Nieuw en actueel inzicht in Nijmeegse leefstijlen

Transcriptie

1 Nieuw en actueel inzicht in Nijmeegse leefstijlen Burgerschapsstijlen in Nijmegen - Onderzoek en Statistiek, zomer 2013 Onderzoek en Statistiek biedt als kenniscentrum voortdurend relevante informatie over Nijmegen en de Nijmegenaren. Om nieuwe inzichten in de samenstelling van de bevolking te bieden kochten we een onderscheid naar groepen burgers in, op basis van burgerschapsstijlen. Deze benadering (bekend als leefstijlsegmentatie) richt zich vooral op sociologische en psychologische aspecten, en niet op de traditionele sociaal-economische of demografische kenmerken. We zijn benieuwd wat een onderscheid in burgerschapsstijlen zal brengen, welke mogelijkheden en perspectieven er ontstaan op terreinen als actief burgerschap en burgerparticipatie, communicatie, verkiezingscampagnes, wijkaanpak, beleidsontwikkeling en uitvoering en ook onderzoek. Afbeelding: impressies rond burgerschapsstijlen pragmatici en verantwoordelijken; bron: Motivaction. 1. Waarom leefstijlen/burgerschapsstijlen? De relevantie van leefstijlen zit m vooral in het (opnieuw) structureren van maatschappelijke verschillen. Verschillen in inkomen of (vooral) opleiding zijn belangrijk, maar waardenpatronen, sociaal-culturele uitingen en psychologische achtergronden ook. Is er een groeiende kloof tussen burgers en overheid? Zeker, maar die blijkt heel verschillend van omvang te zijn als je kijkt naar de verschillende leefstijlen. Neemt de sociale samenhang als gevolg van individualisering af? Het hangt ervan af binnen welk maatschappelijke segment deze spanning zich voordoet. Er worden in Nederland verschillende leefstijlindelingen gebruikt, zoals BSR, Mosaic of WIN. Wij kiezen voor de Mentality-burgerschapsstijlen (van het adviesbureau Motivaction) omdat die ons voor gebruik door en voor een gemeente nuttiger lijken dan andere indelingen. Ook vinden we de afgrenzing ten opzichte van elkaar duidelijker en herkenbaarder. Andere indelingen zijn psychologischer van aard en daarmee eerder relevant voor bijvoorbeeld marketing.

2 Er worden vier burgerschapsstijlen onderscheiden: de pragmatici, de verantwoordelijken, de buitenstaanders en de plichtsgetrouwen. Het volgende schema laat een typering van de vier stijlen zien, uitgaande van de verschillende rollen van burgers. plichtsgetrouwen pragmatici verantwoordelijken buitenstaanders Kiezer Stemmen vooral uit besef van plicht en traditie. Stemmen op basis van kennis en informatie. Stemmen op basis van ideologie. Sceptisch. Weinig interesse. Veel nietstemmers. Klant Toegankelijke informatie, eenvoud en nabij. Veeleisend, klant is koning, goed op de hoogte. Kwaliteit zoekend, deskundig. Gemak zoekend. Snel geholpen willen worden. Burger Rechtvaardigheid zoekend, onderdanig. Eigenwijs en kritisch, onderste uit de kan halen. Het meest meedenkend met de overheid. Egocentrisch, eigen belang, wantrouwend. Communicatiestijl met overheid Afwachtend, afhankelijk, volgzaam Passief, zelfredzaam, flexibel Betrokken, kritisch, participerend, interactief Vragend, soms afzijdig en argwanend Meedoen, coproductie Lokaal, praktisch, concreet, dicht bij huis. niet intrinsiek gemotiveerd, wel affiniteit, incidenteel, eigen belang Actief, vaak bovenlokaal, inhoudelijk, intellectueel, democratisch, bevlogen Vaak niet, alleen als eigen belang duidelijk is. Nederland 13% 25% 30% 32% In de bijlage is een beknopte omschrijving opgenomen van de vier burgerschapsstijlen.

3 2. Toepassingsmogelijkheden Inzicht in burgerschapsstijlen maakt het mogelijk uit te gaan van achterliggende waarden, behoeften en motieven van groepen burgers rond zelfredzaamheid, burgerparticipatie, sociaal klimaat of woonomgeving. Op voorhand zien wij daarbij de volgende toepassingsvelden in Nijmegen: actief burgerschap en burgerparticipatie; communicatie, verkiezingscampagnes; wijkaanpak; beleidsontwikkeling en uitvoering; onderzoek. Thematische raakvlakken zijn naast actief burgerschap onder meer sociaal en politiek vertrouwen, gevraagde fysieke en/of sociale woonomgeving, veiligheid, maatschappelijke deelname en gebruik van voorzieningen. Ten behoeve van een lokaal inzicht in de mate waarin burgers zich tot de overheid verhouden kunnen we laten zien hoe de vier burgerschapsstijlen zijn verdeeld per: 5-positie postcodegebied 1 ; wijk; stadsdeel; Nijmegen als geheel; voor vergelijkbare kennissteden. 1 Nijmegen bestaat uit ruim cijferige postcodegebieden.

4 3. Meer over burgerschapsstijlen in Nijmegen In Nijmegen zien we vooral burgerschapsstijlen die als de pragmatici (35%) en de verantwoordelijken (31%) worden aangeduid. Buitenstaanders (21%) en plichtsgetrouwen (13%) zijn echter ook duidelijk vertegenwoordigd. Afbeelding: burgerschapsstijlen in Nijmegen; bron: Motivaction, bewerking Onderzoek en Statistiek gemeente Nijmegen, juli In vergelijking met het landelijk beeld wonen er veel pragmatici en minder buitenstaanders in onze stad. Dat zien we vaker in steden en zeker in vergelijkbare kennissteden. Plichtsgetrouwen Pragmatici Verantwoordelijken Buitenstaanders NIJMEGEN 13% 35% 31% 21% ARNHEM 11% 35% 28% 25% EINDHOVEN 13% 30% 33% 25% ENSCHEDE 13% 28% 30% 29% GRONINGEN 9% 43% 28% 20% LEIDEN 8% 34% 38% 20% MAASTRICHT 15% 25% 35% 25% TILBURG 12% 33% 29% 26% NEDERLAND 13% 25% 30% 32% Afbeelding: burgerschapsstijlen in Kennissteden; bron: Motivaction 2013.

5 Interessant is natuurlijk om te kijken naar de verdeling binnen Nijmegen. Afbeelding: verdeling burgerschapsstijlen over Nijmeegse wijken; bron: Motivaction, bewerking Onderzoek en Statistiek gemeente Nijmegen, juli Toelichting: Binnen deelgebieden in de stad zien we vaak een mix van burgerschapsstijlen. In bepaalde wijken bijvoorbeeld zijn 1 of 2 stijlen tamelijk dominant, in andere gebieden is dat minder het geval. Daar zien we bijvoorbeeld dat 3 stijlen ongeveer even sterk vertegenwoordigd zijn. Daarom laten we in het kaartmateriaal niet alleen de meest voorkomende burgerschapsstijl per wijk zien, maar ook de verdeling van de wijkbewoners over de 4 stijlen. Zo zien we bijvoorbeeld dat: de veel voorkomende pragmatici en verantwoordelijken vooral te vinden zijn in noordelijke, oostelijke en centrale delen van Nijmegen; buitenstaanders vooral zijn vertegenwoordigd ten westen van het Maas-Waalkanaal en de Graafseweg: in Lindenholt, Dukenburg en Nijmegen-West; plichtsgetrouwen vaker wonen in Nijmegen-Zuid en Dukenburg; sommige wijken qua burgerschapsstijlen behoorlijk homogeen zijn, en anderen juist heel divers. In de meeste wijken in Nijmegen-Oost bijvoorbeeld, of in Oosterhout, domineren twee stijlen. Maar wijken in Zuid, zoals Hatert, of in Nijmegen-West, zoals Neerbosch Oost, laten een behoorlijk regelmatige verdeling zien. Ook Dukenburg en Lindenholt kennen heel diverse wijken qua leefstijlen.

6 Afbeelding: impressies rond burgerschapsstijlen buitenstaanders en plichtsgetrouwen; bron: Motivaction. Een overzicht naar stadsdelen: In Nijmegen-Centrum zien we vooral pragmatici (56%) en verantwoordelijken (38%), nauwelijks plichtsgetrouwen (3%). De wijk Benedenstad kent verhoudingsgewijs veel verantwoordelijken (49%), Stadscentrum veel pragmatici (64%). In Nijmegen-Oost domineren de verantwoordelijken (45%) en zien we ook veel pragmatici (41%). Vooral in Hunnerberg wonen veel verantwoordelijken (71%), in Bottendaal, Kwakkenberg en Groenewoud veel pragmatici. De wijkhengstdal is bijzonder met relatief veel buitenstaanders (22%) en plichtsgetrouwen (14%). Nijmegen-Oud West kent relatief veel buitenstaanders (31%). Ook hier veel pragmatici (43%). Ook Nijmegen-Nieuw West kent veel buitenstaanders (24%), vooral in Heseveld en Neerbosch Oost. In Hees zien we juist veel verantwoordelijken (54%). Nijmegen Midden volgt aardig het Nijmeegs profiel, met overigens minder buitenstaanders (14%) en meer verantwoordelijken (39%). De wijk Nije Veld kent wel veel buitenstaanders (27%), Hazenkamp veel verantwoordelijken (69%) en Heijendaal veel pragmatici (64%). Hoewel in Nijmegen-Zuid de verantwoordelijken de grootste groep vormen (27%) zijn het de plichtsgetrouwen die opvallen (25% versus 13% in Nijmegen). Grootstal kent veel plichtsgetrouwen (33%), maar ook opvallend veel buitenstaanders (27%). In Brakkenstein wonen veel verantwoordelijken (42%). Dukenburg is het stadsdeel van de buitenstaanders (35%) en van de plichtsgetrouwen (27%). Vooral Aldenhof (42%), Lankforst (41%) en Tolhuis (40%) tellen veel buitenstaanders; Malvert (36%), Weezenhof (32%), Meijhorst (29%) en Zwanenveld (28%) veel plichtsgetrouwen. Weezenhof heeft binnen het stadsdeel een afwijkend profiel met ook 39% verantwoordelijken. Lindenholt kent nog meer buitenstaanders dan Dukenburg (45% in Lindenholt), en juist minder plichtsgetrouwen (9%). Vooral n t Acker (52%) en t Broek (48%) wonen buitenstaanders. In Nijmegen-Noord zijn pragmatici dominant aanwezig (53%), in tegenstelling tot de plichtsgetrouwen (slechts 5%). Lent kent relatief veel buitenstaanders (20%).

7 Bijlage: Omschrijving burgerschapsstijlen De 31% verantwoordelijken in onze stad worden gedreven door maatschappelijke betrokkenheid en het algemeen belang. Zij voelen zichzelf hiervoor in hoge mate persoonlijk verantwoordelijk. Zij zien de overheid en de politiek als een belangrijk instrument om de publieke zaak te dienen en nemen een coöperatieve maar kritische houding aan jegens de overheid. Vaak werken verantwoordelijken zelf ook bij de overheid, of bijvoorbeeld bij charitatieve instellingen, in de culturele sector of in de journalistiek. Ook probeert men invloed uit te oefenen door inspraakavonden te bezoeken. Men is doorgaans goed geïnformeerd over overheidsbeleid. Het vertrouwen in de overheid en de politiek is bij verantwoordelijken het sterkst. Zij staan ook pal achter de getrapte democratie en zijn huiverig voor populisme en vormen van directe democratie. Buitenstaanders (21% van de Nijmegenaren) zijn minder maatschappelijk betrokken en meer op hun eigen leven gericht. Zij denken minder in plichten en meer in de rechten die zij hebben als burger en als consument. Van de overheid verlangen ze dat die duidelijkheid creëert door grenzen te stellen en streng te handhaven. Daarbij willen ze dat de overheid opkomt voor hun rechten, maar in de praktijk hebben ze vaak het gevoel dat hun rechten onvoldoende worden geborgd. Zo vinden zij dat de overheid hun koopkracht, de veiligheid, de ontslagbescherming en de kwaliteit van de zorg en de Nederlandse cultuur niet goed bewaakt. Dit leidt tot een sterk wantrouwen jegens de overheid en de politiek. Die houden in hun ogen te weinig rekening met hun belangen en ze voelen zich daardoor vaak niet door hen erkend en vertegenwoordigd. Populair bij buitenstaanders zijn daarom vormen van directe democratie als het (bindend) referendum en de direct gekozen minister-president. Plichtsgetrouwen (13% in Nijmegen) zien het als hun morele plicht om bij te dragen aan de (lokale) gemeenschap. Ze houden solidariteit hoog in het vaandel, hebben graag wat voor een ander over en verrichten vaak vrijwilligerswerk. De samenleving wordt volgens hen gemaakt door burgers, en de overheid en politiek moeten op enige afstand blijven. Zij hebben vooral veel vertrouwen in beroepsgroepen die dicht bij de burger staan zoals de burgemeester, de politieagent, de huisarts, de leraar en de pastoor of de dominee. Plichtsgetrouwen hebben moeite met maatschappelijke ontwikkelingen die het gemeenschapsgevoel in hun ogen bedreigen, zoals individualisering, globalisering en multiculturalisering. Ze hebben relatief veel vertrouwen in de overheid en verlangen dat die het gezin en de gemeenschap beschermt, bijvoorbeeld door strenge handhaving van wetten en regels. Maar teveel overheidsbemoeienis met het leven van burgers kan bij plichtsgetrouwen averechts werken. Zo zijn ze de meest fervente voorstanders van bijzonder onderwijs en een grote mate van autonomie voor scholen.

8 De 35% pragmatici in Nijmegen zijn vooral gericht op hun eigen belangen en de rechten die zij hebben. Ze zijn individualistisch en pragmatisch ingesteld en zien de wereld om hen heen in termen van kansen om hun persoonlijke doelen te realiseren. Daardoor staan ze relatief open tegenover de samenleving en de overheid. De samenleving en de overheid worden primair bekeken als middel om hun doelen te realiseren. Ze vinden dat de overheid en de politiek de randvoorwaarden moet scheppen waardoor zij zich kunnen ontplooien. Teveel regeldruk en 'bemoeizucht' worden niet op prijs gesteld. Van de overheid verlangen ze vooral klantgerichtheid, gemak, (liefst 24-uurs) bereikbaarheid, snelheid en efficiency. Pragmatici kunnen goed voor zichzelf opkomen, hun eigen zaken goed regelen en waar nodig de dialoog aangaan met de overheid en alternatieven zoeken.