naslag) overig 6 Cijfers aangeleverd door Biblionet Drenthe 16

17 Over de gehele linie is het totaal aan uitleningen in de Noordenveldse bibliotheken in 2015 t.o.v afgenomen met 36%. volwassenen fictie in 2015 tov 2011: -35% jeugd fictie in 2015 tov 2011: -34% volwassenen non-fictie (incl. naslag) in 2015 tov 2011: -30,5% jeugd non-fictie (incl. naslag) in 2015 tov 2011: -40% overig in 2015 tov 2011: -47,5% Overigens wordt de terugloop van het aantal uitleningen wat verzacht door de uitleningen via de Bibliotheek op school. Hierdoor komt de daling van het overall aantal uitleningen in 2015 op -32% uit t.o.v 2011 totaal uitleningen dbos totaal uitleningen dbos In 2014 is er gestart met dbos en in 2015 waren er al uitleningen. Ter vergelijking: in 2011 waren er in de bibliobussen uitleningen. Mediabezit Bibliotheek Noordenveld volwassenen fictie jeugd fictie volwassenen nonfictie (incl. naslag) jeugd non-fictie (incl. naslag) overig 17

18 Het mediabezit van de bibliotheek in Noordenveld is over het geheel afgenomen met 45% in 2015 ten opzichte van Er is met name op non-fictie ingeleverd. Hier tegenover staat dat er is geïnvesteerd op het mediabezit voor de jeugd via de introductie van dbos. mediabezit dbos mediabezit dbos Als dat wordt meegerekend dan is het bezit jeugd juist gegroeid met 55% en is de totale afname -14%. raadpleging website raadpleging website Ook het raadplegen van de website laat een daling zien: -25% in 2015 t.o.v Analyse cijfers bibliotheek Over de gehele linie loopt het ledenaantal en het gebruik van de bibliotheek terug. Dit is ook een landelijke ontwikkeling en een provinciale ontwikkeling. Waarbij wel gezegd mag worden dat het aantal leden en jeugdleden ten opzichte van landelijke cijfers gunstig is. Hoewel we het hier niet specifiek onderzocht hebben, wordt de teruggang van het leden aantal en het gebruik van de bibliotheek veroorzaakt door een complex aan factoren 7 : 7 Rapport SCP 2008 De bibliotheek tien jaar van nu. Kengetallen en analyses vereniging openbare bibliotheken. 18

19 De bibliotheek is door internetgebruik- en toegang minder relevant geworden als plek om informatie te halen; Er is een langdurige tendens tot ontlezing gaande, veroorzaakt door negatieve leeservaringen gecombineerd met alternatieven die als aantrekkelijker ervaren worden: meer kijken (tv al dan niet on demand, gebruik sociale media) en gamen; Er is een grote beschikbaarheid van e-boeken via het illegale circuit en dit werkt in het nadeel van de bibliotheek, te meer daar de introductie van het e-boek bij de bibliotheek lang op zich heeft laten wachten door discussies met uitgevers over de rechten; Door de bezuinigingen op het bibliotheekwerk wordt het plaatselijk aanbod minder aantrekkelijk en haakt een deel van de leden en gebruikers af of wijken uit naar een bibliotheek die dat aanbod nog wel heeft, naar een zogenaamde vlaggenschipbibliotheek; Mensen zijn individualistischer ingesteld en voelen zich minder verplicht tot langdurige lidmaatschappen; Mensen hebben minder (vrije) tijd om te besteden aan lezen. Teruggang in aantal leden en gebruik, ingrijpende bezuinigingen hebben ervoor gezorgd dat het openbare bibliotheekwerk erg veranderd is en dat er ook nu nog steeds een noodzaak is om het beleid bij te stellen. Niet voor niets was de titel van onze aflopende bibliotheek nota Op naar een toekomstbestendig bibliotheekwerk. Meedenksessies Ons bibliotheekwerk heeft een plek in de landelijke bibliotheekstructuur. Onze bibliotheek is onderdeel van onze lokale samenleving. Deze notitie komt in co-creatie met de stichting Openbare Bibliotheek Noordenveld tot stand. Inwoners en gebruikers van de bibliotheek hebben een stem in de totstandkoming van deze notitie gehad. Op 31 oktober, 2 en 8 november 2016 zijn er meedenksessies georganiseerd ten behoeve van het bibliotheekwerk in onze gemeente, in respectievelijk Peize, Roden en Norg. In totaal waren ongeveer 55 mensen aanwezig en dit waren inwoners, leden en vrijwilligers van de bibliotheek. Tijdens de avonden werd er inhoudelijk ingegaan op de kernfuncties en vervolgens met name op de wensen en behoeften die er leven ten aanzien van deze kernfuncties. Ook de rol en taak van de gemeente is kort aan de orde gekomen. Wat over het algemeen opvalt, is dat er onder aanwezigen veel betrokkenheid was bij het bibliotheekwerk en dat het draagvlak onder aanwezigen voor het bibliotheekwerk groot was. Er zijn per kernfunctie heel veel aandachts- en verbeterpunten naar voren gebracht. Zij komen in paragraaf 5 per kernfunctie verder uitgewerkt aan de orde. Een deel van deze punten is heel praktisch en past wat minder in deze notitie, maar daar kan de bibliotheek als organisatie, in de uitvoering, gewoon mee aan de slag. Een weerslag van alle punten is terug te vinden als bijlage bij deze notitie. 5. De bibliotheekfuncties in Noordenveld: fysiek en digitaal Het openbare bibliotheekwerk in Noordenveld is de afgelopen vier jaren flink veranderd. Daarin loopt zij in de pas met de landelijke ontwikkeling. Grootschalige bezuinigingen, digitalisering van de collectie en dienstverlening, een concentratie op bepaalde functies, prioriteit in beleid voor bepaalde (kwetsbare) doelgroepen, doen de bibliotheek veranderen van een warenhuis van kennis en informatie naar een kenniscentrum dat mensen stimuleert om actief aan de samenleving deel te nemen. Een bibliotheekvoorziening moet volgens de Wsob vijf functies vervullen, die bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling en verbetering van de maatschappelijke kansen van het algemene publiek. 19

20 De openbare bibliotheek Noordenveld vervult deze functies waarbij zij de nadruk legt op de eerste drie functies: lezen, leren, informeren. Dit zal in de nieuwe beleidsperiode niet fundamenteel veranderen. Wat wel verandert, is dat we kiezen voor een grotere betrokkenheid op het sociale domein via de functies lezen, leren en informeren. Doordat de bibliotheek zich meer gaat bewegen in het sociaal domein, zullen ook de twee laatste functies weer meer van belang worden. De bibliotheek is vanwege de leefbaarheid in onze gemeente een belangrijke voorziening. Ze staat meer dan ooit midden in de maatschappij en heeft juist om het bereik van verschillende doelgroepen (jeugd en kwetsbare inwoners) een belangrijke (ontmoetings)functie. 5.1 Het beschikbaar stellen van kennis en informatie Algemene trend: Hoewel de functies lezen, leren en informeren van belang blijven, zal de lokale bibliotheek in de toekomst als warenhuis van kennis en informatie minder belangrijk worden. De uitleen van materialen zal in toenemende mate digitaal / landelijk plaatsvinden, tegelijkertijd blijft de fysieke collectie voorlopig nog van belang. De advies- en gidstaak van de bibliotheek zal toenemen: De lokale bibliotheek zal zich kunnen profileren in de ondersteuning van gebruikers bij het vinden van materialen die zij zoeken door het verschaffen van context. De lokale bibliotheek verschaft de leden toegang tot de landelijke digitale bibliotheek van de KB door de aansluiting op de digitale infrastructuur. De Nationale Bibliotheekpas zal bijdragen aan de presentatie van de bibliotheken als één maatschappelijke organisatie naar buiten toe. De presentatie van de fysieke collectie vindt op een flexibele manier plaats om op de huidige maatschappelijke en klantenbehoefte aan te sluiten. Hoewel het belang van de digitale bibliotheek toeneemt, zal deze de fysieke bibliotheek niet vervangen, de digitale bibliotheek is aanvullend aan de fysieke bibliotheek. Trend in Noordenveld: In Noordenveld neemt het aantal volwassen leden en het aantal uitleningen af. Dit is al een aantal jaren gaande en het strookt met een landelijke trend. Het belang van de bibliotheek als voorziening waar je informatie kunt halen, neemt af. Mensen zoeken zelf op het internet. Wel blijft de behoefte om ondersteuning bij het zoeken en het duiden van de informatie: het verschaffen van context. Tijdens de meedenksessies kwam nadrukkelijk naar voren dat inwoners / gebruikers van de bibliotheek van de bibliotheek verwachten dat zij duidelijker is over wat er allemaal aan dienstverlening en activiteiten is. Er zijn bijvoorbeeld tal van (digitale) abonnementen waar men niet van op de hoogte is. Daarnaast vond men dat de bibliotheek erg op zichzelf gericht is. De bibliotheek moet meer klantgericht zijn en veel meer (lokale) publiciteit geven aan wat er allemaal te doen is in de bibliotheek. De bibliotheek heeft een grote reorganisatie achter de rug, onder meer als gevolg van de doorgevoerde bezuinigingen, maar ook om klaar te zijn voor een plaats middenin de samenleving. De opmerkingen in de meedenksessies geven aan dat hoe noodzakelijk het is dat de bibliotheek haar blik meer naar buiten gaat richten. Hier ligt een opdracht. Het gebruik van de digitale bibliotheek kent in Noordenveld, net als in Nederland als geheel, een wat grillig verloop. De structuur van de nationale digitale bibliotheek is nog niet af. Er is bijvoorbeeld nog geen Nationale Bibliotheekpas, er zijn nog steeds discussies met uitgevers over de kopierechten van e-boeken en daarmee van de beschikbaarheid van die boeken voor bibliotheken om uit te lenen. En het is ook nog niet heel eenvoudig om digitaal te lenen. Daarnaast blijft het fysieke boek nog steeds geliefd. In de meedenksessies is gepleit voor een goed evenwicht tussen de klassieke bibliotheek en de digitale bibliotheek. Hier liggen de wensen en gedachten wel eens uiteen; van een voorkeur voor de klassieke bibliotheek tot een voorkeur voor alleen nog maar een e-bibliotheek. 20

21 De lokale bibliotheek is en blijft belangrijk als voorziening voor lezen, leren en informatie, zal fysiek ook in de gemeente aanwezig zijn, maar is door verdergaande digitalisering minder afhankelijk van een vaste fysieke omgeving, van een bibliotheekgebouw waarin alle functies aangeboden worden. De presentatie van de collectie kan flexibeler. Dit gaat ook hand in hand met budgettaire druk (recente bezuinigingen en dreigende krimp van het provinciale budget voor onze bibliotheek via Biblionet Drenthe) en met demografische ontwikkelingen die steeds meer in het teken staan van bevolkingskrimp. De keuzes van vier jaar geleden richting een bibliotheek op maat blijven actueel: minder vierkante meters, meer digitale dienstverlening, selfservice en een boekenbrievenbus ter plaatse. Hierdoor zijn ruimere openingstijden mogelijk en een bredere inzet van vrijwilligers. Ook een flexibeler aanbod van de dienstverlening komen meer in beeld: daar zijn waar de klant is. In de meedenksessies is herhaaldelijk gevraagd om ruimere en ook andere openingstijden (avonden en weekenden). Geconstateerd is ook dat er met andere taken van de bibliotheek en meer openingstijden, de vrijwilligers eveneens een andere rol en andere taken krijgen. Dit wordt erkend door het management van de bibliotheek. Ook hier is verandering aan de orde en training noodzakelijk. De openingstijden zullen weer tegen het licht gehouden worden. Net als een flexibel gebruik van de ruimte van de bibliotheek. Hierbij moet ook gezegd worden dat we niet voornemens zijn om de huidige filialen verder te laten krimpen. Het is goed mogelijk dat de bibliotheek meer en flexibel gebruik gaat maken van andere ruimten in de buurt ten behoeve van activiteiten die meer gericht zijn op groepen (educatie, ontmoeting, cultuur). 5.2 Het bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie Algemene trend: In het lokaal bibliotheekbeleid krijgt de functie ondersteuning van persoonlijke ontwikkeling en educatie een zwaarder accent. De bibliotheek ontwikkelt zich daarbij als lokaal kenniscentrum voor leesbevordering, bestrijding van laaggeletterdheid en mediawijsheid. Recente landelijke beleidsinitiatieven bieden gemeenten en bibliotheken mogelijkheden om de functie die de bibliotheek al van oudsher heeft op het terrein van educatie te continueren en uit te bouwen. Op 6 maart 2015 stuurden de bewindspersonen van OCW, SZW en VWS het voorstel voor het gezamenlijke Actieprogramma Tel mee met Taal naar de Tweede Kamer. In de uitvoering hebben gemeenten de regierol. De bibliotheek kan bijdragen aan het uitvoeren van dit beleid. Ook de wijziging van de Wet educatie en beroepsonderwijs (Web) biedt ruimte voor gemeenten om de bibliotheek in te zetten op dit terrein. Trend in Noordenveld: Ook in Noordenveld beweegt het lokale bibliotheekwerk zich meer naar de functie ontwikkeling en educatie en wil zij lokaal kenniscentrum zijn van leesbevordering, laaggeletterdheid en mediawijsheid. 21

22 Zij heeft een taak gekregen in de bestrijding van laaggeletterdheid, en ziet ook een taak in het ondersteunen van inwoners in hun zelfredzaamheid (ontwikkelen van digitale vaardigheden, sociaal-juridische vaardigheden, financiële vaardigheden, vaardigheden op het gebied van leefstijl en gezondheid). De bibliotheek kiest voor een plek in het sociaal domein en dat is in lijn met de wettelijke ruimte die hiervoor gegeven is, maar ook met wat wij belangrijk vinden in het bibliotheekwerk. Ons accent daarin zal liggen op de bestrijding van laaggeletterdheid en de ondersteuning bij het ontwikkelen van digitale vaardigheden. Gemeenteraad en college van burgemeester en wethouders van Noordenveld hebben de bestrijding van laaggeletterdheid hoog op de agenda gezet. In 2014 is het Drents Bondgenootschap voor Geletterdheid getekend en in 2016 heeft het college van burgemeester en wethouders gekozen voor het uitvoeren in Noordenveld van het actieprogramma Tel mee met Taal. De bibliotheek is daarin een kernpartner. Er zal geïnvesteerd worden op het uitvoeren van het programma Taal voor het Leven (onderdeel van Tel mee met Taal), onder andere via het inrichten van taalhuizen/taalpunten en op ondersteuningsprogramma s als digisterker, klik&tik, jouw buzz, werken met de e-overheid, die gericht zijn op het ontwikkelen van digitale vaardigheden van inwoners. We gaan ervan uit dat deze functie flexibel kan worden ingezet, dat wil zeggen, dichtbij de doelgroep. De samenleving staat middenin de bibliotheek en de bibliotheek staat middenin de samenleving. We zien hier belangrijke aanknopingspunten met het innovatiebeleid van de provincie Drenthe. Tijdens de meedenksessies werd deze nieuwe rol van de bibliotheek deels erkend en herkend en deels ook niet. Aanwezigen signaleren dat er veel schaamte is rondom laaggeletterdheid en wijzen er ook op dat professionele ondersteuning in dit domein erg belangrijk is. Wij erkennen dat. Samenwerking met partners in het sociaal domein is noodzakelijk, de aanpak via Tel mee met Taal is daar ook op gericht en staat of valt daarmee. Ook hier ligt een opdracht. De bibliotheek kan via haar expertise rondom taal en taalvaardigheid een meerwaarde leveren. Dit is een nieuwe taak voor de bibliotheek die landelijk inmiddels erkend is, maar lokaal nog niet heel herkenbaar is. En dat moet veranderen. De aanpak van laaggeletterheid is doorgaans gericht op de doelgroep 18+ en wordt de curatieve aanpak genoemd; het is gericht op het verbeteren van de geletterdheid bij 18+ers die laaggeletterd zijn. We streven er naar dat alle iedere leeftijdscategorie (doelgroep) goed bediend moet worden vanuit het bibliotheekwerk en gaan uit van een doorgaande lees- en leerlijn van 0 tot 100, teruggrijpend op: een leven lang lezen en leren 5.3 Het bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur Algemene trend: Er is ook een preventieve aanpak: leesbevordering. In het bevorderen van lezen heeft de toekomstige bibliotheek onverminderd een taak. Dat geldt met name voor de jonge (nog niet schoolgaande) en de schoolgaande jeugd. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van de landelijke beleidsinitiatieven. Via het programma Kunst van Lezen, dat in het Actieprogramma Tel mee met Taal wordt voortgezet, is door de bibliotheken in de afgelopen jaren een structurele aanpak van leesbevordering gerealiseerd met projecten als Boekstart en de Bibliotheek op school. Deze werkwijzen ondersteunen decentraal de invulling van het bibliotheekwerk, dichtbij onderwijsinstellingen en andere partners, als onderdeel van de reguliere dienstverlening (inbedding). 22

23 Trend in Noordenveld: Het bevorderen van lezen met name bij de jeugd is onverminderd een belangrijke kernfunctie in het bibliotheekwerk. Iedere leeftijdscategorie moet bereikt worden. We blijven onverminderd uitgaan van een doorgaande leeslijn voor jeugdigen: van baby via boekstart 8 tot tiener op het VO. In de meedenksessies is benadrukt dat het voorlezen belangrijk is, voor meerdere doelgroepen (ouders, grootouders, kinderen in het BO en kinderen in het VO, ouderen). Ook het voorhanden zijn van kleinere collecties in zorgcentra en dorpshuizen kunnen het lezen stimuleren en het leesplezier bevorderen. Belangrijk is dat er wel goed wordt onderzocht welke behoeften er zijn onder de diverse doelgroepen. Maatwerk is ook hier belangrijk. Hier ligt een brede opdracht voor de bibliotheek. De afgelopen beleidsperiode van vier jaar is er ingezet op de totstandkoming van het instrument de Bibliotheek op school (dbos) in Noordenveld. Door de inzet van dbos in het primair onderwijs, stijgt het aantal jeugdleden en het aantal uitleningen van jeugdboeken. Onderzoek heeft aangetoond dat dit instrument de leesvaardigheden van kinderen verbetert. We willen een stap verder zetten in het bevorderen van het lezen door de bibliotheek, door dbos gemeentebreed uit te rollen en dus ook in Roden in te zetten op de basisscholen. Met de Bibliotheek op School (dbos) vindt feitelijk het bibliotheekwerk voor de jeugd op de scholen plaats. Het doel van dbos is: - aan te sluiten bij het onderwijsbeleid dat de gemeente voert - recht te (blijven) doen aan de kernfuncties lezen, informatie (en mediawijsheid) - het hoofd te bieden aan het dalend bibliotheekgebruik en de ontlezing - een betere aansluiting te vinden bij de jeugd (van de toekomst) dbos biedt een compleet geïntegreerd dienstenpakket voor de basisscholen, waarbij alle diensten in samenhang aangeboden worden, uitgevoerd door de leesconsulent ter ontlasting en ondersteuning van de leerkracht. Daarmee kunnen scholen en bibliotheken komen tot een structurele vorm van samenwerking die voor beide partijen interessant is. dbos is een landelijk ontwikkeld en (deels) ondersteund concept. DBos wordt uitgevoerd onder leiding en aansturing van onze lokale bibliotheek. Er wordt voldaan aan de volgende kwaliteitseisen: Er is sprake van een structurele samenwerking met het onderwijs vanuit een gezamenlijke doelstelling, vastgelegd in een meerjarencontract. Er wordt gewerkt met aansturingssysteem Schoolwise 8 In 2016 is boekstart in de kinderopvang geïntroduceerd, boekstart in het peuterspeelzaalwerk is al eerder van start gegaan. 23

24 De kosten worden verdeeld tussen bibliotheek en onderwijs (en gemeente) dbos is onderdeel van het schoolwerkplan en het beleidsplan van de bibliotheek. De monitor (meting resultaten) wordt jaarlijks uitgevoerd. dbos heeft een duidelijk gezicht: fysiek en digitaal. Het kader is het concept dbos zoals vastgesteld door de gezamenlijke bibliotheken in Drenthe. In de meedenksessies is als nadeel van dbos benoemd, dat jonge gezinnen minder aanwezig zijn in de bibliotheek. Kinderen missen een natuurlijke gang naar de bibliotheek. Dit is een belangrijk signaal en kan opgepakt worden door bijvoorbeeld leesactiviteiten in de bibliotheek te houden, in samenwerking met school en buitenschoolse activiteiten te organiseren in de bibliotheek. In de meedenksessies is duidelijk geworden dat niet alle kinderen hun in school geleende boeken mee mogen nemen naar huis. Dit is jammer. Het is juist wel de bedoeling dat kinderen boeken kunnen meenemen en thuis ook kunnen lezen. De bibliotheek zal in gesprek gaan met het primair onderwijs hierin verandering te brengen. Landelijk wordt gewerkt aan het ontwikkelen van dbos voor het Voortgezet Onderwijs. We volgen dit met belangstelling en willen hierbij aansluiten, waarbij middelen en mogelijkheden natuurlijk punten van aandacht zijn. Uit de meedenksessies is duidelijk geworden dat het contact tussen bibliotheek en VO scholen rondom de collectie en het lenen aan VO leerlingen beter kan. Hier ligt een opdracht. Overigens hebben VO scholen vaak zelf een mediatheek, afstemming en maatwerk is ook dan van belang. Een blik in de nabije toekomst Als invoering van dbos in alle basisscholen in Noordenveld een feit is, dan ontstaat er fysieke ruimte in het bibliotheekpand Roden. De daar aanwezige jeugdcollectie wordt teruggebracht in aantallen. In de bibliotheek Roden kan aan de voorkant een deel van de ruimte verbouwd en ingericht worden als een ontmoetingsplaats voor 24

25 taal- en informatievaardigheden. In samenwerking met andere organisaties (bv Stichting Lezen, Welzijn en ROC) kunnen alle inwoners van jaar hier terecht voor ondersteuning in deze basisvaardigheden. In de fysieke bibliotheek kunnen inwoners nog steeds terecht voor de uitleenfunctie, maar de leestafel met een gezellig zitgedeelte (met voorzieningen voor koffie en versnaperingen) geeft vorm aan de ontmoeting. Inwoners die beter willen leren en schrijven kunnen hier taalcursussen (lessen door het ROC) volgen. Daar zullen ook de computers geplaatst worden waar mensen cursussen kunnen volgen om hun digitale vaardigheden te vergroten (van beginnerscursussen Klik&Tik tot leren werken met de e-overheid middels een cursus Digisterker). Inwoners kunnen hier kennismaken met de nieuwste digitale ontwikkelingen. Door het beschikbaar stellen van computers met ontwerpprogrammatuur en daaraan gekoppelde 3D-printer, 3D-pennen, lasercutter, enz. wordt kennisdeling, creativiteit en samenwerking gestimuleerd. Hierdoor ontstaat een hele nieuwe dynamiek in de bibliotheek waardoor nieuwe gebruikers de bibliotheek kunnen ontdekken. Ook kan gedacht worden aan een samenwerking met het Voortgezet Onderwijs. Ook via de bibliotheek worden jongeren met techniek en ondernemerschap in aanraking gebracht en worden ze getraind in 21eeeuwse vaardigheden. 5.4 Organiseren van ontmoeting en debat Landelijke trend: Eigentijdse lokale bibliotheken nemen een positie in het hart van de gemeenschap in: uitnodigend, inspirerend en stimulerend voor mensen van alle leeftijden en achtergronden. Om een actieve rol te vervullen in de samenleving is de bibliotheek zichtbaar en gaat eropuit om samen met partners initiatieven ontplooien. Gewenste trend in Noordenveld: In de vorige beleidsperiode lagen de accenten in het lokale bibliotheekbeleid vooral op de drie eerste kernfuncties en minder op de functies ontmoeting en debat en kennis maken met kunst en cultuur. Vanuit het bibliotheekwerk is er via Noordenveld Leest, het vertonen van films en het organiseren van exposities in de bibliotheekvestigingen wel ingezet op de ontmoetingsfunctie. Omdat de bibliotheek meer beweegt richting het sociaal domein en een actieve rol in de samenleving, zal er ook meer ruimte moeten zijn voor de functie van ontmoeting en debat. Dit kan wat ons betreft niet vanuit een eigen positie alleen, maar zal in 25