Beweging in Onderwijs, Onderwijs in Beweging

Transcriptie

1 1 Beweging in Onderwijs, Onderwijs in Beweging Koen Pelleriaux, kabinetschef minister van Onderwijs Mijnheer de voorzitter, Mijnheer de algemeen directeur, Beste studenten, Dames en heren, halverwege We zijn halverwege tussen Bologna 1999 en pact Tien jaar zet het schip van het hoger onderwijs een nieuwe koers uit op een soms woelige zee van veranderingen. De bachelor-master structuur werd ingevoerd, het accreditatiesysteem werd aangepast, associaties gevormd, de financiering aangepast en voor wie dacht dat het afgelopen was: net voor het parlementair reces werd de integratienota goedgekeurd: een leidraad voor het integreren van academiserende hogeschoolopleidingen in de universiteiten. Structuren in beweging Zo n koerswijziging gebeurt bedachtzaam. Het schip van het onderwijs is namelijk een mammoettanker het duurt een tijd tussen het draaien aan het stuurwiel en de koerswijziging van het schip. Nu zijn de hervormingen van de structuren niet bedoeld om de structuren zelf vooruit te helpen, maar de mensen en de samenleving. Die laatste verandert de afgelopen tien jaar veel sneller, zodat de structuren van het onderwijs steeds wat achterlopen op die in de samenleving. Op zich is dat niet zo n probleem, als de inhoud en de relaties tussen de mensen binnen die structuren wél sneller inspelen op veranderingen. Wat wel een probleem is, is dat de universiteiten en hogescholen, ondanks inspanningen van beleid en instellingen zelf, lang nog geen spiegel zijn van de talenten van de samenleving, maar wel van de kansen die mensen hebben om die talenten te ontwikkelen. Straks meer daarover. De bedachtzaamheid van structurele veranderingen was de reden van het debat dat ik vorig academiejaar vooropstelde over het rapport van de Commissie Soete. Deze hogeschool was van meet af aan al een voorstander van een universiteit nieuwe stijl waarin niet alleen de academiserende opleidingen, maar de hele hogeschool zou integreren in de universiteit. Een debat dat intussen gevoerd werd, en zijn beslag kreeg in een gedragen beleidsnota, en in een motie van aanbevelingen van het Vlaams Parlement. Op 16 juli 2010 engageerde de Vlaamse Regering zich om die aanbevelingen uit te voeren. Tegen mei volgend jaar moeten de voorontwerpen van decreet en bijzonder decreet klaar zijn om de integratie van de academiserende hogeschoolopleidingen in de universiteiten mogelijk te maken. Voor de finesses hiervan is het vandaag te vroeg. Vanaf het schooljaar worden nemen de universiteiten, in casu de Universiteit Gent, de volgende taken van de hogescholen over:

2 2 1. de uitreiking van de diploma s van alle academiserende hogeschoolopleidingen binnen de associatie; 2. het onderwijs- en het onderzoeksbeleid met betrekking tot deze opleidingen; 3. de kwaliteitszorg voor onderwijs en onderzoek; 4. het personeelsbeleid over het personeel aangesteld in deze opleidingen. Voor de Hogeschool Gent betekent dat concreet dat de academische bachelor- en masteropleidingen uit de studiegebieden handelswetenschappen en bedrijfskunde, toegepaste taalkunde, toegepaste biologische wetenschappen, industriële wetenschappen en technologie zullen overgedragen worden naar de UG. Niet dat iedereen van vandaag op morgen zal verhuizen. Allicht blijven jullie nog een tijd in jullie vertrouwde stek. Het is aan de Associaties om te bepalen hoe de opleidingen fysiek georganiseerd zullen worden. Inhoudelijk worden de opleidingen complementair. Complementair kun je pas zijn als je verschilt, en als de verschillen gehonoreerd en versterkt worden. Een voorbeeld: de opleiding industrieel ingenieur (hogeschool) trekt een ander publiek aan dan de opleiding burgerlijk ingenieur (universiteit), en heeft een andere finaliteit, en zijn beide relevant en gegeerd op de arbeidsmarkt. The proof of the pudding zal ook in deze in the eating zijn, maar in elk geval zal het recept ervoor sterk bepaald worden door de toekomstige domeinspecifieke leerresultaten voor de verschillende opleidingen. Ik verwacht hier baanbrekend werk van de VLUHR. De opleidingen aangeboden door de Hogere Zeevaartschool, en de Kunstopleidingen integreren niet. De opleidingen Audiovisuele en Beeldende Kunsten en Muziek en Podiumkunten van de Hogeschool gent zullen ondergebracht worden in een aparte autonome structuur in de vorm van Schools of Arts. Die zal de mogelijkheid krijgen om een volledig eigen beleid uit te werken voor de hogere kunstopleidingen, met een eigen raad van bestuur, waarin de universiteit een vertegenwoordiger krijgt. Ik denk dat deze School of Arts de uitstraling van het Conservatorium en het KASK in binnen- en buitenland nog zal versterken. De universiteiten zullen de academisering van de hogeschoolopleidingen van de associaties overnemen. De rol van de associaties zal er een zijn van samenwerking en permeabiliteit van de professionele en academische opleidingen. Schakelprogramma s tussen bachelor en master moeten versterkt worden, en behalve voor een efficiëntere en effectievere logistiek, zullen de associaties ook een cruciale rol hebben op het vlak van onderzoek, en de afstemming van dat onderzoek in het laboratorium van de universiteit op de werkelijkheid daarbuiten. Staf in beweging Ik besef dat dit proces voor het personeel van de instellingen niet alleen een bron van verwachtingen, en, mag ik hopen, ook van inspiratie en engagement is, maar ook een zorg en een vraag naar duidelijkheid. De Vlaamse Regering waarborgt daarom maximaal de rechtspositie van personeel dat overgenomen wordt. Vertegenwoordigers van de instellingen zelf, en van het personeel en de overheid, zullen de komende maanden een plan van aanpak uitwerken. In het bedrijfsleven leiden fusie-operaties tot efficiëntiewinsten. De opbrengst van deze oefening willen we echter afmeten aan de mate waarin meer kinderen betere kansen krijgen om door te stromen naar hoger onderwijs, meer jongeren die aan hun opleiding beginnen, die ook afmaken, én waarin onze meest getalenteerde jongeren

3 3 zich kunnen meten in Europa en de wereld. Dat betekent met andere woorden een grotere financiële inspanning van de overheid voor een grotere maatschappelijke inspanning van de instellingen. De Vlaamse Regering heeft haar principieel akkoord gegeven om over de periode een bijkomende bedrag van 225,9 miljoen euro te voorzien voor het hoger onderwijs. Rekening houdend met het huidige budgettaire kader kan een eerste opstap pas gebeuren vanaf 2012 en zal de kruissnelheid bereikt worden in het begrotingsjaar Een dubbele inspanning, die pas zal renderen als angst voor verandering plaats maakt voor creativiteit, en als concurrentie binnen en tussen associaties plaats maakt voor de ambitie ons te meten met de rest van Europa.. Kansen krijgen, kansen nemen Jullie, beste studenten, zijn begin en eindpunt op de cirkel van een onderwijs van meer kansen. Het zijn jullie toekomstige bachelors en masters die onze kinderen opvoeden van in de kribbe tot aan de universiteit. Het zijn jullie toekomstige bachelors en masters die onze financiën gaan beheren, onze ruimte gaan ordenen, onze huizen gaan bouwen, onze wetten gaan schrijven en gaan toepassen. Elke minister van onderwijs zat ooit waar jullie vandaag zitten, er het zijne of het hare van te denken, of te geeuwen. Jullie hebben kansen gekregen én genomen. Anderen kregen ze, maar deden er niks mee. Nog anderen kregen er domweg geen, of verloren ze onderweg. De democratisering van het hoger onderwijs begint in de kleuterschool. Bij een aantal van jullie dus. Als ik vandaag in Molenbeek rondloop, weet ik dat bijna een op twee van de kinderen daar zonder kwalificaties zal uitstromen. In Brussel is dat vier op tien. In Vlaanderen een op zeven. Halverwege tussen Bologna en Pact 2020 is hun aantal gestegen in plaats van gehalveerd. Net zoals we haast kunnen voorspellen hoe het zit met de slaagkansen van de eerstejaars onder jullie aan de hand van waar jullie vandaan komen, kunnen we ook voorvan deze kinderen, haast voorspellen welke kinderen dat eerste jaar nooit zullen halen Ik vrees zelfs dat de voorspelbaarheid van de slaagkansen in een eerste jaar universiteit zijn oorsprong vindt in een proces ik zei haast een systeem van sociale selectie op jonge leeftijd een selectie die niet alleen gestoeld is op het ontdekken en ontwikkelen van talent, maar nog al te vaak op het blind zijn voor en zelfs uitsluiten van talent. Het is aan jullie om die mechanismen bloot te leggen. Het is aan jullie om mensen op te leiden die in staat zijn die mechanismen te doorzien en te doorbreken. Echte verandering binnen het hoger onderwijslandschap vindt niet plaats in commissies waarin het hoger onderwijs over zichzelf nadenkt, maar in de relatie tussen onderzoek binnen en innovatie en verandering buiten de structuren, én in het engagement van docenten om studenten op te leiden tot creatieve en geëngageerde alumni, die op hun beurt hun engagement doorgeven aan volgende generaties mobiliteit Gelijke onderwijskansen betekent niet dat iedereen dezelfde mogelijkheden heeft. Het betekent dat iedereen het maximum moet kunnen halen uit dezelfde mogelijkheden Ik sta voor een herverdeling van middelen, niet voor een herverdeling van talenten. Vandaar mijn vurig pleidooi voor een versterking van de kennis van de eerste onderwijstaal. Vandaar mijn pleidooi voor een secundair onderwijs dat niet al van bij de instroom de kansen van sommigen beperkt, en dat beter aansluit bij wat jongeren wel kunnen in plaats van wat ze niet kunnen. Vandaar de

4 4 ontwikkeling en uitbouw van goede leerlijnen van HBO5-opleidingen naar professionele bacheloropleidingen en van professionele bacheloropleidingen naar masteropleidingen -. Om zo weinig mogelijk talent verloren te laten gaan. In deze context zie ik de kwaliteitsvolle uitbouw van het Hoger Beroepsonderwijs HBO5 ook als een belangrijke uitdaging. Vandaar ook mijn pleidooi voor een Europese mobiliteit van scholieren en studenten. Een mobiliteit die gehypothekeerd wordt door sociaal-economische achterstelling én door het ontbreken van een gemeenschappelijke taal. De ministers van de Bolognalanden op de Leuven-Louvain-la-Neuve conferentie in 2009 ambieerden dat een op vijf van de afgestudeerden binnen de Europese Hoger Onderwijs Ruimte zullen tegen 2020 een internationale ervaring hebben. De gebrekkige wederzijdse kennis is hiervoor een rem, net zoals taal. We weten vandaag niet hoe ver we van die doelstelling staan. Er wordt door experten dan ook hard gewerkt aan het opmaken en uitwisselen van vergelijkbare data. We weten dat in studenten op uitwisseling waren met Erasmus. Daarnaast zijn er ook nog andere bilaterale of multilaterale akkoorden die studenten de mogelijkheid bieden om wereldwijd te gaan studeren. Als we dan ook nog de mogelijkheden binnen de Universitaire ontwikkelingssamenwerking en Erasmus Mundus toevoegen, denk ik dat we zeker op de goede weg zijn. Goed is de vijand van beter. De Vlaamse Regering heeft me net voor dit zomerreces de opdracht gegeven om tegen eind dit jaar een actieplan uit te werken om de mobiliteit van studenten en docenten uit te werken. Ze heeft daarvoor ook extra geld beloofd, vanaf Tegen 2020 moet 4,2 miljoen per jaar extra geïnvesteerd worden in mobiliteit van studenten. Met een bijzondere aandacht voor die studenten die geremd worden door fysieke of materiële beperkingen. Equity in outcome kan pas gerealiseerd worden als we de drempels bij de toegang en doorstroming wegwerken. Om dat te bereiken zullen middelen niet volstaan. Ik verwacht inspiratie van de survey die de Europese HogerOnderwijsRuimte na het Leuvencommuniqué van 28 april van vorig jaar uitvoerde. Ik reken vooral ook op de dynamiek en de creativiteit van de instellingen zelf om het actieplan inhoud en vorm te geven. Op jullie dus. Uit een bevraging van Jint weten we dat taal voor veel jongeren een drempel is om internationale ervaring op te doen. De mens is vorm tussen mensen. Wie zichzelf wil verrijken met de verhalen van andere mensen, moet hun taal spreken, of een gemeenschappelijke taal. De kennis van de onderwijstaal bepaalt in hoge mate de slaagkansen in dat onderwijs. De kennis van andere talen met een economisch belang bepaalt in hoge mate de sociale mobiliteit van mensen. De kennis van een gemeenschappelijke lingua franca bepaalt in hoge mate de kwaliteit van het samenleven tussen mensen. Laat er geen misverstand over bestaan: in ons onderwijs is het Frans als taal voor zowel sociale mobiliteit als voor ontmoeting, onmisbaar zij het iets minder onmisbaar in Antwerpen dan in Brussel, net zoals het Nederlands voor Franstaligen in Zaventem een beetje onmisbaarder is dan in Luik. Als we Europees willen meespelen, en we een Europese gemeenschappelijke ruimte willen, waarin talent zich kan ontplooien en mensen elkaar kunnen ontmoeten, kan dat ook best door één gemeenschappelijke taal. Als Europa de ambitie heeft om elk van zijn onderdanen twee andere talen dan de eigen taal te laten leren, kies je maar beter 27 keer die taal die de rest van de economische, financiële, diplomatieke, en toeristische wereld ook begrijpt. Het Engels dus. Een kwestie van gezond verstand. Een open regio kan zich niet afsluiten van

5 5 internationalisering. Openheid begint met de bereidheid om met kennis van maar onbevangen door het verleden te luisteren naar voorstellen voor de toekomst. Ik heb de laatste dagen ondervonden dat die capaciteit om ideeën op hun merites te beoordelen, haast spontaan verstolt in een communautaire kramp. Zo wordt een pleidooi voor meer Engels ten onrechte vertaald als een pleidooi voor minder Frans. Zo wordt een pleidooi voor een gemeenschappelijk belang (de toekomst van onze kinderen in het Europa van morgen) verdacht gemaakt als een pleidooi tegen het belang van de ene of de andere. Innovation is a state of mind Volgens Obama hangt het succes van de Verenigde Staten samen met hun rol als motor van de wereld op het vlak van ontdekking en innovatie. Er zijn 7 miljard mensen, 750 miljoen Europeanen, 300 miljoen Amerikanen, en 6 miljoen Vlamingen. Volgens Pact 2020 moet Vlaanderen over 10 jaar in de top vijf van kennisintensieve regio s van Europa staan. Wat 2 % van de wereldbevolking kan zijn voor de rest van de wereld, moet 1 % van de Europese bevolking voor Europa ook kunnen. De integratie van de hogescholen wordt in decreten gegoten, zodat, als alles loopt zoals gepland, vanaf het academiejaar de integratie een feit is. Dat is snel. Omdat niet alleen de structuren, maar ook de inhoud aangepakt worden: een verdere optimalisatie van het aanbod, een versoepeling van de taalregeling, de uitbreiding van de studie-omvang, de mobiliteit van studenten en docenten De hervormingen zijn geen doel op zich. Ze zijn een middel om te ontdekken en te innoveren. Te ontdekken bijvoorbeeld waarom we er niet in slagen om bepaalde kansengroepen te laten instromen of bepaalde middengroepen te laten door- en uitstromen, eerder dan ons af te vragen, zoals de laatste tijd al te veel gebeurt, hoe we de instroom in ons onderwijs kunnen ontmoedigen voor diegene van wie we verwachten dat ze het toch niet zullen halen. Of ons denken te vernieuwen over welke kennis en vaardigheden jongeren nodig hebben op de arbeidsmarkt niet die van vandaag, maar die van over vijf, tien, twintig jaar. Studies tonen aan dat het vermogen om creatief oplossingen te bedenken voor problemen, daalt naarmate de leeftijd stijgt. Ons onderwijs, dat overigens een uitstekend onderwijs is, laat daar geen misverstand over bestaan, leert met andere woorden creativiteit af, terwijl problem solving en kritische reflectie basisvoorwaarden zijn voor innovatie. De hervormingen die ik in het secundair onderwijs wil doorvoeren, hebben alvast de ambitie om dat vermogen van scholieren om zelf keuzes te maken, aan te scherpen. Hebben wij het vermogen om niet enkel aanbodgericht te denken, maar kennis- én competentiegericht? Het zijn dure woorden, maar uiteindelijk wil ik hier aan de academische wereld dezelfde oproep als aan mijn collega s politici: een pleidooi om het gemeenschappelijk belang van wie opleiding moet krijgen te laten voorgaan op het individueel belang van wie de opleiding moet geven. Als we de top vijf van de kennisregio s in Europa willen halen, hebben we maar een keuze: beter doen, samen Het was ook een Amerikaan, Thomas Edison, die zei dat Genius is one percent inspiration, ninety-nine percent perspiration, 1 % inspiratie en 99 % transpiratie. Het is de taak van universiteiten en hogescholen om bij hun studenten dat éne procent inspiratie te ontdekken en te ontplooien, én het is aan jullie, beste studenten, om die 99 % volharding op te brengen.