Onderzoek en de vergeten oorlogswezen 127

Transcriptie

1 Op 27 september 2004 behandelde de kantonrechter het verzet dat de vijftien hierboven vermelde Joodse organisaties hebben ingesteld tegen het fusievoorstel van JMW. De vijftien vrezen dat de oorspronkelijke doelstelling van de slapende organisaties hulpverlening aan Joodse minderjarigen verloren gaat als het vermogen wordt toegevoegd aan de kas van JMW. Ook de zaak-staal, aangespannen tegen het Samenwerkingsverband JMW, zou op deze datum door de Amsterdamse kantonrechter behandeld worden. Vlak voor het begin van de behandeling besloten beide partijen uitstel te vragen om via verder overleg tot een oplossing van het conflict te komen. De datum voor een eventuele volgende rechtszitting werd vastgesteld op 29 november Op 1 november 2004 vond overleg plaats tussen beide partijen (Staal en Samenwerkingsverband JMW) waarin wij getracht hebben tot een oplossing van het conflict te komen. Het Samenwerkingsverband was vertegenwoordigd door H.J. van den Bergh (voorzitter), H.G. Vuijsje (algemeen directeur/bestuurder), A.J. Agsteribbe (directiesecretaris en notulist). Zoals de notulen van deze bijeenkomst laten zien, deelt Van den Bergh mee dat JMW niet zal nalaten zich te beroepen op de verjaringstermijn: De heer Van den Bergh vraagt de heer Staal of het hem bevreemdt dat JMW zich beroept op verjaring. De heer Staal zegt dat het hem vooral pijn heeft gedaan dat een stichting zoals JMW die zijn bestaansrecht te danken heeft aan de Sjoa zich beroept op verjaring van tegoeden uit de Tweede Wereldoorlog. De heer Van den Bergh motiveert de reden van het besluit: het beleid van de Zwitserse overheid of zelfs dat van Nederland laat zich op geen enkele manier vergelijken met de boven elke verdenking staande zorg waarmee de Joodse voogdij-instellingen hun werk deden. Daarenboven vraagt de heer Van den Bergh aandacht voor het feit dat uit de woorden van de heer Staal blijkt dat hem wel recht is gedaan, alleen niet voldoende. Onderzoek en de vergeten oorlogswezen 125

2 In zijn reactie stelt de heer Staal dat het bij de recente onderhandelingen tussen de Joodse partijen enerzijds en de banken en de beurs anderzijds om precies hetzelfde principe ging. Begin jaren 50 kregen de overlevenden van de Sjoa uiteindelijk 90 procent van de effecten uitbetaald. Er was rechtsherstel gedaan maar niet voldoende. De onderhandelingen met de beurs in het jaar 2000 ging over de 10 procent die in de vijftiger jaren te weinig was uitbetaald. Ten slotte deelt de heer Van den Bergh mee dat JMW niet zal nalaten zich te beroepen op de verjaringstermijn, mede gelet op het algemene belang van de continuïteit van JMW. 101 Het Samenwerkingsverband JMW heeft zich in de rechtszaak tegen de voorgenomen fusie met de Joodse voogdij-instellingen, aangespannen door mijn broer en mij, beroepen op verjaring. 102 Uitgerekend JMW dat zich altijd tegenover derden op het standpunt stelde dat het moreel verwerpelijk is zich in Tweede-Wereldoorlogkwesties op verjaring te beroepen doet dit nu zelf. Naar aanleiding hiervan schreef prof. dr. Eric Fischer, algemeen directeur van het Verbond van Verzekeraars en lid van de commissie-eagleburger die zich bezighoudt met de wereldwijde recuperatie van Joodse tegoeden uit WO II, op 9 februari 2005 een column getiteld Balk in eigen oog?. Als commissielid ben ik uiteraard geïnteresseerd in alle berichtgeving over deze tegoeden. Twee kwesties, die zeer onlangs speelden, zijn mijns inziens het noemen waard: de verjaring van een Joodse WO II-claim en het doelbewust achterhouden van tegoeden van nazislachtoffers in Israël. Wat het eerste punt betreft: twee broers, die als kleuters in Nederland ondergedoken zaten, dienden een claim in bij de Stichting Joods Maatschappelijk Werk ( JMW). Naar hun zeggen ontvingen zij slechts een deel van het vermogen van hun vermoorde ouders en eisen zij nu het resterende op. Los van de vraag of de claim terecht is, 126 Hoofdstuk 2

3 is het interessant dat JMW een beroep heeft gedaan op verjaring in de rechtszaak die beide broers jegens de stichting aanspanden. JMW heeft daarvoor redenen. Maar het blijft toch merkwaardig, aangezien JMW zich jegens derden altijd op het standpunt stelde dat het moreel verwerpelijk is zich in WO II-kwesties op verjaring te beroepen. 103 Onverwacht kreeg het Samenwerkingsverband steun van Simon de Winter en Shalom Pront, voorzitter respectievelijk secretaris van de Stichting (Israël) Nederlands Joodse Oorlogswezen in Israël (SINJOI). Dat is vreemd. SINJOI pretendeert de Nederlands- Joodse oorlogswezen te vertegenwoordigen. In plaats van verzet aan te tekenen tegen de voorgenomen fusie komen ze het Samenwerkingsverband te hulp. Op 28 september 2004 stuurt SINJOI een brief naar Hans Vuijsje, algemeen directeur/bestuurder van JMW, met een kopie aan de Rechtbank in Amsterdam. In die brief kan men o.a. het volgende lezen: Immers, als het betwiste geld toebehoort aan de wezen, is het dus alleen maar gedeeltelijk van Staal, want Staal vertegenwoordigt alleen zichzelf en zijn broer. Verder vertegenwoordigt Staal geen enkele andere wees. Hij kan dus ook geen onderhandelingen voeren in naam van andere wezen. Hij zou dit misschien wel proberen te doen als zelf gekroonde keizer van alle wezen maar dit wordt ernstig betwijfeld. [ ] Wel probeert hij alle leidraden bij hem te centraliseren en publiceert ook in de richting van een algemene compensatie [ ]Het zal jou dus ook wel duidelijk zijn dat onderhandelingen met Staal alleen, geen enkele zin hebben. Alleen met een wettelijke vertegenwoordiging van alle wezen, wat onmogelijk is zonder ons, bestaat er een kans van slagen. Wij vertrouwen dus dat wij binnenkort wel zullen horen wat jouw plannen en voorstellen zijn. 104 Onderzoek en de vergeten oorlogswezen 127

4 Het is vreemd zo n brief te schrijven naar JMW. Nog vreemder is het een kopie van deze brief naar de rechtbank te sturen. Shalom Pront stuurde deze brief ook naar mij. In plaats van de oorlogswezen te steunen door verzet aan te tekenen en/of samen met ons te proberen de fusie tegen te houden, geeft SINJOI er de voorkeur aan zich van ons af te keren en hierdoor de tegenpartij te steunen. Ik had deze tegenwerking uit eigen hoek zeker niet verwacht. Ze laten de rechter weten dat wij de oorlogswezen niet vertegenwoordigen. Door deze brief aan de rechtbank te sturen ontnemen zij ons een van de belangrijkste argumenten om de fusie tegen te houden: een wetenschappelijk onderzoek moet bepalen aan wie de gelden van de voogdij-instellingen toebehoren, alvorens ze op te heffen. Ze laten de rechter begrijpen dat van alle oorlogswezen alleen wij de fusie willen tegenhouden; dat alleen wij vraagtekens zetten bij het beheer van ons vermogen door de voogdij-instellingen. Waarom hebben de bestuurders van SINJOI deze brief geschreven?, vraag ik me af. Zoals gezegd hadden vijftien Joodse organisaties verzet aangetekend tegen de voorgenomen fusie. Belangrijk aspect voor deze partijen was de herkomst van het geld. De oorlogswezen kwamen, ook in dit geval, niet op voor hun rechten. De wezenorganisatie was niet een van de vijftien organisaties die verzet tegen de fusie hadden ingediend. Op 7 juli 2004, nog net op tijd, hebben Marcel en ik verzet aangetekend tegen de voorgenomen fusie. Best mogelijk dat ik niet de juiste persoon ben (zoals Shalom Pront in zijn brief schrijft) om met JMW te onderhandelen over een onderzoek en de eventueel daaruit voortvloeiende restitutie aan de oorlogswezen. Maar waarom heeft SINJOI en/of Shalom Pront zelf niet het initiatief genomen om verzet aan te tekenen? SINJOI is toch de organisatie die de belangen van de oorlogswezen behoort te vertegenwoordigen? Het is toch in het belang van alle oorlogswezen dat de voogdij-instellingen vooralsnog blijven bestaan? Hebben deze twee personen dan niet begrepen dat indien wij (mijn broer en ik) deze zaak verliezen, 128 Hoofdstuk 2

5 de fusie een feit is en de vermogens van de voogdij-instellingen naar het Samenwerkingsverbond JMW gaan? Zijn zij er dan niet in geinteresseerd dat de voogdij-instellingen vooralsnog blijven bestaan? Hebben zij er dan belang bij dat de Joodse voogdij-instellingen verdwijnen en dat hun geld naar het Samenwerkingsverband JMW gaat? Geeft het hun geen voldoening dat wij deze rechtszaak hebben aangespannen en deze strijd op eigen kosten voeren zodat de middelen van SINJOI voor andere doelen gebruikt kunnen worden? Waarom schrijft Pront aan JMW dat de onderhandelingen met JMW alleen een kans van slagen hebben als ook SINJOI erbij betrokken is? Wat bedoelt Pront überhaupt met onderhandelingen met JMW in deze fase? De rechtszaak gaat om het tegenhouden van de fusie. Punt uit. Op al deze vragen heb ik geen antwoord ontvangen van Pront. Ik ging op zoek om de antwoorden zelf te vinden. Verzet tegen een fusie kan ook op persoonlijke titel ingediend worden. Men moet dan wel een vordering hebben op een of meer van de verdwijnende rechtspersonen. Naar aanleiding van mijn casestudy en de ingediende claim bij JMW behoorden Marcel en ik tot de weinige oorlogswezen die een gemotiveerde vordering op de Joodse voogdij-instellingen hebben. Wij hebben dan ook op persoonlijke titel verzet aangetekend tegen de fusie. SINJOI was op de hoogte van ons handelen en had kunnen/moeten helpen door ons hierin te steunen. In plaats zich bij ons aan te sluiten hebben ze zich tegen ons gekeerd. Ook Pront had tegen de voorgenomen fusie verzet op persoonlijke titel kunnen aantekenen. Hij en zijn broer hebben/hadden ook een vordering op hun voogd Le-Ezrath Ha-Jeled (ik kom hier later op terug). Zoals eerder uiteengezet, konden de in de oorlog opengevallen nalatenschappen van afwezigen in het overgrote deel van de gevallen pas na juni 1949 worden afgewikkeld (zie ook hoofdstuk 4). Het merendeel van de bewindvoeringen heeft zich daarom uitgestrekt over de periode van 1945 tot Daarna nam het aantal Onderzoek en de vergeten oorlogswezen 129

6 bewindvoeringen (onder toezicht van het NBI) snel af. De overdracht van deze vermogens aan de rechthebbenden (in het geval van oorlogswezen waren dit hun voogden) heeft dan ook voor het overgrote deel plaatsgevonden tot 1950/1951. Bij het herstel van zakelijke rechten op de onroerende goederen ten opzichte van de oorspronkelijke eigenaars waren veel belanghebbende partijen betrokken. Hierdoor deed zich een groot aantal geschillen voor. Om de Afdeling Rechtspraak van de Raad voor het Rechtsherstel te ontlasten van de behandeling van dergelijke geschillen heeft de Raad in november 1945 bij Besluit F 272 een Afdeling Onroerende Goederen opgericht (zie hoofdstuk 4). Over de in behandeling genomen geschillen betreffende eigendom van onroerende goederen bestaan ongeveer dossiers. Begin 1959 waren alle geschillen afgewerkt en werd de Afdeling Onroerende Goederen van de Raad voor het Rechts herstel opgeheven. Uit bovenstaande kan worden geconcludeerd: Voor het overgrote deel van de gevallen waren de oorspronkelijke eigenaren van onroerende goederen niet in hun rechten hersteld ten tijde van de overdracht van hun vermogen. In de verantwoording van de bewindvoerders aan het NBI komen dan ook (in het merendeel van de gevallen) geen onroerende goederen voor. Het is mogelijk dat oorlogswezen recht hadden op een gedeelte van de nalatenschappen uit onroerende goederen, terwijl die niet op de verantwoording van hun bewindvoerder stond. Dit kan worden onderzocht door het kadaster. Het kadaster verzamelt gegevens over registergoederen (waaronder onroerende goederen), houdt deze bij in openbare registers en op kadastrale kaarten en stelt deze gegevens tegen een vergoeding beschikbaar aan particulieren, bedrijven en andere belanghebbenden in de samenleving. Het kadaster brengt voor een zogenaamd titelonderzoek, beter bekend als uittreksel uit het kadaster, een vergoeding van 10,05 per kwartier in rekening. Indien men het adres van het onroerend goed weet, is een uittreksel eenvoudig en voor weinig kosten te bestellen. In het overgrote deel van de gevallen worden onroerende goederen ge- 130 Hoofdstuk 2

7 kocht als geldbelegging. In dat geval kan de oorlogswees niet weten of en waar er onroerende goederen zijn waarin hij/zij is gerechtigd in de nalatenschap. Er moet dan in het hele kadaster gezocht worden en dat is een kostbare zaak. De naoorlogse bestuursleden en medewerkers van LEHJ die tijdens de Sjoa werkzaam waren op de financiële afdelingen van de Joodse Raad zoals de Accountantsdienst, de afdeling Hulp aan Vertrekkenden, de afdeling Lijnbaansgracht met taakomschrijving: Registratie van de persoonlijke en de financiële gegevens van voor tewerkstelling opgeroepen personen en administratieve behandeling van deze gegevens. hebben geweten (dan wel hadden kunnen weten) waar de vermogens van de tewerkgestelde en gedeporteerde Joden waren. Er zijn vandaag de dag nog maar enkele personen die hierover informatie kunnen geven. Deze personen willen echter, om hen moverende redenen, niet met mij hierover spreken Het is dan ook een legitieme eis het vermogensbeheer van oorlogswezen te (laten) onderzoeken. Doel van mijn casestudy, claim en verzet tegen de voorgenomen fusie, was om JMW te bewegen een wetenschappelijk onderzoek naar het vermogensbeheer van de oorlogswezen te initiëren. De algemene opdracht voor het wetenschappelijk onderzoek zou als volgt moeten luiden: Een onderzoek te verrichten naar de feitelijke systematiek en feitelijke uitvoering rond het vermogensbeheer aangaande de erfenissen van Nederlands-Joodse oorlogswezen van de Tweede Wereldoorlog uitgevoerd door de Joodse voogdijinstellingen en particulieren. Daarbij richt dit onderzoek zich in het bijzonder op de vraag: Welke tegoeden, rechten op polissen, onroerende goederen of andere vermogensbestanddelen van Joodse oorlogswezen, berusten of zouden moeten berusten, tengevolge van maatregelen en/of handelingen door de voogdij-instellingen en/of bestuursleden van de voogdij-instellingen uit de tijd van 1945 tot 1966, ten onrechte thans nog bij Joodse organisaties, bestuursleden Onderzoek en de vergeten oorlogswezen 131