Tekenbeetziekte of niet? Laat u niet beetnemen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Tekenbeetziekte of niet? Laat u niet beetnemen"

Transcriptie

1 klinische lessen Tekenbeetziekte of niet? Laat u niet beetnemen S.A.Neuvel, R.ten Houten, B.Boersma en J.de Gans Zie ook het artikel op bl Dames en Heren, Lymeborreliose is een infectieziekte die wordt overgebracht door teken die geïnfecteerd zijn met de spirocheet Borrelia burgdorferi. De aandoening kan uiteenlopende verschijnselen geven. 1 Al dan niet na het ontstaan van een erythema migrans kan een vroeg-gedissemineerde of chronische infectie ontstaan die gepaard gaat met voornamelijk verschijnselen aan het zenuwstelsel, de gewrichten, de huid en het hart. Tussen 1994 en 2001 is het aantal consulten in verband met tekenbeten en lymeborreliose in de Nederlandse huisartsenpraktijk verdubbeld. 2 Vrijwel elke arts kan tijdens het spreekuur geconfronteerd worden met lymeborreliose. In 2004 heeft een multidisciplinaire werkgroep in samenwerking met het Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO (CBO) een richtlijn gepubliceerd als leidraad voor zorgverleners, waarin de diagnostiek, de behandeling en de preventie van lymeborreliose worden beschreven. 3 4 Ook het lekenpubliek is geconfronteerd met een ruime hoeveelheid informatie omtrent lymeborreliose. In kranten, tijdschriften en televisieprogramma s (Teleac/NOT: Bij ons thuis: over opvoeding en onderwijs, uitzending van 18 april 2005, Nederland 2) is veel aandacht besteed aan de tekenbeetziekte, en ook andere informatiekanalen zijn niet onbenut gelaten. 5 Zo is er een folder verspreid door de Landelijke Werkgroep Kritische Lymepatiënten, getiteld Twee opvattingen over de ziekte van Lyme. 6 Verder is op internet ruimschoots voorlichting te vinden over de ziekte (bijvoorbeeld op Deze ruime beschikbaarheid van informatie heeft naast positieve aspecten ook nadelen. Zo kunnen bij zorgvragers en zorgverleners moeilijk te corrigeren misvattingen ontstaan over lymeborreliose, met als gevolg dat er vaak te veel diagnostiek of behandeling plaatsvindt. De dilemma s hieromtrent illustreren wij aan de hand van de ziektegeschiedenissen van 3 patiënten. Patiënt A, een meisje van bijna 16 jaar, had sinds ongeveer anderhalf jaar enkele seconden tot 3 minuten durende aanvallen van warmte over het gehele lichaam, gevolgd door Medisch Centrum Alkmaar, Postbus 501, 1800 AM Alkmaar. Afd. Neurologie: mw.s.a.neuvel, arts (thans: arts in opleiding tot arts voor verstandelijk gehandicapten, Esdégé-Reigersdaal, Broek op Langedijk; tevens: Prinsenstichting, Purmerend); hr.dr.r.ten Houten, neuroloog. Afd. Kindergeneeskunde: hr.dr.b.boersma, kinderarts. Academisch Medisch Centrum/Universiteit van Amsterdam, Afd. Neurologie, Amsterdam. Hr.dr.J.de Gans, neuroloog. Correspondentieadres: hr.dr.r.ten Houten (r.ten.houten@mca.nl). een gevoel van kou. Haar moeder had een keer gezien dat zij tijdens een aanval wezenloos voor zich uit keek. Ook leek zij daarbij angstig. Tijdens een aanval bleef patiënte zitten of begon juist te lopen. De aanvallen traden eerst sporadisch op, later ongeveer 3 keer per maand. Daarnaast klaagde patiënte over vermoeidheid en een verminderde concentratie. Zij had soms tintelingen in de handen en de voeten en had continu een zwaar gevoel in de armen en de benen. Zij ging sinds enkele maanden niet meer naar school en dreigde voor de tweede keer te blijven zitten. Patiënte en haar moeder herinnerden zich een tekenbeet ongeveer 7 jaar daarvóór, zonder rode verkleuring van de huid nadien. Vanwege de persisterende vermoeidheidsklachten voerde de huisarts enkele malen serologisch onderzoek uit naar het epstein-barrvirus (EBV) (tabel 1: 1e en 2e bepaling). Op basis van de uitslagen werd geconcludeerd dat er een recente infectie met EBV was. Daarnaast werd het tweede serummonster gebruikt voor serologisch onderzoek naar de aanwezigheid van Borrelia (zie tabel 1). Op basis van de als positief geïnterpreteerde uitslag hiervan werd patiënte gedurende 10 dagen behandeld met doxycycline 100 mg 2 dd. De klachten hielden echter aan. Hierop werd zij, na eerst door een kinderarts te zijn gezien, verwezen naar de kinderneuroloog, omdat aan neuroborreliose werd gedacht. Bij onderzoek zagen wij een nietziek uitziend, helder, laconiek reagerend meisje zonder meningeale prikkelingsverschijnselen. De bevindingen bij het neurologisch onderzoek waren niet afwijkend. In overleg met een medisch microbioloog werd serum afgenomen voor een herhaling van het serologisch onderzoek naar zowel EBV als Borrelia (tabel 1: 3e bepaling). Het bewaarde serum van de eerste afname, waarin geen antilichaamreactie werd gezien tegen EBV, werd gebruikt voor aanvullend serologisch onderzoek naar Borrelia. Dit serummonster toonde geen antilichaamreactie op B. burgdorferi (zie tabel 1). Op basis van alle uitslagen en het klinische beeld werd geconcludeerd dat er een primaire EBV-infectie was met naar alle waarschijnlijkheid een foutpositieve Borrelia-antilichaamreactie door kruisreagerende antilichamen die waren geïnduceerd door de infectie met EBV. Een lumbale punctie werd niet verricht. Het eeg toonde piekgolven boven de linker frontotemporale gebieden. Een MRI-scan van de hersenen liet subependymale heterotopieën zien ter plaatse van beide laterale ventrikels. Geconcludeerd werd dat er symptomatische lokalisatiegebonden epilepsie was, waarschijnlijk op basis van corticale aanlegstoornissen. Patiënte werd behandeld met 849

2 tabel 1. Uitslagen van herhaald serologisch onderzoek naar epsteinbarrvirus (EBV) en Borrelia burgdorferi bij patiënt A test 1e bepaling 2e bepaling 3e bepaling (januari 2005)* (oktober 2005)* (januari 2006)* EBV EA-IgG + + VCA-IgM + EBNA-IgG Borrelia ELISA + + western blot van + IgM western blot van IgG EA = early antigen ; VCA = viral capside antigen ; EBNA = epstein-barr nuclear antigen ; ELISA = enzyme-linked immunosorbent assay ; = negatief; + = positief. * Tijdstip van serumafname. carbamazepine, waarop de aanvallen verdwenen. Voor haar overige klachten werd ze verwezen naar de revalidatiearts, die een oefenprogramma opstelde om haar conditie te verbeteren. Desondanks is ze ruim een jaar na het eerste polibezoek nog niet naar school geweest. Patiënt B, een 11-jarig meisje, had enige maanden tevoren een rode plek op haar huid gehad. Een tekenbeet was niet opgemerkt. Nu zakte zij sinds 4 weken door haar benen. Recentelijk kon zij nog korte stukjes lopen, maar sinds één dag was zij rolstoelafhankelijk. Daarnaast had zij hevige pijn in de gehele rug en ook in beide benen als zij probeerde te lopen. Er waren geen mictieklachten. De voorgeschiedenis vermeldde de ziekte van Kawasaki, waarvan ze zonder restverschijnselen was genezen, en een periode met driftbuien, waarvoor zij door de kinderpsychiater werd behandeld met pipamperon. Op verzoek van de moeder was door de huisarts reeds serologisch onderzoek naar Borrelia ingezet. Er waren geen antilichamen tegen B. burgdorferi detecteerbaar. Een natuurgeneeskundige meende dat er toch sprake was van lymeborreliose en adviseerde de ouders om verdere diagnostiek te laten verrichten in Duitsland. De ouders hebben dit advies niet opgevolgd. Bij onderzoek door de kinderneuroloog werd een licht adipeus, glimlachend meisje gezien dat in een rolstoel zat. De kracht van zowel haar armen als haar benen was niet verminderd en zij had geen gevoelsstoornissen. Bij een poging tot lopen zakte zij intermitterend door de knieën, de koorddansersgang kon zij goed uitvoeren. De spierrekkings- en voetzoolreflexen waren normaal, de proeven van Lasègue waren ongestoord. Gezien de geringe lijdensdruk bij rolstoelafhankelijkheid zonder objectieve neurologische afwijkingen werd gedacht aan een somatisatiestoornis. Patiënte werd opgenomen op de kinderafdeling voor verder onderzoek en behandeling. De uitslag van het serologisch onderzoek naar Borrelia bleek wederom negatief. Een MRI-scan van de gehele wervelkolom toonde geen afwijkingen. Er werd geen antibiotische behandeling gegeven. Met een gedragstherapeutische behandeling verdween de pijn en normaliseerde het lopen. Patiënt C, een 34-jarige vrouw, bezocht het ziekenhuis voor een tweede mening. Sinds 4 maanden had zij last van algehele malaise met een scala aan klachten die bestonden uit: duizeligheid, fono- en fotofobie, hoofdpijn, moeite met het focussen van de ogen en met concentreren, en tintelingen in beide armen. Zij had onlangs, gedurende anderhalve dag, last gehad van een doof gevoel in de linker arm. Enkele maanden voor het ontstaan van de klachten was zij in Brazilië geweest, waar zij een grote, verheven, rode huidafwijking had gehad. Wegens mogelijke lymeborreliose kreeg zij na haar verblijf in Brazilië doxycycline voorgeschreven door de huisarts; zij gebruikte dit gedurende een week. Haar medische voorgeschiedenis was blanco, behoudens een periode van diarree in 2005 waarvoor ondanks een uitgebreide analyse geen medische verklaring was gevonden. Het neurologisch onderzoek liet geen afwijkingen zien. De MRI-scan van de hersenen en de uitslagen van het oriënterend laboratoriumonderzoek waren evenmin afwijkend. De uitslag van het serologisch onderzoek op Borrelia was negatief. Het onderzoek van de liquor cerebrospinalis toonde geen afwijkingen in het aantal cellen en geen aanwezigheid van antilichamen tegen B. burgdorferi. Uiteindelijk werd dus geen neurologische verklaring gevonden voor het klachtenpatroon. Patiënte kreeg een behandeling aangeboden via het project Onbegrepen neurologische klachten. Zij en haar partner waren er echter van overtuigd dat zij een lymeborreliose had. Zij zijn uiteindelijk voor een derde opinie vertrokken naar de Verenigde Staten. Nadat patiënte verschillende Nederlandse en buitenlandse ziekenhuizen had bezocht, besloot een Amerikaanse arts een behandeling te starten voor lymeborreliose; hij schreef 2 maanden orale antibiotica voor. Hierop trad enige verbetering op van de klachten. Patiënte heeft inmiddels op eigen initiatief serum opgestuurd naar laboratoria in respectievelijk Nederland (Weert), Zwitserland en Hongarije. Het laboratoriumonderzoek in Zwitserland heeft geen aanwijzingen laten zien voor lymeborreliose. De uitslagen van de onderzoeken in de andere laboratoria zijn ons niet bekend. De besproken patiënten hadden allen klachten die niet typisch waren voor lymeborreliose. De CBO-richtlijn adviseert om bij zulke klachten geen serologisch onderzoek 850

3 naar Borrelia in te zetten, aangezien de voorspellende waarde van een positieve testuitslag laag is. Als men een kritische blik werpt op de duur en aard van de klinische verschijnselen van patiënt A, had er geen serologisch onderzoek naar lymeborreliose verricht hoeven worden. Bovendien is de verkregen uitslag verkeerd geïnterpreteerd. Door deze verkeerde interpretatie heeft er onterecht behandeling plaatsgevonden. Vervolgens zijn er meerdere bezoeken aan artsen en aanvullende diagnostiek nodig geweest om de eerdere, op onjuiste gronden gestelde diagnose lymeborreliose te verwerpen. Patiënt A bleek wel een EBV-infectie te hebben. Daarnaast had zij ook symptomatische lokalisatiegebonden epilepsie. Bij patiënt B werd tweemaal serologisch onderzoek naar Borrelia verricht, alsmede MRI van de wervelkolom. Dit onderzoek leek noodzakelijk om de gedragstherapeutische behandeling te laten slagen. Omdat patiënt C ervan overtuigd was dat zij lymeborreliose had, bezocht zij verschillende Nederlandse en buitenlandse ziekenhuizen om aanvullend onderzoek en behandeling gedaan te krijgen. Uiteindelijk wist zij een buitenlandse arts te overtuigen, en werd zij antibiotisch behandeld. Door de overvloed aan informatie over lymeborreliose kan zowel bij patiënten als bij zorgverleners verwarring ontstaan. Daarbij valt op dat gegevens over de CBO-richtlijn voor leken niet of slechts moeizaam te vinden zijn. Bij patiënten lijkt er een toenemende neiging te bestaan om aan te dringen op diagnostiek en therapie en om veelvuldig artsen te raadplegen. Uit onzekerheid verrichten zorgverleners overmatige diagnostiek en als gevolg daarvan soms een onjuiste behandeling. Diagnostiek van lymeborreliose. Serologisch onderzoek naar Borrelia (een ELISA, eventueel gevolgd door een western blot) is de eerste keus bij de diagnostiek van lymeborreliose; een gouden standaard ontbreekt echter. Kweken worden in Nederland nauwelijks uitgevoerd vanwege de lange generatietijd van de Borrelia-spirocheet en de beperkte beschikbaarheid van de techniek. De PCR is theoretisch een zeer bruikbare test, maar de sensitiviteit ervan valt in de praktijk tegen. 4 Daarnaast kan de PCR geen onderscheid maken tussen het DNA van een levende Borrelia-spirocheet en dat van een dode; het risico van contaminatie van het monster is bovendien niet uitgesloten, wat betekent dat de test eveneens een lage specificiteit heeft. Onder andere om bovenstaande redenen is PCR op urine niet geschikt als diagnostische test. 7 8 Recent is een ELISA op de markt gekomen voor de meting van antistoffen tegen het C6-peptide van een specifiek eiwit van Borrelia (VlsE-eiwit) De eerste ervaringen laten zien dat de sensitiviteit en de specificiteit van deze test vergelijkbaar zijn met die van de western blot. Een tekortkoming van zowel de ELISA als de western blot is het optreden van foutpositieve reacties door reactiviteit met kruisreagerende antistoffen, die worden geïnduceerd door onder andere syfilis, acute EBV-infectie of aanwezigheid van het Cytomegalovirus De onbekendheid van artsen met de tekortkomingen van de serologische tests wordt geïllustreerd door de casus van patiënt A. Naast foutpositieve reacties kunnen er ook foutnegatieve reacties optreden door onvoldoende antilichaamproductie tegen de Borrelia-spirocheet, met name bij erythema migrans en vroeg in het beloop van een gedissemineerde infectie. CBO-richtlijn Lymeborreliose. Deze CBO-richtlijn is opgesteld als leidraad voor de diagnostiek, de behandeling en de preventie van lymeborreliose. Lymeborreliose wordt daarin geclassificeerd als vroege lymeborreliose, vroege gedissemineerde lymeborreliose, late lymeborreliose of als postinfectieuze klachten en symptomen. 3 4 Erythema migrans is de meest voorkomende manifestatie van een vroege lymeborreliose. Bij een typische erythema migrans is serologisch onderzoek naar Borrelia niet noodzakelijk en kan men direct behandelen met doxycycline. Een presentatie met alleen een tekenbeet zonder erythema migrans is geen indicatie voor het verrichten van serologisch onderzoek naar Borrelia en voor een behandeling met antibiotica. Bij vroege gedissemineerde lymeborreliose ontstaan de verschijnselen binnen 1 jaar na de besmetting, bijvoorbeeld in de vorm van radiculitis of meningoradiculitis, meningitis, artritis of carditis. Vroege gedissemineerde neuroborreliose wordt bij voorkeur behandeld met ceftriaxon intraveneus gedurende 14 dagen. Carditis en artritis worden oraal behandeld met doxycycline. Bij late lymeborreliose ontstaan de verschijnselen meer dan 1 jaar na de besmetting. De meest voorkomende uitingen zijn chronische neuroborreliose, chronische artritis en acrodermatitis chronica atrophicans. Chronische neuroborreliose wordt gedurende 30 dagen intraveneus behandeld met ceftriaxon. Bij persisterende klachten na adequate antibiotische therapie bij patiënten met een eerder vastgestelde lymeborreliose wordt gesproken van postlymeziektesyndroom. Uit 3 gerandomiseerde, dubbelblinde, placebogecontroleerde stu dies is gebleken dat langdurige behandeling met antibiotica van patiënten met postlymeziektesyndroom geen gunstig effect heeft op de klachten of op het cognitieve functioneren Een van deze studies toonde wel een significante vermindering van vermoeidheidsklachten bij behandelde patiënten. 15 Er is echter geen steun voor een aanvullende, langdurige antibiotische behandeling, omdat vermoeidheid een niet-specifiek symptoom is van postlymeborreliose en aanhoudende behandeling ernstige bijwerkingen en complicaties kan geven Op grond van de 3 trials beveelt de CBO-richtlijn aan geen antibiotica voor te schrijven bij persisterende klachten na een eerder behandelde lymeborreliose. 851

4 tabel 2. Grootste verschillen tussen de richtlijn Lyme-borreliose van het Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO (CBO) en die van de International Lyme and Associated Diseases Society (ILADS) voor de diagnostiek en behandeling van lymeborreliose CBO ILADS diagnostiek 2-testprotocol* altijd ELISA en western blot behandeling duur maximaal 4 weken minimaal 12 weken antibiotica doxycycline oraal of ceftriaxon i.v. bij voorkeur orale therapie met een hoge dagdosering regelmatig verwisselen van het middel gebruik van combinaties en/of pulsbehandeling ELISA = enzyme-linked immunosorbent assay. *Eerst alleen ELISA, bij positieve ELISA bevestiging door western blot. Als de western blot negatief is, is er geen lymeborreliose; een positieve western blot is geen bewijs dat de klachten door lymeborreliose veroorzaakt worden. Bij een negatieve ELISA is de diagnose lymeborreliose onwaarschijnlijk en wordt er geen western blot verricht. Echter, bij een negatieve ELISA en een sterk klinisch vermoeden toch een western blot uitvoeren. Op geleide van het klinische beeld tot 2 maanden nadat de symptomen verdwenen zijn. Meest gebruikte antibiotica; de keuze van antibiotica hangt af van de uitingsvorm van de lymeborreliose. Richtlijn van de International Lyme and Associated Diseases Society. In haar folder van december 2005 beschouwt de Landelijke Werkgroep Kritische Lymepatiënten de CBOrichtlijn uit 2004, een evidence-based richtlijn die mede op initiatief van de Nederlandse Vereniging voor Lymepatiënten tot stand is gekomen, als een oude opvatting. 6 Zij stellen daar een nieuwe opvatting tegenover: de richtlijn van de International Lyme and Associated Diseases Society (ILADS), die overigens niet nieuw is, maar dateert uit november Er zijn aanzienlijke verschillen tussen de twee richtlijnen, zowel ten aanzien van de diagnostiek als van de behandeling (tabel 2). Volgens de ILADS-richtlijn voldoet het 2-testprotocol van de CBO-richtlijn, waarbij een western blot pas wordt verricht als de uitslag van de ELISA positief is, niet in de praktijk. De ELISA zou onvoldoende sensitief zijn voor een goede screening, waardoor de kans op foutnegatieve testuitslagen groot zou worden. Echter, ook volgens de CBO-richtlijn dient verder onderzoek met een western blot plaats te vinden als er een sterk klinisch vermoeden van een lymeborreliose is. Andere verschillen tussen de ILADSen de CBO-richtlijn betreffen onder andere de duur van de behandeling met antibiotica (die moet volgens de ILADSrichtlijn veel langer zijn) en de opvatting aangaande de theorie dat blijvende of terugkerende klachten na antibiotische behandeling wijzen op een nog voortdurende actieve infectie met de Borrelia-spirocheet. Bewijzen voor deze theorie ontbreken in de wetenschappelijke literatuur De recentelijk gereviseerde evidence-based richtlijn die is opgesteld door de Infectious Diseases Society of America ondersteunt de adviezen in de CBO-richtlijn. 23 Dames en Heren, veel patiënten met klachten die bij een lymeborreliose zouden kunnen passen, voelen zich niet serieus genomen en bezoeken meerdere artsen. Het risico bestaat dat de arts de diagnose lymeborreliose mist en een andere diagnose stelt. Zo zijn in het verleden patiënten behandeld voor bijvoorbeeld bellparalyse, multiple sclerose en reuma terwijl zij lymeborreliose hadden. Het gevaar bestaat echter ook dat de arts ten onrechte de diagnose lymeborreliose stelt, met alle gevolgen vandien. Het ontbreken van een gouden standaard voor de diagnostiek van lymeborreliose is geen rechtvaardiging voor het volgen van alternatieve richtlijnen die niet wetenschappelijk onderbouwd zijn. Om misverstanden te vermijden en de daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen te beperken, raden wij zorgverleners sterk aan om uniform en volgens de CBO-richtlijn te werk te gaan. Dr.F.Vlaspolder, medisch microbioloog, Medisch Centrum Alkmaar, Alkmaar, leverde informatie voor het artikel. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. Aanvaard op 22 oktober 2007 Literatuur 1 Steere AC. Lyme disease. N Engl J Med. 2001;345: Boon S den, Schellekens JFP, Schouls LM, Suijkerbuijk AWM, Docters van Leeuwen B, Pelt W van. Verdubbeling van het aantal consulten voor tekenbeten en Lyme-borreliose in de huisartsenpraktijk in Nederland. Ned Tijdschr Geneeskd. 2004;148: Speelman P, Jongh BM de, Wittenberg J, Bakker JPJ, Blaauw AAM, Dam AP van, et al. Richtlijn Lyme-borreliose. Alphen aan den Rijn: Van Zuiden Communications; p Speelman P, Jongh BM de, Wolfs TFW, Wittenberg J. Richtlijn Lymeborreliose. Ned Tijdschr Geneeskd. 2004;148: Hiu P. Klaar voor blote benen. De Volkskrant mei

5 6 Klusman AWB, Bolderdijk R, Duijn MT van, Beumkes H. Twee opvattingen over de ziekte van Lyme. Landelijke Werkgroep Kritische Lymepatiënten; Wilske B, Fingerle V, Schulte-Spechtel U. Microbiological and serological diagnosis of Lyme borreliosis. FEMS Immunol Med Microbiol. 2007;49: Rauter C, Mueller M, Diterich I, Zeller S, Hassler D, Meergans T, et al. Critical evaluation of urine-based PCR assay for diagnosis of Lyme borreliosis. Clin Diagn Lab Immunol. 2005;12: Jansson C, Carlsson A, Granlund H, Wahlberg P, Nyman D. Analysis of Borrelia burgdorferi IgG antibodies with a combination of IgG ELISA and VlsE C6 peptide ELISA. Clin Microbiol Infect. 2005;11: Tjernberg I, Krüger G, Eliasson I. C6 peptide ELISA test in the serodiagnosis of Lyme borreliosis in Sweden. Eur J Clin Microbiol Infect Dis. 2007;26: Goossens HA, Bogaard AE van den, Nohlmans MK. Evaluation of fifteen commercially available serological tests for diagnosis of Lyme borreliosis. Eur J Clin Microbiol Infect Dis. 1999;18: Goossens HA, Nohlmans MK, Bogaard AE van den. Epstein-Barr virus and cytomegalovirus infections cause false-positive results in IgM two-test protocol for early Lyme borreliosis. Infection. 1999; 27: Kaplan RF, Trevino RP, Johnson GM, Levy L, Dornbush,R, Hu LT, et al. Cognitive function in post-treatment Lyme disease: do additional antibiotics help? Neurology. 2003;60: Klempner MS, Hu LT, Evans J, Schmid CH, Johnson GM, Trevino RP, et al. Two controlled trials of antibiotic treatment in patients with persistent symptoms and a history of Lyme disease. N Engl J Med. 2001;345: Krupp LB, Hyman LG, Grimson R, Coyle PK, Melville P, Ahnn S, et al. Study and treatment of post Lyme disease (STOP-LD): a randomized double masked clinical trail. Neurology. 2003;60: Ettestad PJ, Campbell GL, Welbel SF, Genese CA, Spitalny KC, Marchetti CM, et al. Biliary complications in the treatment of unsubstantiated Lyme disease. J Infect Dis. 1995;171: Patel R, Grogg KL, Edwards WD, Wright AJ, Schwenk NM. Death from inappropriate therapy for Lyme disease. Clin Infect Dis. 2000;31: Nadelman RB, Arlin Z, Wormser GP. Life-threatening complications of empiric ceftriaxone therapy for seronegative Lyme disease. South Med J. 1991;84: Cameron D, Gaito A, Harris N, Bach G, Bellovin S, Bock K, et al. Evidence-based guidelines for the management of Lyme disease. Expert Rev Anti-infect Ther. 2004;2(Suppl 1):S Klusman AWB. Richtlijn Lyme-borreliose. Ned Tijdschr Geneeskd. 2004;148: Halperin JJ, Shapiro ED, Logigian E, Belman AL, Dotevall L, Wormser GP, et al. Practice parameter: treatment of nervous system Lyme disease (an evidence-based review): report of the Quality Standards Subcommittee of the American Academy of Neurology. Neurology. 2007;69: Wormser GP, Ramanathan R, Nowakowski J, McKenna D, Holmgren D, Visintainer P, et al. Duration of antibiotic therapy for early Lyme disease. Ann Intern Med. 2003;138: Wormser GP, Dattwyler RJ, Shapiro ED, Halperin JJ, Steere AC, Klempner MS, et al. The clinical assesment, treatment, and prevention of lyme disease, human granulocytic anaplasmosis, and babesiosis: clinical practice guidelines by the Infectious Diseases Society of America. Clin Infect Dis. 2006;43: Abstract Tick-borne disease or not? Do not let yourself be fooled. Confusion among physicians and patients is increasing regarding the diagnosis and treatment of Lyme borreliosis due to the enormous amount of ambiguous information available and media attention. Some of the dilemmas that physicians encounter are illustrated by 3 patients with a range of symptoms, one of whom was convinced she had Lyme borreliosis. However none of these patients had significant evidence that suggested Lyme borreliosis. Physicians should follow the guidelines developed by the Dutch Institute for Health Care Improvement (CBO) or the Infectious Diseases Society of America rather than alternative guidelines, which are not evidence-based. Ned Tijdschr Geneeskd. 2008;152:

Twee opvattingen over Lyme-ziekte. Alexander Klusman Psychiater en Lyme-patiënt

Twee opvattingen over Lyme-ziekte. Alexander Klusman Psychiater en Lyme-patiënt Twee opvattingen over Lyme-ziekte Alexander Klusman Psychiater en Lyme-patiënt Oude en Nieuwe opvattingen over Lyme-ziekte Nederlandse CBO richtlijn Lyme-borreliose ILADS richtlijnen voor het management

Nadere informatie

Manifestaties van Ziekte van Lyme. Albert Vollaard Afd. Infectieziekten LUMC 17 nov 2014

Manifestaties van Ziekte van Lyme. Albert Vollaard Afd. Infectieziekten LUMC 17 nov 2014 Manifestaties van Ziekte van Lyme Albert Vollaard Afd. Infectieziekten LUMC 17 nov 2014 Casus bespreking 1. Aanloop van enkele weken van malaise en progressieve spierpijn (uitgebreide DD) 2. Geen verhaal

Nadere informatie

Samenvatting. Een complex beeld

Samenvatting. Een complex beeld Samenvatting Een complex beeld Vroeg herkende lymeziekte na een tekenbeet is goed te behandelen met antibiotica. Het beeld wordt echter complexer als de symptomen minder duidelijk zijn of als de patiënt

Nadere informatie

Casuspresentaties infectieuse serologie: laboratoriumaspecten. Dr. Alex Mewis Klinisch Bioloog Jessa Ziekenhuis - Campus Virga Jesse Hasselt

Casuspresentaties infectieuse serologie: laboratoriumaspecten. Dr. Alex Mewis Klinisch Bioloog Jessa Ziekenhuis - Campus Virga Jesse Hasselt Casuspresentaties infectieuse serologie: laboratoriumaspecten Dr. Alex Mewis Klinisch Bioloog Jessa Ziekenhuis - Campus Virga Jesse Hasselt Infectieuse serologie Borrelia-serologie (Lyme) Toxoplasma gondii

Nadere informatie

Sterke klinische verdenking (1) Diagnostiek in serum en liquor (2) Pleiocytose of i.t. antistofproductie bij positieve serum serologie

Sterke klinische verdenking (1) Diagnostiek in serum en liquor (2) Pleiocytose of i.t. antistofproductie bij positieve serum serologie Richtlijn Neuroborreliose NB: apart stroomdiagram voor kinderen met perifere facialisparese (01.10.2008 houdbaar tot 2018) S.I. van Nes, L.B.S. Gelinck, M.C.Y. de Wit, B.C. Jacobs Sterke klinische verdenking

Nadere informatie

De ziekte van Lyme anno 2015 Joppe Hovius

De ziekte van Lyme anno 2015 Joppe Hovius De ziekte van Lyme anno 2015 Joppe Hovius Amsterdams Multidisciplinair Lyme Centrum Infectieziekten, AMC www.amc.nl/amlc am Vrouw, 38 jaar Wat zou u doen? A Start doxycycline 10 dagen (2 dd 100 mg) B Start

Nadere informatie

Lyme Borreliose Ziekte, diagnos4ek en therapie. Overveen 26 maart 2014 Dr. Dick Veenendaal Arts- microbioloog

Lyme Borreliose Ziekte, diagnos4ek en therapie. Overveen 26 maart 2014 Dr. Dick Veenendaal Arts- microbioloog Lyme Borreliose Ziekte, diagnos4ek en therapie Overveen 26 maart 2014 Dr. Dick Veenendaal Arts- microbioloog d.veenendaal@streeklabhaarlem.nl Lyme ziekte, diagnos4ek en therapie 1. Historie 2. Ixodes ricinus

Nadere informatie

Optimalisatie van de rapportering van infectieuze serologie

Optimalisatie van de rapportering van infectieuze serologie 1 h.-hartziekenhuis vzw Critically Appraised Topic Optimalisatie van de rapportering van infectieuze serologie Laura Peeters Supervisie: Apr. Wim Laffut & Dr. Ellen Van Even H.-Hartziekenhuis Lier 15 mei

Nadere informatie

106 10 Samenvatting Richtlijnen Dermatologie 2012 Lymeborreliose Inleiding Diagnostiek Vroege lymeborreliose

106 10 Samenvatting Richtlijnen Dermatologie 2012 Lymeborreliose Inleiding Diagnostiek Vroege lymeborreliose 106 10 Samenvatting Richtlijnen Dermatologie 2012 Lymeborreliose Dr. J.J.E. van Everdingen, dr. A.C. Rönnau De richtlijn dateert uit 2004. De herziene versie komt uit in 2012. Inleiding Lymeborreliose

Nadere informatie

vroegeziektevanlyme; vroege gedissemineerde ziekte van Lyme; late ziekte van Lyme; postinfectieuze klachten en symptomen.

vroegeziektevanlyme; vroege gedissemineerde ziekte van Lyme; late ziekte van Lyme; postinfectieuze klachten en symptomen. 2 Ziekte van Lyme A.A.M. Blaauw 2.1 Inleiding De ziekte van Lyme is een infectieziekte, veroorzaakt door de spirocheet Borrelia burgdorferi (B. burgdorferi), die wordt overgedragen door een beet van een

Nadere informatie

Dermatologie. Lyme-borreliose / Ziekte van Lyme

Dermatologie. Lyme-borreliose / Ziekte van Lyme Dermatologie Lyme-borreliose / Ziekte van Lyme 1 Wat is Lyme-borreliose? Lyme-borreliose is een infectieziekte, die wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi. Deze bacterie wordt op de mens

Nadere informatie

Onderstaand de volledige uitspraak.

Onderstaand de volledige uitspraak. Onderwerp: De gecombineerde behandeling voor (chronische) lymeborreliose, zoals voorgeschreven door Priv. Doz. Dr. Med. W. Berghoff, voldoet niet aan de stand van de wetenschap en praktijk Samenvatting:

Nadere informatie

Verdeling Borrelia species

Verdeling Borrelia species Verdeling Borrelia species in Europa naar an2geniciteit i.e. outer surface proteine (Osp) A, voorkomen in teken, liquor, huid en synoviaal vocht. Species Osp A type Verdeling in teken (%) N=90 Liquor N=43

Nadere informatie

Richtlijn Lyme-borreliose

Richtlijn Lyme-borreliose Voor de praktijk Richtlijn Lyme-borreliose p.speelman, b.m.de jongh, th.f.w.wolfs en j.wittenberg* Lyme-borreliose is een door teken overgebrachte infectieziekte die wordt veroorzaakt door spirocheten

Nadere informatie

Workshop: Lymeziekte. Afke Brandenburg, arts microbioloog, Izore centrum infectieziekten Friesland

Workshop: Lymeziekte. Afke Brandenburg, arts microbioloog, Izore centrum infectieziekten Friesland Workshop: Lymeziekte Afke Brandenburg, arts microbioloog, Izore centrum infectieziekten Friesland Tom Wolfs, kinderarts infectieziekten WKZ/UMC Utrecht Controverse Lyme ILADS versus IDSA in Europa zelfde

Nadere informatie

Lyme borreliose Nascholing Maastricht

Lyme borreliose Nascholing Maastricht GGD Amsterdam Lyme borreliose Nascholing Maastricht Alje P.van Dam Afd Medische Microbiologie OLVG + Streeklaboratorium GGD Amsterdam Lyme borreliose Vroege Lyme: erythema migrans Vroege gedissemineerde

Nadere informatie

Protocol diagnostiek en behandeling van NEUROBORRELIOSE

Protocol diagnostiek en behandeling van NEUROBORRELIOSE Protocol diagnostiek en behandeling van NEUROBORRELIOSE laatste wijziging: januari 2013 D.C. Velseboer H. Thoonsen Prof. Dr. D van de Beek Eerdere versie: april 2000 Dr. J. de Gans Ad 1: verdenking neuroborreliose

Nadere informatie

De ziekte van Lyme is een infectieziekte. Een andere naam die ook wel eens gebruikt wordt, is borreliose.

De ziekte van Lyme is een infectieziekte. Een andere naam die ook wel eens gebruikt wordt, is borreliose. Ziekte van Lyme Borreliose, Lyme-borreliose, erythema migrans Wat is de ziekte van Lyme? De ziekte van Lyme is een infectieziekte. Een andere naam die ook wel eens gebruikt wordt, is borreliose. Hoe krijgt

Nadere informatie

Extra- and intracellular atypical and cys2c forms of spirochetes in the cerebral cortex of a pa2ent with pathologically and serologically confirmed

Extra- and intracellular atypical and cys2c forms of spirochetes in the cerebral cortex of a pa2ent with pathologically and serologically confirmed Extra- and intracellular atypical and cys2c forms of spirochetes in the cerebral cortex of a pa2ent with pathologically and serologically confirmed chronic Lyme neuroborreliosis where Borrelia burgdorferi

Nadere informatie

RICHTLIJNEN BEROEPSZIEKTEN

RICHTLIJNEN BEROEPSZIEKTEN LYME-BORRELIOSE ICD-10 A69.2 ziekte van Lyme - erythema (chronicum) migrans door Borrelia burgdorferi A69.2 + G01* meningitis A69.2 + G63.0* polyneuropathie A69.2 + M01.2* Lyme-artritis L90.4 acrodermatitis

Nadere informatie

Epidemiologische surveillance van Lyme borreliose Borrelia burgdorferi s.l

Epidemiologische surveillance van Lyme borreliose Borrelia burgdorferi s.l Epidemiologische surveillance van Lyme borreliose Borrelia burgdorferi s.l. - 217 Auteurs: T. Lernout, M. Depypere, S. Patteet, K. Lagrou, D. Van Cauteren, B. Kabamba- Mukadi Hoofdpunten - In 217 werden

Nadere informatie

SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN Kattenkrabziekte. Diagnostische en klinische aspecten van Bartonella henselae infectie

SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN Kattenkrabziekte. Diagnostische en klinische aspecten van Bartonella henselae infectie 166 Samenvatting SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN Kattenkrabziekte. Diagnostische en klinische aspecten van Bartonella henselae infectie Deel I Introductie In de introductie van dit proefschrift (Hoofdstuk

Nadere informatie

Wat is de ziekte van Lyme?

Wat is de ziekte van Lyme? De ziekte van Lyme Wat is de ziekte van Lyme? De ziekte van Lyme is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi. U kunt met deze bacterie besmet raken wanneer u door

Nadere informatie

Werkstuk Biologie De lymneziekte en teken

Werkstuk Biologie De lymneziekte en teken Werkstuk Biologie De lymneziekte en teken Werkstuk door een scholier 1833 woorden 14 mei 2003 6,3 12 keer beoordeeld Vak Biologie De Lymeziekte Wat is een teek? Teken zijn kleine, geleedpotige (spinachtige)

Nadere informatie

www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro Lyme Artritis Versie 2016 1. WAT IS LYME ARTRITIS 1.1 Wat is het? Lyme artritis is een van de ziekten die veroorzaakt wordt door de bacterie Borrelia burgdorferi

Nadere informatie

www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Lyme Artritis Versie 2016 1. WAT IS LYME ARTRITIS 1.1 Wat is het? Lyme artritis (artritis=gewrichtsonsteking) is een van de ziekten die veroorzaakt wordt door

Nadere informatie

Inhoudsopgave CARE - 2 -

Inhoudsopgave CARE - 2 - TEEK Inhoudsopgave CARE De preventie en behandeling van Lyme-Borreliose drs. ing. Herman Aa - 2 - TEEK-CARE TEST en BEWAAR de TEEK www..nl Eigenaar: - 1 - TEEK-CARE TEST en BEWAAR de TEEK Colofon: mede

Nadere informatie

(sero) logisch denken

(sero) logisch denken CLINIC ZGV 17 november 2010 (sero) logisch denken Ries Schouten arts-microbioloog reizigersgeneeskundige Infectie en afweer Patient met blaasjes gelaat HSV IgM + IgG 20 VZV IgM + IgG 200 Leishmania Casus

Nadere informatie

Lyme Centrum Apeldoorn STZ Expertise centrum

Lyme Centrum Apeldoorn STZ Expertise centrum Lyme Centrum Apeldoorn STZ Expertise centrum U bent gebeten door een teek of er is het vermoeden dat dit is gebeurd. Op deze website kunt u lezen wat het Lyme centrum Apeldoorn (LCA) voor u kan doen. Een

Nadere informatie

Diagnostiek van lymeborreliose

Diagnostiek van lymeborreliose Wim Ang, Tom Wolfs Nascholing Diagnostiek van lymeborreliose I Inleiding In 2013 heeft het CBO de herziening van de Richtlijn Lymeziekte gepubliceerd. 1 In datzelfde jaar heeft de Gezondheidsraad het rapport

Nadere informatie

Lymeborreliose. Inleiding. Diagnostiek. Drs. M.V. Starink. De richtlijn dateert uit 2004. De herziene versie kwam uit in 2013.

Lymeborreliose. Inleiding. Diagnostiek. Drs. M.V. Starink. De richtlijn dateert uit 2004. De herziene versie kwam uit in 2013. 164 17 Samenvatting Richtlijnen Dermatologie 2015 Lymeborreliose Drs. M.V. Starink De richtlijn dateert uit 2004. De herziene versie kwam uit in 2013. Inleiding Lymeborreliose is een infectieziekte, veroorzaakt

Nadere informatie

Sta$s$sche analyse van Lyme screening (EIA) ten opzichte van immunoblot.

Sta$s$sche analyse van Lyme screening (EIA) ten opzichte van immunoblot. Sta$s$sche analyse van Lyme screening (EIA) ten opzichte van immunoblot. EIA screening Lyme antistoffen IgM IgG IgM e/o IgG sens 84% 93% 92% spec 64% 85% 51% ppv 28% 55% 39% npv 96% 98% 95% Conclusies

Nadere informatie

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/20590

Nadere informatie

VVK Wintervergadering Sectie Neonatologie 18 januari 2013

VVK Wintervergadering Sectie Neonatologie 18 januari 2013 VVK Wintervergadering Sectie Neonatologie 18 januari 2013 Congenitale Toxoplasmose: Hoe gebruik je de diagnostische informatie op een zinvolle manier? Filip Cools, MD, PhD Neonatologie, UZ Brussel Scenario

Nadere informatie

FTO Lyme. Caroline Swanink. Arts-microbioloog 29 april 2014

FTO Lyme. Caroline Swanink. Arts-microbioloog 29 april 2014 FTO Lyme Caroline Swanink Arts-microbioloog 29 april 2014 Borrelia burgdorferi Achtergrond Vector Ixodes ricinus = harde teek of schapenteek In Nederland is 20-50% van de teken besmet met Borrelia burgdorferi

Nadere informatie

LYME ARTRITIS

LYME ARTRITIS www.pediatric-rheumathology.printo.it LYME ARTRITIS Wat is het? Lyme artritis is één van de ziektes die wordt veroorzaakt door de Borrelia burgdorferi bacterie (Lyme borreliosis) die wordt overgedragen

Nadere informatie

De ziekte van Lyme. Symptomen. Ziekteverschijnselen

De ziekte van Lyme. Symptomen. Ziekteverschijnselen De ziekte van Lyme Symptomen Ziekteverschijnselen Een infectie met de bacterie Borrelia Burgdorferi leidt niet altijd tot Lyme-Borreliose. Wanneer er ziekte-verschijnselen ontstaan worden deze in drie

Nadere informatie

Q-koorts, een complexe diagnostiek! (the JBZ experience!)

Q-koorts, een complexe diagnostiek! (the JBZ experience!) Q-koorts, een complexe diagnostiek! (the JBZ experience!) De microbiologen zagen zieke mensen. In hun ogen waren dat er veel meer dan normaal en zij spraken van een epidemie. ( ) We hebben de epidemie

Nadere informatie

Programma RIOG reumatologie d.d. 23 november 2005

Programma RIOG reumatologie d.d. 23 november 2005 Programma RIOG reumatologie d.d. 23 november 2005 Programmacommissie: Organisatie: B.A.C. Dijkmans en A.E. Voskuyl P.W.B. Nanayakkara Voordrachten Doel: onderwijs en state of the art Voorzitter B.A.C.

Nadere informatie

LCI-richtlijn Kinkhoest

LCI-richtlijn Kinkhoest LCI-richtlijn Kinkhoest Diagnostiek (met medewerking van de NVMM) Microbiologische diagnostiek Directe diagnostiek Voor detectie van infectie met B.pertussis is PCR van nasofaryngeaal materiaal aanzienlijk

Nadere informatie

Informatie over de Ziekte van Lyme en andere tekenbeetziekten.

Informatie over de Ziekte van Lyme en andere tekenbeetziekten. Informatie over de Ziekte van Lyme en andere tekenbeetziekten. Zie voor nadere beschrijvingen van de tekenbeet co-infecties en de WWW.TEKENBEETZIEKTEN.NL bijbehorende symptomen de website van de Stichting

Nadere informatie

Samenvatting multidisciplinaire richtlijn arbeid en lymeziekte

Samenvatting multidisciplinaire richtlijn arbeid en lymeziekte Samenvatting multidisciplinaire richtlijn arbeid en lymeziekte Doel van de richtlijn De richtlijn richt zich op de preventie en gewenste aanpak van lymeziekte bij werkenden en geldt als aanvulling op de

Nadere informatie

Nieuwsbrief 42 Maart - April 2008 DE WEEK VAN DE TEEK

Nieuwsbrief 42 Maart - April 2008 DE WEEK VAN DE TEEK Nieuwsbrief 42 Maart - April 2008 DE WEEK VAN DE TEEK Naar aanleiding van de internationale week van de teek (30 maart tot en met 6 april) is het interessant om de gevaren van teken op landbouwgebied even

Nadere informatie

Basisinformatie over Lyme-borreliose Door AWB Klusman

Basisinformatie over Lyme-borreliose Door AWB Klusman Basisinformatie over Lyme-borreliose Door AWB Klusman Inleiding Hierna volgt een overzicht van de relevante evidence based informatie over Lymeborreliose. De informatie is gebaseerd op de in 2004 verschenen

Nadere informatie

Sneltesten voor respiratoire virussen: geschikt voor point-of-care? 13 juni 2017 Werkgroep Algemene Medische Microbiologie

Sneltesten voor respiratoire virussen: geschikt voor point-of-care? 13 juni 2017 Werkgroep Algemene Medische Microbiologie Sneltesten voor respiratoire virussen: geschikt voor point-of-care? 13 juni 2017 Werkgroep Algemene Medische Microbiologie Andrea Bruning, MD PhD AIOS Medische Microbiologie Overzicht Introductie - Point-of-care

Nadere informatie

Ziekte van Lyme: diagnose en therapie

Ziekte van Lyme: diagnose en therapie Ziekte van Lyme: diagnose en therapie Dorien Kegelaers 1, Koen De Schrijver 2 Samenvatting De ziekte van Lyme of Lymeborreliose is de belangrijkste vectorovergedragen ziekte in Europa. Het is een multisysteemaandoening

Nadere informatie

Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie

Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 00 Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 1 Inleiding U heeft MS. Deze woorden veranderen in één keer je leven. Gevoelens van ongeloof, verdriet en angst. Maar misschien ook opluchting, omdat de vage klachten

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/21004 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/21004 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/21004 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Burgel, Nathalie Daniëlle van Title: Host-pathogen interactions in Lyme disease

Nadere informatie

De ziekte van Lyme. Inleiding

De ziekte van Lyme. Inleiding J. Coumou, J.W.R. Hovius De ziekte van Lyme De ziekte van Lyme, of Lyme-borreliose, is de meest voorkomende door teken overdraagbare ziekte in de Verenigde Staten en Europa. In Nederland is de ziekte endemisch

Nadere informatie

De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door de spirocheet

De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door de spirocheet Stand van zaken Bestrijding van de ziekte van Lyme Joppe W.R. Hovius en Hein Sprong + gerelateerd artikel Ned. Tijdschr Geneeskd. 2014;158:A8175 Door de jaren heen lijken er meer teken te komen. Ook neemt

Nadere informatie

CMV, EBV, Toxoplasma. Diagnostiek. Inge Gyssens Dienst infectieziekten Internist infectioloog

CMV, EBV, Toxoplasma. Diagnostiek. Inge Gyssens Dienst infectieziekten Internist infectioloog CMV, EBV, Toxoplasma Diagnostiek Inge Gyssens Dienst infectieziekten Internist infectioloog Man, 50 jaar Sinds 8d uit Thailand, 1 maand verblijf (nieuwe partner aldaar) Branderig gevoel ter hoogte van

Nadere informatie

Lyme-borreliose: soms ongrijpbaar, vaak behandelbaar

Lyme-borreliose: soms ongrijpbaar, vaak behandelbaar Overzichtsartikel Lyme-borreliose: soms ongrijpbaar, vaak behandelbaar Auteurs B.H. Postma, dr. H.T. Tjhie en dr. C.M. Verduin, artsen-microbioloog* Samenvatting Lyme-borreliose is een door teken van het

Nadere informatie

Rubella Synoniemen: rodehond, German measles, Röteln

Rubella Synoniemen: rodehond, German measles, Röteln Rubella Synoniemen: rodehond, German measles, Röteln B06 Bijlage I Rubella en zwangerschap, richtlijnen voor de praktijk Beleid naar aanleiding van een (mogelijk) contact (zie toelichting 1) Inventariseer

Nadere informatie

ZIEKTE VAN LYME, EEN UPDATE

ZIEKTE VAN LYME, EEN UPDATE ZIEKTE VAN LYME, EEN UPDATE Recent publiceerde de Belgische Commissie voor de Coördinatie van het Antibioticabeleid (BAPCOC), in samenspraak met de Belgische Vereniging voor Infectiologie en Klinische

Nadere informatie

Lyme Centrum Apeldoorn STZ Expertise centrum

Lyme Centrum Apeldoorn STZ Expertise centrum Lyme Centrum Apeldoorn STZ Expertise centrum U bent gebeten door een teek of er is het vermoeden dat dit is gebeurd. In deze folder kunt u lezen wat het Lyme Centrum Apeldoorn (LCA) voor u kan doen. Ook

Nadere informatie

Informatie over de Ziekte van Lyme en andere tekenbeetziekten.

Informatie over de Ziekte van Lyme en andere tekenbeetziekten. Informatie over de Ziekte van Lyme en andere tekenbeetziekten. www.tekenbeetziekten.nl Verdeeldheid De medische wetenschap is verdeeld over diagnosestelling en behandeling van deze ziekte. Volgens de CBO

Nadere informatie

De oudere patiënt met comorbiditeit

De oudere patiënt met comorbiditeit De oudere patiënt met comorbiditeit Dr. Arend Mosterd cardioloog Meander Medisch Centrum, Amersfoort Dr. Irène Oudejans klinisch geriater Elkerliek ziekenhuis, Helmond Hartfalen Prevalentie 85 plussers

Nadere informatie

Legionella. De overdracht. Jacob P. Bruin Streeklaboratorium voor de Volksgezondheid Kennemerland Haarlem

Legionella. De overdracht. Jacob P. Bruin Streeklaboratorium voor de Volksgezondheid Kennemerland Haarlem Legionella De overdracht Jacob P. Bruin Streeklaboratorium voor de Volksgezondheid Kennemerland Haarlem Legionella Inhoud: Legionella bacterie Infectieroute Diagnostiek Kweek Urine antigeentesten Serologie

Nadere informatie

Wat kan het zijn in het brein? Klinische Werkgroep Parasitologie 20 januari 2014 Martijn den Reijer Jaap van Hellemond

Wat kan het zijn in het brein? Klinische Werkgroep Parasitologie 20 januari 2014 Martijn den Reijer Jaap van Hellemond Wat kan het zijn in het brein? Klinische Werkgroep Parasitologie 20 januari 2014 Martijn den Reijer Jaap van Hellemond Casus Meneer L., 50 jaar, Kaapverdische afkomst Voorgeschiedenis: jicht, astma, prostatisme

Nadere informatie

Icterus na tropenbezoek. Sophie Willemse Maag-Darm-Leverarts Academisch Medisch Centrum

Icterus na tropenbezoek. Sophie Willemse Maag-Darm-Leverarts Academisch Medisch Centrum Icterus na tropenbezoek Sophie Willemse Maag-Darm-Leverarts Academisch Medisch Centrum Casus 1 Man, 51 jaar Voorgeschiedenis Niertransplantatie prednison, cellcept en tacrolimus M. Bechterew etanercept

Nadere informatie

Influenza vaccinatie van ziekenhuismedewerkers

Influenza vaccinatie van ziekenhuismedewerkers Influenza vaccinatie van ziekenhuismedewerkers Achtergrond Het RIVM en Vernet Verzuimnetwerk B.V. hebben een onderzoek uitgevoerd onder ziekenhuismedewerkers naar de relatie tussen de influenza vaccinatiegraad

Nadere informatie

Richtlijn. Lyme-borreliose

Richtlijn. Lyme-borreliose Richtlijn Lyme-borreliose Richtlijn Lyme-borreliose Colofon Richtlijn Lyme-borreliose ISBN: 90-76906-89-0 2004, Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO Postbus 20064, 3502 LB Utrecht Internet:

Nadere informatie

Ontstekingsparameters in de huisartspraktijk. Warffum 2012

Ontstekingsparameters in de huisartspraktijk. Warffum 2012 Ontstekingsparameters in de huisartspraktijk Warffum 2012 Onderwerpen CRP, bezinking of beide CRP bij acuut hoesten CRP sneltest voor andere indicaties? CRP, bezinking of beide? Indicaties - infectie/ontsteking

Nadere informatie

Wat te doen als een Italiaanse zwangere bezorgd is en een kind vreemd kijkt?

Wat te doen als een Italiaanse zwangere bezorgd is en een kind vreemd kijkt? Wat te doen als een Italiaanse zwangere bezorgd is en een kind vreemd kijkt? Rebecca van Grootveld AIOS Medische Microbiologie Werkgroep Klinische Parasitologie, NVP & WAMM Toxoplasmose 2 Werkgroep klinische

Nadere informatie

Informatie over tekenbeet en de ziekte van Lyme

Informatie over tekenbeet en de ziekte van Lyme Ziekte van lyme In het kort De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi (Bb), co-infecties varianten (link) en mutaties door facytose (= een bacterie wordt opgegeten door

Nadere informatie

Problemen in de diagnose en behandeling van Lyme-borreliose in Nederland

Problemen in de diagnose en behandeling van Lyme-borreliose in Nederland Problemen in de diagnose en behandeling van Lyme-borreliose in Nederland AMC227 Periode 5, 2006 Opdrachtgever: Begeleidend opdrachtgever: Ronald Vorenhout Namens de NVLP In opdracht van: Bram ten Cate

Nadere informatie

Het Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad

Het Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad Het Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad NB: Het voorschrijven van geneesmiddelen geschiedt onder de exclusieve verantwoordelijkheid van de behandelend arts. Voor uitgebreidere informatie

Nadere informatie

Kinderneurologie.eu. Neuroborreliose. www.kinderneurologie.eu

Kinderneurologie.eu. Neuroborreliose. www.kinderneurologie.eu Neuroborreliose Wat is neuroborreliose? Neuroborreliose is een ontsteking van het zenuwstelsel als gevolg van een infectie met een klein beestje (spirocheet) die Borrelia wordt genoemd. Hoe wordt neuroborreliose

Nadere informatie

voor de Gezondheidszorg

voor de Gezondheidszorg c2014.034 ECLI:NL:TGZCTG:2014:332 CENTRAAL TUCHTCOLLEGE VOOR DE GEZONDHEIDSZORG Beslissing in de zaak onder nummer van: c2014.034 C E N T R A A L T U C H T C O L L E G E voor de Gezondheidszorg Beslissing

Nadere informatie

Licht Traumatisch Hoofd-/ Hersenletsel (LTH)

Licht Traumatisch Hoofd-/ Hersenletsel (LTH) SPOEDEISENDE HULP Licht Traumatisch Hoofd-/ Hersenletsel (LTH) bij kinderen van 6 jaar en ouder KINDEREN Licht Traumatisch Hoofd-/ Hersenletsel (LTH) Uw kind heeft een licht traumatisch hoofd-/hersenletsel

Nadere informatie

MRI van de hersenen bij congenitale cytomegalovirus infectie

MRI van de hersenen bij congenitale cytomegalovirus infectie MRI van de hersenen bij congenitale cytomegalovirus infectie Department of Pediatrics / Child Neurology Center for Childhood White Matter Disorders VU University Medical Center Amsterdam, NL Hersenen en

Nadere informatie

Zika virus en zwangerschap

Zika virus en zwangerschap Zika virus en zwangerschap 04/2016 Dit document bevat mogelijk vertrouwelijke informatie van JIJWIJ. Het kopiëren en/of verspreiden van dit document zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van JIJWIJ

Nadere informatie

Fysieke fitheid, vermoeidheid en fysieke training bij sarcoïdose patiënten

Fysieke fitheid, vermoeidheid en fysieke training bij sarcoïdose patiënten Fysieke fitheid, vermoeidheid en fysieke training bij sarcoïdose patiënten 5 april 2017 Sarcoïdose ontsporing afweersyteem ophoping afweercellen: granulomen overal in lichaam: longen, lymfesysteem, huid,

Nadere informatie

LymeProspect onderzoek naar gevolgen van Lyme-ziekte

LymeProspect onderzoek naar gevolgen van Lyme-ziekte LymeProspect onderzoek naar gevolgen van Lyme-ziekte Prospectieve studie naar het vóórkomen van langdurige klachten na behandeling voor Lyme-ziekte en mogelijke oorzaken hiervan. Informatie voor artsen,

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Zowel beleidsmakers en zorgverleners als het algemene publiek zijn zich meer en meer bewust van de essentiële rol van kwaliteitsmeting en - verbetering in het verlenen van

Nadere informatie

NHG-Behandelrichtlijn Tekenbeet en erythema migrans Wichers IM, Verduijn MM, Bouma M

NHG-Behandelrichtlijn Tekenbeet en erythema migrans Wichers IM, Verduijn MM, Bouma M 5 NHG-Behandelrichtlijn Tekenbeet en erythema migrans Wichers IM, Verduijn MM, Bouma M 10 15 20 25 30 35 40 Kernboodschappen De kans op de ziekte van Lyme na een tekenbeet is 2 tot 3% en als er ziekte

Nadere informatie

Kissing bugs. Ziekte van Chagas. S.Gadgil anios IC 23-11-2015

Kissing bugs. Ziekte van Chagas. S.Gadgil anios IC 23-11-2015 Kissing bugs Ziekte van Chagas S.Gadgil anios IC 23-11-2015 Casus Kissing-Bugs Conclusie Take home message Casus Man 38 jaar Voorgeschiedenis kinderleeftijd : orchidopexie Bij screening potentiele bloeddonor:

Nadere informatie

2009/049 C E N T R A A L T U C H T C O L L E G E voor de Gezondheidszorg Beslissing in de zaak onder nummer 2009/049 van: A., wonende te B.

2009/049 C E N T R A A L T U C H T C O L L E G E voor de Gezondheidszorg Beslissing in de zaak onder nummer 2009/049 van: A., wonende te B. C E N T R A A L T U C H T C O L L E G E voor de Gezondheidszorg Beslissing in de zaak onder nummer van: A., wonende te B., appellante, klaagster in eerste aanleg, tegen C., huisarts, wonende te D., verweerder

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting amenvatting Het aantal mensen met dementie neemt toe. De huisarts speelt een sleutelrol in het (h)erkennen van signalen die op dementie kunnen wijzen en hiermee in het stellen van de diagnose dementie,

Nadere informatie

Multiple sclerose (MS)

Multiple sclerose (MS) Multiple sclerose (MS) T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André Dumont

Nadere informatie

Koortsconvulsies: hoe zat het ook al weer? Oebo Brouwer, kinderneuroloog UMCG

Koortsconvulsies: hoe zat het ook al weer? Oebo Brouwer, kinderneuroloog UMCG Koortsconvulsies: hoe zat het ook al weer? Oebo Brouwer, kinderneuroloog UMCG Definitie (Epileptische) aanvallen bij koorts zonder infectie van het centrale zenuwstelsel of een andere specifieke oorzaak

Nadere informatie

Lokale handreiking epilepsie voor de specialist ouderengeneeskunde regio Arnhem-Nijmegen

Lokale handreiking epilepsie voor de specialist ouderengeneeskunde regio Arnhem-Nijmegen Lokale handreiking epilepsie voor de specialist ouderengeneeskunde regio Arnhem-Nijmegen DEFINITIE Epilepsie is een ziekte van de hersenen waarbij er sprake is van twee nietgeprovoceerde epileptische aanvallen

Nadere informatie

De Belgische Vereniging voor Kindergeneeskunde

De Belgische Vereniging voor Kindergeneeskunde De Belgische Vereniging voor Kindergeneeskunde De Belgische Vereniging voor Kindergeneeskunde (BVK) ondersteunt deze sensibileringsbrochure. De BVK is een wetenschappelijke vereniging zonder winstoogmerk

Nadere informatie

Huisartsensymposium Presentatie dr. J.Schellekens, Lyme-Borreliose 9 november 2010

Huisartsensymposium Presentatie dr. J.Schellekens, Lyme-Borreliose 9 november 2010 Huisartsensymposium 2010 Presentatie dr. J.Schellekens, Lyme-Borreliose 9 november 2010 De teek Ixodes ricinus complex 3 stadia 1. Larve 2. Nimf 3. Volwassene Lyme Borreliose Spirocheet Borrelia burgdorferi

Nadere informatie

3.3 Delirium. herkend wordt. Onduidelijk is in hoeveel procent het delirium niet, of niet volgens de gangbare richtlijnen, behandeld wordt.

3.3 Delirium. herkend wordt. Onduidelijk is in hoeveel procent het delirium niet, of niet volgens de gangbare richtlijnen, behandeld wordt. 3.3 Delirium Delirium is waarschijnlijk de meest voorkomende neuropsychiatrische stoornis in het algemeen en academisch ziekenhuis, met een prevalentie van 15 tot 50 procent bij opgenomen oudere patiënten.

Nadere informatie

ASO: Toon Schiemsky Supervisor: Prof. Dr. X. Bossuyt Datum: 15 maart Optimalisatie van de pneumokokken polysacharide antistoffen test

ASO: Toon Schiemsky Supervisor: Prof. Dr. X. Bossuyt Datum: 15 maart Optimalisatie van de pneumokokken polysacharide antistoffen test ASO: Toon Schiemsky Supervisor: Prof. Dr. X. Bossuyt Datum: 15 maart 2016 Optimalisatie van de pneumokokken polysacharide antistoffen test Inleiding pneumokokken polysacharide antistoffen test Inleiding

Nadere informatie

DENGUE, versie 8 (PDF aangemaakt op: ) Contactpersoon: Brechje de GierBrechje.de

DENGUE, versie 8 (PDF aangemaakt op: ) Contactpersoon: Brechje de GierBrechje.de DENGUE, versie 8 (PDF aangemaakt op: 12-3-2019) lbldengcontact lbldengcrit1 lbldengcrit1a lbldengmeld1-2016 Contactpersoon: Brechje de GierBrechje.de gier@rivm.nl MELDINGSCRITERIA DENGUE WAARSCHIJNLIJKE

Nadere informatie

Laboratoria Nieuwsbrief Juni 2012 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium

Laboratoria Nieuwsbrief Juni 2012 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium Laboratoria Nieuwsbrief Juni 2012 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium In dit nummer: Express-info Inleiding Bereikbaarheid laboratoria / specialisten Ziekenhuis

Nadere informatie

Werkstuk ANW Multiple Sclerose (MS)

Werkstuk ANW Multiple Sclerose (MS) Werkstuk ANW Multiple Sclerose (MS) Werkstuk door een scholier 2007 woorden 27 oktober 2006 6,6 33 keer beoordeeld Vak ANW Inhoudsopgave 1. Geschiedenis van MS 2. De diagnose 3. MS aanvallen 4. De verschillende

Nadere informatie

De waarde van aviditeitstesten in diagnostiek en rondzendingen

De waarde van aviditeitstesten in diagnostiek en rondzendingen De waarde van aviditeitstesten in diagnostiek en rondzendingen Greet Boland, klinisch microbioloog / MMM er Aviditeitstesten Wat is aviditeit? Wat betekent de uitslag? Wanneer is toepassing zinvol/niet

Nadere informatie

Onderhoudsmedicatie bij Multiple Sclerose

Onderhoudsmedicatie bij Multiple Sclerose Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Patiënteninformatie 1707 Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Alle medicijnen hebben voor- en nadelen. Het belangrijke voordeel van onderhoudsmedicatie bij

Nadere informatie

Licht traumatisch hoofd- of hersenletsel

Licht traumatisch hoofd- of hersenletsel Licht traumatisch hoofd- of hersenletsel Ziekenhuis Gelderse Vallei Uw kind heeft een licht traumatisch hoofd-/hersenletsel opgelopen door een ongeval of een klap tegen zijn hoofd. Deze folder beschrijft

Nadere informatie

Datum 23 juni 2015 Betreft Commissiebrief Tweede Kamer inzake verzoek om indicatie wanneer stand-van-zakenbrief over het plan van aanpak Lyme komt

Datum 23 juni 2015 Betreft Commissiebrief Tweede Kamer inzake verzoek om indicatie wanneer stand-van-zakenbrief over het plan van aanpak Lyme komt > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340

Nadere informatie

Antimicrobial stewardship balans

Antimicrobial stewardship balans Franky Buyle, pharmd, phd Apotheek Multidisciplinair Infectie Team Hebben we nood aan een nationale infectiologie-gids? 12 maart 2019 VZA PUO Franky.buyle@uzgent.be Antimicrobial stewardship balans INDIVIDU

Nadere informatie

VSV Achterhoek Oost Protocol Preventie en behandeling van early-onset neonatale infecties

VSV Achterhoek Oost Protocol Preventie en behandeling van early-onset neonatale infecties VSV Achterhoek Oost Protocol Preventie en behandeling van early-onset neonatale infecties Doel Het doel van dit protocol is preventie, herkenning, optimalisering van diagnostiek en behandeling van early-onset

Nadere informatie

Licht Traumatisch. adviezen na een hernia-operatie. Hoofd-/Hersenletsel. (LTH, hersenschudding) Spoedeisende Hulp (SEH) ZorgSaam

Licht Traumatisch. adviezen na een hernia-operatie. Hoofd-/Hersenletsel. (LTH, hersenschudding) Spoedeisende Hulp (SEH) ZorgSaam Licht Traumatisch adviezen na een hernia-operatie Hoofd-/Hersenletsel (LTH, hersenschudding) Spoedeisende Hulp (SEH) ZorgSaam 1 2 Licht Traumatisch Hoofd-/Hersenletsel (Lth) U heeft een Licht Traumatisch

Nadere informatie

ME/CVS Nr. 2018/07. Samenvatting

ME/CVS Nr. 2018/07. Samenvatting ME/CVS Nr. 2018/07 Samenvatting ME/CVS pagina 2 van 5 ME/CVS is een ernstige chronische ziekte, die het functioneren en de kwaliteit van leven van mensen die eraan lijden substantieel beperkt. Patiënten

Nadere informatie

VLAAMS INFECTIEZIEKTEBULLETIN

VLAAMS INFECTIEZIEKTEBULLETIN Nr. 2011/1/75 VLAAMS INFECTIEZIEKTEBULLETIN ARTIKELEN Ziekte van Lyme: diagnose en therapie Dorien Kegelaers, Koen De Schrijver 4-10 Epidemiologie van de ziekte van Lyme vastgesteld door huisartsen in

Nadere informatie

Diagnostiek urineweginfecties: do s and dont s

Diagnostiek urineweginfecties: do s and dont s Diagnostiek urineweginfecties: do s and dont s Flore Horuz Kinderarts-nefroloog MUMC met dank aan M. Koppejan-Stapel Kinderarts en voorzitter werkgroep richtlijn UWI in vogelvlucht nieuwe richtlijn urineweginfecties

Nadere informatie