INKOOP INNOVATIE URGENT

Transcriptie

1 INKOOP INNOVATIE URGENT Projectenboek 2013

2 INKOOP INNOVATIE URGENT Projecten Instrumenten Netwerken Bestuurders Gezondheidszorg Watermanagement Veiligheid Duurzame energie, mobiliteit en Smart Grids Dynamisch verkeersmanagement Grondstoffenschaarste Gebouwde omgeving, openbare ruimte Interieur en facilitair management

3 Voorwoord BESTE LEZER, VOOR U LIGT HET PROJECTENBOEK VAN HET PROGRAMMA INKOOP INNOVATIE URGENT. U VINDT HIERIN EEN BLOEMLEZING UIT ONZE PROJECTEN. ONS PROGRAMMA IS OPGERICHT OM OVERHEDEN TE HELPEN MEER INNOVATIES UIT DE MARKT TE HALEN EN DAARDOOR ZONDER EXTRA BUDGET TE BESTEDEN BETERE OPLOSSINGEN VOOR MAATSCHAPPELIJKE OPGAVEN TE REALISEREN. WINST VOOR BEDRIJVEN IS DAT ZIJ ZO DE KANS KRIJGEN OM IN EIGEN LAND DE KRACHT VAN HUN INNOVATIES TE LATEN ZIEN. DEZE OPGAVE, OF BETER GEZEGD KANS, GELDT VOOR ALLE OVERHEDEN. RIJK, PROVINCIES, GEMEENTEN EN INSTELLINGEN KOPEN ALLEN PRODUCTEN EN DIENSTEN IN EN HEBBEN ALLEN GEREGELD BEHOEFTE AAN NIEUWE OPLOSSINGEN. ONS PROGRAMMA IS DAAROM OOK EEN SAMEN- WERKING TUSSEN VERSCHILLENDE OVERHEDEN EN BESTRIJKT EEN DIVERSITEIT AAN THEMA S.

4 Voorwoord DEZE BREEDTE PROBEREN WIJ RECHT TE DOEN IN DIT PROJECTENBOEK. WE BESCHRIJVEN PROJECTEN WAARIN OVERHEID EN MARKT ANDERS HEBBEN SAMENGEWERKT EN LATEN ZIEN DAT DIT VEEL KAN OPLEVEREN. BOVENDIEN ZULT U ZIEN DAT ER TAL VAN FASEN EN VORMEN ZIJN HET GAAT NIET ALLEEN OM AANBESTEDEN MAAR OOK OM DE ONTWIK- KELINGEN DIE DAARAAN VOORAF GAAN. IK HOOP VAN HARTE DAT ONZE VOORBEELDEN U INSPIREREN OM OOK INNOVATIES UIT DE MARKT TE HALEN. MEER PROJECTEN KUNT U VINDEN OP DE WEBSITE VAN HET PROGRAMMA INKOOP INNOVATIE URGENT. EN IK BENADRUK GRAAG DAT U ONS KUNT INZETTEN OM HIERMEE AAN DE SLAG TE GAAN: WIJ HEBBEN LESSEN, INSTRUMENTEN EN NETWERK VOOR U KLAARSTAAN. VEEL LEESPLEZIER, VEEL SUCCES, JAN HENDRIK DRONKERS VOORZITTER VAN DE REGIEGROEP INKOOP INNOVATIE URGENT

5 INHOUD Inhoud Voorwoord Jan Hendrik Dronkers Projecten door het land 10 en innovatiefasen 12 Inkoop Innovatie Urgent Projectenboek Inleiding Innovatiegericht Inkopen 17 Gezondheidszorg 20 De beddenwascentrale 22 Watermanagement 26 Bellenscherm Veiligheid 32 Voor de troepen uit 34 Dynamisch verkeersmanagement 38 Verkeer in de juiste banen 40 Grondstoffenschaarste 44 Winst uit de wc 46 Gebouwde omgeving, openbare ruimte 50 Straat van de toekomst 52 Chemie met de markt 56 Asfalt-verjongingscrème 60 Nawoord Inkoop Innovatie Urgent 65

6 Projecten door het land en innovatiefasen PROJECTEN DOOR HET LAND EN INNOVATIEFASEN

7 Projecten door het land Gezondheidszorg Proeftuin wijkzorgpakketten Testen technische zorginnovaties Robotica voor ouderen Slimmer Leven 2020 Beddenwascentrale Watermanagement Bellenscherm Multiwaterwerken Veiligheid SBIR Cyber Security Crowd Management Tool Prototypes fysieke bescherming Serious Gaming Training Shared Security Operations Centre PROJECTEN DOOR HET LAND pagina 22 pagina 28 pagina 34 Den Helder Heerenveen Duurzame energie, mobiliteit en Smart Grids Duurzame energievoorziening Opladen electrisch vervoer Heijplaat energieneutraal Amsterdam A6 Dynamisch verkeersmanagement Verkeersmanagement centrales Beter geïnformeerd op weg Open data platform Grondstoffenschaarste Fosfaten uit afvalwater Biobased strooizout pagina 40 pagina 46 Den Haag Rotterdam Utrecht A15 / A27 A30 Arnhem Enschede Gebouwde omgeving, openbare ruimte Improvement Centre Openbare Ruimte Klimaatneutraal Transferium Duurzame inrichting openbare ruimte Innovatieve openbare verlichting Ledverlichting op snelwegen De duurzame weg Bodemsanering Moerdijk Stille voegovergangen Verkeershinder in aanbestedingen Asfalt-verjongingscrème pagina 52 pagina 56 pagina 60 Krammersluizen Moerdijk Tilburg Eindhoven A2 / A67 A73 A73 Interieur en facilitair management Groen Gas Afvalloze overheid Huisvesting scholen België Denemarken Engeland Finland Zweden 10 11

8 Projecten en innovatiefasen Gezondheidszorg Proeftuin wijkzorgpakketten Testen technische zorginnovaties Robotica voor ouderen Slimmer Leven 2020 Beddenwascentrale Watermanagement Bellenscherm Multiwaterwerken Veiligheid SBIR Cyber Security Crowd Management Tool Prototypes fysieke bescherming Serious Gaming Training Shared Security Operations Centre Duurzame energie, mobiliteit en Smart Grids Duurzame energievoorziening Opladen electrisch vervoer Heijplaat energieneutraal Dynamisch verkeersmanagement Verkeersmanagement centrales Beter geïnformeerd op weg Open data platform Grondstoffenschaarste Fosfaten uit afvalwater Biobased strooizout Gebouwde omgeving, openbare ruimte Improvement Centre Openbare Ruimte Klimaatneutraal Transferium Duurzame inrichting openbare ruimte Innovatieve openbare verlichting Ledverlichting op snelwegen De duurzame weg Bodemsanering Moerdijk Stille voegovergangen Verkeershinder in aanbestedingen Asfalt-verjongingscrème Interieur en facilitair management Groen Gas Afvalloze overheid Huisvesting scholen 12 PROJECTEN EN INNOVATIEFASEN pagina 22 pagina 28 pagina 34 pagina 40 pagina 46 pagina 52 pagina 56 pagina Vroegtijdige marktverkenning Ontwikkeling en haalbaarheid Proeftuin en prototype Marktconsultatie Innovatiegericht bestek Standaarden en implementatie

9 INKOOP INNOVATIE URGENT PROJECTENBOEK 2013 Projectenboek 2013

10 INNOVATIEGERICHT INKOPEN BETERE OPLOSSINGEN MET MINDER GELD Inleiding Hoe belangrijk is de overheid als partner? De inkoopbudgetten van de overheid zijn groot. Het totale inkoopvolume van Nederlandse overheden ligt op bijna 60 miljard euro. Hiervan wordt slechts een deel, bijna 12 miljard, uitgegeven door het Rijk. Het overgrote deel wordt besteed door provincies, gemeenten en waterschappen. Zij besteden gezamenlijk 40 miljard. De grootste inkopende partijen zijn wel bij de Rijksoverheid te vinden: Rijkswaterstaat (3,7 miljard euro per jaar) en het Ministerie van Defensie (3,4 miljard euro per jaar). De noodzaak Burgers en bedrijven verwachten veel van de overheid, terwijl die minder te besteden heeft. De maatschappelijke vraagstukken zijn complex, altijd in beweging en de oplossingen liggen vaak in nieuwe hoeken. De overheid spant zich daarom in om meer innovaties in te kopen: nieuwe producten en diensten, zo precies mogelijk toegesneden op haar behoeften. Dit is niet altijd gemakkelijk en vraagt om een intensieve samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen. Als het lukt, ontstaat er een mooie win-win situatie: de overheid kan haar agenda realiseren, ondernemers krijgen ontwikkelmogelijkheden en we versterken samen onze internationale concurrentiepositie. Het proces Innoveren doe je niet op een achternamiddag. Voor de meeste innovaties geldt: het is pas een succes als het vaker wordt toegepast en dit vergt een langdurig proces. Vaak begint het ver voor het aanbesteden: al in de visievorming kan de overheid de kennis van de markt benutten voor het verscherpen van haar vraag en het ontdekken van mogelijke oplossingsrichtingen. Vervolgens is er een reeks aan mogelijke fasen en instrumenten. Zo wordt de Small Business Innovation Research tender ingezet om voor prangende vraagstukken de research en ontwikkeling te stimuleren, zoals voor voedselverspilling en cyber security. De overheid vraagt dan aan de markt: zoekt u nieuwe oplossingen voor onze vraagstukken. 17

11 Inleiding En om bijvoorbeeld prototypen en instrumenten een kans te geven, vormt een proeftuin een mooi instrument. Wilt u rond een moeilijke opgave daadwerkelijk zoekend opereren? Dan past een aanbesteding met een marktconsultatie: in gesprek gaan met aanbieders alvorens zij hun aanbod formuleren. Kortom, in de gehele cyclus van vraagformulering tot aan herhaald inkopen van nieuwe producten, bestaan er methoden die de vaste procedures verrijken met nieuwe mogelijkheden. Inkoop Innovatie Urgent In dit boekje vindt u een aantal voorbeeldprojecten, dat wordt ondersteund vanuit het programma Inkoop Innovatie Urgent. In het programma werken diverse overheden, van Den Haag tot diep in de regio, samen aan het ontwikkelen van kennis, methoden en boegbeeldprojecten. Op de laatste pagina s leest u meer over het programma en over wat u daar zelf aan kunt hebben. Wat is het verschil tussen innovatief aan besteden en innovatiegericht inkopen? De termen innovatief aanbesteden en innovatiegericht inkopen worden vaak verward. Innovatief aanbesteden gaat over het vernieuwen van het inkoopproces. Innovatiegericht inkopen gaat over het oplossen van maatschappelijk vragen door een innovatief product of dienst uit de markt te halen. Het is uiteraard wel mogelijk beide te combineren door met een innovatief inkoopproces een innovatie aan te schaffen. 18

12 Beddenwascentrale Gezondheidszorg Proeftuin wijkzorgpakketten Testen technische zorginnovaties Robotica voor ouderen Slimmer Leven 2020 Beddenwascentrale Veiligheid SBIR Cyber Security Crowd Management Tool Prototypes fysieke bescherming Shared Security Operations Centre Duurzame energie, mobiliteit en Smart Grids Duurzame energievoorziening Opladen electrisch vervoer Heijplaat energieneutraal Dynamisch verkeersmanagement Verkeersmanagement centrales Open data platform Grondstoffenschaarste Fosfaten uit afvalwater Biobased strooizout Gebouwde omgeving, openbare ruimte Improvement Centre Openbare Ruimte Klimaatneutraal Transferium Innovatieve openbare verlichting Stille voegovergangen Interieur en facilitair management Afvalloze overheid 20 GEZONDHEIDSZORG pagina 22 pagina 34 pagina 40 pagina 46 pagina 52 Den Haag Rotterdam Denemarken Engeland Finland Zweden Eindhoven 21 Enschede Vroegtijdige marktverkenning Ontwikkeling en haalbaarheid Proeftuin en prototype Marktconsultatie Innovatiegericht bestek Standaarden en implementatie

13 GEZONDHEIDSZORG DE BEDDENWASCENTRALE GROTE WAS, KLEINE FOOTPRINT Beddenwascentrale HET ERASMUS MEDISCH CENTRUM (EMC) WAST ONGEVEER BEDDEN PER JAAR. DIT KOST EEN ENORME HOEVEELHEID WATER, ENERGIE EN DUS GELD. Het Erasmus mc ging samen met tno op zoek naar de juiste innovatie: hoe krijgen wij een beddenwascentrale die stukken duurzamer is en aanzienlijk minder water en energie verbruikt? Zij besloten om hiervoor een bijzondere manier van aanbesteden in te zetten, waarbij de leverancier experimenteert en innoveert en waarbij de opdrachtgever zich vooraf al committeert en afname garandeert. In vaktaal heet dit Forward Commitment Procurement het emc hoort bij de eerste vier partijen in Europa die dit toepassen. Het Erasmus mc werkt met een zogenaamde beddenwascentrale: een soort autowasstraat voor bedden. Bij de verbouwing van het ziekenhuis besloot het Erasmus mc de oude centrale te vervangen met een nieuw, energiezuinig systeem. Daarbij stuitte zij op een probleem: het bestond nog niet. 22 Randvoorwaarden voor de nieuwe centrale waren dat hij de verbruikskosten en de carbon footprint terugdringt en een schoon resultaat garandeert. Andere specificaties voor de aanbesteding zijn opgesteld via een marktconsultatie en een concurrentiegerichte dialoog. Tijdens deze dialoog zocht men antwoord op vragen als Wat is een schoon bed en een goede mate van reiniging? Samen met de markt nadenken versnelde het aanbestedingsproces enorm. Men zegt altijd dat innovatie lang duurt, dat valt mee. Bij de aanbesteding voor een bestaand product ben je gemiddeld een jaar bezig. Wij betrokken de markt om een bestaand probleem met een nog niet bestaand product op te lossen. We zijn nu 2,5 jaar bezig en zomer 2014 staat de nieuwe centrale, aldus Jeroen Veenendaal, hoofd Inkoop van het Erasmus mc. De aanbesteding voor de beddenwascentrale is gegund aan ims Medical. Zij combineren bestaande technieken (onder andere robotica) en innovatie tot een nieuw systeem dat minder water en geen chemische reinigingsmiddelen verbruikt. Partijen als het Amsterdams Medisch Centrum (amc) en het Universitair Medisch Centrum Groningen (umc) zijn nu ook geïnteresseerd. 23 Innovatiegericht bestek Standaarden en implementatie

14 Beddenwascentrale Innovatiegericht bestek Standaarden en implementatie

15 Bellenscherm Watermanagement Bellenscherm Multiwaterwerken Dynamisch verkeersmanagement Beter geïnformeerd op weg Gebouwde omgeving, openbare ruimte Innovatieve openbare verlichting Ledverlichting op snelwegen Verkeershinder in aanbestedingen 26 WATERMANAGEMENT pagina 28 Krammersluizen Utrecht 27 Vroegtijdige marktverkenning Ontwikkeling en haalbaarheid Proeftuin en prototype Marktconsultatie Innovatiegericht bestek Standaarden en implementatie

16 WATERMANAGEMENT BELLENSCHERM 2.0 VERBETERDE SCHEIDING VAN ZOET- EN ZOUTWATER Bellenscherm 28 EEN BELLENSCHERM IS EEN SOORT GORDIJN VAN LUCHTBELLEN IN EEN SLUIS TUSSEN ZOET- EN ZOUT- WATER. HET VOORKOMT DAT BEIDE WATERSOORTEN ZICH AL TE VEEL MENGEN. Hoewel het huidige systeem al vernuftig zoet en zout water scheidt, brengt het ook beperkingen met zich mee. Bijvoorbeeld als een schip zich door de sluis verplaatst. Dan moet, om het natuurlijk evenwicht te bewaren, het zoete of zoute water in of uit de sluis worden gepompt. Met de huidige middelen is dit een tijdrovend, arbeidsintensief proces. Omdat de Krammersluizen toe zijn aan groot onderhoud, wil Rijkswaterstaat (rws) de bestaande problemen zoveel mogelijk verhelpen. Recente innovaties op het vlak van zoet-zoutscheidingstechnieken bieden hiervoor kansen. Een vernieuwd bellenscherm verdeelt de luchtbellen beter over het water en wordt gecombineerd met een waterscherm en spoeldebiet: zoetwater stroomt via openingen in de sluisdeur in de sluiskolk en houdt het water zo zoet mogelijk. Het bellen- en waterscherm vormen samen een verbeterde barrière waar het zoute water slechts zeer beperkt doorheen dringt. Dit maakt het mogelijk om sneller te schutten (een schip van de ene naar de andere kant verplaatsen) en helpt om fiks te besparen op beheers- en onderhoudskosten. De innovatie in het Bellenscherm wordt ontwikkeld door rws in samenwerking met Deltares, Royal Haskoning en dhv Nederland. Hun streven is het bieden van een robuuste, voor de markt aantrekkelijke variant en dat is zo vastgelegd in een overeenkomst van de Topsector Water. De samenwerking bedient enerzijds nationale innovatiedoelen, door Nederlandse marktpartijen kans te bieden om techniek met grote exportpotentie te ontwikkelen. Anderzijds bedient het belangrijke beleidsdoelen in het kader van het Nationaal Deltaprogramma. Rond bijvoorbeeld het Grevelingenmeer en het Volkerak-Zoommeer wordt nagedacht over het al dan niet toelaten van getijdeverandering en verzilting. De sluizen daar profiteren straks van de techniek die in Krammersluizen wordt geperfectioneerd. In de winter van 2014 wordt het nieuwe bellenscherm geïnstalleerd, zodat in 2014 het effect kan worden gemeten en over verdere inzet kan worden besloten. 29 Proeftuin en prototype Standaarden en implementatie

17 Bellenscherm Proeftuin en prototype Standaarden en implementatie

18 Crowd Management Tool Gezondheidszorg Proeftuin wijkzorgpakketten Robotica voor ouderen Veiligheid SBIR Cyber Security Crowd Management Tool Prototypes fysieke bescherming Serious Gaming Training Shared Security Operations Centre Duurzame energie, mobiliteit en Smart Grids Duurzame energievoorziening Opladen electrisch vervoer Dynamisch verkeersmanagement Verkeersmanagement centrales Open data platform Grondstoffenschaarste Fosfaten uit afvalwater Biobased strooizout Gebouwde omgeving, openbare ruimte Stille voegovergangen Interieur en facilitair management Afvalloze overheid 32 VEILIGHEID pagina 34 pagina 40 pagina 46 Den Haag Den Helder 33 Enschede Vroegtijdige marktverkenning Ontwikkeling en haalbaarheid Proeftuin en prototype Marktconsultatie Innovatiegericht bestek Standaarden en implementatie

19 VEILIGHEID VOOR DE TROEPEN UIT GROEPSGEDRAGVOORSPELLEN MET SIMULATIE SOFTWARE Crowd Management Tool 34 HOE LANG DUURT HET OM MAN UIT EEN GEBOUW TE EVACUEREN? HOE BEWEGEN VOET- GANGERSSTROMEN ZICH ALS EEN WEG PLOTSELING VAN ÉÉN KANT WORDT AFGESLOTEN DOOR HULP- DIENSTEN? Dit zijn vragen die de crowd management tool Pedestrian Dynamics Safety & Security (pdss) kan beantwoorden. Met de software kunnen omgevingen en bewegingsgedrag worden nagebootst. In 2011 deed de Rijksoverheid een oproep aan ondernemers om een nieuw platform te ontwikkelen waarmee professionele hulpverleners snel en eenvoudig virtueel kunnen trainen. Doel: een betere voorbereiding, inzetbaarheid en samenwerking van hulpdiensten bij crisisbeheersing en rampenbestrijding. Maar ook bij preventie, opsporing en vervolging van criminaliteit. Via deze sbir-uitdaging [1], onderdeel van de Maatschappelijke Innovatie Agenda Veiligheid, is in 2011 onder andere een opdracht gegund aan incontrol: de ontwikkelaars van pdss. 1. Small Business Innovation Research Met pdss kun je de bewegingen en het gedrag van meer dan mensen binnen een simulatieomgeving analyseren. Het programma biedt talloze scenario s, bijvoorbeeld voor het afsluiten van straten, plaatsen van hulpdiensten en de inrichting van evenementen. Al die situaties kunnen in 2den 3d weergaven worden nagebootst en vergeleken. Zo wil men het inzicht vergroten in het effect van gekozen maatregelen. In de toekomst wordt de simulatietool opgenomen in opleidingen voor professionele hulpverleners zodat zij meer inzicht in diverse (ramp)scenario s krijgen. Een prototype van pdss is voor het eerst ingezet tijdens de Kroningsdag op 30 april Het product blijft in ontwikkeling, maar wordt al wel in de markt gezet en momenteel bijvoorbeeld gebruikt in het psv-stadion. Het aantal samenwerkingspartners breidt zich inmiddels uit tot over de landsgrenzen. Zo geeft ook het Amerikaanse National Center for Sport Spectator Safety and Security (ncss) aan dat het pdss wil gebruiken om situaties in stadions na te bootsen. 35 Ontwikkeling en haalbaarheid Standaarden en implementatie

20 Crowd Management Tool Ontwikkeling en haalbaarheid Standaarden en implementatie

21 Verkeersmanagement centrales Gezondheidszorg Proeftuin wijkzorgpakketten Robotica voor ouderen Watermanagement Multiwaterwerken Veiligheid SBIR Cyber Security Crowd Management Tool Prototypes fysieke bescherming Shared Security Operations Centre Duurzame energie, mobiliteit en Smart Grids Duurzame energievoorziening Opladen electrisch vervoer Dynamisch verkeersmanagement Verkeersmanagement centrales Beter geïnformeerd op weg Open data platform Grondstoffenschaarste Fosfaten uit afvalwater Biobased strooizout Gebouwde omgeving, openbare ruimte Innovatieve openbare verlichting Ledverlichting op snelwegen Stille voegovergangen Verkeershinder in aanbestedingen Interieur en facilitair management Afvalloze overheid 38 DYNAMISCH VERKEERSMANAGEMENT pagina 34 pagina 40 pagina 46 Den Haag België Engeland Utrecht 39 Enschede Vroegtijdige marktverkenning Ontwikkeling en haalbaarheid Proeftuin en prototype Marktconsultatie Innovatiegericht bestek Standaarden en implementatie

22 DYNAMISCH VERKEERSMANAGEMENT VERKEER IN JUISTE BANEN ÉÉN TRAFFIC MANAGEMENT SYSTEM VOOR TWEE LANDEN Vroegtijdige marktverkenning Verkeersmanagement centrales HEB JE ER OOIT BIJ STILGESTAAN? ALS JE IN NEDERLAND AUTO RIJDT, ZIJN VIJF VERKEERSCENTRALES VIERENTWINTIG UUR PER DAG ACTIEF OM JE TE BEGELEIDEN EN TE BEWAKEN. Door de jaren heen zijn er verschillende verkeerssystemen ontwikkeld. Veel daarvan zijn verouderd, beperkt geïntegreerd, duur in gebruik en afhankelijk van verschillende leveranciers. Het doel van charm is een nieuwe generatie tms s te ontwikkelen. In de toekomst wil men twaalf verkeerscentra in Engeland en Nederland voorzien van hetzelfde verkeerssysteem, dat verkeersmanagement verbetert en tegelijk moet bijdragen aan een betere ondersteuning van bedrijfsprocessen, aan flexibiliteit en aan kostenverlaging. Ontwikkeling en haalbaarheid Deze centra, ook wel Traffic Management Systems (tms) genoemd, vallen onder Rijkswaterstaat (rws). Engeland heeft vergelijkbare centrales, die worden beheerd door de Highway Agency. Beide landen zoeken nu samen onder de naam charm naar het tms van de toekomst. charm koos voor marktconsultatie en prototyping als middel om tot deze nieuwe generatie tms s te komen. Het samenwerkingsverband organiseerde twee uitgebreide consultatieronden en bracht daarover diverse publicaties uit. Parallel werd er een innovatiecompetitie gestart die marktpartijen uitdaagde om innovatieve ideeën aan te dragen en zo mee te dingen naar het totale ontwikkelbudget van circa drie miljoen. Op meerdere deelonderwerpen konden ideeën worden ingeleverd, zoals op voorspelling van incidenten of detectie van problemen. De beste voorstellen zijn beloond met een haalbaarheidsonderzoek en vervolgens mogen de meest haalbare voorstellen een prototype ontwikkelen en testen in de praktijk. Tegelijkertijd leggen rws en de ha de laatste hand aan de functionele vereisten voor de verkeerscentrale en wordt de beste inkoopstrategie onderzocht. charm stelt zich hierbij ook een andere wezenlijke vraag over samenwerking met de markt:is het beter om services af te nemen of om systemen aan te kopen? 40 41

23 Vroegtijdige marktverkenning Inkoop Innovatie Urgent Ontwikkeling en haalbaarheid Verkeersmanagement centrales 42 43

24 Fosfaten uit afvalwater Gezondheidszorg Robotica voor ouderen Veiligheid SBIR Cyber Security Crowd Management Tool Prototypes fysieke bescherming Duurzame energie, mobiliteit en Smart Grids Duurzame energievoorziening Opladen electrisch vervoer Dynamisch verkeersmanagement Verkeersmanagement centrales Grondstoffenschaarste Fosfaten uit afvalwater Biobased strooizout Interieur en facilitair management Afvalloze overheid 44 GRONDSTOFFENSCHAARSTE pagina 34 pagina 40 pagina 46 Den Haag 45 Vroegtijdige marktverkenning Ontwikkeling en haalbaarheid Proeftuin en prototype Marktconsultatie Innovatiegericht bestek Standaarden en implementatie

25 Fosfaten uit afvalwater GRONDSTOFFENSCHAARSTE ELKE KEER ALS JE DE WC DOOR- TREKT, SPOEL JE ZEVEN LITER WATER WEG ÈN ONTLASTING DIE GESCHIKT IS VOOR ENERGIE- OPWEKKING EN HERGEBRUIK VAN GRONDSTOFFEN. In onze urine zit 47% fosfaat en 72% stikstof, in faeces respectievelijk 24% en 11% belangrijke stoffen voor onze voedselvoorziening. Doordat zij vermengd zijn met water, is hergebruik van deze stoffen tot nu toe erg ingewikkeld. WINST IN DE WC GRONDSTOFFENWINNING UIT AFVALWATER Wetsus (Centre of Excellence for Sustainable Water Technology) heeft een techniek ontwikkeld om grondstoffen uit ontlasting terug te winnen en tegelijk elektriciteit, waterstof en gas te produceren. Deze techniek is gebaseerd op microben en brandstofcellen en wordt toegepast in zogenaamde waterloze toiletten en urinoirs. De ministeries van i&m, ez en bzk, het Hoogheemraadschap Delfland en de bedrijven DeSah en Magneto Special Anodes hebben de handen ineen geslagen voor een grootschalige pilot in het voormalige vrom-gebouw aan de Rijnstraat in Den Haag. Vanaf 2016 worden in dit pand duizenden ambtenaren gehuisvest en dat betekent een enorme potentie. De partners installeren als pilot eerst waterloze toiletten in één van de vijf vleugels van het gebouw. De andere vier worden alvast voorbereid en als straks de pilot een succes blijkt, worden de innovatieve wc s ook in de rest van het gebouw geïnstalleerd. Omdat de investering in waterloze toiletten al binnen zes jaar wordt terugverdiend, verloopt het beslissingsproces voorspoedig. Een succesfactor is de constante nadruk op het gemeenschappelijk belang, namelijk dat de innovatie doorgaat. We geven technologische innovatie de ruimte en besparen tegelijkertijd substantieel op onze bedrijfsvoering, aldus Joan Prummel, kwartiermaker Grondstoffenmanagement (bzk). Radicale innovaties als deze kunnen een enorme reikwijdte hebben. Wie weet zijn toiletten in de toekomst waterloos en is ontlasting geld waard! Proeftuin en prototype Innovatiegericht bestek 46 47

26 Fosfaten uit afvalwater Proeftuin en prototype Innovatiegericht bestek 48 49

27 Improvement Centre Openbare Ruimte Gezondheidszorg Proeftuin wijkzorgpakketten Beddenwascentrale Watermanagement Multiwaterwerken Veiligheid Shared Security Operations Centre Duurzame energie, mobiliteit en Smart Grids Opladen electrisch vervoer Heijplaat energieneutraal Dynamisch verkeersmanagement Beter geïnformeerd op weg Open data platform Gebouwde omgeving, openbare ruimte Improvement Centre Openbare Ruimte Klimaatneutraal Transferium Duurzame inrichting openbare ruimte Innovatieve openbare verlichting Ledverlichting op snelwegen De duurzame weg Bodemsanering Moerdijk Stille voegovergangen Verkeershinder in aanbestedingen Asfalt-verjongingscrème Interieur en facilitair management Huisvesting scholen 50 GEBOUWDE OMGEVING, OPENBARE RUIMTE pagina 22 pagina 52 pagina 56 pagina 60 Amsterdam Utrecht Rotterdam A15 / A27 Moerdijk Tilburg A6 A30 A2 / A67 Arnhem A73 A73 51 Enschede Vroegtijdige marktverkenning Ontwikkeling en haalbaarheid Proeftuin en prototype Marktconsultatie Innovatiegericht bestek Standaarden en implementatie

28 GEBOUWDE OMGEVING, OPENBARE RUIMTE STRAAT VAN DE TOEKOMST PROEFTUIN IN DE OPENBARE RUIMTE Improvement Centre Openbare Ruimte ROTTERDAM WIL IN 2025 DE DUUR- ZAAMSTE HAVENSTAD VAN WEST EUROPA ZIJN: SCHOON, GROEN EN GEZOND. DE HOGESCHOOL ROTTERDAM, SUBLEAN, VESTIA EN GEMEENTEWERKEN ROTTERDAM REALISEREN SAMEN EEN PROEFTUIN VOOR INNOVATIES IN DE OPENBARE RUIMTE. Hun programma icor (Improvement Centre Openbare Ruimte) wil enerzijds stimuleren dat er wordt gewerkt aan innovaties die de gemeente later nodig heeft. Anderzijds wil het de kansen van kleinere ondernemingen vergroten door hen aan bewezen succes te helpen. De icor proeftuin wordt ontwikkeld in de Rotterdamse havenwijk Heijplaat. Op locatie kunnen bedrijven daar hun nieuwe, duurzame producten in de openbare ruimte testen. De gemeente biedt experimenteerruimte aan en de Hogeschool werkt mee aan effectmeting en validatie. Via heeft Rotterdam een oproep gedaan aan bedrijven en kennisinstellingen om innovaties voor de openbare ruimte aan te dragen. Dit leverde deelname door maar liefst 39 bedrijven op. Een kleine greep uit het aanbod: een pratende prullenbak, een hufterproof deejaytafel, verticale tuinen, straatmeubilair met zonnecellen, innovatieve riolering, waterberging en nieuwe manieren van monoxide-opslag. De producten variëren van zichtbare, aansprekende gadgets tot haast onzichtbare duurzame materiaalinnovaties. Juist die combinatie is sterk: De aantrekkingskracht zit in de gebundelde energie, alles in één straat, vertelt projectleider Jaap Peters. Zijn collega Richard Ruijtenbeek duidt: Innovaties komen niet vanuit de overheid maar vanuit de markt. Ondernemers weten de ideeën te creëren en het geld bijeen te krijgen, maar het is vaak lastig om een locatie te vinden waar ze in de praktijk kunnen testen. Samen met de markt kijken naar koppelbare kansen lijkt vooralsnog een succes. De verkenningsfase is afgerond en dan begint de noeste arbeid van de innovatiemanagers. Jaap Peters: Nu is het zaak om binnen de gemeente het concern mee te krijgen en financiering voor ingrepen in de straat te borgen. Tijdens die ambtelijke processen moeten we de bedrijven enthousiast zien te houden. We hebben grootse verwachtingen, de energie is hoog, maar deze fase is ook gewoon heel hard werken. Proeftuin en prototype 52 53

29 Proeftuin en prototype Improvement Centre Openbare Ruimte 54 55

30 GEBOUWDE OMGEVING, OPENBARE RUIMTE CHEMIE MET DE MARKT BODEMSANERING OP MAAT IN MOERDIJK Bodemsanering Moerdijk IN 2011 VERWOESTTE EEN GROTE BRAND HET BEDRIJF CHEMIE-PACK IN MOERDIJK. DE BODEMVERVUI- LING DIE DIT OPLEVERDE, PLAATSTE DE PROVINCIE NOORD-BRABANT VOOR EEN UNIEK PROBLEEM. De bodemvervuiling op het terrein van Chemie-Pack was van een aard die zich nog nooit eerder had voorgedaan en vergde een onderzoekend proces voordat het saneringsprogramma kon worden ontwikkeld en aanbesteed. Met bodemsaneringsexperts bracht Noord-Brabant eerst in kaart waar en hoeveel gif er in de grond zit. Tijdens drie ontmoetingsdagen consulteerde zij vervolgens betrokkenen, aanpalende bedrijven en gespecialiseerde marktpartijen over mogelijke oplossingsstrategieën. Daarbij ging het om vragen als: hoe kunnen we de vervuiling aanpakken; hoe kunnen we de aanbesteding het beste organiseren; en hoe zorgen we samen met omliggende bedrijven voor de herinrichting van het gebied? Een kant-en-klare oplossing bestond nog niet. De Provincie besloot daarom de kennis en mogelijkheden van aanpalende bedrijven en van gespecialiseerde marktpartijen vroegtijdig aan te boren. De keuze voor het consulteren van de markt vóór de aanbesteding was erg belangrijk. Een gebiedsgerichte aanpak creëren waarbij je de oplossing niet alleen zoekt in het perceel van de brand, maar het groter maakt. We hebben belanghebbenden uitgenodigd om deelgenoot te worden, zodat we het gehele plaatje zien. We hebben inmiddels voldoende input om het saneringsprogramma te preciseren, vertelt Petra Roomer, projectleider bij de provincie Noord-Brabant. Noord-Brabant start binnenkort de aanbesteding van de sanering. De oogst van de marktconsultatie? Maatwerk en variatie. Er wordt nu per deelgebied gekeken naar de problematiek en het verschil tussen de onder- en bovengrondse vervuiling. Er wordt gewerkt met meerdere uitvoerders en een innovatieve contractvorm. Cruciaal daarin: duidelijke kaders vanuit de overheid, zodat de markt zich kan bewegen. Marktconsultatie 56 57

31 Bodemsanering Moerdijk Marktconsultatie 58 59

32 GEBOUWDE OMGEVING, OPENBARE RUIMTE ASFALT-VERJONGINGSCRÈME EEN ZALFJE VOOR ZOAB Asfalt-verjongingscrème IN NEDERLAND HECHTEN WE WAARDE AAN EEN GOED, GERUIS- LOOS WEGDEK. DAAROM MAKEN WE SINDS DE JAREN 90 WEGEN MET ZEER OPEN ASFALT BETON (ZOAB). EN DAT VERTOONT SLIJTAGE. Inmiddels heeft veel van onze wegbedekking rimpels. Er ontstaat scheurtjes in het asfalt waardoor verbindingen verzwakken. Grondig onderhoud hieraan zorgt voor overlast en kost veel geld. Rijkswaterstaat (rws) nodigde daarom de markt uit om samen een nieuwe oplossing te ontwikkelen. Hoe kunnen we de levensduur van zoab verlengen? Met die vraag startte Infraquest, een samenwerkingsverband tussen rws, de tu Delft en tno, drie jaar geleden een innovatietraject naar levensverlengende onderhoudsmiddelen (lvo). Zij werkte daarin samen met de bedrijven Esha Infrasolutions, De Koninklijke bam, Latexfalt en Heijmans. De insteek: overheid, kennisinstellingen en marktpartijen gaan samen ontwikkelen, ieder vanuit eigen kracht. Zo boden rws en tno bijvoorbeeld experimenteerruimte en proefvakken. Met bijeenkomsten, bijvoorbeeld de landelijke lvo-dagen, en een intranet werd het samenwerken gestimuleerd en mogelijk gemaakt. Uit deze intensieve co-creatie tussen rws en de marktpartijen is uiteindelijk een verjongingscomponent geboren die de levensduur van asfalt met drie jaar verlengt door er nieuw bindmiddel aan toe te voegen en het oude te revitaliseren. De component kan letterlijk ter verjonging op het asfalt worden gesmeerd. Het kan bijvoorbeeld worden toegepast als redmiddel op een enkele rijbaan om vervanging van een hele weg uit te stellen. Dit verhoogt direct de kwaliteit van het wegdek, vermindert verkeershinder en bespaart veel geld. Kortom: een duurzame oplossing. Inmiddels zijn er zeven demonstratievakken aangelegd, met een totale lengte van 42 kilometer, verspreid over Nederland. Nu gaat het om implementatie: volgend jaar kan de techniek op grote schaal door wegbeheerders worden toegepast. Projectleider Aad van den Burg: Je moet ervoor zorgen dat een project met voldoende kennis en enthousiasme wordt overgedragen. Proeftuin en prototype Innovatiegericht bestek 60 61

33 Asfalt-verjongingscrème Proeftuin en prototype Innovatiegericht bestek 62 63

34 Nawoord Innovatiemarkt Vraag en aanbod komen samen op Ondernemers bieden er innovatieve producten, ideeën en diensten aan. Kennisinstellingen delen er hun nieuwste inzichten en oplossingen. Overheden die het grote belang van innovatieve oplossingen inzien en innovatiegericht willen inkopen, kunnen er een oproep plaatsen en contact zoeken. Alle marktontmoetingen waarin innovatie een rol speelt, worden op deze website aangekondigd. INKOOP INNOVATIE URGENT EEN PROGRAMMA VOOR ALLE OVERHEDEN Het programma Het Ministerie van Economische Zaken ontwikkelde samen met een brede groep overheden het programma Inkoop Innovatie Urgent. Het programma ondersteunt nieuwe initiatieven en lopende projecten waarin innovaties worden ingekocht. De daarbij ontwikkelde kennis en instrumenten worden voor andere overheden ontsloten. Het programma richt zich op acht werkgebieden die innovatie nodig hebben: dynamisch verkeersmanagement duurzame energie en mobiliteit gebouwde omgeving facilitair management watermanagement gezondheidszorgveiligheid grondstoffenschaarste (de circulaire economie) Momenteel worden ruim twintig projecten in deze thema s ondersteund met kennis, instrumenten en contacten. Daarnaast worden evenementen en marktontmoetingen georganiseerd, worden kennis, instrumenten en ervaringen gebundeld en ontsloten via onder andere de online Innovatiekoffer. Een regiegroep van bestuurders uit alle lagen ondersteunt en regisseert dit programma, onder voorzitterschap van de directeur-generaal van Rijkswaterstaat. 65

35 Nawoord Meedoen? Wij de leden van het programmateam Inkoop Innovatie Urgent kunnen u meer vertellen over innovatiegericht werken en hoe dat in uw organisatie kan worden ingezet. Neem daarvoor contact met ons op via inkoopinnovatieurgent@minez.nl. En natuurlijk kunt u ook direct deelnemen, door zelf met een project in het programma Inkoop Innovatie Urgent te stappen. Wilt u eerst eens meer weten en ervaringen van anderen horen? Kom naar één van onze bijeenkomsten in het land. Op staat daarover alle informatie. Innovatiekoffer Van zowel succesverhalen als projecten die problemen tegenkomen, kan geleerd worden. Op het online platform Innovatiekoffer worden deze ervaringen ontsloten en worden instrumenten voor innovatiegericht inkopen ontsloten. Het is een levend platform: nieuwe cases, ervaringen en lessen zijn altijd welkom. Zie 66

36 COLOFON Inkoop Innovatie Urgent Projectenboek 2013 is een uitgave van het programma Inkoop Innovatie Urgent. contact concept en realisatie Wolfpack tekst en inhoud Tiktoko, Instituut Maatschappelijke Innovatie grafisch ontwerp Daphne Heemskerk fotografie Aad Hoogendoorn Lokaties fotografie De beddenwascentrale Erasmusziekenhuis Rotterdam Bellenscherm 2.0 Krammersluizen Philipsdam Crowd Management Tool psv Stadion Eindhoven Verkeersmanagement centrales Snelweg A13 Fosfaten uit afvalwater WORM Rotterdam Straat van de Toekomst rdm Campus Rotterdam Bodemsanering Moerdijk Chemie-Pack Moerdijk Asfalt-verjongingscrème Knooppunt Kleinpolderplein Rotterdam Den Haag, december

37