COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE"

Transcriptie

1 COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE RAPPORT OVER HET ONDERZOEK AAN MENSELIJKE EMBRYONALE STAMCELLEN* SAMENVATTING * OFFICIEUZE VERTALING VAN DE SAMENVATTING VAN SEC(2003) 441

2 SAMENVATTING Achtergrond: Onderzoek aan stamcellen is een veelbelovend deelgebied van de biotechnologie dat vooruitzichten biedt op de ontwikkeling van nieuwe methoden voor het herstel of de vervanging van door verwonding of ziekte beschadigde weefsels of cellen en voor de behandeling van ernstige chronische aandoeningen zoals suikerziekte, ziekte van Parkinson, chronische hartinsufficiëntie, beroerten en beschadigingen van het ruggenmerg. Van vermoedelijk even groot belang is de potentiële bijdrage van het stamcelonderzoek aan ons fundamenteel inzicht in de processen van celgroei en -differentiatie en aan andere specifieke medische toepassingen zoals de studie van het ziekteverloop en de ontwikkeling van veiligere en meer doeltreffende geneesmiddelen. Wetenschappers houden zich intensief bezig met fundamenteel stamcelonderzoek. Eén mogelijke bron van stamcellen vormen menselijke embryo's in het stadium dat aan de innidatie voorafgaat. Wanneer dit soort onderzoek gepaard gaat met het gebruik van menselijke embryo's, rijst daarbij echter de vraag welke ethische waarden in het geding zijn en welke grenzen en voorwaarden aan dit soort onderzoek moeten worden gesteld. De complexiteit van dit vraagstuk, met alle ethische implicaties die daaruit voortvloeien, is duidelijk naar voren gekomen bij de vaststelling van het zesde kaderprogramma voor wetenschappelijk onderzoek (KP6) en de ter uitvoering daarvan aangenomen specifieke programma's. Bij die gelegenheid is het specifieke vraagstuk van het onderzoek aan menselijke embryonale stamcellen reeds als discussiepunt aan de orde gekomen. Het zesde kaderprogramma voorziet in communautaire financiering van stamcelonderzoek in het kader van het eerste prioritair thematisch onderzoekgebied "Biowetenschappen, genomica en biotechnologie voor de gezondheid", afdeling i: "Toepassingen van kennis en technologieën op het gebied van de genomica en de medische biotechnologie". In het bijzonder wordt het onderzoek "geconcentreerd op... de ontwikkeling en beproeving van nieuwe preventie-instrumenten en therapieën zoals somatische gentherapie [en] celtherapie (in het bijzondere stamceltherapie...)" 1. In afwachting van de vaststelling, uiterlijk eind 2003, van gedetailleerde uitvoeringsbepalingen heeft de Commissie zich ertoe verbonden gedurende deze periode geen onderzoekprojecten te financieren waarbij gebruik wordt gemaakt van menselijke embryo's en menselijke embryonale stamcellen (projecten met betrekking tot opgeslagen of geïsoleerde menselijke embryonale stamcellen in kweekjes uitgezonderd). De Commissie had haar voornemen te kennen gegeven om bij de Raad en het Europees Parlement een rapport over menselijke embryonale stamcellen in te dienen dat de basis zou vormen voor de besprekingen op een interinstitutioneel seminar over bio-ethiek PB L 294 van , blz. 10. Zie bijlage F. 1

3 Met het onderhavige rapport komt de Commissie deze belofte na. Het rapport beoogt een beeld te geven van de stand van zaken met betrekking tot de wetenschappelijke, ethische, juridische, maatschappelijke en economische aspecten van het onderzoek aan menselijke stamcellen, en menselijke embryonale stamcellen in het bijzonder. Dit rapport beoogt de basis te leggen voor een open en goed gedocumenteerde discussie op bovengenoemd interinstitutioneel seminar 3. Rekening houdend met de resultaten van het seminar zal de Commissie een voorstel indienen met nadere richtsnoeren inzake de beginselen waarop besluiten betreffende de communautaire financiering van onderzoekprojecten waarbij menselijke embryo's en menselijke embryonale stamcellen worden gebruikt, dienen te worden gebaseerd. Inhoud van het rapport Kenmerken van menselijke stamcellen Stamcellen bezitten drie kenmerken waardoor zij zich onderscheiden van andere celtypes: het zijn ongedifferentieerde (niet-gespecialiseerde) cellen; zij kunnen zich gedurende langere tijd in deze ongedifferentieerde toestand delen en vermeerderen; en in bepaalde fysiologische c.q. experimentele omstandigheden kunnen zij zich ontwikkelen tot meer gespecialiseerde, gedifferentieerde cellen zoals zenuwcellen, spiercellen of insulineproducerende cellen, enz. Stamcellen komen voor in vroege embryonale stadia, in de foetus en in het bloed van de navelstreng, en voorts in allerlei lichaamsweefsels, ook na de geboorte en bij het volwassen individu. Deze stamcellen leveren het materiaal voor de weefsels en organen van de foetus en voor groei- en herstelprocessen bij de pasgeborene en bij het volwassen individu. Na het doorlopen van het blastocyststadium (5-7 dagen na de bevruchting) nemen zowel het relatieve aantal stamcellen in de diverse weefsels als hun vermogen om zich tot verschillende celtypes te differentiëren, af - althans in situ. Indeling van menselijke stamcellen In dit rapport wordt een onderscheid gemaakt tussen drie types stamcellen, zulks op basis van hun oorsprong en de manier waarop zij worden verkregen: 1. Menselijke embryonale stamcellen, die kunnen worden afgezonderd uit nog niet ingenestelde embryo's in het blastocyststadium. 2. Menselijke embryonale kiemcellen, die kunnen worden verkregen uit de primordiale kiemcellen van de foetus. 3 Wetenschappelijke termen worden verklaard in de woordenlijst. 2

4 3. Menselijke somatische stamcellen, die kunnen worden verkregen uit weefsels of organen van volwassen individuen of foetussen of uit navelstrengbloed. Mogelijke toepassingen van het onderzoek aan menselijke stamcellen Transplantatie van hematopoïetische stamcellen (uit beenmerg, perifeer bloed of navelstrengbloed van een gezonde donor) wordt reeds meer dan een decennium lang toegepast voor de behandeling van, bijvoorbeeld, hematologische aandoeningen zoals leukemie of aangeboren immuundeficiënties. Autologe transplantatie (transplantatie van stamcellen afkomstig van het eigen beenmerg of perifeer bloed van de patiënt) werd ontwikkeld als een manier om het beenmerg te redden van patiënten die intensieve chemotherapie ondergaan. De techniek wordt nu steeds vaker toegepast als primaire behandeling van andere vormen van kanker zoals borstkanker en neuroblastoom. Autologe stamceltransplantatie wordt ook op experimentele basis toegepast bij de behandeling van lastige auto-immune aandoeningen en als vehikel bij gentherapie. Momenteel worden in meer dan 350 centra in Europa meer dan beenmergtransplantaties per jaar uitgevoerd 4. Nieuwe, op stamcellen gebaseerde therapieën (vaak "regeneratieve geneeskunde" of "celtherapie" genoemd) worden ook onderzocht met het oog op de ontwikkeling van nieuwe methoden voor het herstellen of vervangen van door verwonding of ziekte beschadigde weefsels of cellen en ter behandeling van ernstige chronische aandoeningen zoals suikerziekte, ziekte van Parkinson, chronische hartinsufficiëntie, beroerten en beschadigingen van het ruggenmerg. Van even groot belang is de bijdrage die het stamcelonderzoek naar verwachting zal leveren aan de fundamentele wetenschappelijke kennis en aan andere, specifieke medische toepassingen. Voor de ontwikkeling van nieuwe stamceltherapieën. Momenteel wordt gedacht aan drie therapiemodellen: Transplantatie van uit stamcellen verkregen gedifferentieerde cellen: stamcellen kunnen in het laboratorium worden gekweekt en er vervolgens toe worden gebracht zich tot specifieke celtypes te differentiëren, waarna zij kunnen worden getransplanteerd (bijv. insulineproducerende cellen ter behandeling van diabetes, hartspiercellen ter behandeling van hartinsufficiëntie of dopamineproducerende neuronen ter behandeling van de ziekte van Parkinson, enz.). Als bron van deze specifieke gedifferentieerde celtypes kunnen hetzij embryonale, hetzij somatische stamcellen fungeren, eventueel ook de stamcellen van de patiënt zelf. Directe toediening van stamcellen: in sommige gevallen is het mogelijk en/of noodzakelijk stamcellen rechtstreeks aan de patiënt toe te dienen op een zodanige wijze dat zij de juiste plek in het lichaam koloniseren en zich ter plaatse continu differentiëren tot het gewenste celtype (bijv. systemische "homing"). Stimulering van de lichaamseigen stamcellen: ook de mogelijkheid om herstelmechanismen van het lichaam zelf te induceren of te intensiveren door 4 A. L. Lennard en G. H. Jackson, Science, medicine and the future: Stem cell transplantation, BMJ, 2000, 321:

5 het stimuleren van de eigen stamcelpopulatie van de patiënt, bijvoorbeeld door toediening van groeifactoren, wordt onderzocht. Deze nieuwe stamceltherapieën bevinden zich alsnog in een zeer vroeg ontwikkelingsstadium. Met name ten aanzien van de transplantatie van uit stamcellen verkregen gedifferentieerde cellen moeten nog heel wat wetenschappelijke en technische hindernissen worden genomen alvorens de klinische toepassing van deze therapieën tot de mogelijkheden gaat behoren. Het gaat daarbij om: Inzicht in de mechanismen die de groei, lotsbestemming, differentiatie en dedifferentiatie van stamcellen reguleren. Eliminatie van het risico van onaangepaste differentiatie en het ontstaan van cancereuze cellen. Op het risico van tumorigeniteit is met name gewezen in samenhang met het gebruik van menselijke embryonale stamcellen, omdat deze stamcellen aanleiding geven tot teratoma's. Technieken om het overleven en functioneren van de stamcellen of de daarvan afgeleide celtypes gedurende de hele levensduur van de ontvangende patiënt te garanderen. Ondervangen van het probleem van de immunologische afstoting (dat zich niet voordoet als de eigen stamcellen van de patiënt kunnen worden gebruikt). Voor de productie van menselijke cellijnen voor toepassing bij de ontwikkeling van geneesmiddelen (preklinisch stadium) en in de toxicologie. Normale menselijke celtypes, verkregen uit menselijke stamcellen, kunnen genetisch of farmacologisch worden gemanipuleerd en gebruikt voor de geneesmiddelenprospectie. Voor de beproeving van geneesmiddelen zijn deze cellijnen wellicht klinisch relevantere biologische systemen dan diermodellen, en de hoop is dus gewettigd dat zij kunnen bijdragen tot de ontwikkeling van veiligere en meer doeltreffende geneesmiddelen tegen menselijke ziekten en op termijn ook tot een vermindering van het gebruik van proefdieren. Zij bieden voorts mogelijkheden voor de ontwikkeling van betere in vitro modellen ter verfijning van de risicoomschrijving van chemische stoffen. Het is mogelijk dat deze toepassingen uiteindelijk de belangrijkste medische bijdrage zullen blijken te vormen van het onderzoek aan menselijke embryonale stamcellen, althans op korte termijn, aangezien problemen van immunologische afstoting, levensvatbaarheid en tumorigeniteit hier niet aan de orde zijn. Voor het verwerven van meer inzicht in de menselijke ontwikkeling. Menselijke embryonale stamcellen kunnen inzicht verschaffen in ontwikkelingsprocessen die niet direct in intacte menselijke embryo's kunnen worden bestudeerd maar die belangrijke klinische consequenties hebben op gebieden als congenitale afwijkingen, onvruchtbaarheid en spontane abortus. Voor het verkrijgen van meer inzicht in de fundamentele mechanismen van celdifferentiatie en -proliferatie. De kennis van genen en moleculen zoals groeifactoren en voedingsstoffen die een rol spelen tijdens de ontwikkeling van het embryo, kan worden benut om stamcellen in het laboratorium te kweken en de ontwikkeling ervan te sturen zodat zij zich differentiëren tot gespecialiseerde celtypes. Een aantal van de ernstigste medische aandoeningen, zoals kanker, worden 4

6 veroorzaakt door abnormale celdeling en -differentiatie. Een beter inzicht in de genetische en moleculaire aansturing van deze processen kan informatie opleveren over de manier waarop deze ziekten ontstaan en aangrijpingspunten bieden voor nieuwe therapeutische strategieën. Voordelen en beperkingen die momenteel aan het gebruik van menselijke embryonale en somatische stamcellen zijn verbonden, en behoeften ten aanzien van de extractie van nieuwe menselijke embryonale stamcellijnen Bij de huidige stand van de wetenschappelijke kennis hebben zowel embryonale als somatische menselijke stamcellen voordelen en beperkingen wat betreft mogelijke toepassingen in het fundamenteel onderzoek en in nieuwe stamceltherapieën. In wetenschappelijke kringen bestaat er nog discussie over de vraag of menselijke embryonale stamcellen meer mogelijkheden bieden dan menselijke somatische stamcellen (verkregen uit foetaal of volwassen weefsel). Momenteel zijn menselijke embryonale stamcellen zeer interessant omdat zij zich tot alle mogelijke celtypes kunnen differentiëren (zij zijn "pluripotent"). Uit recente publicaties 5 is gebleken dat somatische stamcellen wellicht beter in staat zijn zich tot verschillende celtypes te differentiëren dan voorheen werd vermoed (zo kunnen stamcellen uit beenmerg zich in bepaalde proefomstandigheden bijvoorbeeld ontwikkelen tot neuronen, lichaams- en hartspiercellen). Hierdoor is opnieuw de vraag gerezen of onderzoek aan menselijke embryonale stamcellen wel noodzakelijk is en - in laatste instantie - of de extractie van nieuwe menselijke embryonale stamcellijnen in dit stadium niet overbodig is. Ondanks het optimisme dat recente onderzoekgegevens over het pluripotente karakter van menselijke somatische stamcellen hebben gewekt, zijn veel wetenschappers, ook diegenen die zelf onderzoek doen aan somatische stamcellen, voorstanders van de voortzetting van onderzoek aan menselijke embryonale stamcellen en pleiten zij geenszins voor een beperking van het onderzoek tot somatische stamcellen alléén 6. In de conclusies van talrijke rapporten 7 wordt erop gewezen dat het te vroeg is om te zeggen welke belangrijke resultaten het onderzoek aan embryonale en somatische stamcellen nog zal Bijv. Jiang, Yuehua et al., Pluripotency of mesenchymal stem cells derived from adult marrow, Nature, 2002, 418: Zie bijvoorbeeld de verklaring die Dr. Catherine Verfaillie van de University of Minnesota Medical School aflegde op de vergadering van de "US President s Council on Bioethics" van 25 april 2002 ( ): "Het werk met menselijke embryonale stamcellen staat zeer duidelijk nog in de kinderschoenen, net zoals trouwens ons eigen onderzoek van de biologie van stamcellen uit adulte weefsels, en ik denk dat we op dit moment nog lang geen concrete vooruitzichten kunnen bieden op de spoedige ontwikkeling van nieuwe therapieën. Ik wil ook nogmaals benadrukken dat hoewel mijn eigen laboratorium en onze eigen vakgroep stamcellen bestuderen die verkregen werden uit adulte weefsels, wij daarbij actief het voorbeeld hebben gevolgd van onderzoekers op het gebied van embryonale stamcellen - menselijke embryonale stamcellen - zodat wij binnen één en dezelfde onderzoekinstelling over laboratoria beschikken die op het ene celtype werken en andere laboratoria die het andere celtype gebruiken. Dit stelt ons in staat de mogelijkheden van de verschillende celpopulaties te vergelijken en tegen elkaar af te wegen, en dat lijkt me erg belangrijk.". Stem Cells: scientific progress and future research directions, National Institute of Health (NIH), Bethesda, USA, juni 2001; Zwitserse nationale adviescommissie Biomedische Ethiek: advies inzake onderzoek aan menselijke embryonale stamcellen, juni 2002; verslag van de Nederlandse Gezondheidsraad over Stamcellen voor weefselherstel: onderzoek naar therapie met somatische en embryonale stamcellen, juni ; House of Lords Select Committee, UK, Report on Stem cell research, februari 2002; ldstem/83/8301.htm; Zweedse Nationale Raad voor de medische ethiek: advies inzake onderzoek aan embryonale stamcellen, , 5

7 opleveren en welk stamceltype het beste tegemoet zal komen aan de behoeften van fundamenteel onderzoek en klinische toepassingen. Ten aanzien van de noodzaak om nieuwe menselijke embryonale stamcellijnen te produceren, worden diverse argumenten naar voren gebracht. In het bijzonder wordt aangevoerd dat het onderzoek aan menselijke embryonale stamcellen zich nog helemaal in de beginfase bevindt en dat wetenschappers nog niet weten of zij de beste procedures voor het isoleren en in cultuur houden van menselijke embryonale stamcellen hebben ontwikkeld. Er wordt ook gezegd dat op veel bestaande embryonale stamcellijnen in de US een octrooi is genomen. Dit zou ertoe kunnen leiden dat Europa op dit gebied afhankelijk wordt van particuliere bedrijven in andere delen van de wereld 8. Governance van het onderzoek aan menselijke stamcellen Het onderzoek aan menselijke embryonale stamcellen confronteert de samenleving met complexe morele vragen. De vraag of onderzoek op embryonale stamcellen ethisch verantwoord is, kan worden gesteld in termen van een conflict tussen verschillende waardesystemen, tussen de rechten en plichten van diverse actoren of tussen de belangen van verschillende groepen op korte en lange termijn. Enerzijds heeft de samenleving belang bij nieuwe kennis die kan resulteren in de behandeling van tot dusver ongeneeslijke ziekten. Anderzijds doet dit onderzoek, wanneer daarbij gebruik wordt gemaakt van menselijke embryo's, vragen rijzen over de ethische waarden die op het spel staan en over de grenzen en voorwaarden die aan dit soort onderzoek moeten worden gesteld 9. De meningen over de legitimiteit van experimenten op menselijke embryo's zijn verdeeld, waarbij de scheidingslijnen worden bepaald door de achterliggende ethische, filosofische en religieuze tradities. De EU-lidstaten hebben ten aanzien van de regulering van het onderzoek aan menselijke embryonale stamcellen zeer uiteenlopende standpunten ingenomen. Hieruit blijkt wederom dat er in de Europese Unie verschillende inzichten bestaan ten aanzien van wat al dan niet ethisch verantwoord is. Over welke ethische vraagstukken gaat het? Zoals werd uiteengezet in het op 14 november 2000 gepubliceerde Advies nr. 15 van de Europese Groep voor de ethiek van wetenschappen en nieuwe technologieën (EGE) over "Ethische aspecten van onderzoek aan en gebruik van menselijke stamcellen" 10, zijn de volgende ethische basisbeginselen relevant voor onderzoek aan menselijke embryonale stamcellen: het beginsel van respect voor de menselijke waardigheid; Verslag van de Nederlandse Gezondheidsraad over Stamcellen voor weefselherstel: onderzoek naar therapie met somatische en embryonale stamcellen, juni Bijlage E - Advies nr. 15 van de Europese Groep voor ethiek over "Ethical aspects of human stem cell research and use". Bijlage E - Advies nr. 15 van de Europese Groep voor ethiek over "Ethical aspects of human stem cell research and use". 6

8 het beginsel van de individuele zelfbeschikking (hetgeen inhoudt dat "informed consent" vereist is en dat de privacy en het vertrouwelijk karakter van persoonlijke gegevens worden gerespecteerd); het gerechtigheids- en beneficiëntiebeginsel (namelijk ten aanzien van de verbetering en bescherming van de gezondheid); het beginsel van de vrijheid van onderzoek (dat moet worden afgewogen tegen andere fundamentele beginselen); het evenredigheidsbeginsel (hetgeen inhoudt dat de toegepaste onderzoekmethoden noodzakelijk zijn voor de totstandbrenging van het nagestreefde doel en dat geen meer acceptabele alternatieve methoden beschikbaar zijn). Voorts acht de EGE het belangrijk dat op grond van het voorzorgsbeginsel rekening wordt gehouden met de mogelijke gevolgen op lange termijn van onderzoek aan en gebruik van stamcellen voor individuele personen en voor de samenleving." Wat betreft het maken van embryo's voor onderzoekdoeleinden is de EGE van mening dat "het aanmaken van embryo's uitsluitend ten behoeve van het wetenschappelijk onderzoek aanleiding geeft tot ernstige bezorgdheid, aangezien dit een verdere stap is in de instrumentalisatie van het menselijk leven" en stelt zij dat "de productie van embryo's met behulp van geslachtscellen die werden gedoneerd om als bron van stamcellen te fungeren, ethisch onaanvaardbaar is zolang overtollige embryo's een voor de hand liggend alternatief uitgangsmateriaal vormen". Verder is de EGE van mening dat "het in dit stadium voorbarig is om met het oog op onderzoek inzake stamceltherapie over te gaan tot het aanmaken van embryo's door somatische-celkerntransplantatie, aangezien er nog zeer veel onderzoek te doen valt met alternatieve bronnen van menselijke stamcellen (uit overtollige embryo's, foetale weefsels en volwassen stamcellen)". Met betrekking tot de morele aanvaardbaarheid van onderzoek aan menselijke embryonale stamcellen in het raam van het kaderprogramma van de Gemeenschap kwam de EGE tot het besluit dat " er geen argumenten zijn om financiering van dit type onderzoek via het kaderprogramma voor wetenschappelijk onderzoek van de Europese Unie uit te sluiten, voorzover dat onderzoek voldoet aan de ethische en juridische eisen die in dat programma worden omschreven". Voorts verklaarde de EGE: "Voor het onderzoek aan stamcellen uit alternatieve bronnen (overtollige embryo's, foetale weefsels en adulte stamcellen) moet door de Gemeenschap in specifieke financiering worden voorzien. Met name moeten EU-middelen worden uitgetrokken voor het onderzoeken van de juistheid van recente bevindingen met betrekking tot het differentiatievermogen van adulte stamcellen. De EU moet erop toezien dat de resultaten van dit onderzoek op ruime schaal worden verspreid en niet om redenen van commercieel belang worden achtergehouden." De EGE noemt als belangrijkste voorwaarden voor onderzoek aan menselijke embryonale stamcellen en de productie van embryonale stamcellen uit overtollige embryo's: vrije toestemming, op basis van adequate informatie, van het donerende paar of de donerende vrouw; 7

9 goedkeuring van het onderzoek door een bevoegde autoriteit; geen financieel gewin voor de donoren; anonimiteit van de donoren en bescherming van het vertrouwelijk karakter van de persoonlijke informatie van de donoren; transparantie ten aanzien van de onderzoekresultaten. Wat het klinisch onderzoek betreft, benadrukte de EGE het belang van vrije toestemming van de patiënt op basis van adequate informatie; evaluatie van de risico's en baten; bescherming van de gezondheid van de bij de klinische proeven betrokken personen. Regulering van het onderzoek aan menselijke embryonale stamcellen in de EU-lidstaten 11 Ten aanzien van de regulering van het onderzoek aan menselijke embryonale stamcellen nemen de EU-lidstaten onderscheiden standpunten in; ook wordt momenteel gewerkt aan, respectievelijk gediscussieerd over, de invoering van nieuwe wet- of regelgeving. Op basis van de stand van zaken in maart 2003 kunnen de volgende posities worden onderscheiden: De productie van menselijke embryonale stamcellen uit overtollige embryo's is onder bepaalde voorwaarden wettelijk toegestaan: Finland, Griekenland, Nederland, Zweden en het Verenigd Koninkrijk. De productie van menselijke embryonale stamcellen uit overtollige embryo's is verboden, maar invoer en gebruik van menselijke embryonale stamcellen zijn onder bepaalde voorwaarden wettelijk toegestaan: Duitsland. Invoer en gebruik van menselijke embryonale stamcellijnen zijn niet uitdrukkelijk verboden in bijv. Oostenrijk, Denemarken en Frankrijk; over de toelating daarvan wordt nog gediscussieerd. De productie van menselijke embryonale stamcellen uit overtollige embryo's is verboden: Oostenrijk, Denemarken, Frankrijk, Ierland en Spanje. De Spaanse wetgeving staat alleen de winning van menselijke embryonale stamcellen uit niet-levensvatbare menselijke embryo's onder bepaalde voorwaarden toe. Geen specifieke wetgeving met betrekking tot onderzoek op menselijke embryo's of menselijke embryonale stamcellen: België, Italië, Luxemburg en Portugal. 11 Europese Commissie, DG Onderzoek, Directoraat E: Overzicht van de adviezen van de nationale ethische commissies of vergelijkbare instanties, maatschappelijke discussie en nationale wetgeving met betrekking tot onderzoek aan en gebruik van menselijke embryonale stamcellen (laatst bijgesteld in maart 2003). Survey on the National Regulations in the European Union regarding Research on Human Embryos - B. Gratton - gepubliceerd door het secretariaat van de EGE - Europese Commissie - juli

10 Het maken van menselijke embryo's voor onderzoekdoeleinden is wettelijk toegestaan: momenteel is het UK de enige lidstaat die het maken van menselijke embryo's met het oog op het verkrijgen van stamcellen, hetzij door de bevruchting van een eicel met een zaadcel, hetzij door somatische-celkerntransplantatie (SCNT, ook "therapeutisch klonen" genoemd) toestaat. Een wetsvoorstel dat momenteel door het Belgisch parlement wordt besproken, staat het maken van menselijke embryo's voor onderzoekdoeleinden - ook door middel van SCNT - toe. De Nederlandse Embryowet van 2002 voorziet in een vijfjarig moratorium op het maken van embryo's voor onderzoekdoeleinden, met inbegrip van SCNT. Het maken van menselijke embryo's voor onderzoekdoeleinden en voor de productie van stamcellen is verboden, hetzij bij wet, hetzij uit hoofde van de bekrachtiging van het op 4 april 1997 in Oviedo ondertekende Verdrag van de Raad van Europa inzake de rechten van de mens en de biogeneeskunde: Oostenrijk, Denemarken, Finland, Frankrijk, Duitsland, Griekenland, Ierland, Nederland, Portugal en Spanje. Nieuwe regelgeving die momenteel in de EU-lidstaten wordt besproken: België: Een wet over onderzoek op menselijke embryo's in vitro werd in 2002 door de Belgische senaat goedgekeurd en is momenteel in behandeling in het parlement. Deze ontwerp-wetgeving bepaalt dat de winning van embryonale stamcellen uit overtollige embryo's onder bepaalde voorwaarden wordt toegestaan en voorziet in de oprichting van een "Federale commissie voor medisch wetenschappelijk onderzoek op embryo's in vitro". Denemarken: Een herziening van de huidige wetgeving teneinde de productie van menselijke embryonale stamcellen uit overtollige embryo's toe te staan, wordt momenteel besproken. Frankrijk: Een herziening van de Bio-ethiekwet van 1994 werd in januari 2003 door de senaat goedgekeurd en dient in de loop van het eerste halfjaar van 2003 door de nationale vergadering te worden besproken. Daarbij wordt voorgesteld wetenschappelijk onderzoek op overtollige menselijke embryo's, met inbegrip van de productie van menselijke embryonale stamcellen, onder bepaalde voorwaarden toe te staan gedurende vijf jaar. Er wordt een centrale vergunningsinstantie ingesteld. Italië: Een wetsontwerp over bevruchting in vitro is thans in behandeling. Portugal: In dit land is een comité opgericht dat een wet over onderzoek op menselijke embryo's en menselijke embryonale stamcellen moet voorbereiden. Spanje: Een herziening van de huidige wetgeving wordt thans voorbereid. In 1998 werd een Nationaal Comité voor kunstmatige voortplanting bij de mens ingesteld. In zijn tweede advies, dat in 2002 werd bekendgemaakt, pleitte dit comité voor onderzoek aan menselijke embryonale stamcellen waarbij de stamcellen in kwestie zouden worden onttrokken aan overtollige embryo's, waarvan er in Spanje naar schatting meer dan beschikbaar zijn. In april 2002 werd het Ethisch Adviescomité voor wetenschappelijk en technologisch onderzoek in het leven geroepen, dat in februari 2003 zijn eerste advies over onderzoek aan stamcellen uitbracht. Dit comité adviseerde de Spaanse overheid, werk te maken van 9

11 onderzoek aan stamcellen van zowel adulte als embryonale oorsprong, en de wetgeving zó te wijzigen dat de afzondering van menselijke embryonale stamcellen uit overtollige embryo's wordt toegestaan. Zweden: Een herziening van de huidige wetgeving staat thans ter bespreking. Het Parlementair Comité genetische integriteit stelde in zijn op 29 januari 2003 bekendgemaakt verslag voor, geen algemeen verbod op de productie van bevruchte eicellen voor onderzoekdoeleinden in te stellen. Op te merken valt evenwel dat naar het inzicht van dit comité de productie van embryo's door somatische-celkernoverdracht (het zogenaamd "therapeutisch klonen") op dezelfde manier moet worden behandeld, en dus in principe moet worden toegestaan. Regelgeving in de tot de EU toetredende landen Cyprus, Tsjechië, Estland, Hongarije, Litouwen, Slowakije en Slovenië hebben het Verdrag van de Raad van Europa inzake de rechten van de mens en de biogeneeskunde geratificeerd. In de tot de EU toetredende landen is tot dusver geen specifieke regelgeving inzake onderzoek aan menselijke embryonale stamcellen ten uitvoer gelegd. Estland, Hongarije, Letland en Slovenië hebben wetgeving ten uitvoer gelegd die onderzoek op menselijke embryo's onder bepaalde voorwaarden toestaat. In Litouwen, Polen en Slowakije is onderzoek op menselijke embryo's verboden. In Cyprus, Malta en Tsjechië bestaat geen specifieke regelgeving met betrekking tot onderzoek op embryo's. In Tsjechië wordt gewerkt aan een wet. Governance met betrekking tot stamcelonderzoek in het kader van KP6 Artikel 6 van het Verdrag betreffende de Europese Unie luidt als volgt: "1. De Unie is gegrondvest op de beginselen van vrijheid, democratie, eerbiediging van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, en van de rechtsstaat, welke beginselen de lidstaten gemeen hebben. 2. De Unie eerbiedigt de grondrechten, zoals die worden gewaarborgd door het op 4 november 1950 te Rome ondertekende Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden en zoals zij uit de gemeenschappelijke constitutionele tradities van de lidstaten voortvloeien, als algemene beginselen van het Gemeenschapsrecht. 3. De Unie eerbiedigt de nationale identiteit van haar lidstaten. 4. De Unie voorziet zich van de middelen die nodig zijn om haar doelstellingen te verwezenlijken en haar beleid ten uitvoer te leggen." Conform het EU-Verdrag behoudt iedere lidstaat al zijn prerogatieven om wetgeving met betrekking tot ethische aangelegenheden in te voeren. Op Gemeenschapsniveau zijn ethische beginselen omschreven die van toepassing zijn bij de financiering van onderzoek in het raam van het kaderprogramma. 10

12 Wat het KP6 betreft, zijn de volgende ethische beginselen vastgesteld 12 : "... ethische grondbeginselen [moeten] in acht worden genomen. Deze omvatten de beginselen die zijn neergelegd in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, waaronder [...] de bescherming van de menselijke waardigheid en het menselijk leven..." "... overeenkomstig het Gemeenschapsrecht..." "... overeenkomstig... de vigerende wetgeving, regelgeving en ethische richtsnoeren in de landen waar het onderzoek zal worden uitgevoerd." "De volgende onderzoekgebieden worden niet gefinancierd uit hoofde van dit kaderprogramma: onderzoekactiviteiten die gericht zijn op het klonen van mensen voor voortplantingsdoeleinden; onderzoek dat gericht is op het modificeren van menselijk genetisch materiaal, waardoor dergelijke veranderingen erfelijk kunnen worden 13 ; onderzoekactiviteiten die uitsluitend gericht zijn op het kweken van menselijke embryo's voor onderzoekdoeleinden of om stamcellen te verkrijgen, bijvoorbeeld door overbrenging van somatische celkernen [het "therapeutisch klonen"]. Voorts is de financiering van onderzoekactiviteiten die in alle lidstaten verboden zijn, onder alle omstandigheden uitgesloten." "Overeenkomstig het subsidiariteitsbeginsel en gezien de bestaande diversiteit qua aanpak in Europa, moeten deelnemers aan onderzoekprojecten zich houden aan de bestaande wetgeving, voorschriften en ethische normen van de landen waar het onderzoek wordt uitgevoerd. In ieder geval gelden de nationale bepalingen en de Gemeenschap zal een in een bepaalde lidstaat verboden onderzoek in die lidstaat niet financieel ondersteunen. In voorkomend geval vragen de deelnemers aan onderzoekprojecten voordat zij aan de OTO-activiteiten kunnen beginnen toestemming aan de bevoegde nationale of plaatselijke ethische comités. Bij voorstellen op ethisch gevoelige terreinen vindt systematisch een door de Commissie uitgevoerde ethische evaluatie plaats, in het bijzonder bij voorstellen die het gebruik van menselijke embryo's en menselijke embryonale stamcellen inhouden." De notulen van de Raad van 30 september bevatten de volgende verklaring: "De Raad en de Commissie komen overeen dat nadere bepalingen inzake de financiering van onderzoekactiviteiten waarbij menselijke embryo's en stamcellen van menselijke embryo's worden gebruikt... vóór 31 december 2003 worden PB L 232 van , blz. 4; PB L 294 van , blz. 8. Onderzoek in verband met kanker van de gonaden kan worden gefinancierd. Bijlage F. 11

13 vastgesteld... De Commissie zal tot die tijd niet komen met voorstellen om dergelijke onderzoekprojecten te financieren, met uitzondering van het onderzoek van opgeslagen of geïsoleerde menselijke embryonale stamcellen in een kweek". Sociaal-economische aspecten Vele illustraties van de mogelijkheden die het stamcelonderzoek biedt, zijn het resultaat van wetenschappelijk onderzoek aan de universiteiten. Voor de vertaling van dit potentieel in (bijvoorbeeld) therapeutische producten moeten echter ook het bedrijfsleven en de markt hun steentje bijdragen. Zo zijn er bijvoorbeeld industriële inputs noodzakelijk voor de grootschalige en correcte productie van cellijnen, de ondersteuning van decentraal opgezette klinische proeven, marketing en distributie, enz. In 2001 waren er ongeveer 30 overheids- en particuliere biotechnologiebedrijven actief op het terrein van stamcelonderzoek; een twaalftal onderzoekt momenteel de potentialiteiten van zowel somatische als embryonale stamcellen. Er zijn maar weinig - misschien zelfs géén - bedrijven die uitsluitend investeren in onderzoek aan menselijke embryonale stamcellen. Hoewel er aanzienlijke kapitalen beschikbaar zijn voor investering in stamcelonderzoek, kent dit soort investeringen momenteel slechts een bescheiden rendement. Dit hangt samen met het feit dat het grootste deel van deze activiteiten zich nog in het stadium van het fundamenteel onderzoek bevindt. De deelnemers aan het marktgebeuren proberen zich momenteel dan ook te positioneren met het oog op belangrijke toekomstige winsten, maar zij zien zich voorlopig geconfronteerd met onzekere perspectieven op het stuk van onderzoek, therapeutische mogelijkheden en de evolutie van het regelgevingskader, waarbij dit laatste hoofdzakelijk wordt beïnvloed door ethische overwegingen en door de bezorgdheid die leeft bij het publiek. 12

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 16 juli 2003 (18.07) (OR. en) 11535/03 Interinstitutioneel dossier: 2003/0151 (CNS) RECH 123

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 16 juli 2003 (18.07) (OR. en) 11535/03 Interinstitutioneel dossier: 2003/0151 (CNS) RECH 123 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 16 juli 2003 (18.07) (OR. en) 11535/03 Interinstitutioneel dossier: 2003/0151 (CNS) RECH 123 VOORSTEL van: de secretaris-generaal van de Europee Commissie, ondertekend

Nadere informatie

BIJLAGEN. bij de MEDEDELING VAN DE COMMISSIE. over het Europese burgerinitiatief "Eén van ons"

BIJLAGEN. bij de MEDEDELING VAN DE COMMISSIE. over het Europese burgerinitiatief Eén van ons EUROPESE COMMISSIE Brussel, 28.5.2014 COM(2014) 355 final ANNEXES 1 to 5 BIJLAGEN bij de MEDEDELING VAN DE COMMISSIE over het Europese burgerinitiatief "Eén van ons" NL NL BIJLAGE I: PROCEDURELE ASPECTEN

Nadere informatie

1. 31958 Q 1101: EAEC Raad: De Statuten van het Voorzieningsagentschap van Euratom (PB 27 van 6.12.1958, blz. 534), gewijzigd bij:

1. 31958 Q 1101: EAEC Raad: De Statuten van het Voorzieningsagentschap van Euratom (PB 27 van 6.12.1958, blz. 534), gewijzigd bij: 9. ENERGIE 1. 31958 Q 1101: EAEC Raad: De Statuten van het Voorzieningsagentschap van Euratom (PB 27 van 6.12.1958, blz. 534), gewijzigd bij: 31973 D 0045: Besluit 73/45/Euratom van de Raad van 8 maart

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 26 oktober 2010 (03.11) (OR. en) 7512/10 ADD 1 PV/CONS 15 ENV 169

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 26 oktober 2010 (03.11) (OR. en) 7512/10 ADD 1 PV/CONS 15 ENV 169 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 26 oktober 2010 (03.11) (OR. en) 7512/10 ADD 1 PV/CONS 15 ENV 169 ONTWERP-NOTULEN - ADDENDUM Betreft: 3002e zitting van de Raad van de Europese Unie (MILIEU), gehouden

Nadere informatie

Procedure voor de benoeming van de leden van het CvdR. De procedures in de verschillende lidstaten

Procedure voor de benoeming van de leden van het CvdR. De procedures in de verschillende lidstaten Procedure voor de benoeming van de leden van het CvdR De procedures in de verschillende lidstaten SAMENVATTING In de preambule van het Verdrag betreffende de Europese Unie luidt het dat één van de doelstellingen

Nadere informatie

VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S

VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S EUROPESE COMMISSIE Brussel, 17.6.2011 COM(2011) 352 definitief VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S Tweede

Nadere informatie

Samenvatting, conclusies en aanbevelingen

Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Beschadigde cellen in weefsels kunnen soms vervangen worden door cellen afkomstig van een donor. Aansprekende voorbeelden zijn transplantaties van cellen bij proefdiermodellen

Nadere informatie

STAMCELLEN. 1. Definitie 2. Soorten 3. Eicel 4. Morula 5. Blastocyst 6. Foetus 7. Navelstrengbloed 8. Stamcellen uit volwassen individu

STAMCELLEN. 1. Definitie 2. Soorten 3. Eicel 4. Morula 5. Blastocyst 6. Foetus 7. Navelstrengbloed 8. Stamcellen uit volwassen individu STAMCELLEN 1. Definitie 2. Soorten 3. Eicel 4. Morula 5. Blastocyst 6. Foetus 7. Navelstrengbloed 8. Stamcellen uit volwassen individu DRIE EIGENSCHAPPEN: DEFINITIE VAN STAMCELLEN A) NIET- DIFFERENTIATIE

Nadere informatie

"Culturele Hoofdstad van Europa" voor het tijdvak 2005 tot 2019 ***I

Culturele Hoofdstad van Europa voor het tijdvak 2005 tot 2019 ***I P5_TA(2004)0361 "Culturele Hoofdstad van Europa" voor het tijdvak 2005 tot 2019 ***I Wetgevingsresolutie van het Europees Parlement over het voorstel voor een besluit van het Europees Parlement en de Raad

Nadere informatie

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD. ter bepaling van de samenstelling van het Comité van de Regio's

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD. ter bepaling van de samenstelling van het Comité van de Regio's EUROPESE COMMISSIE Brussel, 11.6.2014 COM(2014) 226 final 2014/0128 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD ter bepaling van de samenstelling van het Comité van de Regio's NL NL TOELICHTING 1. ACHTERGROND

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 26 november 2003 (27.11) (OR. fr) 15314/03 Interinstitutioneel dossier: 2003/0274 (COD) CULT 66 CODEC 1678

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 26 november 2003 (27.11) (OR. fr) 15314/03 Interinstitutioneel dossier: 2003/0274 (COD) CULT 66 CODEC 1678 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 26 november 2003 (27.11) (OR. fr) 15314/03 Interinstitutioneel dossier: 2003/0274 (COD) CULT 66 CODEC 1678 VOORSTEL van: de Europese Commissie d.d.: 18 november 2003

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 21 maart 2005 (24.03) 6238/05 JUSTCIV 22

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 21 maart 2005 (24.03) 6238/05 JUSTCIV 22 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 21 maart 2005 (24.03) 6238/05 JUSTCIV 22 INFORMATIEVE NOTA van: het secretariaat-generaal van de Raad aan: het Coreper/de Raad nr.vorig doc.: 11093/04 JUSTCIV 101 Betreft:

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN. JAARGANG 2004 Nr. 180

TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN. JAARGANG 2004 Nr. 180 47 (1997) Nr. 4 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2004 Nr. 180 A. TITEL Overeenkomst inzake economisch partnerschap, politieke coördinatie en samenwerking tussen de Europese Gemeenschap

Nadere informatie

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD. ter bepaling van de samenstelling van het Economisch en Sociaal Comité

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD. ter bepaling van de samenstelling van het Economisch en Sociaal Comité EUROPESE COMMISSIE Brussel, 11.6.2014 COM(2014) 227 final 2014/0129 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD ter bepaling van de samenstelling van het Economisch en Sociaal Comité NL NL TOELICHTING

Nadere informatie

PGI 2. Europese Raad Brussel, 19 juni 2018 (OR. en) EUCO 7/1/18 REV 1

PGI 2. Europese Raad Brussel, 19 juni 2018 (OR. en) EUCO 7/1/18 REV 1 Europese Raad Brussel, 19 juni 2018 (OR. en) Interinstitutionele dossiers: 2017/0900 (E) 2013/0900 (E) EUCO 7/1/18 REV 1 INST 92 POLGEN 23 CO EUR 8 RECHTSHANDELINGEN Betreft: BESLUIT VAN DE EUROPESE RAAD

Nadere informatie

Publicatieblad van de Europese Unie L 165 I. Wetgeving. Niet-wetgevingshandelingen. 61e jaargang. Uitgave in de Nederlandse taal. 2 juli 2018.

Publicatieblad van de Europese Unie L 165 I. Wetgeving. Niet-wetgevingshandelingen. 61e jaargang. Uitgave in de Nederlandse taal. 2 juli 2018. Publicatieblad van de Europese Unie L 165 I Uitgave in de Nederlandse taal Wetgeving 61e jaargang 2 juli 2018 Inhoud II Niet-wetgevingshandelingen BESLUITEN Besluit (EU) 2018/937 van de Europese Raad van

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET

TRACTATENBLAD VAN HET 33 (1996) Nr. 7 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2010 Nr. 275 A. TITEL Euro-mediterrane Overeenkomst waarbij een associatie tot stand wordt gebracht tussen de Europese Gemeenschappen

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET

TRACTATENBLAD VAN HET 49 (1994) Nr. 7 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2015 Nr. A. TITEL Overeenkomst inzake Partnerschap en Samen waarbij een partnerschap tot stand wordt gebracht tussen de Europese

Nadere informatie

ANNEX BIJLAGE. bij VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD

ANNEX BIJLAGE. bij VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 21.9.2018 COM(2018) 651 final ANNEX BIJLAGE bij VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD over de werking van Richtlijn 2011/24/EU betreffende de toepassing

Nadere informatie

Dit document vormt slechts een documentatiehulpmiddel en verschijnt buiten de verantwoordelijkheid van de instellingen

Dit document vormt slechts een documentatiehulpmiddel en verschijnt buiten de verantwoordelijkheid van de instellingen 2006R1412 NL 01.07.2013 003.001 1 Dit document vormt slechts een documentatiehulpmiddel en verschijnt buiten de verantwoordelijkheid van de instellingen B VERORDENING (EG) Nr. 1412/2006 VAN DE RAAD van 25

Nadere informatie

Volume: 0-49 zendingen per jaar Europa 0 2 kg 2-10 kg kg kg

Volume: 0-49 zendingen per jaar Europa 0 2 kg 2-10 kg kg kg Wanneer u op basis van uw daadwerkelijkaantal zendingen boven de 49 zendingen per jaar uitkomt, dan kunt u ons contacteren voor verbeterde tarieven. Wij passen uw prijzen dan direct aan. Volume: 0-49 zendingen

Nadere informatie

Raad van de Europese Unie Brussel, 9 november 2017 (OR. en)

Raad van de Europese Unie Brussel, 9 november 2017 (OR. en) Raad van de Europese Unie Brussel, 9 november 2017 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2017/0274 (E) 13588/17 ACP 119 FIN 647 PTOM 20 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: BESLUIT VAN DE

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET

TRACTATENBLAD VAN HET 66 (1991) Nr. 6 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2014 Nr. 39 A. TITEL Overeenkomst betreffende samenwerking en een douane-unie tussen de Europese Gemeenschap en haar lidstaten,

Nadere informatie

Raad van de Europese Unie Brussel, 6 oktober 2015 (OR. en)

Raad van de Europese Unie Brussel, 6 oktober 2015 (OR. en) Raad van de Europese Unie Brussel, 6 oktober 2015 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2011/0444 (E) 12103/15 JUSTCIV 202 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: BESLUIT VAN DE RAAD waarbij

Nadere informatie

BIJLAGE. bij. Voorstel voor een Besluit van de Raad

BIJLAGE. bij. Voorstel voor een Besluit van de Raad EUROPESE COMMISSIE Brussel, 3.8.2017 COM(2017) 412 final ANNEX 1 BIJLAGE bij Voorstel voor een Besluit van de Raad betreffende de ondertekening, namens de Europese Unie en haar lidstaten, en de voorlopige

Nadere informatie

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN VERSLAG VAN DE COMMISSIE

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN VERSLAG VAN DE COMMISSIE COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 7.1.2005 COM(2005) 858 definitief. VERSLAG VAN DE COMMISSIE over de juridische omzetting van het kaderbesluit van de Raad van 13 juni 2002 inzake gemeenschappelijke

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET

TRACTATENBLAD VAN HET 26 (1990) Nr. 15 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2010 Nr. 291 A. TITEL Overeenkomst ter uitvoering van het tussen de Regeringen van de Staten van de Benelux Economische Unie,

Nadere informatie

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN. Voorstel voor een BESCHIKKING VAN DE RAAD

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN. Voorstel voor een BESCHIKKING VAN DE RAAD COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 16.12.2004 COM(2004) 810 definitief Voorstel voor een BESCHIKKING VAN DE RAAD tot vaststelling van de gevolgen van de toetreding van Tsjechië en Polen

Nadere informatie

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN DE RAAD EN HET EUROPEES PARLEMENT

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN DE RAAD EN HET EUROPEES PARLEMENT COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 6.0.2006 COM(2006) 593 definitief VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN DE RAAD EN HET EUROPEES PARLEMENT over de bevordering door de lidstaten van vrijwillige,

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 3 november 2004 (05.11) (OR. en) 14028/04 EUROPOL 50 JAI 409

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 3 november 2004 (05.11) (OR. en) 14028/04 EUROPOL 50 JAI 409 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 3 november 2004 (05.11) (OR. en) 14028/04 EUROPOL 50 JAI 409 NOTA van: de Franse, de Duitse, de Italiaanse, de Spaanse en de Britse delegatie aan: het Comité van artikel

Nadere informatie

PUBLIC. Brussel, 29 oktober 2003 (05.11) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE 13967/03 LIMITE JUSTCIV 208 TRANS 275

PUBLIC. Brussel, 29 oktober 2003 (05.11) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE 13967/03 LIMITE JUSTCIV 208 TRANS 275 Conseil UE RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 29 oktober 2003 (05.11) 13967/03 LIMITE PUBLIC JUSTCIV 208 TRANS 275 NOTA van: het voorzitterschap aan: het Comité burgerlijk recht (algemene vraagstukken)

Nadere informatie

15410/17 JVS/sht DGC 1A. Raad van de Europese Unie. Brussel, 14 mei 2018 (OR. en) 15410/17. Interinstitutioneel dossier: 2017/0319 (NLE)

15410/17 JVS/sht DGC 1A. Raad van de Europese Unie. Brussel, 14 mei 2018 (OR. en) 15410/17. Interinstitutioneel dossier: 2017/0319 (NLE) Raad van de Europese Unie Brussel, 14 mei 2018 (OR. en) 15410/17 Interinstitutioneel dossier: 2017/0319 (NLE) COLAC 144 WTO 329 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: Derde aanvullend protocol

Nadere informatie

GEMEENSCHAPPELIJKE VERKLARINGEN VAN DE HUIDIGE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN EN DE NIEUWE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN BIJ DE OVEREENKOMST

GEMEENSCHAPPELIJKE VERKLARINGEN VAN DE HUIDIGE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN EN DE NIEUWE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN BIJ DE OVEREENKOMST EN VAN DE HUIDIGE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN EN DE NIEUWE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN BIJ DE OVEREENKOMST AF/EEE/BG/RO/DC/nl 1 BETREFFENDE DE TIJDIGE BEKRACHTIGING VAN DE OVEREENKOMST BETREFFENDE

Nadere informatie

Tarieven Europa: staffel 1

Tarieven Europa: staffel 1 Tarieven Europa: staffel 1 Wanneer u op basis van uw daadwerkelijkaantal zendingen boven de 49 zendingen per jaar uitkomt, dan kunt u ons contacteren voor verbeterde tarieven. Wij passen uw prijzen dan

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET

TRACTATENBLAD VAN HET 23 (2008) Nr. 2 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2013 Nr. 147 A. TITEL Stabilisatie- en associatieovereenkomst tussen de Europese Gemeenschappen en hun lidstaten, enerzijds en

Nadere informatie

BIJLAGE. bij het. Voorstel voor een besluit van de Raad

BIJLAGE. bij het. Voorstel voor een besluit van de Raad EUROPESE COMMISSIE Brussel, 18.2.2016 COM(2016) 70 final ANNEX 1 BIJLAGE bij het Voorstel voor een besluit van de Raad betreffende de ondertekening, namens de Europese Unie en haar lidstaten, van het protocol

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET

TRACTATENBLAD VAN HET 34 (2007) Nr. 7 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2015 Nr. 4 A. TITEL Verdrag van Lissabon tot wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag tot oprichting

Nadere informatie

Samenstelling van het Europees Parlement met het oog op de verkiezingen van 2014

Samenstelling van het Europees Parlement met het oog op de verkiezingen van 2014 P7_TA(2013)0082 Samenstelling van het Europees Parlement met het oog op de verkiezingen van 2014 Resolutie van het Europees Parlement van 13 maart 2013 over de samenstelling van het Europees Parlement

Nadere informatie

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 5.8.2015 COM(2015) 390 final 2015/0170 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD betreffende het namens de Europese Unie in te nemen standpunt in het Associatiecomité in zijn

Nadere informatie

EUROPESE UNIE HET EUROPEES PARLEMENT

EUROPESE UNIE HET EUROPEES PARLEMENT EUROPESE UNIE HET EUROPEES PARLEMENT DE RAAD Brussel, 20 juni 2017 (OR. en) 2016/0186 (COD) PE-CONS 25/17 CULT 69 AELE 49 EEE 27 CODEC 867 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: BESLUIT VAN

Nadere informatie

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN. Voorstel voor een BESCHIKKING VAN DE RAAD

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN. Voorstel voor een BESCHIKKING VAN DE RAAD COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 16.5.2007 COM(2007) 256 definitief 2007/0090 (CNS) Voorstel voor een BESCHIKKING VAN DE RAAD overeenkomstig artikel 122, lid 2, van het Verdrag betreffende

Nadere informatie

21.10.2015 A8-0249/139. Door de Commissie voorgestelde tekst

21.10.2015 A8-0249/139. Door de Commissie voorgestelde tekst 21.10.2015 A8-0249/139 139 Jens Rohde e.a. Artikel 4 lid 1 1. De lidstaten beperken op zijn minst hun jaarlijkse antropogene emissies van zwaveldioxide (SO2), stikstofoxiden (NOx), vluchtige organische

Nadere informatie

de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretarisgeneraal van de Europese Commissie

de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretarisgeneraal van de Europese Commissie Raad van de Europese Unie Brussel, 8 augustus 2017 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2017/0184 (NLE) 11636/17 ADD 1 COEST 212 ELARG 62 VOORSTEL van: ingekomen: 3 augustus 2017 aan: de heer Jordi AYET

Nadere informatie

Raad van de Europese Unie Brussel, 18 mei 2017 (OR. en)

Raad van de Europese Unie Brussel, 18 mei 2017 (OR. en) Raad van de Europese Unie Brussel, 18 mei 2017 (OR. en) 9438/17 ADD 1 MAP 12 BEGELEIDENDE NOTA van: ingekomen: 17 mei 2017 aan: de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretaris-generaal van

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 13 september 2007 (17.09) (OR. en) 12907/07 Interinstitutioneel dossier: 2007/0181 (CNS)

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 13 september 2007 (17.09) (OR. en) 12907/07 Interinstitutioneel dossier: 2007/0181 (CNS) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 13 september 2007 (17.09) (OR. en) 12907/07 Interinstitutioneel dossier: 2007/0181 (CNS) AVIATION 150 RELEX 649 MA 7 VOORSTEL van: de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur,

Nadere informatie

TOESTEMMING VOOR INVRIEZEN VAN EMBRYO'S

TOESTEMMING VOOR INVRIEZEN VAN EMBRYO'S TOESTEMMING VOOR INVRIEZEN VAN EMBRYO'S Tussen: Universitair Ziekenhuis Gent met zetel te 9000 Gent aan de De Pintelaan 185, hierna genoemd UZ Gent enerzijds, en Mevrouw/ Dhr. geboren te op wonende te

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 26 september 2006 (OR. en) 12758/06 Interinstitutioneel dossier: 2005/0204 (CNS) ASIM 63 OC 655

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 26 september 2006 (OR. en) 12758/06 Interinstitutioneel dossier: 2005/0204 (CNS) ASIM 63 OC 655 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 26 september 2006 (OR. en) 12758/06 Interinstitutioneel dossier: 2005/0204 (CNS) ASIM 63 OC 655 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: BESCHIKKING VAN DE

Nadere informatie

EUROPESE UNIE HET EUROPEES PARLEMENT PE-CONS 3659/1/01 REV 1

EUROPESE UNIE HET EUROPEES PARLEMENT PE-CONS 3659/1/01 REV 1 EUROPESE UNIE HET EUROPEES PARLEMENT DE RAAD Brussel, 27 mei 2002 2001/0138 (COD) LEX 311 PE-CONS 3659/1/01 REV 1 TRANS 181 PECOS 199 CODEC 1126 VERORDENING (EG) Nr. /2002 VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN

Nadere informatie

Openbare raadpleging over de mogelijke herziening van Verordening (EG) nr. 764/2008 (de verordening wederzijdse erkenning)

Openbare raadpleging over de mogelijke herziening van Verordening (EG) nr. 764/2008 (de verordening wederzijdse erkenning) Openbare raadpleging over de mogelijke herziening van Verordening (EG) nr. 764/2008 (de verordening wederzijdse erkenning) Velden met een zijn verplicht. Naam E-mail Inleiding 1 Als een bedrijf een product

Nadere informatie

14072/14 roe/lep/hh DG C 1

14072/14 roe/lep/hh DG C 1 Raad van de Europese Unie Brussel, 13 oktober 2014 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2014/0292 (E) 14072/14 ACP 154 FIN 727 PTOM 45 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: Besluit van de

Nadere informatie

Raad van de Europese Unie Brussel, 29 oktober 2014 (OR. en)

Raad van de Europese Unie Brussel, 29 oktober 2014 (OR. en) Raad van de Europese Unie Brussel, 29 oktober 2014 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2014/0298 (E) 14563/14 ACP 166 FIN 764 PTOM 51 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: Besluit van de

Nadere informatie

11 MEI Wet betreffende het onderzoek op embryo's in vitro

11 MEI Wet betreffende het onderzoek op embryo's in vitro 11 MEI 2003. - Wet betreffende het onderzoek op embryo's in vitro BS 28/05/2003 gdp 1 / 8 Artikel 1. Deze wet regelt een aangelegenheid als bedoeld in artikel 78 van de Grondwet Art. 2. Voor de toepassing

Nadere informatie

Titel 1 (eigen middelen): miljoen EUR. Titel 3 (overschotten, saldi en aanpassingen): miljoen EUR

Titel 1 (eigen middelen): miljoen EUR. Titel 3 (overschotten, saldi en aanpassingen): miljoen EUR Raad van de Europese Unie Brussel, 17 juni 2016 (OR. en) 9586/16 BUDGET 15 TOELICHTING Betreft: Ontwerp van gewijzigde begroting nr. 2 bij de algemene begroting 2016: Boeking van het overschot van het

Nadere informatie

Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 3.5.2017 COM(2017) 218 final Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD waarbij de Commissie wordt gemachtigd onderhandelingen te openen over een akkoord met het Verenigd Koninkrijk

Nadere informatie

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN. Voorstel voor een BESCHIKKING VAN DE RAAD

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN. Voorstel voor een BESCHIKKING VAN DE RAAD NL NL NL COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 21.1.2009 COM(2009) 12 definitief Voorstel voor een BESCHIKKING VAN DE RAAD betreffende het voorlopig verbod op het gebruik en de verkoop in Hongarije

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET

TRACTATENBLAD VAN HET 34 (2007) Nr. 6 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2012 Nr. 146 A. TITEL Verdrag van Lissabon tot wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag tot oprichting

Nadere informatie

Voorstel voor een UITVOERINGSBESLUIT VAN DE RAAD

Voorstel voor een UITVOERINGSBESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 10.2.2016 COM(2016) 80 final 2016/0045 (NLE) Voorstel voor een UITVOERINGSBESLUIT VAN DE RAAD inzake de tijdelijke opschorting van de herplaatsing van 30 % van de verzoekers

Nadere informatie

Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 1.6.2012 COM(2012) 255 final Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD tot verlening van een machtiging om onderhandelingen te openen over aanpassing van de volgende overeenkomsten

Nadere informatie

RESTREINT UE. Voorstel voor een VERORDENING VAN DE RAAD

RESTREINT UE. Voorstel voor een VERORDENING VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Straatsburg, 1.7.2014 COM(2014) 447 final 2014/0208 (NLE) This document was downgraded/declassified Date 23.7.2014 Voorstel voor een VERORDENING VAN DE RAAD tot wijziging van Verordening

Nadere informatie

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 18.1.2017 COM(2017) 17 final 2017/0011 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD betreffende de toepassing van de bepalingen van het Schengenacquis met betrekking tot het

Nadere informatie

NOTA "A"-PUNT het Comité van permanente vertegenwoordigers

NOTA A-PUNT het Comité van permanente vertegenwoordigers Conseil UE RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 6 juni 2002 (07.06) (OR. fr,en,de) 9628/02 PUBLIC LIMITE ELARG 201 NOTA "A"-PUNT van: het Comité van permanente vertegenwoordigers aan: de Raad Betreft: UITBREIDING

Nadere informatie

9079/17 JVS/bb 1 DGC 2A

9079/17 JVS/bb 1 DGC 2A Raad van de Europese Unie Brussel, 30 mei 2017 (OR. en) 9079/17 Interinstitutioneel dossier: 2017/0082 (NLE) COEST 99 ELARG 36 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: Protocol bij de Partnerschaps-

Nadere informatie

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE EUROPESE COMMISSIE Brussel, XXX [ ](2013) XXX draft MEDEDELING VAN DE COMMISSIE Uitvoering van artikel 260 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie Aanpassing van de gegevens die worden

Nadere informatie

Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 20.12.2017 COM(2017) 830 final Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD tot aanvulling van het Besluit van de Raad van 22 mei 2017 waarbij machtiging wordt verleend tot het

Nadere informatie

VRAGEN ROND STAMCELONDERZOEK EN EICELDONATIE

VRAGEN ROND STAMCELONDERZOEK EN EICELDONATIE BIO ETHISCHE VRAGEN VRAGEN ROND STAMCELONDERZOEK EN EICELDONATIE Juridisch / ethisch debat 1. Rond het gebruik van embryo s: Kan men overtollige IVF embryo s gebruiken? Geldt de volledige rechtsbescherming

Nadere informatie

AEG deel 3 Naam:. Klas:.

AEG deel 3 Naam:. Klas:. AEG deel 3 Naam:. Klas:. 1-Video Grensverleggend Europa; Het moet van Brussel. a-in welke Europese stad staat Jan Jaap v.d. Wal? b-beschrijf in het kort waarom een betere Europese samenwerking nodig was.

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET

TRACTATENBLAD VAN HET 34 (2007) Nr. 4 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2010 Nr. 245 A. TITEL Verdrag van Lissabon tot wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag tot oprichting

Nadere informatie

***I STANDPUNT VAN HET EUROPEES PARLEMENT

***I STANDPUNT VAN HET EUROPEES PARLEMENT Europees Parlement 2014-2019 Geconsolideerd wetgevingsdocument 13.6.2017 EP-PE_TC1-COD(2016)0186 ***I STANDPUNT VAN HET EUROPEES PARLEMENT in eerste lezing vastgesteld op 13 juni 2017 met het oog op de

Nadere informatie

GEMEENSCHAPPELIJKE VERKLARINGEN VAN DE HUIDIGE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN EN DE NIEUWE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN BIJ DE OVEREENKOMST

GEMEENSCHAPPELIJKE VERKLARINGEN VAN DE HUIDIGE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN EN DE NIEUWE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN BIJ DE OVEREENKOMST 443 der Beilagen XXIII. GP - Staatsvertrag - 91 niederländische Erklärungen (Normativer Teil) 1 von 13 EN VAN DE HUIDIGE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN EN DE NIEUWE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN BIJ DE

Nadere informatie

11 MEI Wet betreffende het onderzoek op embryo's in vitro. (B.S. 28/05/2003)

11 MEI Wet betreffende het onderzoek op embryo's in vitro. (B.S. 28/05/2003) 11 MEI 2003. - Wet betreffende het onderzoek op embryo's in vitro. (B.S. 28/05/2003) Artikel 1. Deze wet regelt een aangelegenheid als bedoeld in artikel 78 van de Grondwet Art. 2. Voor de toepassing van

Nadere informatie

Hoe Europeanen denken over biotechnologie en genetisch gemodificeerd voedsel in 2005

Hoe Europeanen denken over biotechnologie en genetisch gemodificeerd voedsel in 2005 Eens in de drie jaar wordt in de Europese Unie onderzoek verricht naar de publieksopvattingen over biotechnologie. Eind 05 zijn in totaal 25.000 respondenten in de 25 lidstaten van de EU ondervraagd. Hier

Nadere informatie

DE EUROPESE GEMEENSCHAP, HET KONINKRIJK BELGIË, HET KONINKRIJK DENEMARKEN, DE BONDSREPUBLIEK DUITSLAND, DE HELLEENSE REPUBLIEK, HET KONINKRIJK SPANJE,

DE EUROPESE GEMEENSCHAP, HET KONINKRIJK BELGIË, HET KONINKRIJK DENEMARKEN, DE BONDSREPUBLIEK DUITSLAND, DE HELLEENSE REPUBLIEK, HET KONINKRIJK SPANJE, OVEREENKOMST BETREFFENDE DE DEELNAME VAN DE TSJECHISCHE REPUBLIEK, DE REPUBLIEK ESTLAND, DE REPUBLIEK CYPRUS, DE REPUBLIEK HONGARIJE, DE REPUBLIEK LETLAND, DE REPUBLIEK LITOUWEN, DE REPUBLIEK MALTA, DE

Nadere informatie

BIJLAGE PROTOCOL. bij het. voorstel voor een besluit van de Raad

BIJLAGE PROTOCOL. bij het. voorstel voor een besluit van de Raad EUROPESE COMMISSIE Brussel, 26.2.2016 COM(2016) 91 final ANNEX 1 BIJLAGE PROTOCOL bij het voorstel voor een besluit van de Raad betreffende de sluiting, namens de Europese Unie en haar lidstaten, van het

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN. JAARGANG 2015 Nr. 70

TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN. JAARGANG 2015 Nr. 70 13 (2013) Nr. 2 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2015 Nr. 70 A. TITEL Euro-mediterrane luchtvaartovereenkomst tussen de Europese Unie en haar lidstaten, enerzijds, en de regering

Nadere informatie

Gelet op artikel 2, eerste lid, onder a, en 5 van de Wet op bijzondere medische verrichtingen;

Gelet op artikel 2, eerste lid, onder a, en 5 van de Wet op bijzondere medische verrichtingen; Besluit van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport van, houdende regels ten aanzien van stamceltransplantatie (Regeling stamceltransplantatie) Den Haag De Minister van Volksgezondheid, Welzijn

Nadere informatie

Toestemming om embryo s in te vriezen

Toestemming om embryo s in te vriezen Toestemming om embryo s in te vriezen Universitair Ziekenhuis Gent, dat een onderdeel is van de Universiteit Gent, openbare instelling met rechtspersoonlijkheid, overeenkomstig het bijzonder decreet van

Nadere informatie

ONDERHANDELINGEN OVER DE TOETREDING VAN BULGARIJE EN ROEMENIË TOT DE EUROPESE UNIE

ONDERHANDELINGEN OVER DE TOETREDING VAN BULGARIJE EN ROEMENIË TOT DE EUROPESE UNIE ONDERHANDELINGEN OVER DE TOETREDING VAN BULGARIJE EN ROEMENIË TOT DE EUROPESE UNIE Brussel, 31 maart 2005 (OR. en) AA 2/2/05 REV 2 TOETREDINGSVERDRAG: VERDRAG ONTWERP VAN WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE

Nadere informatie

Tarieven Europa: staffel 1

Tarieven Europa: staffel 1 Tarieven Europa: staffel 1 Wanneer u op basis van uw daadwerkelijkaantal zendingen boven de 49 zendingen per jaar uitkomt, dan kunt u ons contacteren voor verbeterde tarieven. Wij passen uw prijzen dan

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 26 juli 2006 (27.07) (OR. en) 12036/06 Interinstitutioneel dossier: 2006/0121 (AVC)

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 26 juli 2006 (27.07) (OR. en) 12036/06 Interinstitutioneel dossier: 2006/0121 (AVC) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 26 juli 2006 (27.07) (OR. en) 12036/06 Interinstitutioneel dossier: 2006/0121 (AVC) CH 39 SOC 374 MI 157 ETS 16 SERVICES 35 ELARG 86 VOORSTEL van: de Europese Commissie

Nadere informatie

5. Protocol tot vaststelling van het statuut van de. Europese Investeringsbank

5. Protocol tot vaststelling van het statuut van de. Europese Investeringsbank De Slotakte vermeldt de verbindende protocollen en de niet-verbindende verklaringen Slotakte De CONFERENTIE VAN DE VERTEGENWOORDIGERS VAN DE REGERINGEN VAN DE LIDSTATEN, bijeen te Brussel op 30 september

Nadere informatie

Algemene informatie over de respondent

Algemene informatie over de respondent Openbare raadpleging over de Refit-evaluatie van de EU-wetgeving inzake gewasbeschermingsmiddelen en bestrijdingsmiddelenresiduen Velden met een * zijn verplicht. Algemene informatie over de respondent

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN. JAARGANG 2015 Nr. 181

TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN. JAARGANG 2015 Nr. 181 24 (2012) Nr. 3 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2015 Nr. 181 A. TITEL Handelsovereenkomst tussen de Europese Unie en haar lidstaten, enerzijds, en Colombia en Peru, anderzijds;

Nadere informatie

XT 21004/18 ADD 1 REV 2 mou/asd/ev 1 UKTF

XT 21004/18 ADD 1 REV 2 mou/asd/ev 1 UKTF Raad van de Europese Unie Brussel, 29 januari 2018 (OR. en) XT 21004/18 ADD 1 REV 2 BXT 5 NOTA van: aan: Betreft: het secretariaat-generaal van de Raad de delegaties BIJLAGE bij het BESLUIT VAN DE RAAD

Nadere informatie

de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretarisgeneraal van de Europese Commissie

de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretarisgeneraal van de Europese Commissie Raad van de Europese Unie Brussel, 25 april 2017 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2017/0083 (NLE) 8457/17 ADD 1 COEST 85 ELARG 28 VOORSTEL van: ingekomen: 24 april 2017 aan: de heer Jordi AYET PUIGARNAU,

Nadere informatie

Thema 2 Om ons heen. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 7. Landschappen. Klimaten. Samenwerking. de regering. Onder de loep.

Thema 2 Om ons heen. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 7. Landschappen. Klimaten. Samenwerking. de regering. Onder de loep. Meander Samenvatting groep 7 Thema 2 Om ons heen Samenvatting Landschappen Landschappen in Europa zijn heel verschillend. Nederland is een heel vlak land. Frankrijk is een land met heuvels en bergen. Zweden

Nadere informatie

de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretarisgeneraal van de Europese Commissie

de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretarisgeneraal van de Europese Commissie Raad van de Europese Unie Brussel, 23 mei 2017 (OR. en) 9601/17 ADD 4 JAI 537 ASIM 57 CO EUR-PREP 27 BEGELEIDENDE NOTA van: ingekomen: 17 mei 2017 aan: de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de

Nadere informatie

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN DE RAAD. Financiële informatie over het Europees Ontwikkelingsfonds

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN DE RAAD. Financiële informatie over het Europees Ontwikkelingsfonds EUROPESE COMMISSIE Brussel, 15.6.2015 COM(2015) 295 final MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN DE RAAD Financiële informatie over het Europees Ontwikkelingsfonds NL NL 1. VOORWOORD Het elfde Europees Ontwikkelingsfonds

Nadere informatie

404 der Beilagen XXII. GP - Staatsvertrag - Vertragstext Niederländisch (Normativer Teil) 1 von 23

404 der Beilagen XXII. GP - Staatsvertrag - Vertragstext Niederländisch (Normativer Teil) 1 von 23 404 der Beilagen XXII. GP - Staatsvertrag - Vertragstext Niederländisch (Normativer Teil) 1 von 23 OVEREENKOMST BETREFFENDE DE DEELNAME VAN DE TSJECHISCHE REPUBLIEK, DE REPUBLIEK ESTLAND, DE REPUBLIEK

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET

TRACTATENBLAD VAN HET 34 (2007) Nr. 5 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2012 Nr. 9 A. TITEL Verdrag van Lissabon tot wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag tot oprichting

Nadere informatie

EUROPESE COMMISSIE TEGEN RACISME EN INTOLERANTIE

EUROPESE COMMISSIE TEGEN RACISME EN INTOLERANTIE CRI(97)36 Version néerlandaise Dutch version EUROPESE COMMISSIE TEGEN RACISME EN INTOLERANTIE TWEEDE ALGEMENE BELEIDSAANBEVELING VAN DE ECRI: SPECIALE ORGANEN OP NATIONAAL NIVEAU GERICHT OP DE BESTRIJDING

Nadere informatie

EUROPESE COMMISSIE DIRECTORAAT-GENERAAL GEZONDHEID EN VOEDSELVEILIGHEID

EUROPESE COMMISSIE DIRECTORAAT-GENERAAL GEZONDHEID EN VOEDSELVEILIGHEID EUROPESE COMMISSIE DIRECTORAAT-GENERAAL GEZONDHEID EN VOEDSELVEILIGHEID Brussel, 27 februari 2018 KENNISGEVING AAN BELANGHEBBENDEN TERUGTREKKING VAN HET VERENIGD KONINKRIJK EN EU-REGELS OP HET GEBIED VAN

Nadere informatie

GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) /... VAN DE COMMISSIE. van

GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) /... VAN DE COMMISSIE. van EUROPESE COMMISSIE Brussel, 7.7.2016 C(2016) 4164 final GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) /... VAN DE COMMISSIE van 7.7.2016 betreffende de herziening van de vergoedingstabellen van dienstreizen voor ambtenaren

Nadere informatie

Emissiehandel: Commissie geeft groen licht voor nog eens 8 plannen zodat de handel zoals gepland van start kan gaan

Emissiehandel: Commissie geeft groen licht voor nog eens 8 plannen zodat de handel zoals gepland van start kan gaan IP/04/1250 Brussel, 20 oktober 2004 Emissiehandel: Commissie geeft groen licht voor nog eens 8 plannen zodat de handel zoals gepland van start kan gaan De Europese Commissie gaat akkoord met een tweede

Nadere informatie

Wat zijn feiten en cijfers rond geneesmiddelenonderzoek?

Wat zijn feiten en cijfers rond geneesmiddelenonderzoek? Deze kaart geeft een overzicht van beschikbare feiten en geneesmiddelenonderzoek. De kaart is tot stand gekomen op basis van literatuuronderzoek, interviews en denksessies met deskundigen. Met dank aan

Nadere informatie

13082/14 CV/mg DGC 1B. Raad van de Europese Unie. Brussel, 29 september 2014 (OR. en) 13082/14. Interinstitutioneel dossier: 2014/0223 (NLE)

13082/14 CV/mg DGC 1B. Raad van de Europese Unie. Brussel, 29 september 2014 (OR. en) 13082/14. Interinstitutioneel dossier: 2014/0223 (NLE) Raad van de Europese Unie Brussel, 29 september 2014 (OR. en) 13082/14 Interinstitutioneel dossier: 2014/0223 (NLE) COASI 102 ASIE 53 ELARG 98 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: PROTOCOL

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET. Verdrag betreffende de Europese Unie; (met Protocollen) Maastricht, 7 februari 1992

TRACTATENBLAD VAN HET. Verdrag betreffende de Europese Unie; (met Protocollen) Maastricht, 7 februari 1992 10 (1992) Nr. 13 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2012 Nr. 182 A. TITEL Verdrag betreffende de Europese Unie; (met Protocollen) Maastricht, 7 februari 1992 B. TEKST De Nederlandse

Nadere informatie

Raad van de Europese Unie Brussel, 29 november 2017 (OR. en)

Raad van de Europese Unie Brussel, 29 november 2017 (OR. en) Raad van de Europese Unie Brussel, 29 november 2017 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2017/0153 (E) 13587/17 JUSTCIV 251 COLAC 111 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: BESLUIT VAN DE

Nadere informatie

BIO ETHISCHE VRAGEN. Ethisch / Juridisch debat. Welke zijn voorbeelden van knelpunten?

BIO ETHISCHE VRAGEN. Ethisch / Juridisch debat. Welke zijn voorbeelden van knelpunten? BIO ETHISCHE VRAGEN Ethisch / Juridisch debat Welke zijn voorbeelden van knelpunten? Mag men aan vrouwen eiceldonatie vragen? Welk statuut en waarde kent men toe aan de eicel? Welk statuut en waarde kent

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2000 2001 26 568 (R 1638) Wijziging van de Rijksoctrooiwet, de Rijksoctrooiwet 1995 en de Zaaizaad- en Plantgoedwet ten behoeve van de rechtsbescherming

Nadere informatie

SLOTAKTE. AF/EEE/XPA/nl 1

SLOTAKTE. AF/EEE/XPA/nl 1 SLOTAKTE AF/EEE/XPA/nl 1 De gevolmachtigden van: DE EUROPESE GEMEENSCHAP, hierna "de Gemeenschap" te noemen, en van HET KONINKRIJK BELGIË, HET KONINKRIJK DENEMARKEN, DE BONDSREPUBLIEK DUITSLAND, DE HELLEENSE

Nadere informatie