Waterinnovaties in Nederland

Transcriptie

1 Ministerie vn Infrstructuur en Miieu Wterinnovties in Nedernd Een beknopt overzicht

2 Voorwoord Innovtieve opossingen zijn hrd nodig om in te speen op compexere opgven en tijd beperkte middeen. Niet een in Nedernd mr over de hee wered. Wter is sterk verweven met mondie mtschppeijke vrgstukken zos wterveiigheid, wterkwiteit, snittie, voedse en energiewinning. Die vrgstukken steen ons voor de permnente opdrcht om te zoeken nr simme, betbre opossingen. Nieuwe technoogie en nieuwe inzichten steen ons nd in stt om drn steeds beter te kunnen vodoen. We doen dt in nieuwe vormen vn smenwerking wrbij overheid en mrktprtijen smen optrekken met kennisinsteingen (topsectoren-npk). We voeen ons ook interntion geroepen onze ervringen in te brengen. Of het nu gt om nieuwe mnieren vn dijkversterking, het winnen vn energie uit het getij of het inzetten vn D-technieken voor overstromingssimuties: het zijn em voorbeeden vn hoe je met ndere ogen nr wter kunt kijken. Ik vind het vn beng om de knsen die er zijn ook zichtbr te mken. Grg presenteer ik drom in deze brochure een breed overzicht vn ctuee innovtieve wterprojecten in Nedernd. Ik hoop dt het inspireert, weicht nzet tot een bezoek en eidt tot nieuwe kennis, wr ook ter wered. DE MINISTER VAN INFRASTRUCTUUR EN MILIEU, mw. drs. M.H. Schutz vn Hegen

3 Ineiding Uiteg pictogrmmen In deze brochure zijn de innovtieve projecten s vogt geordend: Projecten die de wterveiigheid bevorderen. Geotextie tegen piping is een voorbeed vn een dergeijke innovtie. Mr ook dijkmonitoring met behup vn sensoren dient dit doe. Projecten die inspeen op de zoetwterbeschikbrheid en de wterketen. Het zogenmde chteroeverconcept bij Andijk combineert verbetering vn de wterveiigheid met de opsg vn overtoig zoetwter voor ter gebruik. Projecten die bijdrgen n de wterkwiteit. Een voorbeed vn een dergeijk project is het Phrmfiter, dt er voor zorgt dt ziekenhuizen medicijnresten en stoffen met hormoonverstorende werking fiteren voordt het geoosd wordt in het fvwter. Projecten die zorgen voor kimtbestendige steden. In Rotterdm is een speepein gereiseerd dt tevens dient s tijdeijke wterberging voor overtoig regenwter. Projecten die verschiende doeen hebben, zijn bij het oorspronkeijke hoofddoe ingedeed. Vn de projecten is kort beschreven wt de innovtie inhoudeijk behest en n wek doe het een bijdrge evert. Ook is ngegeven wnneer het is of wordt gereiseerd. Met de meeste projecten uit deze brochure wordt ook gewerkt n ndere doeen, breder dn bovenstnde. Dt zijn de cross-overs nr nder beeid. Vn ek project is met een symbootje ngegeven weke cross-overs er zijn. Afv en mterihergebruik Het verduurzmen vn grondstoffengebruik is bengrijk om een zo g mogeijke miieudruk vn productie en consumptie te bereiken. De projecten speen dr op in. Voorbeeden: RWZI Horstermeer (-STEP fiter) en fosftterugwinning Energie De wens om de energievoorziening te verduurzmen eeft breed, ook in de wtersector. Projecten die drop inspeen hebben dit symboo. Voorbeeden: Ontziting Vote, Thermische Druk Hydroyse in RWZI Veno, getijturbines Oosterschedekering Kimtdpttie Deze projecten hepen om onvermijdeijke kimtvernderingen op te vngen en verdere vernderingen in het kimt zovee mogeijk te voorkomen. Voorbeeden: Rivierverruiming en terpenpn Overdiepse Poder Lndbouw Door gebruik vn innovtieve duurzme technoogieën uit de wtersector is voordee te hen bij de productie vn voedse. Een doe vn deze projecten is More Crop per Drop: meer voedse met minder wter. Voorbeeden: Teet vn rdppeen op zite grond (Texe) Ntuurontwikkeing Projecten in het domein vn wter kunnen vk vogens de ontwerpprincipes vn bouwen met ntuur worden ontworpen. Dit evert voordeen op voor de ntuur en voor recretie, en is vk ook finnciee ntrekkeijk. Voorbeeden: Mutifunctionee rivierdijk Munnikennd, veiigheidsbuffer Oesterdm Ruimteijke inrichting De reistie vn het progrmm Ruimte voor de Rivier heeft, nst veiigheidsdoeen, ook s doe de ruimteijke kwiteit vn het rivierengebied te verbeteren. Deze projecten, mr ook ndere, speen drop in. Voorbeeden: Dijkterugegging Lent, Bouevrd Scheveningen en Cdznd

4 5 Innovtieve projecten 0 Hrtekn Nieuwe Oude M s Nieuwe W W 5 0 r te Wter Zw Gedersche IJss e Projecten die de wterveiigheid bevorderen Zeewering versterkt met znd Houtribdijk versterkt met znd Innovtieve dijkversterking Combintiedijk 5 Dijkmonitoring met sensoren Achteroevers Veiigheidsbuffer Oesterdm De Zndmotor Hoogwtergeu 0 Testen zetstenen dijken in Detgoot Dijkversterking met geotextie Rivierverruiming en terpenpn Uiterwrdvergrving en Ntuurderij Dijkterugegging bij Lent 5 Wkkere dijk, een mutifunctionee rivierdijk Tid Test Centre Greveingen Getijdenturbines in de Oosterschede Mutifunctionee turbine Di Wterbeheer 0 CimteGme Duurzme Afsuitdijk BoxBrrier Projecten die inspeen op de zoetwterbeschikbrheid en de wterketen Zoet-zoutscheiding met beenscherm Zoetwter tegen verziting 5 Vcuümtoietten en urinezuivering Zite rdppe Energiezuinige ontziting Projecten die bijdrgen n de wterkwiteit Luwtemtregeen Hoornse Hop Getijdencentre Brouwersdm 0 Mrker Wdden Wter Insight Phrmfiter Nered bioogische fvwterzuivering -STEP -fiter Fosft-terugwinning Thermische drukhydroyse Hydrochip Remote contro wterkwiteit Projecten die zorgen voor kimtbestendige steden Wterpein 0 Kimtbuffer Kimt Effect Ats

5 5 0 5 Zeewering versterkt met znd Voor de Hondsbossche en Pettemer Zeewering wordt een zndige oever met een duin ngebrcht. Hiermee worden de huidige probemen met de hoogte en de sterkte vn de dijk opgeost. De zndige versterking wordt zodnig vormgegeven dt er knsen worden gecreëerd voor recretie en ntuurontwikkeing. Reistie: 0-05 Nieuwe W 0 0 Loctie: Hondsbossche en Pettemer Zeewering (tussen Cmperduin en Petten) k 0 Houtribdijk versterkt met znd Voor een gedeete vn de Houtribdijk wordt s proef een vooroever vn znd ngeegd, wrbij de breedte en steiheid vn de vooroever vrieert. Vervogens wordt gemeten in hoeverre het znd door de goven wordt verptst. Ook de ontwikkeing vn de vegettie wordt gevogd. r te Wter Zw Een zndige vooroever remt de gofnv op de dijk en kn worden toegepst s versterking vn dijken die te g zijn of niet sterk genoeg. Drnst biedt de vooroever mogeijkheden voor ntuurontwikkeing. 0 Gedersche IJss e Reistie: 0 Uitvoering monitoring: Hrtekn Nieuwe Oude M s Loctie: Houtribdijk (Enkhuizen-Leystd) W 5 W

6 5 0 0 r te Wter Zw Gedersche IJss e r te Wter Zw Innovtieve dijkversterking Hrtekn 0 0 Nieuwe Oude M s 0 Dijkverngeing is een nieuwe methodiek wrbij grondnkers in de steie heing vn de bestnde dijk worden geboord. Deze grondnkers geven de dijk extr sterkte, wrdoor wordt voorkomen dt de dijk fschuift. Bij de trditionee methode worden meest bermen tegen de dijk ngeegd. Dit kn grote gevogen hebben voor de bebouwing nst de dijk. Dijkversterking vn binnenuit, zos dijkverngeing, kent deze bezwren niet. Uitvoering: 0 Hrtekn Nieuwe Oude M s Loctie: W Nieuwe Hgestein en Opijnen W W 5 Combintiedijk W Gedersche IJss e Een combintiedijk mkt het mogeijk om bij noodzkeijke dijkversterking ook invuing te geven n ndere ruimteijke wensen in het betreffende gebied, zos recretie, ruimteijke kwiteit en ntuur. Zo worden meerdere bengen gediend. In Scheveningen is de dijkversterking gecombineerd met de ontwikkeing vn de bouevrd met interntione uitstring, ontworpen door de Spnse rchitect De Soà-Mores. In Cdznd wordt dijkversterking gecombineerd met de neg vn een gemeenteijke jchthven. Loctie: Scheveningen en Cdznd Reistie: 0-05 (Cdznd)

7 5 Dijkmonitoring met sensoren 5 Achteroevers Met behup vn sensoren kn continu de ctuee conditie vn dijken in de gten worden gehouden. Dit evert essentiëe informtie op voor het inspecteren vn dijken tijdens hoogwter. 0 5 Deze informtie kn ook gebruikt worden voor het beter ontwerpen en toetsen vn dijken en voor het dgeijkse beheer en onderhoud. De komende jren wordt het systeem smen met wterbeheerders, mrktprtijen en kennisinsteingen doorontwikked en op meerdere octies toegepst. Doorontwikkeing: r te Wter Zw Locties: o.. Luwersmeerdijk en Ommenderzeedijk (Groningen) Bij het concept chteroever drit het om nieuwe vormen vn wterberging en functiecombinties, om de wterveiigheid te vergroten en sim om te gn met zoetwtertekort en de eefomgeving in en om het IJssemeer. De eerste chteroever is in 0 gereiseerd in de Koopmnspoder en richt zich op vis en ntuur. Met een innovtieve en visvriendeijke buisvijze is de Koopmnspoder verbonden met het IJssemeer. Er wordt drie jr geëxperimenteerd met het wterpeibeheer. In 0 wordt de mogeijkheid verkend vn een chteroever in de Wieringermeer die zich richt op ndbouw, tuinbouw, qucutuur en visserij. Reistie: 0 Experimenteerfse: 0-0 Nieuwe Wter s Loctie: Koopmnspoder (Andijk)

8 0 0 r te Wter Zw Veiigheidsbuffer Oesterdm Bij de Oesterdm in de Oosterschede is m znd op de zndpten gestort. Dit drgt bij n het herste en behoud vn het ecoogisch wrdevoe gebied vn pten en schorren én dempt de gofwerking op de chteriggende dm. Hierdoor kn het toekomstig onderhoud vn de Oesterdm ngjrig worden uitgested. Hrtekn Loctie: Oesterdm (Thoen) Nieuwe Oude M s W 5 W 5 De Zndmotor Gedersche IJss e De Zndmotor is een grootschig proefproject wrin een nieuwe, duurzme mnier vn kustonderhoud wordt onderzocht. De Zndmotor is ngeegd s schiereind vn,5 mijoen m znd. Dit znd verspreidt zich onder invoed vn wind, goven en stroming ngs de kust, en zorgt drmee voor kustbescherming, nieuwe ntuur en een extr recretiegebied. Hrtekn Loctie: Ter Heijde Nieuwe Oude M s Het project wordt gekenmerkt door intensieve pubiek-privte smenwerking met de coitie Ntuurijke Kimtbuffers en Ntuurmonumenten. Reistie: 0 An de Zndmotor is een omvngrijk onderzoeksprogrmm gekopped, wrin betrokken overheden, kennisinsteingen en bedrijfseven nuw smenwerken. De eerste bevindingen over de werking vn de Zndmotor zijn positief. De verwchting is dt de Zndmotor n 0 jr resuteert in hectre extr strnd en duin. Reistie: 0 Evuties: 0 en 0 5

9 Hrtekn Nieuwe Oude M s Hoogwtergeu 0 0 In Nedernd hebben we steeds meer kns op overstromingen, omdt de rivier steeds minder ruimte krijgt. Rivieren iggen ingekemd tussen steeds hogere dijken. Tegeijkertijd dt de grond chter de dijken en regent het vker en hrder, wrdoor de rivieren meer wter moeten verwerken. Voor de rivier de IJsse wordt ruimte gemkt, zodt bij hoogwter het wter fgevoerd kn worden, door twee dijken n te eggen in grrisch gebied. Dit gebied vn 0 hectre z bij hoogwter s overoopgebied onderopen. De verwchting is dt de geu eens in een menseneven z vostromen. Het rivierpei z met centimeter den bij hoogwter. Reistie: 0 W 5 W 5 0 r te Wter Zw Loctie: Veessen-Wpenved Gedersche IJss e Testen zetstenen Hrtekn dijken in Detgoot Nieuwe Oude M s uwe W 5 0 In de unieke Detgoot vn Detres wordt de sterkte en gofremmende werking getest vn diverse typen stenen voor dijkbekeding. Hoe groter de gofremmende werking vn de stenen, hoe ger de dijk hoeft te zijn om n de wetteijke normen te vodoen. Nr verwchting evert dit kostenbespringen op bij dijkversterkingen en voordeen voor het miieu en de omgeving. De proeven mrkeren het einde vn de bestnde Detgoot in de Voorst en de ingebruiknme vn de nieuwe Detgoot in Deft. Uitvoering: Loctie: De Voorst en Deft W 5 r te Wter Zw Gedersche IJss e

10 0 Dijkversterking 0 0 met geotextie 0 Hrtekn Nieuwe Oude M s Het gevr vn piping speet bij vee dijken. As wter door de dijk stroomt, wordt znd meegevoerd en ontstn er tunnetjes (pipes) die uiteindeijk tot doorbrk vn de dijk kunnen eiden. Geotextie, dt vertic in de dijk wordt ngebrcht, fungeert s een soort fiter dt we wter doort mr geen znd. Het tegengn vn piping met trditionee mtregeen is retief duur. Het nbrengen vn geotextie is goedkoper en geeft minder hinder voor de bewoners. Binnen het progrmm Ruimte voor de Rivier wordt op vier octies een prktijkproef uitgevoerd met geotextie. Reistie: 0 W Locties: Nederbetuwe, Cuemborg en Vinen (dijkversterking). Wiemspoder (IJzendoorn) voor onderzoek. 5 W 0 r te Wter Zw Gedersche IJss e Rivierverruiming en terpenpn In het kder vn het project Ruimte voor de Rivier verndert 550 hectre vn de Overdiepse Poder in een wterbergingsgebied, met ndbouwbedrijven op cht terpen. Door de unieke smenwerking vn bewoners en overheid wordt de hoogwterveiigheid verbeterd door het creëren vn wterberging. De ndbouw in het gebied kn worden voortgezet door de neg vn terpen. Uitvoering: Hrtekn Nieuwe Oude M s Loctie: Wspik W

11 r te Wter Zw Hrtekn 0 0 Nieuwe Oude M s 0 0 Uiterwrdvergrving en Ntuurderij De Ntuurderij Keizersrnde verenigt duurzme ndbouw met sim wtermngement en stimueert de verhoging vn de biodiversiteit, recretie en eductie. 5 0 W Door de begrzing vn de uiterwrden door het vee vn de Ntuurderij wordt de opstuwende werking vn de nwezige vegettie tegengegn. W In combintie met het grven vn geuen in de uiterwrden, dt de wterstnd bij Deventer tijdens hoogwter met 0 centimeter. Opevering: 0 5 r te Wter Zw Gedersche IJss e Loctie: Deventer Hrtekn 0 0 Nieuwe Oude M s 0 Dijkterugegging bij Lent W De dijk bij Lent in de W wordt circ 0 meter ndinwrts veregd. Hierdoor komt er ruimte voor een nevengeu vn de W. 5 Deze nevengeu biedt bij hoogwter extr cpciteit voor de wterfvoer wrdoor de wterstnden ger worden. Het eind dt ontstt door het vereggen vn de dijk wordt ingericht s rivierprk, met mogeijkheden voor recretie en hoogwrdige woningbouw. An dit pn is in 0 de prestigieuze Wterfront Center Awrd toegekend. Uitvoering: 0-05 W 5 Loctie: Lent, Nijmegen Gedersche IJss e

12 5 0 0 r te Wter Zw Gedersche IJss e Hrtekn rivierdijk 0 0 Nieuwe Oude M s 0 Wkkere dijk, een mutifunctionee De Wkkere dijk is een kiometer nge, mutifunctionee dijk met een soort tribune bedoed voor recrenten. De dijk fungeert tevens s hoogwtervuchtpts voor het vee. Dtzefde vee zorgt ervoor dt de dijk nuweijks onderhoud nodig heeft, omdt het de begroeiing op ntuurijke wijze kort houdt. De Wkkere dijk wordt ngeegd met grond die vrijkomt bij de neg vn geuen in de uiterwrden in het kder vn het progrmm Ruimte voor de Rivier. W 5 W Loctie: Sot Loevestein, Ztbomme Nm Tid Test project Centre Greveingen Het Tid Test Centre wordt gebouwd bij de Fkkeese spuisuis. De zes kokers vn deze spuisuis komen beschikbr voor het testen vn getijdenturbines. Hierbij wordt gebruik gemkt vn de wterstndsverschien tussen het Greveingenmeer en de Oosterschede. Het testcentrum is uniek in de wered, omdt er stroom wordt opgewekt bij retief keine wterstndverschien. Het testcentrum richt zich op kennisontwikkeing en het doorontwikkeen vn knsrijke technoogieën voor mrkttoepssing. Ook worden de effecten op de omgeving gemeten, zos de visvriendeijkheid vn de turbines. Uitvoering: 05-0 Loctie: Fkkeese Hrtekn spuisuis, Greveingendm Nieuw Oud Uitvoering: 0-05

13 0 0 r te Wter Zw Nm Getijdenturbines project in de Oosterschede Twee doorstroomopeningen vn de Oosterschedekering gn fungeren s showcseoctie voor twee typen getijdenturbines met een gezmenijk vermogen vn,5 megwtt. Voor de inititiefnemers vn dit project is de opwekking vn duurzme getijdenenergie in de Oosterschedekering een vitrine nr de rest vn de wered. As de turbines onder deze omstndigheden functioneren, kunnen ze vrijwe over ter wered worden toegepst. Reistie: 0 Loctie: Oosterschedekering Hrt Nieuwe Hrtekn Nieuwe Oude M s Nm Mutifunctionee project turbine W 5 5 In de suis vn het Stietjeskn wordt 0 een mutifunctionee visvriendeijke turbine getest. Nst het opwekken vn duurzme energie kn deze turbine worden ingezet s pomp, wrdoor in tijden vn hoogwter het knwter versned ngs het suizencompex wordt fgevoerd. De turbine kn tijdens droogte ook omgekeerd functioneren, door het kn juist vo te pompen. Dit inititief is een potentiëe innovtie wr nr gekeken wordt in het kder vn simme opossingen bij vervnging of renovtie vn suizen die vroeg in de vorige eeuw zijn gebouwd. Reistie: W r te Wter Zw 5 Gedersche IJss e Gedersche IJss e 5 0 Loctie: Stietjeskn bij Nieuw-Amsterdm (Drenthe)

14 r te Wter Zw Nm Di Wterbeheer project Het onderzoeksprogrmm Di Wterbeheer richt zich op supersnee en nuwkeurige wterberekeningen en een reistische visuistie vn de rekenresutten in D stereo, voor direct gebruik n tfe. De omgevingsmodeen zijn te beschouwen s krten wrop je wter kunt ten stromen. De gebiedsmodeen zijn geschikt voor wterspeciisten, ruimteijke ontwerpers, beeidsmedewerkers en cmiteitenbeheerders. Hrtekn Loctie: Defnd, Honds Noorderkwrtier, Brouwersdm, Nieuwe Oude M s Mekong-det (Vietnm), New York, Singpore, Kpstd Nm CimteGme project W 5 W Gedersche IJss e 5 In de CimteGme vn Tygron worden diverse stkehoders in een virtuee D-simutie uitgedgd om de universiteitswijk Deft kimt-dptief in te richten en drbij op zoek te gn nr opossingen die voor e benghebbende prtijen cceptbe zijn. Bij gebiedsontwikkeing zijn tijd meerdere stkehoders betrokken, wrbij de bengentegensteingen vk eiden tot vertrging. Met de softwre die Tygron biedt, kun je dit herkenbr en bespreekbr mken. Hrtekn Loctie: o.. Deft, Rotterdm 0 Nieuwe Oude M s 0

15 5 0 Nm Duurzme project Afsuitdijk Rijk en regio werken smen n reistie vn regione mbities op de Afsuitdijk: Stroomopwekking door osmose-energie. Bue Energy proefcentre is in pri 0 opertionee. Getijdenenergie (Den Oever): test- en demonstrtiefciiteiten voor energiewinning zijn er. Windturbines in potentie op termijn mogeijk. Het is een goede octie voor windenergie. Zonne-energie: de regio ontwikket pnnen voor zonne-energie. Vnuit de regio zijn er pnnen voor een innovtieve vismigrtierivier. Loctie: Afsuitdijk 0 5 Nm BoxBrrier project 0 r te Wter Zw Gedersche IJss e Met de BoxBrrier kn een dijk of een vk terrein tijdeijk verhoogd worden, s bescherming tegen overstromingen. Het houdt wter tegen met wter: de eementen (bkken) worden gevud met wter. Het systeem is efficiënt in opsg, mkkeijk te trnsporteren (00 meter tijdeijke wterkering in een continer) en mkkeijk te vuen. Tot nu toe werden bij dijkverhoging zndzkken gebruikt. Drvoor moet znd beschikbr zijn en het kost vee tijd om de zndzkken op te ruimen n het hoogwter. Reistie: 0 op proefoctie, 0 in gebruik genomen. Hrtekn Nieuwe Oude M s Loctie: Hoogheemrdschp Rijnnd, Wterschp Noorderzijvest Nie uw

16 0 0 r te Wter Zw Nm Zoet-zoutscheiding project met beenscherm Hrtekn 0 0 Nieuwe Oude M s r te Wter Zw Zoetwter 5 tegen verziting W Gedersche IJss e 5 W Gedersche IJss e De inzet vn een uchtbeenscherm bij schutsuizen mkt het mogeijk een effectieve scheiding te mken tussen zoet- en zoutwter. Dit om te voorkomen dt tijdens het schutten vn schepen te vee zoutwter in het zoetwtergebied stroomt, wt schdeijk is voor de for en fun en het gebruik vn zoetwter voor ndbouw en consumptie. Hrtekn Nieuwe Bij de Krmmerjchtsuis wordt een nieuw type beenscherm in de prktijk getest. De verwchting is dt dit innovtieve systeem ervoor zorgt dt het schutproces sneer veroopt en de kosten voor het beheer en onderhoud ger uitven. Oude M s Nedernd tet schutsuizen op een zoet-zoutovergng wr deze techniek potentiee toegepst kn worden. Loctie: Krmmerjchtsuizencompex Phiipsdm Nieuwe W Zoutindringing, die ndbouwgrond onbruikbr mkt, in combintie met zoetwtertekort, wordt een steeds groter probeem in det s over ter wered, ook in Nedernd. Zoetwter in de bodem houdt verziting tegen. Op drie octies worden proeven gedn met het vergroten vn de zoetwtervoorrd in de bodem: Kreekrug Infitrtie Proef: methode vn ondergrondse wterberging vn regenwter, door midde vn dringe. Freshmker: insttie voor het in de bodem inbrengen en opsn vn zoet wter. Drinsbuffer: met deze techniek wordt de zoetwterbe in de kreekrug vergroot, door de grondwterstnd in de winter voor een nge periode te verhogen. W Loctie: Kerkwerve, Serooskerke, Oveznde Reistie: 0 Reistie: 0

17 5 Vcuümtoietten en urinezuivering Zite rdppe Vcuümtoietten gebruiken ucht voor het doorspoeen in pts vn (vee) wter. Hierdoor ontstt zeer geconcentreerd fvwter dt eenvoudiger te zuiveren is. Urinezuivering gebeurt door bcteriën, die de vervuiing en de mmoni verwijderen. Ook het fosft wordt teruggewonnen. N (succesvoe) testfse is er opsching in het IenM-gebouw n de Rijnstrt. Het is de eerste commerciëe opsching. Loctie: Sneek, Wgeningen (NIOO-gebouw), Den Hg (IenM-gebouw Rijnstrt) 0 0 r te Wter Zw Onder ndere door de invoed vn kimtverndering z weredwijd de verziting vn ndbouwgrond toenemen. Voor de ndbouw is dt schdeijk. Zit Proefbedrijf Tested on Texe zoekt nr knsen bij verziting en doet onderzoek nr de teet vn gewssen, wronder rdppes, op zite grond. De zite rdppe heeft een hee rijke minere smensteing en een bijzonder goede smk. De zite rdppe is op de oke mrkt vn Texe verkrijgbr. Er is inmiddes een vergeijkbr project in Egypte in gng gezet. Loctie: Texe Gedersche IJss e

18 r te Wter Zw Energiezuinige ontziting Ontziting is energie-intensief en kostbr. De mtschppeijke en commerciëe wrde vn een energiezuinige ontzitingsmethode met ge onderhoudskosten en hoge wteropbrengst is groot. Vote BV heeft hiervoor een techniek ontwikked, Cpcitieve Deïonistie (CpDI). Eectroden fgedekt met membrnen scheiden in twee stppen het wter vn de vervuiing. Het CpDI systeem wordt momentee vermrkt in Europ, Noord Amerik en Azië om wter, chemiciën en energie te bespren in koetorens. Hrtekn Loctie: Spnnenburg Nieuwe Oude M s 0 W 5 Luwtemtregeen Hoornse Hop Hrtekn Nieuwe Oude M s 0 De ecoogie vn het Mrkermeer gt chteruit. Het toevoegen vn nieuwe Loctie: Mrkermeer hbitts s voedsegebied voor wtervoges is een noodzkeijke mtrege. Door de neg vn drie (znd)dmmen wordt een wind- en gofuw gebied in het Mrkermeer gecreëerd. Hierdoor wordt het wter hederder, wt positief is voor wterpnten en vissen. In 05 strt de neg; de tote engte is,5 kiometer. Het project is in gereiseerd. Het toekomstperspectief voor de nge termijn is de doorontwikkeing tot een recretief ntrekkeijke eindenrchipe. Uitvoering: 05 W 5 Gedersche IJss e W 5

19 0 0 0 r te Wter Zw Getijdencentre Brouwersdm Hrtekn 0 0 Nieuwe Oude M s 0 5 Mrker Wdden W 5 W Gedersche IJss e 0 5 Smen met mrktprtijen wordt de finnciëe hbrheid onderzocht vn een doortmidde in de Brouwersdm, gecombineerd met een getijdencentre. Het doortmidde zorgt voor verversing vn het Greveingenmeer met wter uit de Noordzee, wrdoor de wterkwiteit vn het Greveingenmeer sterk verbetert. De getijdencentre drgt bij n de doesteingen voor duurzme energie en stimueert drmee de ontwikkeing vn een nieuw Nedernds exportproduct. Om de hbrheid vn het doortmidde met getijdencentre te onderzoeken, zijn mrktprtijen ngeschreven om hun interesse voor dit project n te geven. Looptijd hbrheidsonderzoek: 0 Loctie: Brouwersdm Mrker Wdden is een ntuurherstepn voor het Mrkermeer vn Ntuurmonumenten. Op de bodem vn het Mrkermeer grven bggerrs metersdiepe geuen wrin sib wordt opgevngen. Deze sibmotor functioneert s een stofzuiger die het troebee wter heder mkt. Sib wordt gebruikt s bouwstof voor ntuureinden met ntuurijke oevers in het Mrkermeer. Hiervn profiteren pnten, vissen, voges, ntuuriefhebbers en recrenten. Bouwen met sib n meer ntuur en biodiversiteit is nog niet 0 0 eerder vertoond. Strt eerste fse 05, fronding 00. Hrtekn Nieuwe Oude M s 0 W Loctie: Mrkermeer ngs de Houtribdijk, nbij Leystd 5 W 5

20 Nie H Wter Insight Phrmfiter Het is voor de uitvoering vn de Kderrichtijn Wter vn groot beng om de kwiteit vn wter te kunnen meten. Wter Insight BV evert innovtieve producten en diensten voor de optische beping vn wterkwiteit op bsis vn rdobservtietechnieken. Uit een foto wordt de precieze keur vn het wter vertd nr concentrties vn bijvoorbeed gen en sib. De WISP- (Wter Insight Spectrometer) mkt deze foto. Het kn ook met behup vn steietbeeden. Deze methodiek wordt weredwijd gebruikt. In de Zwrte Zee en in de Donu-det meet Wter Insight voor oke overheden de wterkwiteit. Vervuiing vn fvwter met medicijnresten en hormoonverstorende stoffen is voor 0 tot 5 procent toe te schrijven n ziekenhuizen. Phrmfiter is een totopossing voor fv en fvwter in ziekenhuizen. Voor het systeem worden producten gebruikt in de zorg, die gemkt zijn vn biopstics. Vroeger moesten deze producten schoongemkt worden voor hergebruik, met vee kosten voor ogistiek en schoonmk. Nu gn deze producten n gebruik nr de zuiveringsinsttie, smen met het fvwter. De insttie vergist het fv en fitert medicine reststoffen uit fvwter. N vergisting ontstt biogs, voor productie vn energie en wrmte. Reistie: 0, 0 en 05/0 Loctie: Deft, Terneuzen, Rotterdm

21 5 0 5 Nered bioogische 0 fvwterzuivering Rioowter wordt gezuiverd door bcteriën, die worden gekweekt in grote bssins. De Nered-technoogie gebruikt korres, wrin de bcteriën groeien die het wter zuiveren. W 5 Met deze korres wordt een vergnde verwijdering vn orgnische verontreinigingen en nutriënten (stikstof, fosft) bereikt, meest zonder chemiciëngebruik. Voordee is dt de zuivering nu in één keinere tnk, in één stp, ptsvindt. Dit besprt vee ruimte en energie, omdt er minder wter 5 rondgepompt hoeft te worden en er minder chemiciën nodig zijn. Met de techniek kn ook gint uit het sib worden gewonnen. Agint wordt gebruikt voor medische mterien (tndfdrukken) en voor voeding. Reistie: 0, 0 en verder W 0 r te Wter Zw Gedersche IJss e Locties: Vroomshoop, Epe, Grmerwode, Utrecht, Zuid-Afrik, Brziië en Portug STEP fiter De -STEP-fiter is een zuiveringstechniek (nbehndeings-insttie) voor verwijdering vn nutriënten (fosfor, stikstof ) en verontreinigingen, zos medicijnresten en bestrijdingsmiddeen. Hrtekn Loctie: gemeente Wijdemeren 0 0 Nieuwe Oude M s 0 Het is een fiter dt in één stp meerdere zuiveringsprocessen combineert en drmee ruimte besprt. Het is moduir inschkebr en drmee fexibe. En het is kostenefficiënt, met een g energieverbruik. RWZI Horstermeer is de eerste fu sce fiterinsttie ter wered. Reistie: november 0 W 5 0

22 0 0 r te Wter Zw Gedersche IJss e Fosft-terugwinning 0 Uit sib dt ontstt in de rioowterzuivering wordt fosft teruggewonnen, dt wordt omgezet tot struviet. In Echten gt het om circ 00 ton per jr. Het struviet wordt 0 in Duitsnd ingezet in de ndbouw, totdt drvoor in Nedernd toestemming is. Fosft-terugwinning mkt in Amsterdm een einde n de verstoppingen, sijtge vn de pprtuur en stieggingen vn de insttie en het is nuttig s grondstof. Door smenvoegen vn sibstromen uit verschiende steden bij Amersfoort ontstt potentie voor groene stroom (voor circ 00 huishoudens). Het evert tevens jrijks circ 00 ton kunstmest op. r te Wter Zw Gedersche IJss e Loctie: Emmen, Echten, Amsterdm, Amersfoort Hrtekn 0 0 Nieuwe Oude M s 0 W 5 Thermische drukhydroyse Thermische drukhydroyse wordt toegepst op de rioowterzuivering, om biogs te winnen uit rioosib. Door toepssing vn thermische druk ossen sibdeetjes beter op en komt bij de vergisting tot 0 procent meer biogs vrij. Dit evert 50 procent vn de eektriciteit voor de rioowterzuivering in Veno. Ook sinkt de hoeveeheid droge reststof dusdnig dt ook op trnsportkiometers (fvoer) nzienijk wordt besprd, ook in CO-uitstoot. Reistie: 0 W 5 Loctie: Veno Reistie: 0, 0, 05 5

23 0 5 0 Hrtekn Nieuwe Oude M s r te Wter Zw W 5 W 5 Hydrochip Gedersche IJss e Remote contro wterkwiteit Hrtekn Door vervuiing en tevee meststoffen die vnuit de ndbouw in het wter komen, moeten wterbeheerders mtregeen nemen om de ecoogische wterkwiteit te verbeteren. Drvoor moeten ze de kwiteit kunnen monitoren. Nieuwe Oude M s De Hydrochip is een vierknt gsptje met drop een DNA-ptroon vn verschiende soorten micro-orgnismen, zos kiezewieren en gen. Deze micro-orgnismen zijn zeer gevoeig voor vernderingen in de wterkwiteit. Het ptje icht op s er een mtch is tussen het DNA op het ptje en DNA in het wtermonster. De chip kn met één meting een breed spectrum n indictororgnismen in wtermonsters identificeren en kwntificeren. Nu gebeurt dt met ichtmicroscopie. Dt is tijdrovend, duur en speciistisch werk. Reistie: 0 (prototype), test- en experimenteerfse tot 0 Loctie: Zeist W 5 W 5 Het in krt brengen vn schdeijke gen in oppervktewter is een tijdrovend proces. Fowcytometrie is een innovtieve techniek die dit werk voedig utomtiseert. De gen worden gesorteerd en één voor één beicht door sers, wrdoor een vingerfdruk vn de g wordt verkregen. Anvuende identifictie gebeurt met een specie cmer. Door de hoge verwerkingssneheid is deze techniek uitermte geschikt voor het verkrijgen vn continue informtie over de bioogische wterkwiteit. De nsturing gebeurt op fstnd en de meetgegevens worden onine gepresenteerd. Toepssing: Sinds 0 Loctie: Meetponton Eijsden

24 r te Wter Zw Wterpein Doordt het kimt verndert, regent het steeds vker en hrder. Rotterdm heeft in dichtstedeijk gebied retief weinig ruimte om wter n de oppervkte op te vngen en vst te houden. Hrtekn Op het Benthempein is een mutifunctionee wterpein gereiseerd. Tijdeijke regenopvng op het pein is gecombineerd met een bijzondere openbre ruimte voor de burger. De gemeente Rotterdm en DE URBANISTEN hebben hierin smengewerkt. Nieuwe Oude M s Loctie: Benthempein, Rotterdm W 5 W 5 Kimtbuffers zijn vk wterrijke gebieden die, nst ntuurherste en behoud vn biodiversiteit, zorgen voor meer veiigheid, eefbrheid en een betere zoetwtervoorziening. Mogeijkheden om de ntuur te gebruiken bij het opvngen vn kimtvernderingen stn bij kimtbuffers centr. Het ntuurgebied De Onnden is nu de grootste ntuurijke wterberging vn Nedernd en is bedoed om wteroverst in Groningen te bestrijden. Het project is een goedkoop terntief voor dijkneg en beming. Gedersche IJss e Kimtbuffer r te Wter Zw 0 Loctie: Eeder Peizermde, Groningen

25 5 0 0 r te Wter Zw Gedersche IJss e Kimt Effect Ats De Kimt Effect Ats is een digite too die ruimteijke informtie over effecten vn kimtverndering inzichteijk mkt. Drmee wordt discussie en besuitvorming ondersteund. Ook hept het oke overheden te werken n een kimtbestendige toekomst. Hrtekn Oude M s Loctie: bijvoorbeed Nieuwe gebruikt in Rotterdm W 5 W 5 De Touchtbe, een vervog op de ts, wordt in Bngdesh gebruikt voor vrgstukken op het gebied vn ndgebruik, wtermngement en voedseproductie.

26 Bronvermeding bij de foto s: Ecoshpe Ecoshpe Witteveen+Bos Beedbnk Rijkswterstt 5 Stichting IJkdijk, Geotextie: TenCte Mennobrt vn Eeden Rijkswterstt Joop vn Houdt Wterschp Vei en Veuwe, Combintie IJsseweide 0 Detres Erwin Zijstr Beedbnk Rijkswterstt, Ruimte voor de Rivier/PDR 5 Wterschp Rivierennd Beedbnk Rijkswterstt IHC Me Pentir Di 0 Tygron Redstck BoxBrrier Rijkswterstt, Neetje Kieen Detres 5 Wetsus Vote Mieke Roth 0 Ntuurmonumenten Wter Insight Phrmfiter Wterschp Vechtstromen Wternet Wterschp Reest en Wieden Wterschpsbedrijf Limburg TNO Rijkswterstt De Urbnisten 0 Ntuurmonumenten WUR