Gemeente Den Haag. De voorzitter van de algemene raadscommissie BOW/ RIS juni 2014

Transcriptie

1 Wethouder van Onderwijs en Dienstverlening Wethouder van Sociale Zaken, Werkgelegenheid en Economie Ingrid van Engelshoven Henk Kool Gemeente Den Haag De voorzitter van de algemene raadscommissie BOW/ RIS juni 2014 Beroepsmatige stages en leerbanen in Haaglanden Geachte voorzitters, De stage is een belangrijk en verplicht onderdeel van de beroepsopleiding. Een goede stage biedt jongeren na de opleiding de kans om succesvol uit te stromen richting arbeidsmarkt. Voor werkgevers geldt dat stages hen de kans geven om toekomstig personeel te werven. Bij het vinden van stageplekken is de school aan zet, maar niet als enige. Ook de leerling of student zelf, de kenniscentra en de werkgevers hebben hierbij een belangrijke rol en verantwoordelijkheid. De gemeente kan buiten de interne organisatie niet zelf beroepsmatige stages creëren. Wel biedt de gemeente de helpende hand aan leerlingen, scholen, kenniscentra en werkgevers in de aanpak van de stageproblematiek. Ook kunnen via social return leerlingen geplaatst worden via BBL-constructies of leerlingbouwwerkplaatsen in projecten waar de gemeente opdrachtgever van is. De gemeente heeft met de schoolbesturen afspraken gemaakt om op hun beurt ook bij hun grotere opdrachten social return toe te passen. Naar aanleiding van schriftelijke vragen over stagegaranties (RIS ) en onze toezegging in de commissie Samenleving hebben wij onderzoek laten doen naar de vraag naar en het aanbod van beroepsmatige stageplekken. De opdracht gunden wij aan twee bureaus die vanuit verschillende expertisegebieden onderzoek hebben gedaan: Regioplan, een bureau voor beleidsonderzoek, en Merken Versterken, een bureau voor marketing. Hierbij rapporteren wij over de conclusies en aanbevelingen van de onderzoeken en geven wij aan hoe wij met partners in stad en regio op zoek willen gaan naar oplossingsrichtingen, dit ter ondersteuning van de besluitvorming in het volgend college. Voordat we hierop ingaan maken wij een aantal algemene opmerkingen. Martijn Bruijstens

2 BOW/ Algemene opmerkingen Allereerst de reikwijdte van de onderzoeken. Gekeken is naar stageplekken in de gehele kolom van het beroepsonderwijs in de Haagse regio: het vmbo, het mbo en het hbo. Bij het vmbo gaat het om kortdurende oriënterende stages. Bij het mbo betreft het stages bij een erkend leerbedrijf (bol) en leerbanen bij een werkgever (bbl). Leerlingen die een bol-opleiding volgen, krijgen minimaal 60% van de onderwijstijd les op school en moeten een aantal uren/dagen (maximaal 40%) beroepspraktijkvorming in de vorm van een stage volgen. Leerlingen die bij de bol staan ingeschreven, krijgen studiefinanciering. Een leerbaan bij de bbl heeft een wezenlijk ander karakter dan een stage. Bij de bbl hebben de deelnemers een leerarbeidsovereenkomst met een werkgever, werken zij vier dagen per week in een erkend leerbedrijf, ontvangen een salaris en volgen één dag per week lessen op het ROC of AOC. Studenten die starten met een bbl-opleiding zijn zelf verantwoordelijk voor het vinden van een leerbaan. Zij moeten daarnaar solliciteren. Net zoals andere banen op de arbeidsmarkt zijn leerbanen afhankelijk van de economische conjunctuur. In discussies worden leerbanen en stages vaak onvoldoende van elkaar onderscheiden. Voor een nadere omschrijving en definiëring van bol en bbl verwijzen wij u naar de brief van wethouder Kool d.d. 12 januari 2011 (RIS ). Tot slot deden de twee bureaus ook onderzoek naar stages, projecten en afstudeeropdrachten in het hbo. Maatschappelijke stages laten de onderzoeken en daarmee deze brief buiten beschouwing. Verder is in de onderzoeken bewust gekozen voor een regionale benadering, want vraag en aanbod van stageplekken zijn niet aan gemeentegrenzen gebonden. Oplossingen voor knelpunten op het gebied van stages vragen per definitie een regionale blik en een regionale werkwijze. Uit de Basiscijfers Jeugd van februari 2014 komt naar voren dat het aantal overeenkomsten per jongere met een werkgever voor een stage of een leerbaan stijgt. Dit heeft onder andere te maken met de kortere looptijd van dit soort overeenkomsten en met faillissementen van leerbedrijven. Dit komt naar ons inzicht niet de kwaliteit van de stages ten goede. Daarnaast vinden wij de bevindingen uit het Jaarrapport Integratie 2013 van het SCP over de participatie van migranten op de arbeidsmarkt met betrekking tot het vinden van stages verontrustend. Uit dit rapport komt namelijk naar voren dat van de niet-westerse mbo ers 21% problemen ervaart bij het vinden van een stage, tegen 15% van de autochtone leerlingen. Dit verschil kan te maken hebben met het zoekgedrag naar stages van de jongeren, maar ook met discriminatie. Uit hetzelfde onderzoekt blijkt dat het verschil in percentages tussen niet-westerse jongeren en autochtone jongeren die problemen ervaren bij het vinden van een stage de afgelopen tien jaar kleiner is geworden. In 2001 waren de percentages namelijk 17% (autochtonen) en 26% (niet-westerse mbo ers). De Haagse Integratiemonitor 2014 gaat nader in op de positie van migranten op de Haagse arbeidsmarkt (RIS ). Opmerkingen met betrekking tot beide onderzoeken Uit de onderzoeken komt naar voren dat het onderwijs en werkgevers elkaar nog onvoldoende weten te vinden. Dat heeft tot gevolg dat het matchen van vraag en aanbod weliswaar meestal lukt, maar dat dit onnodig moeizaam gaat en dat soms concessies worden gedaan aan de kwaliteitseisen van een stageplek, om onder tijdsdruk toch nog een stageplek te regelen. Dat vinden wij een onwenselijke situatie. Wij willen dat zoveel mogelijk jongeren een stage vinden, behouden en succesvol afronden. Regioplan en Merken Versterken hebben hun onderzoek in korte tijd gedaan. Met menigeen is gesproken. Met velen ook nog niet. Wij hebben als doel dat het onderwijs en werkgevers in deze regio elkaar beter weten te vinden en elkaar beter begrijpen. Om dat doel te bereiken zal de betrokkenheid van deze partijen breed, substantieel en duurzaam moeten zijn. In de Haagse regio zijn gelukkig goede voorbeelden te vinden van slagvaardige samenwerking. Wij zien bovendien een grote bereidwilligheid bij de betrokkenen. De onderzoeken van Regioplan en Merken Versterken leggen een basis voor vervolggesprekken over de vraag: hoe komt matching van vraag en aanbod zodanig tot stand dat iedere jongere tijdig en op passend niveau een stageplek kan vinden die beter aansluit bij de behoeften van werkgevers aan stagiairs?

3 BOW/ Tenslotte signaleert Regioplan dat jongeren zélf nog ontbreken in de discussie over stages. Daar zijn wij het van harte mee eens: bij het onderwerp stages wordt nog te veel over en niet met jongeren gesproken. Dat staat wat ons betreft op de agenda voor de komende periode. De bevindingen van Regioplan Regioplan heeft onderwijsmanagers, stagecoördinatoren, werkgevers en medewerkers van kenniscentra in de Haagse regio geïnterviewd. De geïnterviewden geven aan dat het vinden van een stageplek voor de meeste jongeren géén probleem is. Het lukt de vmbo-scholen vrijwel altijd om een stage voor hun leerlingen te vinden. In het mbo zijn stages een vereiste voor een diploma. Leerlingen die geen stageplek kunnen vinden, krijgen ondersteuning van school. Geïnterviewden uit het mbo vertelden dat opleidingen tijd proberen te rekken voor jongeren die geen stage kunnen vinden. Leerlingen die echt geen stage kunnen vinden, veranderen van opleiding of vallen uit. De geïnterviewden geven aan dat het in het hbo veruit de meeste studenten lukt om stage te lopen. Het overgrote deel van de jongeren kan naar ons inzicht inderdaad een stage vinden, maar wij maken ons vooral zorgen om de jongeren bij wie het niet lukt. Het betreft in het bijzonder de jongeren die geen leerbaan kunnen vinden. Jongeren werken bij een leerbaan (bbl) vier dagen bij een werkgever en gaan één dag naar school. Uit cijfers van de Stichting Beroepsonderwijs en bedrijfsleven blijkt bijvoorbeeld dat het aantal jongeren dat zich ingeschreven heeft bij de bbl in één jaar met 650 is gedaald. Deze vermindering van bijna 13% van het aantal inschrijvingen bij de bbl kan erop duiden dat meer jongeren moeite hebben met het vinden van een leerbaan. Scholen lossen dit deels op door jongeren zonder leerbaan in te schrijven voor een opleiding bij de bol, waarbij de jongere vier dagen per week naar school gaat en één dag stage loopt. Een andere mogelijkheid is dat de leerbaan wordt omgezet in een betaalde of onbetaalde stage. Hierdoor lost het onderwijs dit probleem grotendeels op, maar de kans op voortijdige schooluitval vergroot, omdat de jongere liever in de praktijk met de handen werkt dan in de schoolbanken zit. Regioplan heeft ook gekeken naar verschillen tussen sectoren. In de onderstaande sectoren verloopt het vinden van een stageplek moeizaam. De geïnterviewden noemen als oorzaken: de economische crisis, veranderingen in de aard van de werkgelegenheid, de aansluiting bij de behoeften van werkgevers en het grote aantal jongeren dat een bepaalde opleiding volgt in verhouding tot het aantal stageplekken. - In het vmbo kost het relatief veel moeite om in de sectoren Zorg en Welzijn, Bouwtechniek, ICT, Sport, Toerisme, Recreatie en Administratie een stage te vinden. - In het mbo is het vinden van een stageplek relatief lastig in de sectoren Bouw, Hout en Onderhoud, Veiligheid, Sport, ICT, Zorg en Welzijn. Regioplan stelt dat vooral in de domeinen Economie en Administratie het vinden van een stageplek veel moeite kost. - In het hbo signaleren in ieder geval de volgende zeven opleidingen dat het vinden van een stageplek lastig is: Technische Bedrijfskunde, de duale opleiding hbo Rechten, Maatschappelijk Werk en Dienstverlening, Verpleegkunde, Small Business & Retail management, Management in de Zorg en Bouwkunde. Regioplan eindigt zijn rapport met aanbevelingen. Deze zijn te comprimeren tot drie hoofdlijnen. 1. Zorg voor gestructureerde afstemming op regionale schaal, met duidelijke doelen en opbrengsten. Regioplan constateert dat de markt van stages gefragmenteerd is. Opleidingen en werkgevers zijn gescheiden werelden, contacten vinden vaak bilateraal plaats. De stagemarkt is weinig transparant. De ene school kan knelpunten ervaren in het vinden van stageplekken, terwijl de andere school in dezelfde sector géén knelpunten ervaart. Regioplan stelt daarom voor om bij beroepsorganisaties, winkeliersverenigingen en het mkb te peilen of zij gestructureerd regionaal overleg willen voeren met het beroepsonderwijs over opleidingen, stages en input vanuit de praktijk. Zo n overleg gaat alleen resultaat hebben als het duidelijke doelen heeft en de potentiële opbrengsten door iedereen gevoeld worden. Dat ontbreekt nog. Het bestaande Breed Stage Overleg is een goede zet in deze richting; wij waarderen dat initiatief vanuit het beroepsonderwijs.

4 BOW/ De wereld van de werkgevers is echter nog niet aan boord. Wij zien graag dat onderwijsinstellingen en werkgevers in gesprek met elkaar gaan over het samen werken aan concrete doelen. Nieuwe initiatieven als dat van het International Community Platform (ICP) smaken naar meer: onderwijsinstellingen en internationale organisaties zitten met elkaar aan tafel en praten over concrete aantallen nieuwe stageplekken. 2. Zorg voor gedeelde en goede informatie. Regioplan constateert dat kwantitatieve informatie over stages relatief schaars en matig actueel is. Daardoor ligt eigenlijk nooit haarscherp op tafel hoe het zit als het gaat om stages. De portefeuillehouders Onderwijs en Economie gaan met de betrokken partijen verkennen hoe dit beter kan. Wij zien bijvoorbeeld ruimte voor uitbreiding van het werkgeversdeel op de regionale website Voor het verzamelen en delen van kennis gaat het niet alleen om de verhouding tussen vraag en aanbod. Het gaat vooral ook om onderliggende oorzaken van knelpunten. Regionaal stagebeleid kan alleen succesvol zijn als het oplossingen biedt voor onderliggende oorzaken. 3. Gebruik de stagesituatie van de jongere als vertrekpunt. Een betere match van vraag en aanbod lijkt niet een kwestie van grote systeemwijzigingen te zijn. Oplossingen liggen eerder in het redeneren vanuit een concrete stagesituatie en de kansen en knelpunten die zich daarin voordoen. Het perspectief van de opleiding, de werkgever én de jongere komt dan op tafel. Regioplan stelt dat het perspectief van de jongere er nog bekaaid vanaf komt. Wij gaven al aan het daarmee eens te zijn en dat te willen wijzigen. Daarnaast vinden wij het van belang dat de gemeente in samenwerking met werkgevers werk maakt van het voorkomen van bewuste of onbewuste uitsluiting van migrantenjongeren bij stages. Wij zullen hierbij de samenwerking zoeken met de werkgevers in de regio Haaglanden. Bij de gesprekken met werkgevers zullen wij hen stimuleren om inclusief personeelsbeleid te voeren. De bevindingen van Merken Versterken Onderzocht is hoe de verbinding tussen het vmbo en mbo en het bedrijfsleven in de regio Haaglanden verbeterd kan worden, met als doel meer stageplekken. Merken Versterken constateert dat er veel passie en betrokkenheid bij onderwijsinstellingen en stagecoördinatoren is. Tegelijkertijd constateert dit bureau dat de belevingswerelden van het onderwijs en ondernemers sterk uiteenlopen, met name op het gebied van dienstverlening en communicatie. Onderwijsinstellingen vinden dat zij effectief communiceren. Dat beeld hebben ondernemers vaak niet. Ondernemers zijn nauwelijks op de hoogte van de mogelijkheden. Merken Versterken stelt vast dat slechts een deel van de Haagse ondernemers actief wordt benaderd door onderwijsinstellingen voor stages. Op dit gebied liggen nog veel kansen. Merken Versterken doet enkele concrete aanbevelingen, zoals bijvoorbeeld samen een database met potentiële stageverlenende bedrijven ontwikkelen, samen communicatiematerialen maken en meer eenduidigheid brengen in de werkwijze voor matching van stageplekken en jongere. Uit de aanbevelingen van Merken Versterken distilleren wij twee hoofdlijnen. 1. Maak het ondernemers makkelijker. Met goede, overzichtelijke en makkelijk vindbare informatie en met eenduidige werkwijzen is de drempel voor bedrijven om een stageplek aan te bieden lager. 2. Verbeter de communicatie tussen onderwijs en ondernemers. De belevingswerelden van onderwijs en ondernemers zijn zodanig verschillend dat een professioneel uitgewerkte communicatiestrategie nodig is om de achtereenvolgende stappen in de matching van vraag naar en aanbod van stages met succes te doorlopen. Dat is nodig om elkaar te begrijpen en elkaar te verleiden. De agenda voor de komende periode Op grond van de conclusies en aanbevelingen uit de onderzoeken gaan we de komende tijd in gesprek met betrokken partners in de stad en regio. Op deze wijze zetten we wel stappen in de aanpak voor de komende jaren, zonder dat we vooruitlopen op de besluitvorming van het volgend college. Er zijn nog volop verbeteringen mogelijk om het matchen van vraag en aanbod te verbeteren. Het beschikbaar zijn van stageplekken voor jongeren in het beroepsonderwijs, zowel tijdig als op kwalitatief passend niveau, is daarbij het hoofddoel.

5 BOW/ Wij zijn van mening dat de hoofdlijnen uit de onderzoeken zich uitstekend lenen voor gesprekken met de regiogemeenten, het beroepsonderwijs en de werkgevers in de Haagse regio over verbeteringen. Resumerend: - gestructureerde afstemming op regionale schaal, met duidelijke doelen en opbrengsten; - gedeelde en goede informatie over stages in de Haagse regio; - een aanpak die de stagesituatie van de jongere als vertrekpunt neemt; - een aanpak die dienstverlenend naar werkgevers is; - het werken aan het voorkomen van bewuste of onbewuste uitsluiting op de arbeidsmarkt in relatie tot stages; - een aanpak die de communicatie tussen beide belevingswerelden versterkt. Wat ons betreft zijn onderwijs en werkgevers aan zet. Zij zijn degenen die van stagebeleid een succes kunnen maken. Zo spoedig mogelijk zullen gesprekken met onderwijs en werkgevers starten. Ook jongeren zullen aan het woord komen, om hun ideeën voor het verbeteren van de matching te vernemen en ideeën van anderen bij hen te toetsen. De gemeente Den Haag kan nieuwe initiatieven naar vermogen actief ondersteunen, daar waar dat nodig is. De extra middelen die dankzij het amendement van de gemeenteraad bij de begrotingsbehandeling in november 2013 zijn vrijgemaakt voor de aanpak van de stageproblematiek in bepaalde delen van de stad (amendement A1 Stagestart op programmabegroting , RIS ), kunnen hierbij worden ingezet. In het najaar van 2014 zullen de portefeuillehouders Onderwijs en Economie rapporteren over de vorderingen in de vorenstaande gesprekken. Op dat moment zal ook worden gerapporteerd over de stand van zaken van het amendement. Voorts zal gerapporteerd worden over de gevolgen van de grote bezuinigingen op de kenniscentra, die zoals bekend een voorname rol spelen in het aanbod van stageplekken. Met vriendelijke groet, De wethouder van Onderwijs en Dienstverlening Ingrid van Engelshoven De wethouder van Sociale Zaken, Werkgelegenheid en Economie Henk Kool