3.5 De overlegeconomie

Transcriptie

1 De SER vindt goede medezeggenschap belangrijk. Hierbij treft u paragraaf 3.5 uit het advies Verschuivende Economische Machtsverhoudingen dat de SER in juni 2012 heeft vastgesteld. In deze paragraaf benadrukt de SER het belang van de overlegeconomie zowel op centraal niveau als op decentraal niveau. Zoals bekend bestaat de SER uit vertegenwoordigers van werkgeversorganisaties, vertegenwoordigers van werknemersorganisaties en onafhankelijke leden. Onder het subkopje Ondernemingsniveau benadrukt de SER het belang van medezeggenschap binnen ondernemingen. 3.5 De overlegeconomie Centraal niveau en decentraal niveau Algemeen verbindend verklaren van cao s Ondernemingsniveau Overlegeconomie in veranderende omstandigheden 1

2 3.5 De overlegeconomie Voor het realiseren van de sociaal-economische doelstellingen is een goed functionerende overlegeconomie van groot belang. Zoals de raad in diverse eerdere adviezen heeft aangegeven, leveren advisering, afstemming door overleg en samenwerking bij de uitvoering van beleid een bijdrage aan de versterking van het aanpassingsvermogen van de Nederlandse economie 17. De relatief goede prestaties van de Nederlandse economie in internationaal verband zijn mede aan dit aanpassingsvermogen toe te schrijven. Zo scoort Nederland erg hoog op het punt van de reële loonflexibiliteit, nauwelijks lager dan de Verenigde Staten 18. Stabiele arbeidsverhoudingen vormen ook een belangrijke vestigingsplaatsfactor. Centraal niveau De bijdrage van de overlegeconomie geldt zowel op het centrale niveau (SER, Stichting van de Arbeid) als op het decentrale niveau (cao-partijen). Afstemming en overleg op centraal niveau leveren een bijdrage aan het verwezenlijken van sociaal-economische doelstellingen. Dit gebeurt bijvoorbeeld via het doen van richtinggevende aanbevelingen in de Stichting van de Arbeid aan partijen op het decentrale niveau. Overleg op centraal niveau biedt daarnaast bij uitstek mogelijkheden om te komen tot breed gedragen oplossingen voor sociaal-economische vraagstukken. In dit verband kan bijvoorbeeld worden gewezen op doorbraken op het terrein van de wettelijke arbeidsongeschiktheidsverzekeringen en het ziektekostenstelsel, die uiteindelijk te bereiken waren op basis van adviezen die de SER hierover had uitgebracht. Verder zijn de sociale partners aanspreekbaar op hun bijdragen aan een effectief arbeidsmarktbeleid, waarin scholing en de ontwikkeling van vaardigheden van werknemers belangrijke onderdelen zijn. Minister Kamp van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft in zijn brief van 5 april 2012 over de SER nog eens het grote belang van de overlegeconomie voor de Nederlandse samenleving benadrukt SER (1992) Advies Convergentie en Overlegeconomie; SER (2006) Welvaartsgroei door en voor iedereen, meer in het bijzonder themadocument Arbeidsverhoudingen; SER (2008) Advies Duurzame globalisering, inz. paragraaf Zie bijvoorbeeld: Rae, D. [et al.] (2007) Globalisation and the European Union: which countries are best placed to cope?, OESO. 19 Zie Min. SZW (2012) Vragen over de SER, brief van 5 april van minister Kamp aan de Tweede Kamer betreffende Vragen over de SER. 2

3 en decentraal niveau In het advies Welvaartsgroei door en voor iedereen komt de raad na een uitgebreide analyse van de arbeidsverhoudingen tot de conclusie dat de decentralisatie van de arbeidsvoorwaardenvorming moet worden voortgezet in samenhang met een zekere mate van macro-economische afstemming van beleid 20. Decentraal overleg over de arbeidsvoorwaarden schept de mogelijkheid van maatwerk in cao s en loondifferentiatie. Bij verdiepingsslagen valt te denken aan een verdere invulling van cao s op ondernemingsniveau, minder gedetailleerde regelgeving in cao s en een verdere uitbouw van keuzemogelijkheden in cao s. Daarnaast vergen toekomstgerichte cao-afspraken dat op ondernemingsniveau nadrukkelijk vorm en inhoud wordt gegeven aan het bevorderen van duurzame inzetbaarheid en sociale innovatie. Algemeen verbindend verklaren van cao s Met de cao-vorming hangt direct samen het stelsel van algemeenverbindendverklaring (avv) van cao-afspraken 21. Eind 2011 heeft de minister van SZW de voordelen daarvan nog eens uiteengezet 22. Hij stelt daarbij dat avv bijdraagt aan stabiele arbeidsverhoudingen. Collectieve afspraken bevorderen evenwichtige arbeidsverhoudingen en arbeidsrust. Hiermee vormen ze een belangrijke voorwaarde voor een positieve sociaal-economische ontwikkeling. Zo wordt in Nederland relatief weinig gestaakt en worden resultaten geboekt door overleg tussen de sociale partners en het kabinet. Daarnaast kan door avv andere, met name sectorale, wet- en regelgeving door de overheid beperkt blijven. Met avv worden de transactiekosten voor bedrijven verlaagd. Individuele werkgevers hoeven niet zelf over de arbeidsvoorwaarden te onderhandelen. Het algemeen verbindend verklaren van cao-bepalingen ondersteunt cao-afspraken die het bedrijfs- of sectorbelang overstijgen, zoals afspraken over scholing, intersectorale mobiliteit en de civielrechtelijke handhaving van cao s. Door avv gaat er geen negatief concurrentie-effect uit van het opnemen van dergelijke afspraken in de cao. Avv is ook belangrijk in het kader van het vrij verkeer van werknemers. Dit vrij verkeer heeft geleid tot een toenemend aantal arbeidsmigranten uit Midden- en Oost- Europa. Naast het wettelijk minimumloon en de andere publiekrechtelijke arbeidsbeschermende maatregelen is het avv en van een aantal harde cao-bepalingen ook van toepassing bij grensoverschrijdende arbeid (zie ook paragraaf 5.3) 23. In het licht van recente ontwikkelingen met buitenlandse werkgevers en werknemers voegt de 20 SER (2006) Welvaartsgroei door en voor iedereen. Zie meer in het bijzonder het achterliggende themadocument Arbeidsverhoudingen. 21 De SER bracht in 1992 een fundamenteel advies uit over het AVV-stelsel. 22 Zie Min. SZW (2011) Algemeen verbindend verklaren van cao s, brief d.d Zie verder hoofdstuk 5. 3

4 ONZEKERHEID EN BELEID raad hier nog aan toe dat de cao s toegankelijk moeten zijn voor alle betrokkenen, ook uit het buitenland 24. De plicht om te zorgen voor toegankelijke en toepasbare cao s ligt bij de cao-partijen zelf. Sturing van het avv-beleid op grond van politieke desiderata is wezensvreemd aan het stelsel en zet daarmee de bijl aan de wortel daarvan. Het avv-stelsel moet uiteraard wel voldoende ruimte bieden voor maatwerk op ondernemingsniveau. Hiertoe zijn velerlei mogelijkheden aanwezig en eerder ook aanbevolen door de Stichting van de Arbeid 25. Daarnaast is er het dispensatiebeleid van de minister zelf, zoals vastgelegd in het Toetsingskader avv, laatstelijk gewijzigd in 2007 op basis van twee adviezen van de Stichting van de Arbeid van medio Op 8 juni heeft de Stichting van de Arbeid gereageerd op voornemens van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid om het dispensatiebeleid aan te passen 27. In deze reactie komt de Stichting van de Arbeid tot de conclusie dat haar eerdere aanbevelingen op dit punt actualisering behoeven, vooral wat de transparantie van de dispensatiemogelijkheden betreft. Ondernemingsniveau De raad ziet de onderneming als een langetermijnsamenwerkingsverband van diverse bij de onderneming betrokken partijen 28. De belanghebbenden zijn de groepen en individuen die (direct of indirect) het bereiken van de ondernemingsdoelstellingen beïnvloeden of erdoor worden beïnvloed. Het bestuur en de RvC hebben een integrale verantwoordelijkheid voor de afweging van de diverse belangen, doorgaans primair gericht op de continuïteit van de onderneming. Op ondernemingsniveau ligt er een rol voor de ondernemingsraad (respectievelijk personeelsvertegenwoordiging) op basis van de Wet op de ondernemingsraden (WOR). Uit onderzoek blijkt dat de WOR een internationaal gezien hoogwaardig stelsel biedt van medezeggenschap in de vorm van overleg-, advies- en instemmingsbevoegdheden 29. Mede met het oog op de verdergaande globalisering is een hoogwaardig stelsel van medezeggenschap voor werknemers belangrijk voor de ontwikkeling van het 24 Dit speelt bijvoorbeeld in de Eemshaven. Zie: Het Financieele Dagblad, Zie bijvoorbeeld Stichting van de Arbeid StvdA (1996) Dispensatieverlening van bepalingen in CAO s. 26 StvdA (2006) Advies wijziging dispensatie AVV en Aanbeveling inzake de toepassing van arbeidsvoorwaardelijke regels bij grensoverschrijdende arbeid in Nederland. 27 StvdA (2012) Dispensatie in de cao. 28 SER (2008) Advies Evenwichtig ondernemingsbestuur. 29 Zie: SER (2008) Evenwichtig Ondernemingsbestuur: Externe consultatie en (onderzoeks)rapportages. 4

5 ondernemingsbeleid 30. Van belang hierbij is dat de SER in november 2011 een briefadvies heeft uitgebracht over de rol van de ondernemingsraad bij de ontwikkeling van maatschappelijk verantwoord ondernemen; de aanbevelingen zijn door het kabinet overgenomen. Verder is er op 1 juni 2012 een speciale SER-Commissie Bevordering medezeggenschap geïnstalleerd. Deze commissie is onder meer met de speciale taak belast scholing van OR-leden te bevorderen 31. Daarnaast gaat het om goede omgangsvormen op de werkvloer. De Stichting van de Arbeid heeft hierover diverse adviezen uitgebracht 32. Overlegeconomie in veranderende omstandigheden De overlegeconomie weerspiegelt de wil tot samenwerking, waardoor de verschillende groeperingen in de samenleving met elkaar worden verbonden. Die samenwerking is niet vrijblijvend. Betrokkenen moeten hun eigen rol spelen en bereid zijn de daarbij behorende verantwoordelijkheden op zich te nemen. Maatschappelijke ontwikkelingen als globalisering, individualisering, ontzuiling, maar ook de opkomst van internet en de sociale media hebben tot gevolg dat de diverse uitingsvormen van de overlegeconomie zich moeten aanpassen. Dit speelt bijvoorbeeld op het terrein van de bedrijfs- en productschappen. Kort samengevat moet de kernfunctie van het overleg- en onderhandelingsmodel steeds zijn: het onderhouden, bouwen en vernieuwen van draagvlak voor het te voeren sociaal-economisch beleid. Voor de deelnemende partijen ligt de waarde in een uitkomst die de eigen doelstellingen verder helpt en tegelijkertijd voor de samenleving als geheel welvaartswinst oplevert. Met dit gezamenlijke doel voor ogen is de bereidheid om te geven en te nemen cruciaal. Bij het sociaal-economisch beleid vormen de sociale partners met de overheid de kernactoren. Maar ook kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en andere belangengroepen kunnen vanuit hun eigen verantwoordelijkheid een eigen inbreng leveren en draagvlak voor beleid bieden. Een structurele betrokkenheid vereist relevantie (van de belangen van de vertegenwoordigende organisatie), representativiteit (zodat er sprake is van een redelijke afspiegeling van de groep die wordt vertegen- 30 SER (2008) Advies Duurzame globalisering, p. 78. Zie ook SER (2011) Advies Medezeggenschap en (I)MVO. 31 Zie SER (2011) Advies De toekomst van de scholing en vorming van OR-leden. Deze taak werd sinds 1975 vervult door het GBIO, dat per 1 januari 2013 zal worden opgeheven. 32 StvdA (1999): Met alle respect! Over bedrijfscultuur en omgangsvormen op de werkplek; StvdA (2001) Nota De lucht geklaard: een aanbeveling over een rookbeleid van ondernemingen; StvdA (2008) Aanbeveling intimidatie en geweld op het werk, 5 november 2008; StvdA (2009) Aanbeveling Mobiliteit en Telewerken; StvdA (2009) Brief Klokkenluiders in de publieke en private sector, 3 april 2009; StvdA (2011) De Europese kaderovereenkomst over intimidatie en geweld op het werk, 12 mei

6 ONZEKERHEID EN BELEID woordigend), expertise (zodat een inhoudelijke meerwaarde wordt geleverd), compromisbereidheid (zodat de bereidheid bestaat om deelbelangen te overstijgen) en commitment (zodat bereikte compromissen worden verdedigd). Tegen deze achtergrond zullen de instituties van de overlegeconomie zich moeten aanpassen aan de veranderende omstandigheden. Veranderingen in de internationale omgeving (globalisering en Europeanisering) zullen daarbij een belangrijk kader vormen. Daarnaast zullen mogelijk nieuwe partijen een rol gaan spelen. Ook de accenten in de functies en vormen van de overlegeconomie kunnen in de tijd variëren 33. Het genereren van draagvlak voor adequaat sociaal-economisch beleid gericht op maatschappelijke welvaart zal echter steeds het doel moeten zijn. In dit licht past ook een regelmatige reflectie op de SER-doelstellingen. 33 Te onderscheiden zijn de agendazettende rol, de platformfunctie, advisering, zelfregulering, beleidsafstemming, het afsluiten van akkoorden en samenwerking bij de beleidsuitvoering. 6