Euthanasie en andere medische beslissingen aan het levenseinde (MBL) vóór en na euthanasiewet in België. Betrokkenheid van verpleegkundigen

Transcriptie

1 Euthanasie en andere medische beslissingen aan het levenseinde (MBL) vóór en na euthanasiewet in België Betrokkenheid van verpleegkundigen Prof Dr. Johan Bilsen 1,2 1 Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidszorg, Vrije Universiteit Brussel 2 Onderzoeksgroep Zorg rond het Levenseinde, Vrije Universiteit Brussel- Universiteit Gent

2 Specifieke positie VPLK. Circa verpleegkundigen (vgl artsen) Zorg-oriëntatie; experts op vlak van zorg. Zien de patiënt dagelijks, op verschillende tijdstippen en in verschillende situaties Meer vertrouwelijk en minder formeel patiëntencontact dan arts Directe getuigen van interacties tussen patiënt en diens naasten Sleutelfunctie in de continuïteit van zorg; verbindingspersoon patiënt - andere betrokkenen zorgverleners Pleitbezorger van de patiënt Totaalbeeld van de patiënt (lich, psych., sociaal, spiritueel) Unieke informatie echte wens, twijfels van patiënt en familie, relatie met naasten Besluitvormingsproces MBL

3 Specifieke positie VPLK. Uitvoeren van dagelijkse zorg / ondersteuning gerelateerd aan beslissing van de arts Van oudsher # handelingen door de behandelende arts aan verpleegkundigen gedelegeerd (bv. toedienen medicatie, IVinfuus, het al dan niet opstarten van een sondevoeding,..) Rechtstreeks betrokken in het assisteren van de arts bij een handeling rond het levenseinde, zoals bijvoorbeeld bij het (niet) reanimeren van een patiënt of het (niet) stopzetten van een beademing Actief participeren levenseindezorg en MBLs

4 Specifieke positie VPLK. KB nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van GZH-beroepen: behoort tot taak van verplk: het verlenen van stervensbegeleiding en begeleiding bij de verwerking van het rouwproces medisch-technische prestaties (eventueel mits voorschrift van een arts), ook aan het levenseinde bepaalde door een arts toevertrouwde handelingen Wet van 14 juni 2002 betreffende palliatieve zorg de handelingen van palliatieve zorg behoren tot de essentiële taakomschrijving van verpleegkundigen

5 Specifieke positie VPLK. -Wet van 28 mei 2002 betreffende euthanasie Art. 2.4: Indien er een verplegend team is dat in regelmatig contact staat met de patiënt, het verzoek van de patiënt bespreken met het team of leden van dat team -Deontologische code: Art 1..Verplk. verzacht het lijden, steunt de stervende en diens familieleden en begeleidt deze laatsten bij het rouwproces.

6 Onderzoeksvragen 1. In welke mate worden VPLK betrokken in het besluitvormingsproces MBLs? 2. In welke mate worden VPLK betrokken in het uitvoeren van MBLs? 3. Toestand vóór en na euthanasiewet? 4. Wat denken de VPLK er zelf over?

7 Kantitatieve Studies 1. Artsenstudies (1998, 2001, 2007) Sterfgevallen Vragenlijsten attesterende arts o.a. betrokkenheid verplk. 1998: 3999 (respons 48,2%) 2007: 6202 (respons 58,4%) 2. Verpleegkundigen studie ( ) 6000 verplk. (respons 55%) Vragenlijst over alg. attitude MBLs Subgroep 1151 verplk: vragenlijst concrete betrokkenheid

8 Betrokkenheid Verpleegkundigen in het overleg bij medische beslissingen aan het levenseinde

9 Ziekenhuis: Artsen: overlegd met vplk?

10 WZC: Artsen: overlegd met vplk?

11 Thuis: Artsen: overlegd met vplk?

12 Verplk.: Aard van overleg

13 Arts: overlegd met Vplk Samenhangende factoren 2007 ZH WZC TH Pat: man vs. vrouw hoger opleiding vs. lager verzoek vs. geen verzoek MBL Vpk: 40j vs. > 40j niet aan bed vs. aan bed opleiding pall. zorg vs. niet recente ervaring MBLs vs. niet Arts: expliciete levensverkortende intentie vs. niet

14 Verplk. : attitude rol in besluitvorming 1: Door hun centrale rol in de zorg voor patiënten zouden verplk moeten betrokken worden in heel het besluitvormingsproces 2: Patiënten spreken eerder tegen verplk dan tegen artsen over MBLs 3: Verplk zitten in een betere positie dan artsen om de levenseinde wensen van patiënten in te schatten

15 Verplk.: attitude ivm arts-vpk overleg 1: Wanneer bij een patiënt wordt beslist niet verder te behandelen,moet dat vooraf met de betrokken verplk(n) besproken worden. 2: Wanneer bij een patiënt levensbeëindigende middelen zullen toegediend worden, moet dat vooraf met de betrokken verplk(n) besproken worden. 3: De arts moet vooraf het verzoek van een patiënt om euthanasie bespreken met verplkn die regelmatig contact hebben met de patiënt oneens neutraal eens 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

16 Verplk.: attitude ivm positie arts-vpk 1: Vpk bevinden zich hiërarchisch in een ondergeschikte positie die het hen heel moeilijk maakt hun meningen over voorgenomen beslissingen aan het levenseinde mee te delen aan de betrokken arts 2: Artsen zijn meestal bereid te luisteren naar de mening van verpleegkundigen over terminale patiënten

17 Betrokkenheid Verpleegkundigen bij het toedienen van middelen bij Euth en LZV

18 Artsenstudie Wie heeft de letale middelen toegediend? -Euthanasie (EUTH) -Levensbeëindiging zonder verzoek (LZV) Wie diende de middelen toe? (meerder antwoorden mogelijk) Uzelf Collega arts Verpleegkundige Andere:. (vul in)

19 Artsen: Verplk. betrokken bij toedienen letale middelen Euthanasie Samen met de arts

20 Artsen: Verplk. betrokken bij toedienen letale middelen Levensbeëindiging zonder verzoek Samen met de arts

21 Vplk..: Attitudes t.a.v. toedienen 1: Ik vind dat het toedienen van middelen bij euthanasie een taak is die een verpleegkundige zou mogen uitvoeren 2: De meeste verpleegkundigen zijn op de hoogte welke handelingen zij al dan niet mogen uitvoeren bij euthanasie

22 Vplk..: Attitudes t.a.v. toedienen 1: Ikzelf zou in geen enkel geval bereid zijn middelen toe te dienen met het uitdrukkelijke doel het levenseinde van de patiënt te bespoedigen 2: Ikzelf zou in geen enkel geval bereid zijn middelen toe te dienen om pat. tot aan overlijden buiten bewustzijn te brengen

23 Algemene attitudes van verplk. mbt MBLs Verpleegkundigen studie

24 Alg. attitudes verplk t.a.v. MBLs 1: Een persoon zou het recht moeten hebben om zelf te beslissen over het al dan niet bespoedigen van zijn/haar leven 2: Artsen zouden moeten ingaan op het verzoek van de patiënt om een levensverlengende behandeling te stoppen of niet meer op te starten 3: Indien nodig moet een terminaal zieke pijnstillers krijgen, ook als dit zijn levenseinde zou bespoedigen 4: Artsen zouden de patiënt altijd in leven moeten houden, ook als deze vraagt om te sterven

25 Attitudes vplk t.a.v. gebruik letale middelen 1: Euthanasie is acceptabel voor patiënten met een terminale ziekte en extreme oncontroleerbare pijn 2: Indien een terminale patiënt ondraaglijk lijdt en niet meer wilsbekwaam is, is het toegelaten dat een arts letale middelen toedient 3: Continue diepe sedatie is een beter alternatief dan euthanasie 4: Euthanasie toelaten zal geleidelijk leiden tot een toename van LZV 5: Goede PZ zal bijna alle verzoeken Euth voorkomen 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% oneens neutraal eens

26 Conclusies: verplk - besluitvorming Alg. matig overleg met verplk (1/3 thuis, 1/2 ziekh ; 2/3 bejaarh) Lichte stijging overleg verplk tussen 1998 en 2007 Euthanasie: toegenomen overleg met verplk na euthwet Aard van overleg: vnl. uitwisseling info, overleg over besluitvorming zelf (pers. mening, samen beslissen) komt veel minder voor Artsen betrekken verplk meer in besluitvorming MBLs indien: - pat: hoger opgeleid; man; - verplk: jonger, niet bedside, pz bijscholing, recente ervaring Verplk wensen in hoge mate betrokken te worden in besluitvorming Helft Verplk vindt dat arts bereid is te luisteren naar verplk; 4/10 vindt dat vplk zich in hiërarchisch ondergeschikte rol bevindt

27 Conclusies: verplk toediening letale middelen Verplk. vrij vaak betrokken bij toedienen van letale middelen *Euthanasie 2007: 0-4/10; LZV 2007: 4-6/10 *Soms enkel Vplk: Euth 2007: 0-3/10 LZV 2007: 1-4/10 *Gedaald na de euthanasiewet Vaker bij: Pat: hoge leeftijd; Verplk: recente MBL ervaring, man verplk ZH Weinig verplk vinden dat verplk goed op de hoogte zijn van wat mag bij EUTH (3/10) Weinig verplk vinden dat toedienen van de euthanatica een taak van de verplk is (2/10) De helft (4-6/10) is wel bereid om in bep omstandigheden middelen bij Euth/LZV of bij CDS toe te dienen

28 Conclusies Verplk alg. attitude tegenover MBLs Vplk. staan vrij positief tegenover het nemen van ingrijpende beslissingen aan het levenseinde (vnl NB, IPS, euth) Vplk. hechten hierbij veel belang aan autonomie patiënt, maar hebben begrip voor LZV bij ernstig lijden en wilsonbekwaamheid Vplk. vinden niet dat CDS een alternatief is voor euthanasie Vplk. vinden niet dat toelaten Euthanasie tot misbruiken zal leiden Helft Vplk. legt wel link tussen niet goede PZ en Euthanasie Vplk. willen uitdrukkelijk deelnemen aan besluitvormingsproces, en beklemtonen dat zij vanuit hun specifieke taak/positie een belangrijk bijdrage hieraan kunnen leveren

29 Discussie Matige betrokkenheid van verplk in overleg + vnl. info Euth wet positieve invloed op overleg verpl bij euth Vplk wensen veel meer betrokken te worden Specifieke positie van vplk in werksituatie? Assertiviteit vplk? Hoe verbeteren? Grote betrokkenheid in het toedienen van levensbeëindigende middelen Euth wet wel positieve invloed op enkel toedienen arts Ondanks opinie dat het geen taak is voor verplk In opdracht, specifieke positie in werksituatie? Ethisch, deontologisch en juridisch problematisch Emotioneel belastend Hoe verbeteren?

30 Referenties: artsenstudies 1998 Vlaanderen Deliens L, Mortier F, Bilsen J, Cosyns M, Vander Stichele R, Vanoverloop J, Ingels I. End-of-life decisions in medical practice in Flanders, Belgium: a nationwide survey. The Lancet 2000; 356: Vlaanderen (+ IT, DE, SE, Nl, CH) van der Heide A, Deliens L, Faisst K, Nilstun T, Norup M, Paci E, van der Wal G, van der Maas P on behalf of the EURELD Consortium (Belgium: J Bilsen, F Mortier, and J Vangeluwe). End-of-life decision-making in six European Countries: descriptive study. The Lancet 2003;362 (9381): Vlaanderen Bilsen J, Vander Stichele B, Broeckaert B, Mortier F, Deliens L. Changes in medical end-of-life practices during the legalization process of euthanasia in Belgium. Social Science and Medicine; 2007 Aug;65(4): Vlaanderen Bilsen J, Cohen J, Chambaere K, Pousset G, Onwuteaka-Philipsen B, Mortier F, Deliens L. Medical end-of-life practices under the euthanasia law in Belgium. New Engl J Med 2009 Sep; 361(11):

31 Referenties artsenstudies: betrokkenheid verplk 1998 Vlaanderen Bilsen J, Vander Stichele R, Mortier F, and Deliens L. Involvement of nurses in physician-assisted dying. Journal of Advanced Nursing 2004;47(6): Vlaanderen (+ IT, DE, SE, Nl, CH) Inghelbrecht E, Bilsen J, Mortier F, and Deliens L. Factors related to the involvement of nurses in medical end-of-life decisions in Belgium: a death certificate study. Int J Nurs Stud 2008;45(7):

32 Referenties: verplk studies 2007 Vlaanderen Inghelbrecht E, Bilsen J, Mortier F, Deliens L. Nurses' attitudes towards end-of-life decisions in medical practice: a nationwide study in Flanders, Belgium. Palliat Med Oct;23(7): Vlaanderen Inghelbrecht E, Bilsen J, Mortier F, Deliens L. Attitudes of nurses towards euthanasia and towards their role in euthanasia: a nationwide study in Flanders, Belgium. Int J Nurs Stud Sep;46(9): Inghelbrecht E, Bilsen J, Mortier F, Deliens L. The role of nurses in physician-assisted deaths in Belgium. CMAJ Jun 15;182(9):

33 Euthanasie en andere medische beslissingen aan het levenseinde voor en na de euthanasiewet in België Betrokkenheid van verpleegkundigen Contact: Tel of