NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE Heritage Impact Assessment Lekkanaal en Het Klooster

Transcriptie

1 NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE Heritage Impact Assessment Lekkanaal en Het Klooster Colofon 1

2 De Heritage Impact Assessment is opgesteld in opdracht van de Stuurgroep Lekkanaal, waarin vertegenwoordigd Rijkswaterstaat, Provincie Utrecht en de Gemeente Nieuwegein. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft daarbij opgetreden als gedelegeerd opdrachtgever. De HIA is uitgevoerd door Land id met medewerking van bureau Beek & Kooiman Cultuurhistorie. Arnhem: 6 september 2013 Versie: Definitief 2

3 SAMENVATTING De Heritage Impact Assessment (HIA) geeft inzicht in de effecten van de beoogde ontwikkelingen op de Outstanding Universal Value (OUV) van de Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW). De inhoud van de HIA is gebaseerd op de Leidraad voor Heritage Impact Assessments inzake culturele werelderfgoederen (2011). De OUV van de NHW zijn vertaald naar kernkwaliteiten voor de gehele NHW als wel de locatie waar de ontwikkelingen plaatsvinden. In essentie bestaat het defensiesysteem uit drie hoofstructuren; de liniedijk, een ketting van inundatievelden en een systeem van militaire elementen. In het bijzonder gaat het voor dit gebied om de late aanlegfase van de NHW, waardoor er sprake is van zeldzame structuren en elementen. De opdracht voor het opstellen van deze HIA is het in kaart brengen van de effecten van de ontwikkeling van het bedrijvenpark Het Klooster en de realisatie van het project verbreding Lekkanaal/3e kolk Beatrixsluis op de NHW, gegeven het goedgekeurde bestemmingsplan Het Klooster en met als vertrekpunt het landschapsplan, zoals dit door Witteveen+Bos is opgesteld. De uitkomst zal uitwijzen of er al dan niet aanvullende (compenserende/ mitigerende) maatregelen noodzakelijk zijn om de nominatie van de NHW als UNESCO werelderfgoedstatus niet in gevaar te brengen We hebben geconstateerd dat de ontwikkelingen een groot tot zeer groot negatief effect hebben op de OUV van de NHW. Door de verbreding van het Lekkanaal en de aanleg van de derde sluiskolk wordt een deel van de liniedijk verwijderd en wordt volgens het historische profiel een nieuwe dijk teruggeplaatst ten oosten van de huidige liniedijk. Ook wordt een aantal militaire elementen verplaatst volgens het concept Objets Trouvés. De oplevering van het bedrijventerrein Het Klooster tast het inundatieveld aan. De effecten op de OUV zijn dermate groot dat onze inschatting is dat er sprake is van een significant risico voor de nominatie. Als gevolg van deze uitkomst zijn er aanvullende (compenserende/ mitigerende) maatregelen noodzakelijk om het risico voor de nominatie van de NHW als UNESCO werelderfgoedstatus te verkleinen. De oplossingsrichtingen zijn in eerste instantie gericht op planaanpassingen (de grote knoppen ); de liniedijk deels laten liggen (inclusief de bijbehorende militaire elementen) en het bedrijventerrein Het Klooster deels niet realiseren. Bij een aantal combinaties van maatregelen vermindert het negatieve effect. Binnen de kaders van Het Klooster en realisatie van het project Lekkanaal/3e kolk Beatrixsluis blijkt het niet mogelijk de negatieve effecten substantieel te verminderen. De eindconclusie is dat er nog altijd sprake van een significant risico voor de nominatie is. 3

4 4

5 Inhoud BLOK 1: INLEIDING Inleiding Aanleiding en doel Algemene gegevens Aanpak project Leeswijzer Methodiek Kenmerken Heritage Impact Assessment Nul situatie Begrippen/definities Statement of Outstanding Universal Value Authenticity (authenticiteit) Integrity (integriteit) Beoordelingskader BLOK 2: KERNKWALITEITEN Statement of Outstanding Universal Value Nieuwe Hollandse Waterlinie OUV vertaald naar kernkwaliteiten Kernkwaliteiten militaire verdedigingslinie / hoofdverdedigingslijn Totale site Locatie Ketting van inundatievelden Totale site Locatie Systeem van militaire elementen Totale site Locatie BLOK 3: BEOORDELING EN RISICOINSCHATTING Beoordeling Toelichting op de ingreep Locatie Totale site Ketting van inundatievelden Locatie Totale site Systeem van militaire elementen Locatie Totale site Risico inschatting

6 BLOK 4: OPLOSSINGSRICHTINGEN Oplossingsrichtingen Maatregelen Aanpassingen in planvorming Liniedijk deels laten liggen Bedrijventerrein Het Klooster deels niet realiseren Verzachtende maatregelen, compensatie en planologisch veiligstellen Verzachtende maatregelen Compenserende maatregelen Planologisch veiligstellen Combinaties van maatregelen Vermindering risico nominatie NHW BLOK 5: CONCLUSIE Conclusie

7 BLOK 1: INLEIDING 7

8 Officiële naam van het Nieuwe Hollandse Waterlinie, Nederland werelderfgoed Datum verwachte plaatsing 2016(?) Criteria (ii), (iv), (v) Omvang 60,000 ha (Gebaseerd op de Atlas van de NHW) Geografische coördinaten Provincie Noord Holland (NH), Utrecht (UT), Zuid Holland (ZH), Gelderland (GE) and Noord Brabant (NB). N E5 4 12; N E Referentie 5631 Figuur 1 Algemene gegevens site (gebaseerd op Statement of Outstanding Universal Value, 2nd Draft) Figuur 2 Plangebied HIA geprojecteerd op projectgrenzenkaart (Landschapsplan ) 8

9 1. Inleiding 1.1. Aanleiding en doel De afgelopen jaren hebben in het plangebied van het Lekkanaal drie plansporen parallel gelopen. Dit zijn de (voorgenomen) aanwijzing als werelderfgoed, de ontwikkeling van het bedrijventerrein Het Klooster en de derde kolk Beatrixsluis (3de kolk BXS) in combinatie met de verbreding van het Lekkanaal en aanleg van ligplaatsen in Nieuwegein. Aan de drie plannen wordt al jaren gewerkt en in het verleden heeft afstemming tussen de drie plannen plaatsgevonden. Ook is bij de planvorming rekening gehouden met de Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW). Dit is niet gedaan vanuit het uitgangspunt van de Outstanding Universal Value (OUV) en de systematiek van UNESCO. Daarom doet zich de vraag voor of de plannen voldoende rekening houden met de OUV van de NHW om geen risico te lopen bij de nominatie. Iedereen erkent het belang van de UNESCO status, men is er trots op. Dat maakt dat er urgentie is om gezamenlijk tot een passende oplossing te komen voor de drie plansporen. Het momentum is er om de effecten van de ontwikkelingen met bijbehorend afwegingsproces integraal te beoordelen. Om een integrale afweging tussen de ontwikkelingen en de NHW te maken is besloten een Heritage Impact Assessment (HIA) uit te laten voeren om zo gefundeerd te kunnen besluiten over de plannen. De opdracht: "De opdracht aan Land id is het in kaart brengen van de effecten van de ontwikkeling van het bedrijvenpark Het Klooster en de realisatie van het project verbreding Lekkanaal/3e kolk Beatrixsluis op de NHW, gegeven het goedgekeurde bestemmingsplan Het Klooster en met als vertrekpunt het landschapsplan zoals dit door Witteveen+Bos is opgesteld. De uitkomst zal uitwijzen of er al dan niet aanvullende (compenserende/mitigerende) maatregelen noodzakelijk zijn om de nominatie van de NHW als UNESCO werelderfgoedstatus niet in gevaar te brengen." De HIA heeft tot doel uitgangsmateriaal op te leveren voor duidelijke, transparante en praktische besluitvorming. De aanpak voor het opstellen van de HIA is er op gericht dat de kennis en argumenten zorgvuldig worden afgepeld en gemaakte keuzes helder en navolgbaar zijn. De Heritage Impact Assessment is opgesteld in opdracht van de Stuurgroep Lekkanaal, waarin vertegenwoordigd Rijkswaterstaat, Provincie Utrecht en de Gemeente Nieuwegein. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft daarbij opgetreden als gedelegeerd opdrachtgever. De HIA is uitgevoerd door Land id met medewerking van bureau Beek & Kooiman Cultuurhistorie Algemene gegevens In deze paragraaf vindt u de algemene gegevens over het werelderfgoed en de Heritage Impact Assessment. Nieuwe Hollandse Waterlinie kandidaat Werelderfgoedlijst De commissie Herziening Voorlopige Lijst Werelderfgoed heeft onder leiding van Joan Leemhuis Stout in 2010 advies aan het kabinet uitgebracht over de kandidaten voor de Voorlopige Lijst Werelderfgoed. De Nieuwe Hollandse Waterlinie stond reeds op de voorlopige lijst en is met het besluit tot de Herziening in 2011 op de Voorlopige Lijst blijven staan. Nieuwe Hollandse Waterlinie als Rijksmonument In 2009 is de Nieuwe Hollandse Waterlinie als rijksmonument aangewezen door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Dit betekent dat nagenoeg alle bouwwerken in de Waterlinie beschermd worden. Hiermee is de Nieuwe Hollandse Waterlinie met haar 46 forten, vijf vestingsteden en honderden groepsschuilplaatsen, diverse militaire objecten, sluizen en dijken het grootste monument van Nederland. Voor de HIA kijken we naar de NHW als totaal (totale site) en naar het plangebied zelf. Onder het plangebied verstaan we het gebied waarbinnen de drie projecten; het bedrijvenpark Het Klooster, de realisatie van het project verbreding Lekkanaal en de 3e kolk Beatrixsluis plaatsvinden. 9

10 1.3. Aanpak project Gedurende het opstellen van de HIA zijn vijf stappen doorlopen. In het onderstaande schema ziet u de stappen die zijn doorlopen en met wie. De conceptresultaten van stap 3 en eerste bevindingen van stap 4 zijn gepresenteerd en besproken in de Stuurgroep project Lekkanaal/3e kolk Beatrixsluis en Binnenhaven Het Klooster (aangevuld met RCE), Enveloppencommissie, Liniecommissie en het kwaliteitsteam. UNESCO/ICOMOS In de rapportage wordt verwezen naar de twee organisaties UNESCO en ICOMOS. UNESCO is de organisatie en het besluit voor aanwijzing van het werelderfgoed ligt bij Het Werelderfgoedcomité van de UNESCO. De organisatie UNESCO laat zich adviseren door ICOMOS. ICOMOS is de officiële adviseur van UNESCO voor zaken betreffende het Werelderfgoed. Voor het UNESCO Werelderfgoedcomité is het bij de beoordeling van belang om de effecten van ontwikkelingen op werelderfgoederen wereldwijd op een uniforme wijze in beeld te brengen. Vandaar dat ICOMOS een leidraad heeft opgesteld om een Heritage Impact Assessment (HIA) uit te voeren. ICOMOS is gevraagd om de methode en resultaten van deze HIA te toetsen. Figuur 3 Schema planproces Afstemming: Gedurende het opstellen van de HIA heeft regelmatig afstemming met de begeleidingsgroep plaatsgevonden. De begeleidingsgroep bestaat uit ambtelijke vertegenwoordiging van de betrokken partijen (RCE, RWS, PNHW, EC linieland, Gemeente Nieuwegein en Provincie Utrecht). Externe toetsing: Gedurende het proces van het opstellen van de HIA zijn de tussen resultaten met een aantal externe deskundigen besproken. Met Dré van Marrewijk (RCE), de contactpersoon vanuit Nederland voor UNESCO, is de methodiek en de analyse van de kernkwaliteiten en de inschatting van het risico besproken. De conceptresultaten zijn voorgelegd aan Mw. A. Pereira Roders (ICOMOS NL, TUE). Op basis van de toegestuurde samenvattende presentatie is door haar een check gedaan op de bevindingen. In een gesprek heeft zij haar reactie toegelicht en aandachtspunten voor het vervolg meegegeven. Tot slot zal een second opinon plaatsvinden door Dhr. J. Jokilehto (ICOMOS Internationaal) op basis van de samenvatting. 10

11 Gegevensbronnen: Voor het opstellen van de HIA is gebruik gemaakt van gegevensbronnen met betrekking tot de HIA, onderzoeken over het erfgoed de Nieuwe Hollandse Waterlinie en relevante beleidsstukken. De belangrijkste bronnen zijn hieronder vermeld, de rest van de bronnen kunt u vinden in de literatuurlijst. De rapportage is gebaseerd op de opzet van de Guidance on Heritage Impact Assessments for Cultural World Heritage Properties, die in 2013 is vertaald in: De Leidraad voor Heritage Impact Assesments inzake culturele werelderfgoederen. De Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention (WHC, 2008) is gebruikt voor het aanscherpen van in de rapportage toegepaste begrippen. Voor het aanscherpen en toetsen van de methode heeft een vergelijking plaatsgevonden met andere HIA s, die terug te vinden zijn in de literatuurlijst. Voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie is al veel onderzocht. Voor de scope van deze HIA maken we gebruik van bestaande onderzoeken die gedaan zijn voor de waardebeschrijving van het erfgoed van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tevens maken we gebruik van de relevante beleidsstukken die van toepassing zijn op het plangebied. Een totaal overzicht van de gebruikte documenten is opgenomen in de literatuurlijst Leeswijzer In de rapportage leest u wat het risico van de ingrepen is op de (beoogde) UNESCO status en in hoeverre de oplossingsrichtingen voldoende zijn om het risico voor de nominatie significant te verminderen. De rapportage heeft vijf hoofdblokken: BLOK 1: Inleidend deel (aanleiding, algemene gegevens, methodiek, beoordelingskader en 0 situatie) BLOK 2: Kernkwaliteiten (uitwerking van de OUV tot kernkwaliteiten in tekst en beeld) BLOK 3: Beoordeling en evaluatie (waarderen van de effecten op site als geheel en plangebied) BLOK 4: Oplossingsrichtingen (maatregelen om effecten te vermijden, beperken, compenseren) BLOK 5: Conclusie (samenvatting van uitkomsten) 11

12 2. Methodiek 2.1. Kenmerken Heritage Impact Assessment Een HIA lijkt op een Cultuurhistorische Effect Rapportage (CHER) of op de cultuurhistorische effectbeoordeling van een MER. Het onderscheidende van een HIA is dat deze zich volledig richt op de beoordeling van effecten op werelderfgoederen. De HIA is een systematiek die ontwikkeld is door ICOMOS en de Leidraad voor Heritage Impact Assessments vormt het uitgangspunt voor dit onderzoek. Het grote verschil met andere effectbeoordelingen zit in de volgende drie aspecten: De Statement of Outstanding Universal Value (OUV) De cumulatie van de effecten Voor zowel het plangebied als voor het werelderfgoed als geheel 2.2. Nul situatie Voordat een effectbeoordeling kan plaatsvinden is het van belang de nul situatie te benoemen. Voor zowel de situatie op basis waarvan de kernkwaliteiten worden bepaald als de beoogde ingrepen, waarvan de effecten beoordeeld worden. Bij een HIA is de nul situatie waarop de effecten worden beoordeeld, de feitelijke situatie van het werelderfgoed op het moment dat het genomineerd is als UNESCO werelderfgoed. Voor de NHW ligt dit anders, omdat de Nieuwe Hollandse Waterlinie op de voorlopige lijst van UNESCO staat. In dit geval nemen we de feitelijke situatie van de NHW op het moment van het besluit van de herziening van de Voorlopige lijst in 2011 als uitgangssituatie. Om een ingreep effect beoordeling te kunnen uitvoeren is het van belang de status van de ingreep helder met elkaar te definiëren. Kortom welke plannen worden meegenomen in de effectbeoordeling. Hierbij gaan we conform de opdracht uit van de volgende twee plannen: Vastgesteld bestemmingsplan Het Klooster. Hierbij is gekeken naar de planologische mogelijkheden op basis van het bestemmingsplan, de uitgegeven opties en de niet uitgegeven kavels. Bij het zoeken naar oplossingsrichtingen is gekeken naar de planologische ruimte, de locaties die feitelijk zijn opgeleverd, waar opties liggen en waar geen bedrijfslocaties zijn uitgegeven. Besluit voor de verbreding Lekkanaal (uitgangspunt landschapsplan) Het landschapsplan wat is gebruikt bij de beoordeling van de effecten is opgenomen op pagina 28. De beoogde havenontwikkeling aan de noordzijde van het plangebied nemen we niet mee. De reden hiervoor is dat dit onderdeel nog niet planologisch verankerd is. Bij de beoordeling is de projectgrens van het landschapsplan en het bestemmingsplan Het Klooster gebruikt. De Plofsluis als object is meegenomen bij de afwegingen in breder verband Begrippen/definities Bij werelderfgoederen staat een aantal begrippen centraal die in deze paragraaf nader worden toegelicht. Het gaat om de begrippen: Statement of Outstanding Universal Values (OUV) Authenticity (authenticiteit) Integrity (integriteit) De begrippen zijn uitgewerkt in de Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention. De uitleg van de begrippen Authenticiteit en zijn in het kader opgenomen. De vertaling van de begrippen voor deze HIA staan op de volgende pagina. 12

13 Statement of Outstanding Universal Value Bij een werelderfgoed gaat het uitsluitend om het effect van de ontwikkelingen op de Outstanding Universal Value (OUV). Deze OUV staat beschreven in de Statement of Outstanding Universal Value (SOUV). De SOUV wordt gedeponeerd bij UNESCO op moment van inschrijving op Werelderfgoedlijst. In dit document staat op welke punten het werelderfgoed uniek wordt bevonden en wat de criteria zijn waarom de site op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat. De OUV bestaat uit een samenvatting en een set van criteria van de OUV. Vervolgens worden de integriteit en authenticiteit beschreven. De NHW zal een uitbreiding zijn van de bestaande Werelderfgoedsite Stelling van Amsterdam. De OUV van de Nieuwe Hollandse Waterlinie is gebaseerd op de OUV van de Stelling van Amsterdam. De OUV voor de NHW wordt uitgewerkt in het kader van het nominatiedossier. De OUV is abstract omschreven waardoor bij een effectmeting, zoals deze HIA, wordt uitgegaan van de effecten op de kernkwaliteiten (attributes). De kernkwaliteiten zijn de structuren en elementen waarop de effecten worden beoordeeld. Bij de beschrijving van de kernkwaliteiten gaat het om twee niveaus; de kernkwaliteiten van de totale site en de betekenis van deze kernkwaliteiten voor het specifieke plangebied Integrity (integriteit) De integriteit van een werelderfgoed geeft aan of alle kernkwaliteiten nog aanwezig en niet zijn aangetast of worden bedreigd. refereert aan de compleetheid en gaafheid van het werelderfgoed. In deze HIA wordt de integriteit (compleetheid en gaafheid) van het werelderfgoed bepaald door de volgende punten: Bevat het werelderfgoed alle elementen die noodzakelijk zijn voor de expressie van de OUV. Heeft het werelderfgoed een adequate omvang om de complete representatie te garanderen. Hebben op het werelderfgoed geen negatieve effecten van ontwikkelingen en/of verwaarlozing plaatsgevonden. De OUV zijn abstract geformuleerd en daardoor op meerdere manieren uitlegbaar, dit maakt het lastig om de effecten er op te beoordelen. Voor een goede analyse is het noodzakelijk de abstracte OUV te concretiseren tot kernkwaliteiten. Hierdoor wordt voor alle partijen duidelijk op welke kernkwaliteiten de effecten beoordeeld worden. In Blok 2 volgt de analyse van de OUV en een feitelijke beschrijving van de vertaling naar de kernkwaliteiten Authenticity (authenticiteit) Het begrip authenticiteit zoals in bijlage 1 is opgenomen, refereert aan de waarheidsgetrouwe en geloofwaardige verbeelding van de historische en culturele significatie van het werelderfgoed. Authenticiteit wordt in de HIA begrepen als een waarheidsgetrouwe en oorspronkelijke expressie van: Vorm en ontwerp Materiaal en substantie Gebruik en functie Locatie en positie Beleving 13

14 2.4. Beoordelingskader In deze paragraaf volgt een toelichting op het beoordelingskader. In de Leidraad wordt voor de beoordeling als eerste stap de waarde van het erfgoed bepaald. In dit geval is sprake van een site van internationale betekenis (Voorlopige Lijst) en een nationaal beschermd erfgoed. Dit houdt in dat de Nieuwe Hollandse Waterlinie wordt gezien als een erfgoed van zeer hoge waarde. In principe moet al het mogelijke worden gedaan om nadelige gevolgen voor belangrijke plekken te voorkómen of te minimaliseren. Maar uiteindelijk kan het toch noodzakelijk zijn om een afweging te maken tussen het algemene nut van de voorgestelde verandering en de schade voor de plek. Belangrijk is dat het gewicht dat aan de cultuurhistorische waarde wordt toegekend, in verhouding staat tot het belang van de plek en de gevolgen van de verandering op die plek. Werelderfgoederen zijn per definitie van internationale waarde en daarom logischerwijs belangrijker dan nationaal of lokaal erfgoed. Bij de beoordeling van de effecten van de ontwikkelingen op het erfgoed geldt een aantal uitgangspunten. Het belangrijkste uitgangspunt is dat de effecten worden beoordeeld op het behoud/veiligstellen van de OUV. De mate waarin de ontwikkelingen effect hebben op de OUV wordt beoordeeld voor het erfgoed als geheel en voor de locatie zelf. In de leidraad wordt een negen puntenschaal gehanteerd voor beoordeling van de effecten. In het midden van de schaal staat neutraal en dan staan aan beide kanten van de schaal 4 punten waarin positief en negatief zijn meegenomen. Bij de beoordeling gaat het op de cumulatieve effecten van de ontwikkelingen samen. Ook tellen de effecten op de lokale schaal van het betreffende plangebied en de betekenis van de effecten op de totale site beiden mee. Beoordeling van de ingreep totale site Beoordeling van de ingreep locatie Figuur 4 Voorbeeld beoordelingstabel positief effect positief effect 0 (neutraal) 0 (neutraal) negatief effect negatief effect Bij het beoordelen van de effecten op het werelderfgoed wordt gekeken naar de schaalgrootte, de ernst van de effecten op het erfgoed als geheel en de omvang van de effecten op de kernkwaliteiten. Hiervoor wordt gekeken naar de totale impact op een (specifiek) kenmerk (kernkwaliteit). Alle veranderingen ten aanzien van alle kernkwaliteiten worden geïdentificeerd en per kernkwaliteit wordt een beoordeling gegeven. Dit wordt gedaan voor de site als geheel en voor de locatie, voor zowel de effecten op de authenticiteit als de integriteit. 14

15 BLOK 2: KERNKWALITEITEN 15

16 16

17 3. Statement of Outstanding Universal Value Nieuwe Hollandse Waterlinie Zoals in het voorgaande duidelijk is geworden speelt de Statement of Outstanding Universal Value een centrale rol bij de beoordeling van de effecten op het erfgoed. De OUV zijn uitzonderlijke waarden, die betekenis geven aan de status van het werelderfgoed. Voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie geldt dat de OUV is gebaseerd op de Stelling van Amsterdam. In bijlage 2 is de OUV van de beoogde nominatie voor de NHW uitgewerkt. Deze SOUV (2 de draft) vormt het uitgangspunten voor de verdere uitwerking van de OUV. De OUV bestaat uit een samenvatting met criteria en een beschrijving van de integriteit en authenticiteit. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste relevante punten voor de HIA. In de operational guidelines is aangegeven dat er sprake is van OUV, wanneer een site aan een aantal door UNESCO geformuleerde criteria voldoet. In het geval van de NHW zijn criteria ii, iv en v van toepassing. ii: exhibit an important interchange of human values, over a span of time or within a cultural area of the world, on developments in architecture or technology, monumental arts, town planning or landscape design; iv: be an outstanding example of a type of building, architectural or technological ensemble or landscape which illustrates (a) significant stage(s) in human history; v: be an outstanding example of a traditional human settlement, land use, or seause which is representative of a culture (or cultures), or human interaction with the environment especially when it has become vulnerable under the impact of irreversible change; Samenvatting De NHW is een compleet voorbeeld van een militaire verdedigingslinie (lijn) uit de 19de en 20e eeuw. Het defensieve systeem bestaat op hoofdlijn uit een ketting van inundatievelden (overstromingsgebieden) en een serie van forten ter verdediging van niet inundeerbare elementen (accessen). Het geheel is een ingenieus systeem van onderling gerelateerde (water)werken; forten, kazematten, sluizen en houten huizen, strategisch geplaatste inlaatsluizen, stuwsluizen enz. Het gebied rondom de forten is verdeeld in polders met dijken en dit landschap is door de kringenwet vrij gebleven van ontwikkelingen. Criteria (ii): De NHW en de SvA zijn uitzonderlijke voorbeelden van een extensief en geïntegreerd verdedigingssysteem van de moderne periode. Ze zijn behouden en bewaard gebleven sinds de bouw laat 19 de eeuw. Zij maken beiden onderdeel uit van een continue ontwikkeling van verdedigingswerken tot en met de laatste aanpassing net na WO II. Criteria (iv): De forten zijn uitzonderlijke voorbeelden van een extensief en geïntegreerd verdedigingssysteem van de moderne periode, dat intact en goed geconserveerd is gebleven sinds de bouw laat 19 de eeuw. Criteria (v): De NHW is een representatie van de vindingrijkheid en kunde van het Nederlandse watermanagement en de praktische toepassing ervan in de verdediging van het land. en authenticiteit De gecombineerde site van de SvA en NHW is de weerslag van de complete en samenhangende waarden uit de OUV. De lijn van forten vormt een groep van gebouwen, waarvan de homogeniteit en positie in het landschap onveranderd en herkenbaar is gebleven. Ze maken deel uit van de hoofdverdedingingslijn, samen met de dijken, wallen, waterstaatkundige elementen, baterijen en andere militaire gebouwen op de grens tussen het te verdedigen en het te inunderen gebied. De fortificaties zijn bewaard gebleven zoals ze zijn ontworpen en gespecificeerd en het ontwerp en de structuur van de linie in zijn omgeving zijn authentiek. De integriteit van de batterijen aan de Overeindseweg is aangetast door de aanleg van het Amsterdam Rijnkanaal. In het volgende hoofdstuk wordt de bovenstaande OUV uitgewerkt in kernkwaliteiten. 17

18 18

19 4. OUV vertaald naar kernkwaliteiten De OUV van de NHW beschrijft in essentie dat het systeem bestaat uit drie hoofstructuren: Liniedijk (ofwel de hoofdverdedigingslijn) Ketting van inundatievelden Systeem van militaire elementen De OUV gaat uit van een samenhangend systeem, waarbij liniedijk, inundatievelden en militaire elementen samen de militaire verdedigingslinie vormen. De hoofdstructuren zijn in het kader van deze HIA even zwaar gewogen. Voor de drie hoofdstructuren worden de kenmerken van de kernkwaliteiten beschreven en de authenticiteit en integriteit. Dit is gedaan voor zowel de totale NHW als de locatie zelf. Figuur 5 Systeem NHW 19

20 20

21 4.1. Kernkwaliteiten militaire verdedigingslinie / hoofdverdedigingslijn Totale site Kernkwaliteiten De hoofdverdedigingslijn wordt gevormd door een continue liniedijk die van noord naar zuid loopt. De vorm van de liniedijk volgt het landschap en is gelegen op de grenzen van polders en waterlopen. Voorde liniedijk is hoofdzakelijk gebruik gemaakt van reeds in het landschap aanwezige structuren. Dit zorgt er voor dat de dijk van kleur verschiet, soms is het een primaire waterkering en op andere momenten een lage kade. Het profiel is asymmetrisch en heeft een duidelijke voor en achterkant. Dit is ook te zien aan het omliggende landschap, aan de binnenzijde heeft in het verleden verdichting plaatsgevonden, terwijl aan de buitenzijde het landschap nagenoeg open is gebleven als gevolg van de Kringenwet. De liniedijk heeft een civieltechnische vormgeving en is voor grote delen begaanbaar. De liniedijk is een grondlichaam met een groene uitstraling die moest wegvallen in het landschap. De liniedijk van de NHW is in verschillende fasen ontworpen. Het plangebied is uniek voor de late fase van de aanleg van de NHW. Authenticiteit De liniedijk is grotendeels oorspronkelijk. Er hebben geen (significante) veranderingen aan het systeem van de liniedijk plaatsgevonden. De hoofdverdedigingslijn is grotendeels compleet. Vooral rondom Utrecht is de liniedijk echter aangetast door stedelijke en infrastructurele ontwikkelingen. Aan de noordzijde van het Amsterdam Rijnkanaal vanaf de batterijen Overeindseweg en rondom Utrecht is de liniedijk minder compleet Locatie Kernkwaliteiten De aanleg van het Amsterdam Rijnkanaal en Lekkanaal rond 1934 verzwakte de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Om deze verzwakkingen, vooral plaatselijk, op te lossen werden kleine complexen en kazematten gebouwd. De liniedijk in het plangebied is bijzonder omdat het een uniek voorbeeld is van de laatste fase van de bouw van de NHW. Een afbeelding van het oorspronkelijke ontwerp van de liniedijk uit 1934 is opgenomen op pagina 25.In verband met de aanleg van het Lekkanaal is de liniedijk op deze locatie in de laatste fase naar het oosten verplaatst. Met als doel ook het Lekkanaal te kunnen verdedigen. Bij de aanleg zijn de liniedijk en kazemat Schalkwijkse Wetering zodanig gepositioneerd dat al rekening gehouden werd met de aanleg van een derde sluiskom. Helaas alleen niet van de nu noodzakelijke omvang. Authenticiteit De liniedijk is op deze locatie authentiek. De dijk ligt nog op zijn oorspronkelijke locatie, zoals deze in de late fase van het ontwerp is vormgegeven en aangelegd. De dijk is ten noorden van de Schalkwijkse Wetering in het verleden opgehoogd t.b.v. bouwwerkzaamheden. Hierdoor is de oorspronkelijke vormgeving van het dijkprofiel aangetast. Deze aantasting is niet onherstelbaar, er is alleen een laag grond overheen gegaan. De liniedijk als doorgaande lijn is op deze locatie compleet. 21

22 22

23 4.2. Ketting van inundatievelden Totale site Kernkwaliteiten De inundatievelden waren bedoeld om een vijand tegen te houden in zijn opmars. De waterdiepte van ondergelopen inundatievelden mag niet minder dan een halve meter bedragen maar ook niet meer dan één meter om zo het onmogelijk te maken het veld te doorwaden of te bevaren. De inundatievelden maakten slim gebruik van de bestaande structuren en de landschappelijke patronen. De inundatievelden vormen een totaalstructuur van poldereenheden in een relatief onbegroeid landschap. Dankzij de Kringenwet is het landschap aan de oostzijde relatief open en zijn de polders in het verleden nauwelijks bebouwd. Authenticiteit Het systeem van inundatievelden is nog steeds aanwezig en heeft nog het oorspronkelijke karakter van poldereenheden. De inundatievelden van de NHW zijn grotendeels compleet en gaaf. Bij Utrecht zijn de velden door verstedelijking aangetast. Op een aantal locaties worden de inundatievelden door infrastructuur doorkruist Locatie Kernkwaliteiten Voor de aanleg van het Lekkanaal en het Amsterdam Rijnkanaal werd het inundatieveld begrensd door een inundatiedijk, die tussen de Forten Vreeswijk en Jutphaas liep. Door de aanleg van de kanalen schoof het inundatieveld in oostelijke richting op. Op de locatie zelf is het inundatieveld nog zichtbaar, maar door de aanleg van de A27 visueel verkleind vanaf het zicht van de hoofdverdedigingslijn. Ondertussen zijn er een aantal bedrijfsgebouwen van bedrijventerrein Het Klooster opgeleverd. Ondanks de doorsnijding en de opgeleverde gebouwen is de open ruimte van een dergelijk formaat dat er nog sprake is van de beleving van een poldereenheid waardoor de werking van het systeem nog te begrijpen en te beleven is. Authenticiteit Het inundatieveld is doorsneden door de A27. De overgebleven ruimte heeft nog (net) voldoende maat om als poldereenheid te beleven. Het inundatieveld is op deze locatie niet meer compleet en gaaf. De ruimte tussen de A27 en het Lekkanaal is van een dergelijke maatvoering dat er nog sprake is van een beleving van openheid/ poldereenheid 23

24 24

25 4.3. Systeem van militaire elementen Totale site Kernkwaliteiten De militaire elementen liggen op strategische plekken langs en nabij de liniedijk. Het is een vernuftig systeem van waterwerken en militaire verdedigingswerken die nog steeds intact is. De positionering is zoals aangelegd en de vormgeving van de elementen is onveranderd. De onderlinge samenhang en functionaliteit is zichtbaar en herkenbaar. Voor de NHW zijn de elementen uit de late aanlegfase zeldzaam. Authenticiteit Het systeem van militaire elementen is nagenoeg authentiek. In het verleden is een beperkt aantal elementen aangetast, waaronder de batterijen aan de Overeindseweg. Daarnaast heeft op een aantal plekken aanpassingen aan elementen plaatsgevonden ten behoeve van nieuwe functies in de forten Locatie Kernkwaliteiten De elementen in het plangebied zijn bijzonder door de aanleg in de late fase. Dit plangebied kent een aantal bijzondere elementen uit de late aanlegfase. In het kader op de volgende pagina, zijn de elementen gedetailleerd beschreven. Authenticiteit Het systeem van de militaire elementen is op deze locatie authentiek. De militaire elementen zijn grotendeels compleet en gaaf. Sommige elementen zijn niet helemaal in tact, zo mist de koepel van de kazemat Houtense Wetering. Aandachtspunt is het cumulatieve effect van de verdwenen elementen aan de noordzijde. De militaire elementen zijn nagenoeg compleet en gaaf. Een klein percentage is in het verleden aangepast of aangetast en zijn daardoor minder gaaf. Figuur Ontwerp liniedijk uit

26 Kazemat Vreeswijk Oost De kazemat is één van 34 V.I.S. kazematten in de NHW waarvan er nog 24 resteren. Deze kazemat is speciaal door de verbondenheid met de kazemat Vreeswijk West. De kazemat verkeert in goede staat waarbij de oorspronkelijke vorm goed behouden is. De duidelijk herkenbare tactische ligging op het oorspronkelijk en zeer zichtbare grondlichaam plus het dikke betonwerk maken het verdedigingswerk functioneel zeer herkenbaar. De ligging van de kazemat in het huidige landschap zorgt ook voor een goed herkenbaar open voorterrein. De functionele en fysieke samenhang met de kazemat Vreeswijk West is een zeldzaam voorbeeld van een gevechtsopstelling uit de laatste fase van de permanente versterkingskunst in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Dubbele mitrailleurkazemat Schalkwijksche Wetering De kazemat Schalkwijksche Wetering is het enige exemplaar in zijn soort in Nederland. Het gaat om een dubbele mitrailleurkazemat die een zeer zeldzame variant op een standaard V.I.S. ontwerp vormt. Het oorspronkelijke grondlichaam is bedekt. Desondanks is de gaafheid van de kazemat hoog. Door de kazemat uit te graven en het grondlichaam te herstellen kan de oorspronkelijkheid hersteld worden, waardoor de functionele en fysieke samenhang met de oostelijke Lekkanaaldijk als inundatiekering en hoofdweerstandsstrook weer ervaarbaar is. De zeldzaamheid van dit object blijkt ook uit de monumentbeschrijving en de publicatie Versteende Ridders. Gietstalen koepelkazemat Houtensche Wetering, met afwachtingsruimte Dit is een speciaal type kazemat dat is ontwikkeld voor de inbouw in dijken. Er zijn maar drie exemplaren van gebouwd. Hiervan zijn er nog twee over. Het andere overgebleven exemplaar ligt langs het inundatiekanaal bij de Overeindseweg. De koepelkazematten zijn gebouwd als compensatiemaatregel voor de aanleg van het Amsterdam Rijnkanaal. Door de ligging van de kazemat in het profiel van het dijklichaam is deze nauwelijks herkenbaar als verdedigingswerk. Ophoging van de dijk in 2000 heeft ervoor gezorgd dat het element onder het maaiveld is komen te liggen. Het element is niet compleet vanwege het ontbreken van de gietstalen koepel. De kazemat is door verwijdering van de koepel, middels gebruik van springstof, zwaar beschadigd geraakt. Tevens is het frontale schootsveld niet meer oorspronkelijk door bebouwing en beplanting in de nabijheid. Schutsluis met damsluis De schutsluis met damsluis is gaaf bewaard gebleven en wordt gekenmerkt door zeldzaam voorkomende enkelvoudige houten draaideuren. In hoofdvorm is de sluis goed geconserveerd. De bouw van de sluis is verbonden met de aanleg van het Lekkanaal en kent een hoge zichtbaarheidwaarde. De hoofdvorm en verschillende onderdelen zijn goed herkenbaar. De schutsluis met damsluis had een belangrijke militaire functie, zij diende te voorkomen, dat het water uit de inundatievelden ten oosten van de Lekkanaaldijk via de Schalkwijkse Wetering naar het Lekkanaal zou wegvloeien, zodat het terrein voor een aanvaller toegankelijk zou worden. De schutsluis heeft een samenhang met de kazemat Schalkwijksche Wetering, omdat deze de sluis tegen grondaanvallen (infanterie) verdedigde. De sluis is niet zeer herkenbaar als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Duiker De duiker is een zeldzaam object van een aan de militair strategische bouwkunde gerelateerde uiting van historische waterbouwkunde en is tegelijkertijd tamelijk gaaf bewaard gebleven. Een schotbalkenloods voor de opslag van de schotbalken voor de schutsluis en duiker. De schotbalkenloods is afgebrand en daarom omstreeks 2005 opgeruimd. De schotbalkenloods aan de overzijde van het Lekkanaal is nog wel aanwezig. Groepsschuilplaatsen De permanente verdedigingswerken zouden worden aangevuld door enkele groepsschuilplaatsen. Deze konden niet meer tijdig worden gerealiseerd voor de mobilisatieperiode in De uit heipalen bestaande funderingen zijn duidelijk aanwezig als twee losse elementen aan de oostelijke Lekkanaaldijk. Deze elementen zijn een uitdrukking van de laatste, nooit afgeronde, fase van de NHW bij het Lekkanaal. Uitlaatwerk Eind 2012 is door een veldbezoek vastgesteld dat in de Liniedijk langs het Lekkanaal nog een groot object ligt. Het object is een uitwateringswerk en maakte de verbinding tussen het kanaal richting Jutphaas en het Lekkanaal. Dit uitwateringswerk is in 1983 deels verwijderd aan de westzijde i.v.m. het aanbrengen van de damwanden in het Lekkaal. Het overgrote deel van het uitwateringswerk is blijven staan en dichtgemaakt. Het object ligt onder de liniedijk en is vrijwel niet zichtbaar en herkenbaar. 26

27 BLOK 3: BEOORDELING EN RISICOINSCHATTING 27

28 Figuur 6: Landschapsplan ) 28

29 5. Beoordeling 5.1. Toelichting op de ingreep In het gebied spelen twee ontwikkelingen die van invloed kunnen zijn op de kernkwaliteiten van de NHW. In paragraaf 2.2 is de nul situatie benoemd en aangegeven welke plannen onderdeel uit maken van deze HIA. Het gaat om de ontwikkelingen van Het Klooster en de aanleg van de derde sluiskolk BXS en de verbreding van het Lekkanaal. Deze ontwikkelingen zijn samen gebracht in het landschapsplan van 16 mei 2013 behorende bij het Ontwerp Tracébesluit derde kolk Prinses Beatrixsluizen. Dit landschapsplan is het uitgangspunt voor de effectbeoordeling. Op de pagina hiernaast is de overzichtskaart van het landschapsplan te zien. In dit rapport wordt de koppeling gemaakt tussen de kernkwaliteiten en de effecten die de beoogde ontwikkelingen hier op hebben. De ingrepen hebben invloed op alle drie de kernkwaliteiten: Liniedijk: Door de verbreding van het Lekkanaal en de aanleg van de derde sluiskolk is het noodzakelijk een deel van de liniedijk te verwijderen. In de plannen wordt een nieuwe dijk teruggeplaatst ten oosten van de huidige liniedijk. De bedoeling is de dijk aan te leggen volgens het oorspronkelijke profiel van de liniedijk. : De beoogde aanleg van het bedrijventerrein Het Klooster is voorzien in het inundatieveld. In het landschapsplan is een plas dras zone langs de liniedijk opgenomen en een aantal doorzichten. : Door de verbreding van het Lekkanaal en de aanleg van de derde sluiskolk is het noodzakelijk een aantal militaire elementen weg te halen. In het landschapsplan worden de elementen teruggeplaatst volgens het concept Objets Trouvés. 29

30 30

31 5.2. Zie afbeelding links op pagina 30 voor de locatie en de afbeelding rechts voor de totale site Locatie Authenticiteit Op de locatie is de hoofdverdedigingslijn niet meer authentiek. De liniedijk verdwijnt feitelijk en er wordt een nieuwe waterkering aangelegd die hetzelfde wordt vormgegeven als de oorspronkelijke liniedijk De vorm en het ontwerp zijn niet meer oorspronkelijk. Wel wordt in het nieuwe ontwerp verwezen naar het oorspronkelijke profiel van de dijk. Materiaal en substantie zijn niet meer oorspronkelijk, doordat een nieuwe waterkering wordt aangelegd. De locatie en positie is aangepast ten opzichte van de oorspronkelijke ligging. De beleving van de dijk wordt anders door dat de context van de liniedijk veranderd als gevolg van de aanleg van het bedrijventerrein en de verbreding van het kanaal voor de ligplaatsen. Op de locatie doet deze ingreep zeer grote afbreuk aan de authenticiteit van de hoofdverdedigingslijn. Op de locatie blijft het systeem inzichtelijk door het terugbrengen van een waterkering met het profiel van een liniedijk. De liniedijk blijft als totale lijn van noord naar zuid compleet en inzichtelijk. Alleen de ontwikkelingen maken dat de dijk niet meer gaaf is. De ingreep heeft een neutraal effect op de integriteit van de hoofdverdedigingslijn Totale site Authenticiteit De ligging van een deel van de liniedijk is niet meer authentiek. Dit weegt zwaar vanwege de laatste fase van de aanleg van de NHW. Hier komt bij dat de linie aan de noordzijde tussen het plangebied en de stad Utrecht in het verleden al is aangetast. De vorm en het ontwerp zijn met het nieuwe ontwerp gelijk gebleven. De locatie, positie en het materiaal is nieuw en er is ook sprake van een nieuw gebruik en functie van de dijk. Het is niet meer de dijk die oorspronkelijk is aangelegd als hoofdverdedigingslijn. Omdat de vormgeving niet fundamenteel wordt aangepast, blijft de beleving van de dijk als onderdeel van de NHW gelijk. Op het totaal van de linie doet deze ingreep geringe afbreuk aan de authenticiteit De dijk blijft als compleet element zichtbaar en inzichtelijk. De dijk is door de verplaatsing niet meer gaaf. De linie blijft compleet, alleen de locatie is aangepast. Het effect is neutraal. Beoordeling van de ingreep locatie Authenticiteit positief effect 0 (neutraal) negatief effect Beoordeling van de ingreep totale site Authenticiteit positief effect negatief effect 31

32 32

33 5.3. Ketting van inundatievelden Zie afbeelding links op pagina 32 voor de locatie en de afbeelding rechts voor de totale site Locatie Authenticiteit Op de locatie is het systeem van inundatievelden niet meer authentiek. Door de bebouwing van het inundatieveld in de vorm bedrijventerrein is het gebruik en de functie niet meer oorspronkelijk. Ook is de vorm en de beleving niet meer origineel. Op de locatie gaat het inundatieveld voor het grootste deel verloren. Alleen de zuidzijde en de noordzijde blijft een deel vrij van bebouwing. Op de locatie doet deze ingreep zeer grote afbreuk aan de authenticiteit. In het plangebied is door het invullen van de planologische ruimte die in het bestemmingsplan Het Klooster wordt geboden, het inundatieveld niet meer compleet en gaaf. Het systeem is niet meer inzichtelijk. De aantasting van de kernkwaliteit is zeer groot Totale site Het systeem van inundatievelden wordt minder compleet en gaaf. Door de in het verleden verdwenen inundatievelden ten noorden van het plangebied, wordt de zogenaamde knip in het midden van de NHW nog groter. Het verdwijnen van dit inundatieveld weegt om die reden zwaar. Het cumulatieve effect maakt dat de afbreuk voor het totaal van de linie groot is. Beoordeling van de ingreep locatie Authenticiteit Beoordeling van de ingreep totale site Authenticiteit positief effect positief effect 0 (neutraal) negatief effect negatief effect Authenticiteit Op de totale site gaat met deze ingreep een deel van de inundatievelden verloren. Er komt een knip in het systeem van inundatievelden. Juist ten noorden van deze locatie zijn in het verleden al delen van de inundatievelden volgebouwd. Er is dus sprake van een cumulatieve effect, waardoor het verdwijnen van dit inundatieveld op de totale site zwaar weegt. Op het totaal van de linie doet deze ingreep grote afbreuk aan de authenticiteit. 33

34 34

35 5.4. Systeem van militaire elementen Zie afbeelding links op pagina 34 voor de locatie en de afbeelding rechts voor de totale site Locatie Authenticiteit Door de ingreep wordt een aantal militaire elementen verplaatst. Omdat het gaat om een aantal zeldzame elementen weegt dit onderdeel zwaar. Daar komt bij dat de elementen volgens het concept Objets Trouvés worden terug geplaatst. De positionering van de elementen ten opzichte van de omgeving is aangetast. Het verhaal over de werking van de NHW is daarmee minder inzichtelijk. Het concept maakt wel duidelijk dat de elementen verplaatst zijn ten opzichte van de oorspronkelijke ligging. De liniedijk wordt wel historiserend verplaatst, in tegenstelling tot de militaire elementen. Dit zorgt voor een inconsistentie in de afleesbaarheid van het systeem. Op het totaal is dit een zeer grote aantasting. De elementen van de linie blijven compleet. In feite gaan er geen elementen verloren, maar worden ze verplaatst naar een nieuwe locatie. Er wordt ervan uitgegaan dat de kwaliteit van de Kazemat Houtense Wetering te slecht is om in zijn geheel te verplaatsen. De funderingspalen van de verschillende elementen moeten bij verplaatsing worden doorgezaagd en de hulpconstructie voor verplaatsing van de blijft gehandhaafd na verplaatsing het sluisje Schalkwijkse Wetering. De objecten zijn dan ook minder gaaf. Mochten de objecten als geheel verplaatsbaar blijken, heeft dat een zo beperkte invloed op de score dat die niet veranderd. De aantasting van de integriteit op de locatie is groot Totale site Authenticiteit Ook voor de totale site geldt dat een aantal elementen niet meer authentiek zijn. Omdat het hier gaat om zeldzame elementen van de late fase van de bouw weegt dit criterium zwaar. De ligging van een aantal bijzondere elementen is niet meer authentiek en de positionering en het ontwerp is aangetast. Op het totaal is dit een grote aantasting. De elementen van de linie blijven compleet, maar kunnen door verplaatsing niet meer gaaf zijn. De aantasting van de integriteit op het totaal is matig/groot. Beoordeling van de ingreep locatie Authenticiteit Beoordeling van de ingreep totale site Authenticiteit positief effect positief effect 0 (neutraal) negatief effect negatief effect 35

36 5.5. Risico inschatting De beoordeling van de voorgaande paragrafen zijn samengevat in de twee tabellen hier naast. Het is duidelijk dat de beoogde ontwikkelingen op de locatie veel negatieve effecten op de OUV hebben. Er is voor het overgrote deel sprake van een zeer groot negatief effect. Ook op het niveau van de totale site hebben de ingrepen een negatief effect op de OUV. Omdat het gaat om de late fase van de bouw van de NHW met daarbij behorend een aantal zeldzame elementen, is er op drie punten sprake van een groot negatief effect. Op basis van voorgaande analyse beoordelen wij dat er sprake is van een significant risico voor de nominatie van de NHW op de UNESCO Werelderfgoedlijst. De effecten van de ontwikkeling van het bedrijvenpark Het Klooster en de realisatie van het project verbreding Lekkanaal/3e kolk Beatrixsluis op de NHW, wijzen uit dat er aanvullende (compenserende/mitigerende) maatregelen noodzakelijk zijn om de nominatie van de NHW als UNESCO werelderfgoedstatus niet in gevaar te brengen De voorgaande analyse en de inschatting van het risico is ter toetsing besproken met ICOMOS NL. De belangrijkste conclusies uit dit gesprek zijn opgenomen in bijlage 3. In het volgende blok wordt gezocht naar oplossingsrichtingen die het effect op de OUV van de NHW kunnen minimaliseren. Beoordeling van de ingreep locatie Authenticiteit Totaal Beoordeling van de ingreep totale site positief effect positief effect 0 (neutraal) 0 (neutraal) negatief effect negatief effect Authenticiteit Totaal

37 BLOK 4: OPLOSSINGSRICHTINGEN 37

38 6. Oplossingsrichtingen 6.1. Maatregelen In het voorgaande hoofdstuk is duidelijk geworden dat de negatieve effecten als gevolg van de ontwikkelingen een significant risico vormen voor de nominatie van de NHW. In dit hoofdstuk wordt onderzocht op welke wijze de negatieve effecten geminimaliseerd kunnen worden. In de leidraad staat dat al het mogelijke moet worden gedaan om nadelige gevolgen voor de OUV en kernkwaliteiten te vermijden, te elimineren of te minimaliseren. In dit hoofdstuk wordt bekeken of de negatieve effecten kunnen worden vermeden, beperkt, opgevangen of gecompenseerd aan de hand van oplossingsrichtingen. UNESCO hanteert een gradatie in de aard van de maatregelen: Voorkom negatieve effecten gedurende planning en ontwerp Minimaliseer de impact door planning, ontwerp, condities of overeenkomsten Verzacht de effecten op de site Repareer of herstel het toekomstige effect Compenseer de schade in natura Compenseer de schade door andere grote baten/voordelen Het voorkomen van negatieve effecten of het minimaliseren van de impact draagt het meeste bij aan het verminderen van negatieve effecten. Compenseren is een maatregel die het minste bijdraagt, omdat de negatieve effecten op de betreffende locatie zelf niet worden verminderd. In dit rapport is gekeken naar volgende maatregelen: 1. Aanpassingen in planvorming (minimaliseren impact) 2. Verzachtende maatregelen 3. Compenserende maatregelen 4. Planologisch veiligstellen De aanpassing in planvorming is als het ware de grote knop waaraan we kunnen draaien. Door de beoogde plannen aan te passen is het mogelijk de negatieve effecten te verkleinen. Hiervoor zijn in de volgende paragraaf varianten geschetst. Per variant is een omschrijving en een beoordeling van de effecten gegeven (zo wordt het effect van elke variant inzichtelijk). Voor de overzichtelijkheid zijn in paragraaf 6.2 t/m 6.4 de effecten alleen weergegeven op de locatie. Waar mogelijk zijn (met de input van de begeleidingsgroep) per variant de aandachtspunten voor de planvorming aangegeven (technisch). Maatregel 2 t/m 4 zijn de kleine knoppen en het effect hiervan is minder dan bij de grote knop. Ook van deze kleine knoppen is een korte omschrijving gegeven en beoordeeld wat het effect is van de aanpassing op de OUV. Tot slot zijn de combinaties van varianten geschetst en is aangegeven welke combinaties het negatieve effect het meest doen afnemen Aanpassingen in planvorming Zoals in de voorgaande paragraaf is aangegeven hebben aanpassingen in planvorming het meeste effect op het verminderen van de negatieve effecten. Als eerste stap naar het zoeken van oplossingsrichtingen is dan ook gekeken naar aanpassingen in planvorming, met als doel de negatieve effecten op de OUV van de NHW te verminderen. In hoofdlijn zijn er 2 varianten benoemd: Liniedijk deels laten liggen (inclusief de bijbehorende militaire elementen) Bedrijventerrein Het Klooster deels niet opleveren In de begeleidingsgroep op 23 mei 2013 zijn deze oplossingsrichtingen besproken. Er is gekeken naar de haalbaarheid en naar varianten van deze oplossingsrichtingen. 38