3 Geld over en te kort

Transcriptie

1 CONSUMPTIE 3 Geld over en te kort 1 Sparen met profijt 60 2 Kopen op krediet 64 3 Het budgetplan 68 4 Rondkomen 72 5 Reserveren 76 Rekentrainer 80 Samenvatting en begrippen 82 Adviestoets en vervolg van leerroute Eindtoets Hoofdstuk 3 actieve opdracht Wil je een baantje? Heb je al een idee wat je zou willen doen? Met een baantje heb je een inkomen, en geld om dingen te kopen. Maar hoeveel kun je verdienen met een baantje? En welk baantje mag wel en welk niet, en waarom? Je onderzoekt welk baantje mag en wat je inkomen zal zijn. Als je al een baantje hebt, dan controleer je of alles klopt met de regels. Maak de actieve opdracht bij dit hoofdstuk. maandlasten huur water elektriciteitit telefoon internet digitale televisie sportschool verzekeringen boodschappen kleedgeld kattenvoer benzine schoolgeld ov art 59

2 Hoofdstuk 3 Geld over en te kort 1 Sparen met profijt In deze paragraaf leer je over de voordelen van sparen. 1 Grote aankopen Errol geeft minder geld uit dan hij verdient. Op deze manier zal hij over een tijdje genoeg geld hebben om een boot te kopen. Errol spaart voor deze grote aankoop. Economen zeggen: door te sparen verschuif je bestaande koopkracht naar de toekomst. afb. 2 afb. 1 2 Tegenvallers Suzans fiets is gestolen. Ze betaalt de nieuwe fiets met geld uit de stroppenpot. Dat is het spaargeld dat ze apart houdt voor tegenvallers. Ze had deze tegenvaller ook kunnen opvangen door haar fiets te verzekeren tegen diefstal. In dat geval had de verzekeraar de schade betaalt. afb Op welke manier spaart Errol? Hij geeft minder geld uit dan hij verdient. 2 Waar spaart hij voor? Voor een boot. 3 Hoeveel moet hij sparen voor hij de boot in afbeelding 1 kan kopen? Wat gebeurt er met zijn koopkracht als hij spaart? Hij verschuift zijn koopkracht naar de toekomst. 5 Los de rebus op (afb. 2). Sparen is later meer kopen. 6 Welke tegenvaller heeft Suzan? Haar fiets is gestolen. 7 Hoe vangt ze deze tegenvaller op? Bijv. zij koopt een nieuwe fiets van het geld uit de stroppenpot. 8 Hoe had ze deze tegenvaller anders kunnen opvangen? Ze had haar fiets kunnen verzekeren tegen diefstal.

3 CONSUMPTIE 9 Stel, Suzan had haar fiets verzekerd. Wie betaalt dan de nieuwe fiets? De verzekeraar. 10 Is een verzekering gratis? Nee. 11 Bekijk afbeelding 3. Welke tegenvallers zie je? Een gescheurd T-shirt, verf op de vloer, een kapotte stoel. 12 Hoe kun je dit soort tegenvallers opvangen? Geld sparen in een stroppenpot en dat gebruiken om de schade te herstellen. 13 Daan spaart per maand 30 voor zijn vakantie, 50 voor een scooter, 60 voor kleding en 10 voor de opvang van tegenvallers. Schrijf deze bedragen bij de juiste sectoren van het cirkeldiagram (afb. 4). 14 Geef de sectoren van het cirkeldiagram ieder een eigen kleur. Kleur daarna de vakjes van de legenda op de juiste manier. afb. 4 Spaardoelen van Daan per maand kleding scooter vakantie opvang tegenvallers afb. 5 RENTEPERCENTAGE 2,4 2,0 1,6 1,2 0,8 0,4 0 Sparen bij de bank Royaal rekening Eurostyle 15 Wat doet Pim het liefst met zijn spaargeld? Ervan afblijven, als dat kan. 16 Waar spaart hij voor? Voor de rente. 17 Van wie krijgt Pim rente? Van de bank waar hij spaart. 18 Bekijk afbeelding 5. Pim heeft op een Royaal spaarrekening staan. Hoeveel rente krijgt hij per jaar? : 100 2,0 = Pims zoon heeft op zijn Eurostyle bankrekening staan. Hoeveel rente krijgt hij per jaar? : 100 1,8 = 28,80 4 De hoogste rente Nick heeft een flink geldbedrag in huis. Dat geld brengt geen rente op en dat vindt hij niet leuk. Want geld op een spaarrekening levert wel rente op. Hij kiest de spaarrekening met het hoogste rentepercentage. Zo krijgt hij de meeste rente over zijn spaargeld. 3 Rente Pim heeft nog geen bestemming voor zijn spaargeld. Hij wil het liefst van zijn spaargeld afblijven, als dat kan. Het gaat hem om de rente. Hij heeft zijn spaargeld op een spaarrekening gezet en krijgt elk jaar rente van de bank. De rente kan hij uitgeven, zonder dat zijn spaargeld vermindert. afb. 6 61

4 Hoofdstuk 3 Geld over en te kort 20 Waarom krijgt Nick geen rente over zijn geld? Hij heeft zijn spaargeld thuis. 21 Wat doet hij om wel rente te krijgen? Bijv. hij zet zijn geld op een spaarrekening. 22 Bekijk afbeelding 6. Welk risico loopt Nick met zijn spaargeld? Bijv. dat het zoekraakt of gestolen wordt. 23 Geven alle spaarrekeningen dezelfde rente? Nee. 24 Waarop let Nick bij het kiezen van de spaarrekening? Op de hoogte van het rentepercentage. 25 Bekijk afbeelding 7. Nick zet op de 5 Meer spaargeld, meer rente Op de spaarrekening van Cindy staat euro. Ze krijgt 3 procent rente per jaar, dat is : = 45. Als er euro spaargeld op haar rekening zou staan, had ze meer rente gekregen. Want 3 procent van euro is 90 euro. Hoe hoger het spaarbedrag, hoe hoger de rente. afb. 8 plusspaarrekening bij de SNS Bank. Hoeveel rente krijgt hij per jaar? : 100 2,4 = Nick zet op een internet loyaalsparen rekening bij de Rabobank en verandert dit bedrag niet. Hoeveel rente krijgt hij na een jaar? 1,2% + 0,5% = 1,7%; : 100 1,7 = Hoeveel rente krijgt hij per jaar als hij zet op een depositospaarrekening van vijf jaar bij de ABN AMRO-bank? : 100 2,6 = Welk nadeel heeft deze depositospaarrekening? Het spaargeld staat vijf jaar vast. afb. 7 Vergelijking van drie spaarrekeningen (de rentepercentages gelden voor het gehele spaarbedrag) plussparen SNS Bank 0 tot ,4% vanaf ,4% internet loyaalsparen Rabobank 0 tot ,2%* vanaf ,6%* depositosparen ABN AMRO** 5 jaar 2,6% 10 jaar 3,5% * + 0,5% over het laagste saldo in het kalenderkwartaal. ** Laagste spaarbedrag 500; de jaren geven de minimale spaarperiode weer. 29 Hoeveel spaargeld heeft Cindy? Welk rentepercentage krijgt ze over haar spaargeld? 3% per jaar. 31 Hoeveel rente krijgt ze per jaar? Hoeveel spaargeld is er nodig om per jaar 90 rente te krijgen? Streep het foute woord door. Hoe lager het spaarbedrag, hoe hoger lager de rente. 34 Bekijk afbeelding 8. Waarom krijgt de vrouw minder rente dan de man? Zij heeft minder gespaard bij de bank. 62

5 CONSUMPTIE 6 Langer sparen, meer rente Mehmet heeft euro op zijn spaarrekening staan. De bank vergoedt 2,5 procent rente per jaar, dat is 50 euro. Toch krijgt hij minder dan 50 euro rente. Dat komt omdat hij na drie maanden zijn spaargeld opneemt. Hij krijgt rente over een periode van drie maanden. Dat is 50 : 12 3 = 12,50. Hoe korter de spaarperiode, hoe lager de rente. Thuiswerkopdracht Sparen bij de bank Stel, je wilt een spaarrekening openen bij een bank. Dan zijn er verschillende mogelijkheden. Je onderzoekt welke spaarrekening geschikt is voor jou. Je zoekt de rentepercentages en voorwaarden van verschillende spaarrekeningen op. Gebruik werkblad vmbo-b 3.1 bovenbouw. afb. 9 De rente berekenen Cliff heeft gespaard. Hij krijgt 2% rente per jaar. Dat is per jaar : = 24. Dat is per maand 24 : 12 = 2. Rente per maand = rente per jaar : 12. Samenvatting en begrippen begint op bladzijde 82. Maak de oefentoets bij deze paragraaf. Aantekeningen 35 Hoeveel rente krijgt Mehmet per jaar? Hoeveel is dat per drie maanden? 50 : 12 3 = 12,50 37 Dirk heeft spaargeld. Hij krijgt 4% rente per jaar. Hoeveel rente krijgt hij per jaar? In afbeelding 9 staat hoe je dit moet berekenen : = Hoeveel rente is dat in negen maanden? : 12 9 = Hoeveel rente is dat in vijftien maanden? : = Eefje heeft 900 spaargeld. Ze krijgt per jaar 3,4% rente over haar spaargeld. Hoeveel rente krijgt ze gedurende vijf maanden? Per jaar 900 : 100 3,4 = 30,60; per vijf maanden 30,60 : 12 5 = 12, Streep het foute woord door. Hoe langer de spaarperiode, hoe hoger lager de rente. Maak rekentrainer 3A op bladzijde

6 Hoofdstuk 3 Geld over en te kort 2 Kopen op krediet Deze paragraaf gaat over geld lenen om aankopen te doen. 1 Rood staan Soms betaalt Edgar een hoger bedrag dan er op zijn bankrekening staat. Hij komt daardoor rood te staan op zijn bankrekening. Edgar heeft dan een schuld aan de bank en moet rente betalen over deze schuld. De schuld is tijdelijk. Zodra zijn loon binnenkomt, is hij weer uit de rode cijfers. 2 Tegenvallers Edgar moet een andere auto kopen. Hij heeft telkens motorpech en de reparatiekosten worden steeds hoger. Zijn auto is rijp voor de sloop. Dat is een tegenvaller voor hem, want hij heeft niet gespaard voor een auto. Door geld te lenen kan hij toch een andere auto kopen. afb. 11 afb Streep het foute woord door. Waardoor staat Edgar soms rood bij de bank? Als een betaling hoger lager is dan zijn tegoed bij de bank. 2 Wat betekent rood staan op een bankrekening? A Er is een schuld aan de bank. B Er is een vordering op de bank. 3 Wat is het gevolg van een schuld aan de bank? De rekeninghouder moet rente betalen. 4 Bekijk afbeelding 10. Hoe is de schuld van Edgar uitgerekend? = De bank rekent per maand 1% kosten over de schuld. Hoeveel kost dat Edgar deze maand? 150 : = 1,50 6 Waarom is deze schuld tijdelijk? Zodra zijn loon binnenkomt, is hij uit de rode cijfers. 7 Bekijk afbeelding 11. Waarom is het verstandig van Edgar om de auto weg te doen? Bijv. hij heeft telkens motorpech en reparatiekosten. 8 Waarom is deze uitgave een tegenvaller voor hem? Hij heeft er niet voor gespaard. 9 Edgar kan een auto niet missen. Geef daar een goede reden voor. Bijv. hij heeft de auto nodig voor zijn werk. 10 Hoe kan hij deze tegenvaller opvangen? Met een lening. 11 In afbeelding 11 staan nog twee tegenvallers voor Edgar. Welke tegenvallers zijn dit? De cv-ketel is stuk en de caravan is vernield door een omgewaaide boom. 64

7 CONSUMPTIE 12 Edgar wil die tegenvallers opvangen, maar hij heeft geen spaargeld om nieuwe aankopen te doen. Voor welke aankoop kan hij het beste een lening sluiten? De nieuwe cv-ketel. 13 Voor welke aankoop kan hij beter gaan sparen? Voor de nieuwe caravan. 19 Streep de foute woorden door. Wat gebeurt er met je koopkracht als je leent? Je verschuift koopkracht van het heden naar de toekomst de toekomst naar het heden. 20 Voor welke aankoop zou jij geld willen lenen? Eigen antwoord. 3 Een lening Edgar moet euro lenen voor het kopen van een nieuwe auto. De verkoper van het autobedrijf zegt: U kunt een krediet krijgen. Dat betekent dat Edgar geld kan lenen. Hij moet het krediet terugbetalen en hij moet daarnaast rente betalen. Hierdoor kan hij in de komende tijd minder geld uitgeven. Door te lenen verschuift hij toekomstige koopkracht naar het heden. Hierdoor kan hij toch een andere auto kopen. 4 Aflossen en rente betalen Edgar kan euro lenen bij het autobedrijf. Hij moet daarvoor drie jaar lang elke maand 500 euro betalen. Dat is voor de rente en de aflossing van de lening. Het bedrag van 500 euro noem je een termijn. Na 36 termijnen van 500 euro is de lening afgelost en de rente betaald. Alles wat hij meer heeft betaald dan euro is rente. afb. 12 afb. 13 De totale rente op een lening Frank sluit een lening van 750. Hij moet 6 maandtermijnen van 130 betalen. Dat is bij elkaar = 780. De aflossing is 750 (gelijk aan de lening). De rente is = Stel, Edgar sluit een lening bij het autobedrijf. 14 Hoeveel moet Edgar lenen voor zijn nieuwe auto? Waar kan hij dit bedrag lenen? Bij het autobedrijf. 16 Hoe noemt de autoverkoper de lening? Een krediet. 17 Bekijk afbeelding 12. Hoe vaak moet hij na de lening geld terugbetalen? A Alles in één keer. B Elke maand een deel. 18 Bekijk afbeelding 12 nog eens. Wat is de volgorde bij een krediet? A Eerst geld halen, dan geld brengen. B Eerst geld brengen, dan geld halen. Hoeveel moet hij daarna elke maand betalen? Hoe heet dit maandelijkse bedrag? Een termijn. 23 Uit welke twee onderdelen bestaat dit bedrag? De rente en de aflossing. 24 Na hoeveel maanden is de lening afgelost en de rente betaald? 36 maanden. 25 Hoeveel betaalt Edgar in totaal? = Hoeveel rente betaalt hij in totaal? =

8 Hoofdstuk 3 Geld over en te kort 27 Bekijk afbeelding 14. In deze tabel staan drie kredieten. Bereken de totale rente bij elk krediet en schrijf die in de tabel. In afbeelding 13 staat hoe je dit uitrekent. afb. 14 Drie kredieten krediet looptijd termijnbedrag totale rente maanden jaar jaar afb Verschillen in rente Edgar praat ook met zijn bank over een lening. De bank wil hem euro lenen als hij in 36 termijnen de rente en aflossing betaalt. Precies hetzelfde als bij het autobedrijf. De lening van de bank is goedkoper, want de termijn bij de bank is lager dan de termijn bij het autobedrijf. De aflossing is gelijk, maar de rente is lager. 31 Stel, de reclame van de bank in afbeelding 15 is juist. Welke conclusie over het rentepercentage van deze bank is dan juist? Het rentepercentage is lager dan bij andere geldschieters. 32 Bekijk het staafdiagram (afb. 16). Rick wil lenen, de looptijd is drie jaar. Hoeveel rente betaalt hij in totaal aan de Xbank? = Hoeveel is de totale rente van dezelfde lening bij de EURO Ybank? = 800 afb. 16 Maandtermijnen bij de Xbank en de Ybank (lening ; looptijd 3 jaar) Xbank Ybank Waar is de lening goedkoper? A Bij de bank. B Bij het autobedrijf. 29 Waardoor verschilt de lening bij de bank met die van het autobedrijf? A Bij de bank is de aflossing lager. B Bij de bank is d e maandelijkse termijn lager. 30 Waardoor is de lening van de bank goedkoper? De rente is lager. 6 Verschillen in looptijd Edgar neemt een lening van euro met een looptijd van 36 maanden. Het duurt dus 36 maanden voordat hij de lening heeft afgelost. De rente is: = Bij een looptijd van 48 maanden is de termijn 90 euro lager, maar hij betaalt meer termijnen. De rente is dan: = Bij een langere looptijd leen je langer. Hoe langer je leent, hoe meer rente je betaalt.

9 CONSUMPTIE afb. 17 Lenen en betalen lening maandtermijn bij een looptijd van 36 maanden 48 maanden 60 maanden Thuiswerkopdracht Eigen geld of andermans geld Als je iets duurs wilt kopen, kun je dat misschien met eigen geld betalen. Maar je kunt dat ook met andermans geld betalen. Je moet dan een lening sluiten. Een lening sluiten is niet altijd verstandig. Je onderzoekt of het verantwoord is om een lening af te sluiten voor een door jou gewenste grote aankoop. 34 Bekijk afbeelding 17. Edgar leent Wat is de maandtermijn bij een looptijd van 36 maanden? Hoeveel rente heeft hij betaald na 36 maanden? = Wat is de maandtermijn bij een looptijd van 60 maanden? Hoeveel rente heeft hij betaald na 60 maanden? = Gebruik werkblad vmbo-b 3.2 bovenbouw. Samenvatting en begrippen begint op bladzijde 82. Maak de oefentoets bij deze paragraaf. Aantekeningen 38 Streep de foute woorden door. Bij een kortere looptijd: wordt de maandelijkse termijn hoger lager. wordt de totale rente hoger lager. 39 Bekijk afbeelding 17 nog eens. Riza leent met een looptijd van 36 maanden. Wat is zijn maandtermijn? Hoeveel rente heeft hij betaald na 36 maanden? = Hoeveel is zijn maandtermijn als hij leent met een looptijd van 60 maanden? Hoeveel rente heeft hij betaald na 60 maanden? = Maak rekentrainer 3B op bladzijde

10 Hoofdstuk 3 Geld over en te kort 3 Het budgetplan In deze paragraaf leer je hoe je controle krijgt over je uitgaven. 1 Inkomsten Rebecca gaat erg gemakkelijk met haar geld om. Ze denkt er niet bij na als ze het uitgeeft. Ze weet niet eens waar ze haar geld allemaal aan uitgeeft. Ze komt vaak en onverwacht geld te kort. Ze wil meer kijk op haar uitgaven en gaat een budgetplan maken. Ze rekent eerst haar gemiddelde inkomsten per maand uit. afb. 18 Het gemiddelde per maand berekenen 474 kinderbijslag per kwartaal is: 474 : 3 = 158 per maand studiefinanciering per jaar is: : 12 = 579 per maand pacht per halfjaar is: : 6 = 210 per maand. wekelijks 19,50 aan reiskosten ontvangen is: 19,50 52 : 12 = 84,50 per maand. afb. 19 Rebecca s inkomsten soort inkomsten bedrag per maand loon per maand vakantiegeld per jaar 110 zorgtoeslag 60 per maand 60 rente 114 per 38 kwartaal extra inkomsten 12 per week 52 totaal Uitgaven in soorten Rebecca wil niet meer gedachteloos haar geld uitgeven. Om dat te bereiken gaat ze budgetten vaststellen. Een budget is het bedrag dat beschikbaar is voor bepaalde uitgaven. Ze wil budgetten voor de persoonlijke uitgaven, voor de huishoudelijke uitgaven, voor de vaste lasten en voor de incidentele uitgaven (afb. 20). afb Rebecca weet niet waar haar geld blijft. Hoe komt dat? Ze denkt er niet bij na als ze geld uitgeeft. 2 Welk nadeel heeft ze hierdoor? Ze komt vaak en onverwacht geld te kort. 3 Hoe krijgt ze meer kijk op haar uitgaven? Door een budgetplan te maken. 4 Wat rekent ze als eerste uit? Haar gemiddelde inkomsten per maand. 5 Bekijk afbeelding 19 met Rebecca s inkomsten. Bereken haar gemiddelde inkomsten per maand en schrijf de uitkomsten in de tabel. In afbeelding 18 staat hoe je dit uitrekent. 6 Welk gedrag van zichzelf wil Rebecca veranderen? Dat ze gedachteloos haar geld uitgeeft. 7 Hoe wil ze dat voor elkaar krijgen? Ze gaat budgetten vaststellen. 68

11 CONSUMPTIE 8 Wat is een budget? Een bedrag dat beschikbaar is voor bepaalde uitgaven. 9 Bekijk de tabel in afbeelding 19 nog eens. Welk bedrag heeft Rebecca per maand maximaal beschikbaar voor haar budgetten? afb Het sorteren van de uitgaven Rebecca deelt al haar uitgaven in. Boodschappen bijvoorbeeld vallen onder de huishoudelijke uitgaven en sport valt onder de persoonlijke uitgaven. Het internetabonnement valt onder de vaste lasten en een nieuwe strijkbout onder de incidentele uitgaven. Het sorteren van de uitgaven is nodig, anders kan ze de hoogte van de budgetten niet vaststellen. 10 Wat doet Rebecca nadat ze haar gemiddelde inkomsten per maand heeft uitgerekend? Ze deelt haar uitgaven in. 4 De hoogte van de budgetten Rebecca telt alle huishoudelijke uitgaven van de laatste drie maanden bij elkaar op. Ze komt uit op 900 euro. Gemiddeld per maand is dat 900 : 3 = 300. Dat bedrag wordt haar budget per maand voor de huishoudelijke uitgaven. Op dezelfde manier rekent ze ook de andere budgetten uit. afb. 22 Rebecca s uitgaven per maand per budget 11 Bekijk afbeelding 20 nog eens. Welk soort uitgaven is het telefoonabonnement? Vaste lasten. 12 Welk soort uitgaven is de aankoop van een pak melk? Huishoudelijke uitgaven. 13 Welk soort uitgaven is de aanschaf van een bioscoopkaartje? Persoonlijke uitgaven. 14 Welk soort uitgaven is de aankoop van een laptop? Incidentele uitgaven. 15 Waar is het sorteren van de uitgaven voor nodig? Om de hoogte van de budgetten te kunnen vaststellen. 16 Bekijk de uitgaven in afbeelding 21. Van welke budgetten worden deze uitgaven betaald? A Vaste lasten. B Persoonlijke uitgaven. C Incidentele uitgaven. D Huishoudelijke uitgaven persoonlijke uitgaven huishoudelijke uitgaven vaste lasten incidentele uitgaven 17 Bekijk het cirkeldiagram (afb. 22). Wat is Rebecca s budget voor de huishoudelijke uitgaven? 300 per maand. 18 Hoe is ze op dat bedrag gekomen? Ze heeft de huishoudelijke uitgaven van drie maanden bij elkaar opgeteld. En het totaal gedeeld door drie. 19 Wat is haar budget voor de persoonlijke uitgaven? 400 per maand. 20 En wat is haar budget voor de vaste lasten? 690 per maand. 69

12 Hoofdstuk 3 Geld over en te kort 21 En wat is haar budget voor de incidentele uitgaven? 200 per maand. 22 Welk bedrag heeft ze per maand nodig voor alle budgetten? = Schuiven met bedragen Rebecca heeft haar gemiddelde inkomsten en haar gemiddelde uitgaven uitgerekend. Hieruit blijkt dat ze geld overhoudt. Met dit gegeven kan ze haar inkomsten en uitgaven opnieuw op elkaar afstemmen. Ze kan gaan budgetteren. Ze kan bijvoorbeeld het overschot verdelen over de budgetten. Ze kan een budget verhogen en een ander budget verlagen. Maar ze verandert niets: ze laat de budgetten en het overschot zoals ze zijn. afb. 23 Gemiddelde inkomsten en uitgaven van Rebecca inkomsten uitgaven EURO S 23 Gebruik het staafdiagram (afb. 23). Wat zijn de gemiddelde inkomsten per maand van Rebecca? Hoeveel geeft ze gemiddeld per maand uit? Streep het foute woord door en vul aan. Hoeveel is haar overschot of tekort? Haar overschot tekort is: Ze gaat budgetteren. Wat doet ze dan? Ze stemt de inkomsten en uitgaven opnieuw op elkaar af. 27 Kan ze een of meer budgetten verhogen? Streep het foute woord door. Leg je antwoord uit. Ja Nee. Uitleg: ze heeft een overschot. 28 Rebecca laat haar budgetten zoals ze zijn. Wat betekent dit voor haar? Streep de foute woorden door. Ze gaat sparen bezuinigen lenen. afb Een blijvend tekort Rebecca s inkomen daalt, omdat ze korter gaat werken. Ze moet budgetteren, want er ontstaat een blijvend tekort. De vraag is: welke uitgaven zijn minder belangrijk? Ze moet prioriteiten stellen: ze verlaagt het budget voor de persoonlijke uitgaven en ze besluit om iets minder te sparen. Zo werkt ze het tekort weg. Budgetplan Rebecca voor- en nadat ze korter gaat werken (per maand) inkomsten budgetten voor na voor na loon vakantiegeld zorgtoeslag rente extra inkomsten persoonlijke uitgaven huishoudelijke uitgaven vaste lasten incidentele uitgaven spaarbedrag totaal Waardoor dalen de inkomsten van Rebecca? Ze gaat korter werken. 30 Bekijk het budgetplan (afb. 24). Met welk bedrag dalen haar inkomsten per maand? = Streep het foute woord door. Nu ze korter werkt, heeft Rebecca een blijvend tijdelijk tekort. 32 Ze moet prioriteiten stellen. Wat betekent dat? Ze moet uitzoeken welke uitgaven minder belangrijk zijn. 70

13 CONSUMPTIE 33 Met welke twee veranderingen werkt ze het tekort weg? Ze verlaagt het budget van de persoonlijke uitgaven met 100 en het spaarbedrag met Bekijk het budgetplan van Hans (afb. 25). Hans rekent 40 meer voor zijn klussen. Hij verhoogt het budget voor de auto met 100. Het resterende tekort bezuinigt hij op de persoonlijke uitgaven. Verbeter de bedragen in zijn budgetplan. Thuiswerkopdracht Cirkeldiagrammen over budgetteren Monica maakt een werkstuk over budgetteren. Ze heeft bij het Nibud gegevens opgevraagd voor een budgetplan van een gezin met kinderen. Ze moet deze gegevens over de gezinsinkomsten verwerken in een cirkeldiagram en datzelfde doen met de gegevens over de gezinsuitgaven. En dat ga jij voor haar doen. Gebruik werkblad vmbo-b 3.3 bovenbouw. afb. 25 Budgetplan Hans (per maand) inkomsten budgetten loon vakantiegeld 56 rente 38 klussen huurtoeslag 100 persoonlijke uitgaven huishoudelijke uitgaven 275 vaste lasten 465 de auto spaarbedrag totaal Samenvatting en begrippen begint op bladzijde 82. Maak de oefentoets bij deze paragraaf. Aantekeningen Maak rekentrainer 3C op bladzijde

14 Hoofdstuk 3 Geld over en te kort 4 Rondkomen In deze paragraaf leer je hoe je de problemen oplost die ontstaan door een geldtekort. 1 Financieel advies Suzan is verhuisd naar een duurdere huurwoning. Ze heeft nu een blijvend geldtekort, want haar uitgaven zijn gestegen en haar inkomsten niet. Daarom moet ze budgetteren. Suzan wil weten hoe ze dit het beste kan aanpakken en vraagt om advies bij het Nibud en bij de Consumentenbond. Bij deze organisaties kun je advies krijgen over geldzaken. afb Bekijk afbeelding 27. Bereken het totale bedrag aan overschotten van Roy van januari tot en met december = Bereken het totale bedrag aan tekorten van Roy van januari tot en met december = Heeft Roy een financieel probleem? Nee. 10 Leg je antwoord op vraag 9 uit. Bijv. de overschotten in sommige maanden zijn voldoende om de tekorten in andere maanden mee te betalen. 1 Wanneer kreeg Suzan een geldtekort? Toen ze verhuisde naar een duurdere huurwoning. 2 Is dit geldtekort tijdelijk of blijvend? Blijvend. 3 Het tekort is ontstaan doordat haar: A B C D inkomsten dalen. inkomsten stijgen. uitgaven dalen. uitgaven stijgen. 4 Wat moet ze nu gaan doen? Budgetteren. 5 Welke twee organisaties vraagt ze om advies (afb. 26)? Het Nibud en de Consumentenbond. afb. 27 Overschotten en tekorten Roy jan. feb. + de uitgaven zijn lager dan de budgetten de uitgaven zijn hoger dan de budgetten 2 Interen op het spaargeld mrt. apr. mei jun. jul. aug. sept. okt. nov. dec. Suzan past haar oude budgetplan aan. Het budget voor de vaste lasten moet 100 euro omhoog door de hogere huur. Ze komt geld te kort, als ze niets doet. Ze kan de tekorten opvangen door spaargeld op te nemen. Maar op den duur raakt ze dan al haar spaargeld kwijt. Ze zoekt naar een andere oplossing. 6 Waarover willen deze organisaties advies geven? Over geldzaken. 72

15 CONSUMPTIE afb. 28 Budgetplan Suzan voor en na de verhuizing (maandbedragen) inkomsten budgetten voor na loon vakantiegeld 85 zorgtoeslag 35 persoonlijke uitgaven 270 huishoudelijke uitgaven 350 vaste lasten incidentele uitgaven totaal Van welk budget betaalt Suzan de huur? De vaste lasten. 12 Bekijk het budgetplan (afb. 28). Met welk bedrag moet het budget voor de vaste lasten omhoog? Met Hoeveel wordt het tekort op haar budgetplan? = Hoe kan ze dit tekort opvangen zonder te bezuinigen? Ze kan elke maand 100 spaargeld opnemen. 15 Welk nadeel heeft deze oplossing? Haar spaargeld gaat op. 16 Suzan heeft gespaard. In hoeveel maanden is haar spaargeld op? In : 100 = 10 maanden. 3 Overschotten Suzan heeft enkele maanden waarin ze geld overhoudt. Ook met de nieuwe, hogere huur blijft dat zo. Maar haar financiële zorgen worden er niet minder van. Want naast goedkope maanden zijn er veel dure maanden met tekorten. En de tekorten zijn samen hoger dan de overschotten. afb. 29 Inkomsten en uitgaven van Suzan na haar verhuizing in euro s april mei inkomsten juni juli augustus uitgaven september oktober november december 17 Bekijk het staafdiagram (afb. 29). In welke maanden blijft er geld over? In april en mei. 18 Lossen deze overschotten haar financiële problemen op? Nee. 19 Leg je antwoord op vraag 18 uit. Het totale tekort is groter dan het totale overschot. 20 Bekijk nog eens het staafdiagram (afb. 29). Hoeveel is het totaal van de inkomsten in april tot en met december? = = Hoeveel is het totaal van de uitgaven in die periode? = Streep het foute woord door. De tekorten zijn groter kleiner dan de overschotten. 4 Lenen verhoogt de lasten Suzan overweegt een lening te sluiten. Ze kan dan de tekorten opvangen met het geleende geld. Maar door een lening gaan de vaste lasten omhoog, want ze moet rente en aflossing betalen door de lening. De tekorten worden alleen maar groter. Een lening zou haar financiële problemen vergroten. 73

16 Hoofdstuk 3 Geld over en te kort 23 Waarom overweegt Suzan een lening te sluiten? Ze kan met het geleende geld de tekorten opvangen. 24 Welke extra uitgaven krijgt ze door een lening? Het betalen van rente en aflossing. 25 Welk budget moet omhoog door een lening? Het budget voor de vaste lasten. 26 Streep de foute woorden door. Door een lening: worden de tekorten groter kleiner. worden de financiële problemen groter kleiner. 27 Suzan komt per maand 100 te kort. Stel, ze leent om deze tekorten een jaar lang op te vangen. Waarom zal dat niet lukken van dat bedrag? Door de rente en aflossing is het maandelijkse tekort groter dan De wasmachine van Abe is stuk en hij heeft geen geld voor een nieuwe. Welk aanbod doet de winkel in afbeelding 30 zodat hij toch een nieuwe wasmachine kan kopen? Geld lenen en daarna de lening met termijnen van 45 per maand terugbetalen. 29 In welke situatie is het onverstandig om op dit aanbod van de winkel in te gaan? Bijv. als Abe elke maand geld te kort komt. afb. 30 afb Hogere inkomsten Suzan zou geholpen zijn met een hoger loon. Niet voor één maand, maar blijvend. Bijvoorbeeld door een betere baan of door meer uren te werken. Maar dat wil haar werkgever niet. Daarom blijft er voor Suzan maar één oplossing over. Ze moet bezuinigen op haar uitgaven. Bezuinigen is vaak de enige oplossing bij een blijvend tekort. Budgetplan Suzan voor en na de bezuinigingen (maandbedragen) inkomsten budgetten voor na loon vakantiegeld 85 zorgtoeslag 35 persoonlijke uitgaven huishoudelijke uitgaven vaste lasten incidentele uitgaven totaal Waarom is een hoger loon een oplossing voor Suzans geldzorgen? Hierdoor verdwijnt het tekort op haar budgetplan. 31 Welke twee mogelijkheden zijn er om je loon te verhogen? Een beter betaalde baan zoeken, meer uren werken, promotie maken. 32 Waarom kan Suzan geen hoger loon krijgen? Haar werkgever wil het niet geven. 33 Welke oplossing blijft er voor haar over? Ze moet bezuinigen op haar uitgaven. 34 Bekijk het budgetplan (afb. 31). Schrijf de juiste bedragen in de zinnen hierna. Suzan bezuinigt: op de persoonlijke uitgaven: 20. op de huishoudelijke uitgaven: 50. op de incidentele uitgaven: Hoeveel bezuinigt ze per maand bij elkaar? =

17 CONSUMPTIE 6 Bezuinigen Suzan gaat bezuinigen op haar uitgaven. Ze schrapt een aantal luxe artikelen, zoals flessen wijn en bonbons. Verder haalt ze haar boodschappen in goedkopere winkels en maakt ze gebruik van de aanbiedingen. Ook stelt ze de aankoop van nieuwe meubels uit. afb. 32 Thuiswerkopdracht Persoonlijke vaste lasten Moet er voor jou contributie voor een vereniging betaald worden, lesgeld voor de muziekschool, de rekening van het boekenfonds, of het abonnement voor je mobieltje, een tijdschrift of het busvervoer? Dit zijn geen vaste lasten van het hele gezin, maar van jou persoonlijk. Je onderzoekt met hulp van thuis welke vaste lasten voor jou betaald worden en hoeveel ze kosten. Gebruik werkblad vmbo-b 3.4 bovenbouw. Samenvatting en begrippen begint op bladzijde 82. Maak de oefentoets bij deze paragraaf. 36 Bekijk afbeelding 32. Hoe zie je dat Suzan bezuinigt op haar aankopen? Bijv. ze profiteert van een aanbieding. 37 Wat voor soort artikelen koopt Suzan minder als ze gaat bezuinigen? Luxe artikelen. 38 Op welke twee manieren bezuinigt ze op haar noodzakelijke boodschappen? Ze koopt in goedkopere winkels en ze maakt gebruik van de aanbiedingen. 39 Suzan koopt voor 24,75 groenten en fruit op de weekmarkt. Dezelfde producten kosten in de supermarkt 27,50. Hoeveel procent voordeliger is het kopen op de markt? 27,50 24,75 = 2,75; 2,75 : 27, = 10% 40 Hoe bezuinigt ze op haar meubels? Ze stelt de vervanging ervan uit. 41 Je bezuinigt niet altijd als je gebruikmaakt van een aanbieding. Leg dit uit. Bijv. hetzelfde product kan in een andere winkel nog goedkoper zijn. Aantekeningen Maak rekentrainer 3D op bladzijde

18 Hoofdstuk 3 Geld over en te kort 5 Reserveren Deze paragraaf gaat over geld reserveren voor grote uitgaven. In plaats van deze paragraaf in je boek, mag je ook de vervangende paragraaf op je epack maken. Overleg hierover met je docent. 1 Een reserve vormen Wesley heeft veel spullen in huis die aan vervanging toe zijn en daar is veel geld mee gemoeid. Wesley heeft hiervoor een deel van zijn spaargeld apart gehouden. Economen zeggen: hij heeft een reserve gevormd voor de vervanging van zijn duurzame consumptiegoederen. 2 De reserve gebruiken Wesley gebruikt zijn reserves bij de vervanging van zijn koelkast (afb. 34). Zijn reserves dalen door deze aankoop en hij moet ervoor zorgen dat deze weer worden aangevuld, anders raken ze op. Bij elke aankoop van duurzame gebruiksgoederen bedenkt hij hoe snel hij zijn reserves weer moet aanvullen. afb. 33 afb Welke uitgaven ziet Wesley aankomen? De vervanging van zijn spullen in huis. 2 Waarvan gaat hij deze uitgaven betalen? Van het geld dat hij hiervoor heeft gereserveerd. 3 Op welke manier heeft Wesley een reserve gevormd? Bijv. hij heeft spaargeld apart gehouden. 4 Bekijk afbeelding 33. Waarom is de zitbank aan vervanging toe? Deze is oud en versleten. 5 Waarom zijn de televisie en de computer aan vervanging toe? Bijv. ze zijn ouderwets. 6 Welke andere producten uit afbeelding 33 zijn aan vervanging toe? Bijv. de keukenkastjes. 7 Waarvan betaalt Wesley zijn nieuwe koelkast? Van geld uit zijn reserves. 8 Bekijk afbeelding 34. Wat gebeurt er met zijn reserves als hij de koelkast koopt? Zijn reserves dalen met Wat moet er gebeuren na deze aankoop? De reserves moeten weer aangevuld worden. 10 Wat gebeurt er als Wesley zijn reserves gebruikt en deze niet aanvult? Op den duur raken zijn reserves op. 11 Jorindi koopt de bloes en de blu-rayspeler in afbeelding 35. Met welk bedrag dalen zijn reserves? =

19 CONSUMPTIE afb De reservering per maand Als Wesley een nieuwe zitbank koopt, daalt zijn reserve met 648 euro. De gebruiksduur van de zitbank is zes jaar, dat is 6 12 = 72 maanden. Als hij de zitbank na zes jaar vervangt, moet de reserve met 648 euro zijn aangevuld. Dat gebeurt als hij per maand voor de vervanging van de zitbank 648 : 72 = 9 reserveert. afb. 36 Reserveren voor vervanging zonder restwaarde Lieke koopt een HDTV voor Ze wil dit apparaat over acht jaar vervangen. De gebruiksduur is 8 12 = 96 maanden. De vervanging van de tv kost Lieke reserveert : 96 = 15,25 per maand. 16 Bekijk de tabel (afb. 37). Wat is de gebruiksduur in maanden van deze producten? Schrijf de uitkomsten in de vierde kolom van de tabel. 17 Hoeveel moet er per product maandelijks worden gereserveerd? Schrijf de uitkomsten in de vijfde kolom van de tabel. afb. 37 Reserveren met gebruiksduur producprijs jaren maanden per aanschaf- gebruiksduur in reservering maand , , ,50 afb Reserveren voor een eerste aankoop Wesley spaart voor een scooter. Hij heeft euro gespaard, maar dat is niet genoeg. De scooter die hij wil hebben, kost ongeveer euro (afb. 38). Er moet nog = bij. Hij wil over zes maanden de scooter kopen, daarom moet hij hiervoor : 6 = 325 per maand reserveren. 12 Hoeveel jaar gaat de zitbank van Wesley mee? Zes jaar. 13 Hoe lang is de gebruiksduur in maanden? 6 12 = 72 maanden. 14 Hoe berekent Wesley het maandelijks te reserveren bedrag? 648 : 72 = 9 15 Bekijk afbeelding 36. Hoeveel zal Lieke per maand reserveren als de HDTV zeven jaar meegaat en de prijs bij de vervanging is? 7 12 = 84 maanden; : 84 = 13,50 18 Wanneer wil Wesley de scooter kopen? Over zes maanden. 19 Hoeveel geld moet hij dan betalen? Hoeveel heeft hij al gereserveerd? Hoe berekent hij het nog te reserveren bedrag? =

20 Hoofdstuk 3 Geld over en te kort 22 En hoe berekent hij het maandelijks te reserveren bedrag? : 6 = Gebruik de tabel (afb. 39). Reken de maandelijkse reservering uit voor de vier producten. Schrijf je antwoorden in laatste kolom. afb. 39 Reserveren voor een eerste aankoop maandelijkse reservering product aanschafprijs aankoop over al gespaard maandelijks te reserveren maanden maanden maanden maanden Streep het foute woord door. Hoe hoger de restwaarde, hoe meer minder je moet reserveren. 28 Bekijk de tabel (afb. 41). Reken de maandelijkse reservering uit voor de vier producten in deze tabel. In afbeelding 40 staat hoe je dit moet doen. Schrijf je antwoorden in de laatste kolom. afb. 41 Reserveren met een restwaarde product aanschafprijs restwaarde gebruiksduur jaar jaar jaar jaar Restwaarde Als Wesley de scooter koopt, kost deze euro. Hij wil de scooter na twee jaar vervangen. Hij hoeft minder te reserveren dan de aankoopprijs, want de scooter heeft na twee jaar nog een restwaarde van euro. In twee jaar moet hij reserveren: = Dat is per maand: : 24 = 68,75. 6 Meevallers en tegenvallers Wesley berekent de reserveringen zo precies mogelijk. Toch kunnen zich meevallers en tegenvallers voordoen. De gebruiksduur kan korter of langer zijn dan verwacht, de vervangingsprijs kan hoger of lager zijn dan verwacht en de restwaarde kan hoger of lager zijn dan verwacht. Hoe beter hij alles inschat, hoe groter de kans dat hij precies voldoende reserveert. afb. 40 Reserveren voor vervanging met restwaarde afb. 42 Bas wil over drie maanden een nieuwe piano kopen. Het instrument kost Hij heeft er al voor gereserveerd. Zijn oude piano levert nog 120 op. Hij moet in drie maanden reserveren: = 390. Dat is per maand: 390 : 3 = Hoe lang wil Wesley de scooter gebruiken? Twee jaar. 25 Hoeveel is zijn scooter nog waard na deze periode? Hoe noem je dit bedrag? De restwaarde. 29 De reserveringen kunnen meevallen of tegenvallen. Dat kan door een verkeerde inschatting van drie gegevens. Welke gegevens zijn dat? De gebruiksduur, de vervangingsprijs en de restwaarde.

21 CONSUMPTIE 30 Bekijk afbeelding 42. Wat betekent een goed onderhoud van de scooter voor de gebruiksduur? De gebruiksduur wordt langer. 31 Wat voor financieel voordeel heeft Wesley als hij zijn scooter goed onderhoudt? Hij hoeft minder per maand te reserveren voor de vervanging, omdat de restwaarde hoger zal zijn. 32 Streep de foute woorden door. Wanneer valt het gereserveerde bedrag mee? Als de gebruiksduur korter langer is dan Thuiswerkopdracht Persoonlijke reserveringen Bijna iedereen heeft een fiets, een horloge, een eigen kamer met een bed, meubels, een telefoon en een computer. Het zijn duurzame gebruiksgoederen. Je onderzoekt hoeveel er per maand gereserveerd moet worden voor de vervanging van jouw meest kostbare, persoonlijke, duurzame gebruiksgoederen. Gebruik werkblad vmbo-b 3.5 bovenbouw. verwacht. Als de vervangingsprijs hoger lager is dan verwacht. Als de restwaarde hoger lager is dan verwacht. 33 Freek heeft een auto gekocht voor Hij wil er vier jaar in rijden. De restwaarde na vier jaar schat hij op Bereken het maandelijks te reserveren bedrag = 48 maanden; = ; : 48 = Na vier jaar blijkt de restwaarde te zijn. Hoeveel heeft Freek per maand te weinig Samenvatting en begrippen begint op bladzijde 82. Maak de oefentoets bij deze paragraaf. Maak de adviestoets bij dit hoofdstuk. Maak in overleg met je docent de eindtoets bij dit hoofdstuk. Aantekeningen gereserveerd? In totaal = 1.440; per maand : 48 = 30 Maak rekentrainer 3E op bladzijde

22 Hoofdstuk 3 Geld over en te kort Rekentrainer 3A De rente berekenen Alle rekenvaardigheden op een rij: nr. 15 op blz. 218 Hoeveel is de rente? rente % per jaar rentebedrag 800 4% 1 jaar ,4% 1 jaar 100, ,5% 1 jaar % 1 jaar % 2 jaren % 3 jaren % 2 jaren 41, ,4% 4 jaren ,4% 1 maand ,8% 4 maanden 30, ,2% 8 maanden % 5 maanden 4,50 Bereken de rentekosten van de lening. bedrag lening looptijd in jaren totale rentekosten Bereken de rentekosten van de lening. bedrag lening maandtermijn looptijd in jaren totale rentekosten , , , , , ,5 954, B De totale rente op een lening Alle rekenvaardigheden op een rij: nr. 16 op blz. 219 Bereken de rentekosten van de lening. bedrag lening maandtermijn spaarbedrag spaarperiode looptijd in maanden maandtermijn totale rentekosten , , C Het gemiddelde per maand berekenen Alle rekenvaardigheden op een rij: nr. 4 op blz. 215 De inkomsten in een kwartaal zijn 1.585, 757, 619, 1.857, 687, en 872. Bereken de gemiddelde inkomsten per maand = 7.854; : 3 = De inkomsten in een halfjaar zijn 324, 42, 104 en 268. Bereken de gemiddelde inkomsten per maand = 738; 738 : 6 =

23 CONSUMPTIE De uitgaven in vier weken zijn 6, 13, 8, 20, 5, 35, 17 en 16. Bereken de gemiddelde uitgaven per week = 120; 120 : 4 = 30 De uitgaven in 1,5 jaar zijn 3.456, 3.841, 3.269, 1.857, 2.695, en Bereken de gemiddelde uitgaven per maand = ; : 18 = 960 3D Budgetteren Alle rekenvaardigheden op een rij: nr. 18 op blz. 219 Bezuinig 480 door elk budget met hetzelfde bedrag te verlagen. budgetten oude bedragen nieuwe bedragen huishoudelijke uitgaven persoonlijke uitgaven vaste lasten incidentele uitgaven totaal E Reserveren voor vervanging Alle rekenvaardigheden op een rij: nr. 19 op blz. 219 Welk bedrag moet je per maand reserveren? al gespaard jaar jaar jaar jaar 24 Welk bedrag moet je per maand reserveren? al gespaard jaar jaar jaar jaar 185 Welk bedrag moet je per maand reserveren? al gespaard aankoopprijs restwaarde gebruiksduur reservering aankoopprijs restwaarde gebruiksduur reservering aankoopprijs restwaarde gebruiksduur reservering jaar jaar ,5 jaar ,5 jaar 265 De vaste lasten stijgen met 150 door de aankoop van een auto. Stel de nieuwe bedragen vast door op de andere budgetten evenveel te bezuinigen. budgetten oude bedragen nieuwe bedragen huishoudelijke uitgaven persoonlijke uitgaven vaste lasten incidentele uitgaven totaal

24 Hoofdstuk 3 Geld over en te kort Samenvatting en begrippen Samenvatting 1 Sparen met profijt Door te sparen verschuif je bestaande koopkracht naar de toekomst. Je kunt lenen voor: een grote uitgave; het opvangen van een tegenvaller; het opvangen van een tijdelijk geldtekort. Je kunt sparen voor: grote aankopen; de rente; het opvangen van tegenvallers. Je kunt tegenvallers ook opvangen met een verzekering. De spaarrente is hoger bij een: hoger rentepercentage; hoger spaarbedrag; langere spaarperiode. Berekeningen: spaarbedrag : 100 rentepercentage = rente per jaar; rente per jaar : 12 aantal maanden = rente gedurende een aantal maanden. 2 Kopen op krediet Door te lenen verschuif je toekomstige koopkracht naar het heden. Na een lening (krediet) betaal je: het geleende bedrag terug (aflossing); rente over het geleende bedrag. Veel leningen worden terugbetaald in termijnen. Berekening: Totale rente = optelsom maandtermijnen bedrag lening. De te betalen rente is hoger bij een: hoger rentepercentage; hoger leenbedrag; langere looptijd. 3 Het budgetplan Een budgetplan maak je als volgt: Reken de gemiddelde inkomsten per maand uit. Bedenk welke budgetten je wilt nemen. Verdeel de uitgaven van meerdere maanden over deze budgetten. Reken de gemiddelde uitgaven per budget uit. Reken uit of er een overschot of tekort is. Stel de budgetten vast. 82

25 CONSUMPTIE Bij een overschot: kun je sparen; kun je de budgetten verhogen. 5 Reserveren De reserves vormen een deel van het spaargeld. Bij een tekort: kun je minder gaan sparen; kun je de budgetten verlagen. Bij het budgetteren moet je prioriteiten stellen. De reserves dalen door: de aanschaf van duurzame consumptiegoederen; het vervangen van duurzame consumptiegoederen. 4 Rondkomen Een geldtekort kun je opvangen met: interen op je spaargeld; een loonsverhoging; een lening; bezuinigen. Tijdelijke overschotten lossen geen blijvend tekort op. Een lening: veroorzaakt hogere vaste lasten; vergroot financiële problemen bij een blijvend geldtekort. Berekening: Reservering per maand = (aanschafprijs restwaarde al gespaard bedrag) : gebruiksduur in maanden. Er is een meevaller als: de aanschafprijs lager is dan geschat; de gebruiksduur langer is dan geschat; de restwaarde hoger is dan geschat. Ga verder met begrippen op de volgende bladzijde. Bezuinigen doe je bijvoorbeeld door: goedkoper in te kopen; aankopen uit te stellen; overbodige aankopen te schrappen. 83

26 Hoofdstuk 3 Geld over en te kort Begrippen 1 Sparen met profijt sparen Het verschuiven van bestaande koopkracht naar de toekomst. 2 Kopen op krediet krediet Een lening. lenen Het verschuiven van toekomstige koopkracht naar het heden. termijn Het bedrag dat iemand regelmatig moet betalen. looptijd De periode waarin geld wordt geleend of geld op een spaarrekening staat. 3 Het budgetplan budget Een bedrag waarvan je een bepaald soort uitgaven moet doen. budgetteren Het op elkaar afstemmen van de inkomsten en uitgaven. 4 Rondkomen 5 Reserveren reserveren Geld opzijleggen voor bepaalde uitgaven. restwaarde De prijs die een product na gebruik opbrengt. 84