Tabakspijpen en pijpenpotten van de opgraving Rosmolensteeg te Gorinchem

Transcriptie

1 Tabakspijpen en pijpenpotten van de opgraving Rosmolensteeg te Gorinchem Jan van Oostveen Binnen deze rapportage staan de tabakspijpen uit het vooronderzoek en de opgraving Rosmolensteeg te Gorinchem, centraal. De resultaten van het vooronderzoek en de opgraving zijn gerapporteerde door Hollandia 1. Het vooronderzoek is administratief bij de werkgroep archeologie gemeente Gorinchem bekend onder objectcode 2342 De opgraving is administratief bij de werkgroep archeologie gemeente Gorinchem bekend onder objectcode 2437 Het inventariserend veldonderzoek Bij het inventariserend veldonderzoek zijn ook de nodige tabakspijpen aangetroffen. Deze tabakspijpen bestrijken de periode vanaf circa 1640 tot in de 19 de eeuw. Twee interessante tabakspijpen zijn aangetroffen. Op het oog normale Gouwenaars maar in dit geval naar alle waarschijnlijkheid in Gorinchem gemaakt en gebakken. Eén exemplaar heeft helaas geen merk (cat. nr. 15). Het ander exemplaar is moeilijk te lezen maar zou het merk de gekroonde 76 kunnen zijn (cat. nr. 8). De opgraving Vondstnummer 37 Binnen de opgraving Rosmolensteeg is één gesloten vondstcomplex met tabakspijpen aangetroffen. Binnen dit vondstcomplex zijn tenminste 38 afzonderlijke tabakspijpen aangetroffen. De tabakspijpen kunnen grofweg in de periode gedateerd worden waarbij het zwaartepunt van het aantal vondsten rondom ligt. Enerzijds wordt deze datering gebaseerd op producten die worden toegewezen aan de Gorinchemse pijpenmaker Jan Blij (cat. nr. 22, 23, 24 en 25). Van deze pijpenmaker is bekend dat hij in 1727 is overleden en dat zijn bedrijf waarschijnlijk wordt gecontinueerd door zijn schoonzoon Christiaan Wouters (cat. nr. 33) 3. Naast deze verhoudingsgewijs vroege producten is één exemplaar aangetroffen (cat. nr. 45) waarop het bijmerk het wapen van Gouda is aangebracht. Octrooi werd aan de Gouwenaars voor het plaatsen van dit bijmerk in 1739 gezet zodat zeker is dat dit product in 1739 of later geproduceerd is. Naast Gorinchemse en Goudse producten is er ook één product uit het Duitse Westerwald aangetroffen. De Gorinchemse producten tonen naast het eerder genoemde merk van Jan Blij, een aantal voor dit productiecentrum onbekende (zij)merken zoals DL (cat. nr. 19 en 20), IH (cat. nr. 27 t/m 31) en IM (cat. nr. 32). Vermeldenswaardig is dat bij deze opgraving net zoals bij de opgraving Nieuwstad 4, een ovoïde tabakspijp met het merk de molen is aangetroffen die zeer waarschijnlijk in Gorinchem vervaardigd is (cat. nr. 47). Bij de Goudse producten zien we o.a. het merk de eiermand die vier keer is aangetroffen (cat. nr. 39, 40, 41 en 42). Dit merk is sinds 1722 in het bezit van Jacob Klaris en het is aannemelijk dat hij deze producten heeft geproduceerd. De Westerwaldpijp heeft als versiering een vis met opengesperde bek 5. Een versieringstype dat meer in het Duitse Westerwald is gezet maar ook 2 Uitzondering betreft cat. nr. 3 Deze pijp wordt in de periode gedateerd. 3 Meulen, J. van der, J.P. Brinkerink en P. von Hout, Tabakspijpennijverheid in Gorinchem. Leiden. 4 Zie cat. nr. 19 uit: van Oostveen, J. van, Tabakspijpen 1 Vanoverbeke, R.W., Inventariserend veldonderzoek proefsleuven (IVO-P) Rosmolensteeg hoek Kortendijk, gemeente Gorinchem. Hollandia reeks 202, Zaandam. Vanoverbeke, R.W., Archeologisch onderzoek aan de Rosmolensteeg hoek Kortendijk, gemeente Gorinchem. Hollandia reeks 233, Zaandam. van de opgraving Nieuwstad te Gorinchem. Versie 1.0 Tiel. 5 Dit versieringstype wordt binnen onze huidige landsgrenzen met name in de oostelijke provincies aangetroffen. Zie bijvoorbeeld cat. nr. 165 uit: Oostveen, J. van, Havezate Werkeren; kleipijpen. Archeologische Rapportage Zwolle 18. Zwolle. Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 1 van 37

2 door Goudse pijpenmakers die vooral naar Duitsland exporteerden 6, is geïmiteerd. Bijzonder aan deze pijp is dat de steel bewaard is gebleven met hierop de naam van de pijpenmaker Henrich Bockling uit Grenzhausen (cat.nr. 49). Henrich Bockling 7 is de rond 1707 geboren als zoon van Henrich sr en zijn vrouw N.N. Oster. Henrich is op 31 augustus 1729 getrouwd met Christina, dochter van de schoenmaker Heinrich Rembs uit Genzhausen. Bekend is dat deze pijpenmaker vanaf 1734 tot zijn overlijdensjaar 1776 als pijpenmaker actief is geweest. Daarbij moet aangetekend worden dat hij mogelijk niet alle jaren als zelfstandige actief is gewest. Overigens is dit niet de enige Westerwaldpijp die tijdens deze opgraving is aangetroffen. Ook in vondstnummer 17 (cat. nr. 61) is een dergelijk exemplaar aangetroffen. Dit exemplaar heeft als merk de burg/toren. vroeg 19 de eeuwse producten die in Gorinchem en Gouda zijn geproduceerd. Vermeldenswaardig is een 19 de eeuws product die bloot is gesteld aan een te hoge temperatuur dusdanig dat het product versinterd is (vondstnummer 112, cat. nr. 72). Omdat op dit product een Gouds wapenschild is aangebracht wordt er vanuit gegaan dat we van doen hebben met een Gouds product. Als mogelijke oorzaken van het versinterd zijn van deze pijp kan gedacht worden aan het weggooien van een pijp in het open vuur. Restanten van pijpenpotten In een keldervulling (vondstnummer 82 en vondstnummer 83) is bij de opgraving circa 45 kg aan pijpenpotmateriaal aangetroffen 10. Deze handgevormde potten werden door de pijpenmaker voor het bakken van tabakspijpen gebruikt. Omtrent de kwaliteit van de producten kan globaal gesteld worden dat de goedkope producten locaal vervaardigd zijn en de kwalitatief betere producten uit Gouda betrokken werden. Het vondstcomplex 8 bevat tenminste 16 exemplaren (42%) die tot de betere kwaliteit en 22 exemplaren (58%) die tot de goedkoopste kwaliteit tabakspijpen kunnen worden gerekend. Een verdeling die overeen komt met een gemiddeld West-Nederlands vondstcomplex voor de periode rondom Overige tabakspijpen Volledigheidshalve zijn in de bijlage de tabakspijpen uit de andere vondstnummers opgenomen. Het betreffen met name 18 de en 6 Betreft de Goudse pijpenmaker Frans Verzijl die grote hoeveelheden tabakspijpen naar Duitsland heeft geëxporteerd. 7 Historische gegevens ontleend aan Kügler, M., Pfeifenbäckerei im Westerwald; Die Geschichte der Pfeifenbäckerei des unteren Westerwaldes von de Anfängen um 1700 bis Heute. Köln, p Afbeelding 1: Gereconstrueerde pijpenpot uit de stort van Wouter Groenenberg (tekening Peter von Hout). 8 In de analyse is de 17 de eeuwse kleipijpen (cat. nr. 37) niet meegenomen. 9 Oostveen, J. van en A. van Oostveen-Bonnema, Kleipijpen; een statistische analyse. In: Westerheem, 50 ste jaargang, nummer 1, p Minimaal Aantal exemplaren bedraagt 4 stuks. Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 2 van 37

3 Typologisch komen de potten overeen met pijpenpotten die zijn gevonden in de pijpenstort van Wouter Groenenberg ( ) 11. Afbeelding 3: Randfragmenten waarbij het onderste exemplaar een later op de pijpenpot gezette rand betreft. Afbeelding 2: Een tweetal bodemfragmenten. Maximale dikte van het bodemfragment bedraagt 2,5 cm. De hoogte van de potten van Wouter Groenenberg worden geschat op 70 cm met een bijbehorende breedte van 30 cm. Het gewicht van één zo n met pijpen gevulde pot wordt geschat op 45 kg 12. De pijpenpotten uit de kelder van de Rosmolensteeg hebben een iets grotere diameter. Aan de bovenzijde van deze potten moet uitgegaan worden van een binnendiameter van circa 32 cm en een buitendiameter van ongeveer 35 cm. 11 Zie Meulen, J. van der, J.P. Brinkerink en P. von Hout, Tabakspijpennijverheid in Gorinchem. Leiden, p Zie Meulen, J. van der, J.P. Brinkerink en P. von Hout, Tabakspijpennijverheid in Gorinchem. Leiden, p.124. Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 3 van 37

4 Afbeelding 4: Met kaf vermagerde fragmenten. Boven een randfragment (breedte 11 cm) en onder een wandfragment (breedte circa 15 cm). Afbeelding 6: Een tweetal ijzerdraden die rondom de pot heen zijn gewikkeld. Bovenste foto overzicht scherf (maximale hoogte 14 cm en maximale breedte 14 cm) en onderste foto detail. De gebruikte klei is vermagerd met kaf. Hierdoor ontstond een vuurvaste klei, chamotte genaamd. Na enkele stookbeurten zullen scheuren in de potten zijn ontstaan. Deze scheuren zijn gerepareerd door ijzeren krammen aan te brengen en door de pot met ijzerdraad te omwikkelen. Beide reparatiemethoden zijn bij de potten van de Rosmolensteeg aangetroffen. Over deze reparaties is vervolgens grof gemagerde klei aangebracht. Afbeelding 7: Twee voorbeelden van hoe ijzerdraden in de pot zijn aangebracht. Foto is genomen van de buitenzijde van de pot. Aan de binnenzijde zijn geen aanhechtingsrestanten zichtbaar. Afbeelding 5: Doorsnede wandfragment waarin ter hoogte van de pijl een ijzerdraad onder de boetaarde is verwerkt. Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 4 van 37

5 Afbeelding 8: Tweetal wandfragmenten waarbij de ijzerdraden nog zichtbaar zijn. Naast deze gebruikssporen zijn op sommige potfragmenten loodglazuur vlekken zichtbaar. Een bewijs dat de pijpenpotten samen met loodglazuuraardewerk is gebakken. Afbeelding 11 Wandfragment van een pijpenpot. Aan de buitenzijde is een ijzeren draad zichtbaar. De binnenzijde van het fragment is beroet (scherf hoogte 21 cm en breedte 9 cm). Afbeelding 9: Wandfragmenten met loodglazuur vlekken. In sommige wandfragmenten zijn gaten in de pot waarneembaar (diameter circa 1 cm). Vermoed wordt dat deze gaten voor het hechten van een nieuwe laag grof gemagerde klei op de handgevormde pot noodzakelijk was. Afbeelding 10: Randfragment waarbij aan de binnenzijde van de pot loodglazuur vlekken zichtbaar zijn. Vermeldenswaardig is dat bij sommige pijpenpot fragmenten aan de binnenzijde roetsporen zichtbaar zijn. Een niet zo n goed teken voor de producten die in deze pot zijn gebakken. Immers het doel van de pijpenpot was om de tabakspijpen te beschermen tegen vuur en de daarbijbehorende roet. Afbeelding 12: Een potfragment (binnenzijde) waarin een tweetal gaten zijn aangebracht. Bovenste foto overzicht scherf (maximale hoogte 24 cm en maximale breedte 12 cm) en onderste foto detail van buiten naar binnen geboord gat. Diameter gat circa 1 cm. Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 5 van 37

6 Vermeldenswaardig is dat er net zoals bij andere Gorinchemse vondstcomplexen, geen deksels van pijpenpotten zijn aangetroffen. Daarnaast zijn in dit vondstcomplex geen pijpenringen of misbaksels van tabakspijpen aangetroffen. Revisie overzicht Versie Wijziging 0.1 Eerste concept versie 0.2 Opmerkingen Martin Veen verwerkt. Vondsten van het inventariserend veldonderzoek toegevoegd aan rapportage. 1.0 Concept omgezet in definitieve versie. 1.1 Cat. nr. 37 toegevoegd. 1.2 Pijpenpotfragmenten toegevoegd. Afbeelding 13: Een potfragment (buitenzijde) waarin een gat zichtbaar is (maximale hoogte 24 cm en maximale breedte 19 cm). Diameter gat bedraagt 1,5 cm. Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 6 van 37

7 Catalogus Voor de beschrijving van de producten wordt een uniforme systematiek gehanteerd die gebaseerd is op de deductieve kenmerken van de kleipijp en die o.a. is gepubliceerde in Westerheem 13 en de Pijpelogische Kring Nederland 14. Op basis van deze kenmerken worden conclusies getrokken ten aanzien van de productiedatum, de productieplaats en de eventuele fabrikant van het product. De uniforme beschrijving is als volgt: Identificatie 1a. Inventarisnummer 1b. Beschrijving vindplaats Deductieve kopkenmerken 2a. Model Beschrijving op hoofdmodel conform de definities van Duco, 198 2b. Zijmerk links / zijmerk rechts Beschrijving van het zijmerk aan de linkerzijde van de pijpenkop / beschrijving van het zijmerk aan de rechterzijde van de pijpenkop. De linker- en rechterzijde van de pijpenkop zijn de desbetreffende zijden zoals de roker deze ziet. 2c. Bijmerk links / bijmerk rechts Beschrijving van het bijmerk aan de linkerzijde van de pijpenkop / beschrijving van het bijmerk aan de rechterzijde van de pijpenkop. 2d. (Hiel)merk Beschrijving van het makersmerk meestal geplaatst op het uitstekende deel, het hiel, van de kleipijp. 2e. Oppervlaktebehandeling De eventuele oppervlaktebehandeling bijvoorbeeld middels een agaatsteen waardoor een geglaasd oppervlak ontstaat, wordt beschreven. 2f. Behandeling kopopening Bijvoorbeeld de met een botter afgewerkte scherpe randen van de kopopening. 2g. Afwerking ketelopening Hieronder kan bijvoorbeeld de hele of halve radering rondom de ketelopening worden beschreven. Overig Overige opmerkingen Deductieve steelkenmerken Versiering De eventueel aanwezige steelversiering wordt beschreven. Oppervlaktebehandeling De eventuele oppervlaktebehandeling met een agaatsteen wordt hieronder beschreven. Overig Overige opmerkingen Conclusies op basis van deductieve kopkenmerken 4. Datering 5. Mogelijk productiecentrum Mogelijke pijpenmaker / atelier Overig Literatuurverwijzing Een verwijzing naar soortgelijke producten uit de literatuur wordt onder dit nummer gemaakt. 13 Oostveen, J. van en A. van Oostveen-Bonnema, Kleipijpen; een statistische analyse. In: Westerheem, 50 ste jaargang, nummer 1, p Oostveen, J. van en A. van Oostveen, Oproep tot een nationale inventarisatie. In: Pijpelogische Kring Nederland, 22ste jaargang, nummer 88, p Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 7 van 37

8 Catalogus van kleipijpen aangetroffen bij het IVO Catalogusnummer 1. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 23 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, vooronderzoek; stortvondst 2b. Vis boven 3 golfjes met initialen KVE gekroond / - 2g. Geen radering rondom ketelopening Jacobus van Erp Catalogusnummer 2. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 23 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, vooronderzoek; stortvondst 2c. Gouds wapenschild / twee stippen boven elkaar 2d. Melkmeid Maarten Monk Catalogusnummer 3. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 24 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, vooronderzoek; uit spoor 2d. Theetafel Conelis Leendertsz Glasbeek of Isack van der Kleij Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 8 van 37

9 Catalogusnummer 4. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 24 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, vooronderzoek; uit spoor Catalogusnummer 5. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 47 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, vooronderzoek 2a. Dubbelconisch 2d. Vijfbladige roos gekroond Catalogusnummer 1a. Vondstnummer 24 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, vooronderzoek; uit spoor 19 2a. 2b. 2c. 2d. 2e. 2f. 2g. Getordeerde in mal aangebracht versiering Ongeglaasd Foto pijp niet op schaal Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 9 van 37

10 Catalogusnummer Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 27 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, schoonmaken uit spoor 20 2c. Gouds wapenschild / Gouds wapenschild 2d. PIB Andries Belonje Catalogusnummer 8. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 28 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, schoonmaken uit spoor 21 2d. 76? gekroond 2f. 2g Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 10 van 37

11 Catalogusnummer 9. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 38 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, schoonmaken profiel noordzijde 2c. Gouds wapenschild + S / Gouds wapenschild + S 2d. TD gekroond 2f. 2g Jan Boms Catalogusnummer 10. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 38 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, schoonmaken profiel noordzijde 2c. Gouds wapenschild / Gouds wapenschild 2d. LVD Huijbert Stalenburg Catalogusnummer 11. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 38 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, schoonmaken profiel noordzijde 2c. Gouds wapenschild / Gouds wapenschild 2d. PIB Andries Belonje Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 11 van 37

12 Catalogusnummer 12. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 39 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, schoonmaken profiel S30 2d. 67 gekroond Catalogusnummer 13. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 39 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, schoonmaken profiel S30 2b. Gekroonde N / drie punten Schoonhoven of Gorinchem? Catalogusnummer 14. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 39 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, schoonmaken profiel S30 2b. Gekroonde vis boven golfjes met initialen? 2f. 2g ? Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 12 van 37

13 Catalogusnummer 15. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 39 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, schoonmaken profiel S ? Catalogusnummer 1 Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 52 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, schoonmaken vlakvondsten 2c. Gouds wapenschild + S / Gouds wapenschild + S 2d. TD gekroond 2f. 2g Jan Boms Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 13 van 37

14 Catalogus van kleipijpen aangetroffen bij de opgraving De (vondstnummer 37) Catalogusnummer 1 Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_39 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving, opgraving; 2d. 4 gekroond (weduwe) Jan Blom? Catalogusnummer 18. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_31 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving, opgraving; 2d. 60 gekroond Teunis Maarland Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 14 van 37

15 Catalogusnummer 19. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_24 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving, opgraving; 2b. DL / - Raderingen afgezoomd met tanden Ongeglaasd Dirck Pieters van Lier? Catalogusnummer 20. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_23 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving, opgraving; 2b. DL / - Raderingen afgezoomd met tanden Ongeglaasd Dirck Pieters van Lier? Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 15 van 37

16 Catalogusnummer 21. 1a. Vondstnummer 37_36 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving, opgraving; 2d. HL gekroond Raderingen afgezoomd met parelranden Geglaasd Hendrick Luchter Foto pijp niet op schaal Catalogusnummer 22. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_3 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving, opgraving; 2b. IB / Jan Jansz. Blij Catalogusnummer 23. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_16 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving, opgraving; 2b. IB / Jan Jansz. Blij Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 16 van 37

17 Catalogusnummer 24. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_2 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving, opgraving; 2b. IB / Jan Jansz. Blij Catalogusnummer 25. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_5 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving, opgraving; 2b. IB / - Raderingen afgezoomd door parelranden Ongeglaasd Jan Jansz. Blij Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 17 van 37

18 Catalogusnummer 2 1a. Vondstnummer 37_40 2b. IG gekroond (met initialen?) / - 2f. 2g. - Ongeglaasd Foto pijp niet op schaal Catalogusnummer 2 Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_18 2b. IH / Jan Huyberts Vreeswijck? Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 18 van 37

19 Catalogusnummer 28. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_19 2b. IH / Jan Huyberts Vreeswijck? Catalogusnummer 29. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_16 2b. IH / Jan Huyberts Vreeswijck? Catalogusnummer 30. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_15 2b. IH / Jan Huyberts Vreeswijck? Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 19 van 37

20 Catalogusnummer 31. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_38 2b. N gekroond met initialen?h / ? Jan Huyberts Vreeswijck? Catalogusnummer 32. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_35 2b. IM / - 2c. Stip / stip 2g. Geen radering rondom ketelopening ? Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 20 van 37

21 Catalogusnummer 33. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_11 2b. KW / Christiaan Wouters Catalogusnummer 34. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_25 2b. PI / Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 21 van 37

22 Catalogusnummer 35. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_27 2b. PP / - 2c. - / stip Catalogusnummer 3 Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_10 2d. PKH Pieter Cornelisz. (Kornelisz.) den Hagenaar Catalogusnummer 3 1a. Vondstnummer 37_7 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving 2a. Dubbelconisch 2d. Vijfbladige roos Geglaasd West-Nederland Foto pijp niet op schaal Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 22 van 37

23 Catalogusnummer 38. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_37 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving; 2d. Both 2g. Gehele radering rondom ketelopening Gerrit Verschut Catalogusnummer 39. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_21 2d. Eiermand Jacob Klaris 15 Toewijzing aan Gouda o.b.v. de huidige kennis van het merk de both. Voor zover bekend zwemmem de Gorinchemse both van Jan Ophuyzen naar rechts en de Goudse net zoals de Alphense both, naar links. Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 23 van 37

24 Catalogusnummer 40. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_32 2c. Stip / stip 2d. Eiermand Jacob Klaris Catalogusnummer 41. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_22 2d. Eiermand Jacob Klaris Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 24 van 37

25 Catalogusnummer 42. 1a. Vondstnummer 37_20 2d. Eiermand Raderingen afgezoomd met parelranden Geglaasd Jacob Klaris Foto pijp niet op schaal Catalogusnummer 43. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_29 2d. Keizerskroon Jacob Balje Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 25 van 37

26 Catalogusnummer 44. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_30 2d. Kraantje Frans Majoor Catalogusnummer 45. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_13 2c. Gouds wapenschild / - 2d. Kruisdegen Pieter Pietersz Peuselaar Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 26 van 37

27 Catalogusnummer 4 Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_12 2d. Molen 2f. 2g Arie Jacobsz Danens Catalogusnummer 4 Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_34 2d. Molen ? Catalogusnummer 48. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37 2b. Lobben Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 27 van 37

28 Catalogusnummer 49. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37 2a. Kromkop 2b. Vissebekpijp HENNRICH BOCKLING IN GRENTZHAUSEN Ongeglaasd Grentzhausen, Westerwald, Duitsland Henrich Bockling Catalogusnummer 50. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_ Gorichem Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 28 van 37

29 Catalogusnummer 51. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_13 Raderingen afgezoomd door parelranden Ongeglaasd Gorichem? Catalogusnummer 52. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_28 2c. Vijfdelig rad / halve maan Gorichem Catalogusnummer 53. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_14 2f. 2g ? Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 29 van 37

30 Catalogusnummer 54. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_ ? Catalogusnummer 55. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 37_26 2c. 2d Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 30 van 37

31 De overige vondsten van de opgraving Catalogusnummer 5 Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 1 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving 2b. Lobben Catalogusnummer 5 Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 2 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving 2c. Gouds wapenschild + S / Gouds wapenschild + S 2d. Trekpot Jan Abrahamsz de Vet Catalogusnummer 58. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 2 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving 2c. Gouds wapenschild + S / Gouds wapenschild + S 2d. 37 gekroond Teunis Brenkman of Johannes de Zitter Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 31 van 37

32 Catalogusnummer 59. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 3 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving 2c. Gouds wapenschild / - 2d. 96 gekroond Pieter Stomman Catalogusnummer 60. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 17 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving 2c. Gouds wapenschild / Gouds wapenschild 2d. LVD Huijbert Stalenburg Catalogusnummer 61. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 17 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving 2d. Burg Westerwald, Duitsland? Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 32 van 37

33 Catalogusnummer 62. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 17 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving 2c. Gouds wapenschild + S / Gouds wapenschild + S 2d. 81 gekroond Catalogusnummer 63. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 22 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving ? Catalogusnummer 64. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 22 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 33 van 37

34 Catalogusnummer 65. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 22 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving Ongeglaasd Catalogusnummer 6 Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 23 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving 2b. IB /- 2c. Zesdelig rad / halve maan Jan Jansz Blij Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 34 van 37

35 Catalogusnummer 6 Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 49 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving 2b. Gekroonde vis boven 3 golfjes met initialen LNH / Gorinichem Leendert Nieuwenhuyzen Catalogusnummer 68. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 49 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving 2c. Gouds wapenschild / Gouds wapenschild 2d. (PI?)B Andries Belonje? Catalogusnummer 69. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 83 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving 2a. Dubbelconisch 2d Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 35 van 37

36 Catalogusnummer 70. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 83 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving 2a. Dubbelconisch 2b. 7 puntige roos / 7 puntige roos Catalogusnummer 71. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 112 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving 2c. Gouds wapenschild / Gouds wapenschild 2d. GN gekroond Adrianus Fransz Sparnaaij Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 36 van 37

37 Catalogusnummer 72. Foto pijp schaal 1:1 1a. Vondstnummer 112 1b. Gorinchem; Rosmolensteeg, opgraving 2c. Gouds wapenschild /? 2d.? 2e. Versinterd exemplaar Jan van Oostveen Gorinchem_Rosmolensteeg v1_2 - Pagina 37 van 37