Verzuring van de Noordzee: oorzaken, gevolgen, en perspectief
|
|
|
- Jurgen de Smet
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Faculteit Geowetenschappen Departement Aardwetenschappen Nationaal Programma Zee- en Kustonderzoek (ZKO) Verzuring van de Noordzee: oorzaken, gevolgen, en perspectief Mathilde Hagens (Universiteit Utrecht) met medewerking van: - Lucas Guerrero, Anna de Kluijver (Deltares) - Jack Middelburg, Caroline Slomp (Universiteit Utrecht) - Heiko Brenner (NIOZ)
2 "./0(12 + (344/5,'' -*' -&' -,' -+' Mauna Loa (Hawaï) $%&'(($%)'(($%*'(($%%'((+'''((+'$'!""# Andere CO 2 probleem!" # $%& 2
3 "./0(12 + (344/5,'' -*' -&' -,' -+' Mauna Loa (Hawaï) $%&'(($%)'(($%*'(($%%'((+'''((+'$'!""# Andere CO 2 probleem!" # $%& atmosfeer water!" # $'(&)*)+ # ")))))))))+ #!", ))))))))) ) ) 2
4 "./0(12 + (344/5,'' -*' -&' -,' -+' Mauna Loa (Hawaï) $%&'(($%)'(($%*'(($%%'((+'''((+'$'!""# Andere CO 2 probleem!" # $%& atmosfeer water!" # $'(&)*)+ # ")))))))))+ #!", * #!" + )))))))))*!" +, ))-)* ) - #, *!" +, )))))))))!" + ))-)* ) - ) )))))))) ) ) ) 2
5 "./0(12 + (344/5,'' -*' -&' -,' -+' Mauna Loa (Hawaï) Andere CO 2 probleem!" # $%& $%&'(($%)'(($%*'(($%%'((+'''((+'$'!""# atmosfeer water 2+)3)-45% 67) 8+ * 9)!" # $'(&)*)+ # ")))))))))+ #!", * #!" + )))))))))*!" +, ))-)* ) - #, *!" +, )))))))))!" + ))-)* ) - ) )))))))) ) ) ) 2
6 Andere CO 2 probleem "./0(12 + (344/5,'' -*' -&' -,' -+' $%&'(($%)'(($%*'(($%%'((+'''((+'$'!""# atmosfeer Mauna Loa (Hawaï)!" # $%&!" #$%& #$'( #$'& #$&( Stille Oceaan (ca. 80km van Hawaï) daling ph: ± per jaar 2+)3)-45% 67) 8+ * 9) Dore et al. (2009) '))&*************'))(*************%&&&*************%&&( +,,- water!" # $'(&)*)+ # ")))))))))+ #!", * #!" + )))))))))*!" +, ))-)* ) - #, *!" +, )))))))))!" + ))-)* ) - ) )))))))) ) ) ) 2
7 Werking CO 2 systeem atmosfeer water ph = 8.2 CO 2 = 280 ppm sediment 3
8 Werking CO 2 systeem atmosfeer water ph = 8.2!" # $%& CO 2 = 400 ppm sediment 3
9 Werking CO 2 systeem atmosfeer water ph =??!" # $%& CO 2 = 400 ppm sediment 3
10 Werking CO 2 systeem atmosfeer!" # $%& Verandering in ph hangt af van andere variabelen, bijv.!! temperatuur water ph =?? CO 2 = 400 ppm temp. 18 C saliniteit 35!! zoutgehalte maar wordt vooral bepaald door eigenschappen van het CO 2 systeem zelf sediment 3
11 Werking CO 2 systeem atmosfeer!" # $%& Verandering in ph hangt af van andere variabelen, bijv.!! temperatuur water ph =?? CO 2 = 400 ppm temp. 18 C saliniteit 35!! zoutgehalte maar wordt vooral bepaald door eigenschappen van het CO 2 systeem zelf sediment Voor omschrijving CO 2 systeem zijn twee van de vier meetbare parameters nodig:!! zuurgraad (ph)!! opgelost anorganisch koolstof (DIC)!! CO 2 concentratie (CO 2 )!! alkaliteit (TA): buffercapaciteit " alleen ph is niet voldoende om oorzaak van verandering te begrijpen 3
12 Werking CO 2 systeem atmosfeer!" # $%& Verandering in ph hangt af van andere variabelen, bijv.!! temperatuur water ph =?? CO 2 = 400 ppm temp. 18 C saliniteit 35!! zoutgehalte maar wordt vooral bepaald door eigenschappen van het CO 2 systeem zelf sediment Voor omschrijving CO 2 systeem zijn twee van de vier meetbare parameters nodig:!! zuurgraad (ph)!! opgelost anorganisch koolstof (DIC)!! CO 2 concentratie (CO 2 )!! alkaliteit (TA): buffercapaciteit " alleen ph is niet voldoende om oorzaak van verandering te begrijpen 3
13 Noordzee CO2 en ph NIOZ data (64PE344)!!" Ý1 Ý1 &'"! Ý1 &'"" $!" Ý1 (')! $"" Ý1 #!" Ý1 #"" Ý1 Ý Ý( Ý(!"#$%&'$($&)*#+&,&'-). Ý1 Ý1!"" Ý1 *+ %!" Ý Ý( Ý(!"#$%&'$($&)*#+&,&'-).,-% SSP (')" ('&! ZKO project Noordzeeverzuring: 87 meetstations (september 2011)!! Ruimtelijke variatie van 0.3 ph in oppervlaktewater " H+ verschil 50%!! Lage ph correspondeert met hoge CO2 4
14 Welke processen? atmosfeer stijging ph daling ph stijging of daling ph water Noordzee sediment 5
15 Welke processen? atmosfeer stijging ph daling ph stijging of daling ph water Noordzee invoer rivieren sediment transport Atlantische Oceaan 5
16 Welke processen? atmosfeer CO 2 stijging ph daling ph stijging of daling ph water Noordzee invoer rivieren sediment transport Atlantische Oceaan 5
17 Welke processen? atmosfeer CO 2, SO x, NO x stijging ph daling ph stijging of daling ph water Noordzee invoer rivieren sediment transport Atlantische Oceaan 5
18 Welke processen? atmosfeer CO 2, SO x, NO x stijging ph daling ph stijging of daling ph water Noordzee invoer rivieren sediment efflux TA transport Atlantische Oceaan 5
19 Welke processen? atmosfeer CO 2, SO x, NO x stijging ph daling ph stijging of daling ph water Noordzee invoer rivieren sediment efflux TA efflux DIC transport Atlantische Oceaan 5
20 Welke processen? atmosfeer CO 2, SO x, NO x stijging ph daling ph stijging of daling ph water invoer rivieren sediment primaire productie respiratie nitrificatie efflux TA efflux DIC Noordzee transport Atlantische Oceaan 5
21 Welke processen? atmosfeer CO 2, SO x, NO x stijging ph daling ph stijging of daling ph water primaire productie calcificatie Noordzee invoer rivieren sediment respiratie nitrificatie efflux TA decalcificatie transport Atlantische Oceaan efflux DIC 5
22 Welke processen? atmosfeer CO 2, SO x, NO x stijging ph daling ph stijging of daling ph water primaire productie calcificatie Noordzee invoer rivieren sediment respiratie nitrificatie efflux TA decalcificatie transport Atlantische Oceaan efflux DIC al deze processen dragen gelijktijdig en dus cumulatief bij aan de Noordzee ph 5
23 Welke processen? atmosfeer CO 2, SO x, NO x stijging ph daling ph stijging of daling ph water primaire productie calcificatie Noordzee invoer rivieren sediment respiratie nitrificatie efflux TA decalcificatie transport Atlantische Oceaan efflux DIC al deze processen dragen gelijktijdig en dus cumulatief bij aan de Noordzee ph 5
24 Seizoenaliteit in ph 11; Tijdreeks Marsdiep Monitoring Rijkswaterstaat 855 #& '!4# Provoost et al. (2010) ;-<+/= >7 L.A. Salt (thesis RuG, 2014) ;-<+/= >7 '345!"# '455 $% '645 '355 ''45 '745 ()* , ()* &/ % &/0 ' '55: '575 '655!"""""""""""""""#!"""""""""""""$!!""""""""""""$#!""""""""""""%!! &'()*+,"-*+*'",."/0()"1/23!! Seizoensdynamiek veroorzaakt door productie-respiratie balans!! Dicht bij de kust grootste schommelingen " hoogste nutriënteninvoer 6
25 Invloed sedimenten \ TA (µmol kg-1) water H. Brenner Tijd (uur) 7
26 Invloed sedimenten \ Stap 1: nemen sedimentmonsters TA (µmol kg-1) water H. Brenner Tijd (uur) 7
27 Invloed sedimenten \ Stap 1: nemen sedimentmonsters Stap 2: watersediment incubaties TA (µmol kg-1) water H. Brenner Tijd (uur) 7
28 Invloed sedimenten \ water Stap 1: nemen sedimentmonsters Stap 2: watersediment incubaties TA (µmol kg-1) Stap 3: monstername en analyse H. Brenner Tijd (uur) 7
29 Invloed sedimenten \ water Stap 1: nemen sedimentmonsters Stap 2: watersediment incubaties TA (µmol kg-1) Stap 3: monstername en analyse H. Brenner Stap 4: berekening TA en DIC fluxen Tijd (uur) 7
30 Invloed sedimenten \ water Stap 1: nemen sedimentmonsters!! Stap 2: watersediment incubaties Sedimenten in Waddenzee en Zuidelijke Noordzee belangrijke bron van TA TA (µmol kg-1) Stap 3: monstername en analyse H. Brenner Stap 4: berekening TA en DIC fluxen Tijd (uur) 7
31 ph model Noordzee Model: D3D-waq: 3 dimensionaal waterkwaliteitsmodel voor de Noordzee met ph module (Deltares)!! Invloed op ph van o! Rivieren (85 totaal) o! Zeeranden (Atlantische Oceaan en Kanaal) o! Primaire productie en respiratie o! Atmosferische concentraties o! Microbiële processen!! Referentiejaar 2008!! Modelvergelijking met NIOZ data (bolletjes) ph (-) ph Chlfa Chlf a (!g/l) L. Guerrero, A. de Kluijver maand 0.0 8
32 ph model Noordzee Model: D3D-waq: 3 dimensionaal waterkwaliteitsmodel voor de Noordzee met ph module (Deltares)!! Invloed op ph van o! Rivieren (85 totaal) o! Zeeranden (Atlantische Oceaan en Kanaal) o! Primaire productie en respiratie o! Atmosferische concentraties o! Microbiële processen!! Referentiejaar 2008!! Modelvergelijking met NIOZ data (bolletjes) ph (-) 8.18 ph 8.16 Chlfa maand Chlf a (!g/l) L. Guerrero, A. de Kluijver!! Relatieve bijdrage van alle processen aan ph dynamiek is nu te bepalen 8
33 ph model Noordzee Model: D3D-waq: 3 dimensionaal waterkwaliteitsmodel voor de Noordzee met ph module (Deltares)!! Invloed op ph van o! Rivieren (85 totaal) o! Zeeranden (Atlantische Oceaan en Kanaal) o! Primaire productie en respiratie o! Atmosferische concentraties o! Microbiële processen!! Referentiejaar erentiej r 2008!! Modelvergelijking met NIOZ data (bolletjes) ph (-) 8.18 ph 8.16 Chlfa maand Chlf a (!g/l) L. Guerrero, A. de Kluijver!! Relatieve bijdrage van alle processen aan ph dynamiek is nu te bepalen 8
34 Vraag aan het publiek Gaat de verzuring in de Noordzee sneller of langzamer dan in de open oceaan? 9
35 Vraag aan het publiek Gaat de verzuring in de Noordzee sneller of langzamer dan in de open oceaan? sneller: ga staan 9
36 Vraag aan het publiek Gaat de verzuring in de Noordzee sneller of langzamer dan in de open oceaan? sneller: ga staan langzamer: blijf zitten 9
37 Vraag aan het publiek Gaat de verzuring in de Noordzee sneller of langzamer dan in de open oceaan? sneller: ga staan langzamer: blijf zitten Het juiste antwoord is: sneller 9
38 Vraag aan het publiek Gaat de verzuring in de Noordzee sneller of langzamer dan in de open oceaan? sneller: ga staan langzamer: blijf zitten Het juiste antwoord is: sneller 9
39 !"#$%%%%%%%%%%!"$& '(!""$%%%%%%%%%&))&%%%%%%%%%&))* $+* $+, $+& $+) #+$ Verzuring in Noordzee 1 0 Provoost et al. (2010): 20 km vanaf Walcheren Verschuiving in productierespiratiebalans heeft grote invloed op ph Noordzee!! : o! Toename nutriëntentoevoer o! Stijging in primaire productie!! Vanaf 1998: o! Afname nutriëntentoevoer o! Daling in primaire productie Huidige daling ph 1 orde van grootte hoger dan in open oceaan 2. gevolgen
40 !"#$%%%%%%%%%%!"$& '(!""$%%%%%%%%%&))&%%%%%%%%%&))* $+* $+, $+& $+) #+$ Verzuring in Noordzee 1 0 Provoost et al. (2010): 20 km vanaf Walcheren Verschuiving in productierespiratiebalans heeft grote invloed op ph Noordzee!! : o! Toename nutriëntentoevoer o! Stijging in primaire productie!! Vanaf 1998: o! Afname nutriëntentoevoer o! Daling in primaire productie Huidige daling ph 1 orde van grootte hoger dan in open oceaan 2. gevolgen ph toename: per jaar
41 !"#$%%%%%%%%%%!"$& '(!""$%%%%%%%%%&))&%%%%%%%%%&))* $+* $+, $+& $+) #+$ Verzuring in Noordzee 1 0 ph afname: per jaar Provoost et al. (2010): 20 km vanaf Walcheren Verschuiving in productierespiratiebalans heeft grote invloed op ph Noordzee!! : o! Toename nutriëntentoevoer o! Stijging in primaire productie!! Vanaf 1998: o! Afname nutriëntentoevoer o! Daling in primaire productie Huidige daling ph 1 orde van grootte hoger dan in open oceaan 2. gevolgen ph toename: per jaar
42 Voorspelling toekomst () *+, *+- *+. /+0 /+/ Orr et al. (2005).*, !"##$%#&"''$!! Globale schattingen a.h.v. uitstoot CO 2 voor open oceaan o! Tot nu: ph is met 0.1 gedaald " 30% zuurder water o! Nu 2100: extra daling ph 0.4 "! wellicht sterker in Noordzee! 2. gevolgen 1 1
43 () *+, *+- *+. /+0 /+/ Orr et al. (2005)!"##$%#&"''$ Voorspelling toekomst.*, !! Boxmodel Zuidelijke Noordzee met en zonder atmosferische SO x en NO x depositie!! Globale schattingen a.h.v. uitstoot CO 2 voor open oceaan o! Tot nu: ph is met 0.1 gedaald " 30% zuurder water o! Nu 2100: extra daling ph 0.4 "! wellicht sterker in Noordzee! "$"!3',.4 Hagens et al. (2014) 19% extra H +! "$'/!#',01 2!"#$%&'()%*+',-'.$%)")' 2. gevolgen 1 1
44 () *+, *+- *+. /+0 /+/ Orr et al. (2005)!"##$%#&"''$ Voorspelling toekomst.*, !! Boxmodel Zuidelijke Noordzee met en zonder atmosferische SO x en NO x depositie!! Afname gaat steeds sneller " Noordzee kan veranderingen steeds minder goed aan " lagere buffering!! Globale schattingen a.h.v. uitstoot CO 2 voor open oceaan o! Tot nu: ph is met 0.1 gedaald " 30% zuurder water o! Nu 2100: extra daling ph 0.4 "! wellicht sterker in Noordzee! "$"!3',.4 Hagens et al. (2014) 19% extra H +! "$'/!#',01 2!"#$%&'()%*+',-'.$%)")' 2. gevolgen 1 1
45 Effecten verzuring 2. gevolgen 1 2
46 Effecten verzuring ;4992&<85<=>=<89=4&0 125&? /* /* 6 +$, +$-& +$.& +$+&!"#$%&'()*&%$'& ,-''.'#,)-(/$/-'&078!$&24394:6 Gazeau et al. (2007) /+$.&&&& #$%&&&&#$'&&&&#$#&&&#$(&&&&)$*&&&&)$%!"!! Organismen met kalkskelet hebben competitief nadeel o! Lagere ph " hogere oplosbaarheid van calciet 2. gevolgen 1 2
47 Effecten verzuring ;4992&<85<=>=<89=4&0 125&? /* /* 6 +$, +$-& +$.& +$+&!"#$%&'()*&%$'& ,-''.'#,)-(/$/-'&078!$&24394:6 Gazeau et al. (2007) /+$.&&&& #$%&&&&#$'&&&&#$#&&&#$(&&&&)$*&&&&)$%!"!! Organismen met kalkskelet hebben competitief nadeel o! Lagere ph " hogere oplosbaarheid van calciet!! Effecten op voedselweb lastig te voorspellen o! Wie zijn de winnaars en verliezers in de Noordzee? " veel is nog onbekend! 2. gevolgen 1 2
48 Effecten verzuring ;4992&<85<=>=<89=4&0 125&? /* /* 6 +$, +$-& +$.& +$+&!"#$%&'()*&%$'& ,-''.'#,)-(/$/-'&078!$&24394:6 Gazeau et al. (2007) /+$.&&&& #$%&&&&#$'&&&&#$#&&&#$(&&&&)$*&&&&)$%!"!! Organismen met kalkskelet hebben competitief nadeel o! Lagere ph " hogere oplosbaarheid van calciet!! Effecten op voedselweb lastig te voorspellen o! Wie zijn de winnaars en verliezers in de Noordzee? " veel is nog onbekend! 2. gevolgen 1 2
49 Effecten verzuring ;4992&<85<=>=<89=4&0 125&? /* /* 6 +$, +$-& +$.& +$+&!"#$%&'()*&%$'& ,-''.'#,)-(/$/-'&078!$&24394:6 Gazeau et al. (2007) /+$.&&&& #$%&&&&#$'&&&&#$#&&&#$(&&&&)$*&&&&)$%!"!! Organismen met kalkskelet hebben competitief nadeel o! Lagere ph " hogere oplosbaarheid van calciet!! Effecten op voedselweb lastig te voorspellen o! Wie zijn de winnaars en verliezers in de Noordzee? " veel is nog onbekend! 2. gevolgen 1 2
50 Wat hebben we nodig?!! Slimmere monitoring, met minstens twee parameters o! Uithangen van hoge-resolutie sensoren (ph, CO 2 ), bijvoorbeeld bij Marsdiep o! DIC toevoegen als tweede parameter Monitoring Waterstaatkundige Toestand des Lands (MWTL) van Rijkswaterstaat o! Niet alleen Noordzee zelf, maar ook aanliggende rivieren en randen "! meten is weten Monitoring NIOZ Oosterschelde:!! Aanderaa Seaguard: zuurstof, fluorescentie, geleidbaarheid, temperatuur, troebelheid, golfsnelheid & richting!! Satlantic SeaFET: ph 3. perspectief 1 3
51 Wat hebben we nodig?!! Meer scenario s testen met behulp van computermodellen. Hiermee kunnen we vragen bestuderen als: o! Wat gebeurt er met de ph in de Noordzee als het klimaat verandert en als de nutriënteninvoer gereduceerd wordt? "! van tevoren testen voorkomt verpesten!! Meer internationale samenwerking. Denk aan een gezamenlijke database en een jaarlijkse meeting met andere belanghebbende landen (Groot-Brittanië, Duitsland, Noorwegen)!! Meer onderzoek naar de interactie tussen de Waddenzee en de Noordzee!! Meer onderzoek naar de invloed van kalkvorming op de ph dynamiek in de Noordzee 3. perspectief 1 4
52 Wat kunnen we doen?." 1 $%& 0" 1 $%&!" # $%&!! Pak de belangrijkste bron van het probleem aan: de hoge CO 2 uitstoot o! Investeren in duurzame energie o! Investeren in bewustwording en gedragsverandering!! Verminderen uitstoot stikstof- en zwaveloxides, zowel op land als in zee o! Scheepvaart draagt lokaal in belangrijke mate bij aan ph daling!! Verder onderzoek naar technische maatregelen o! Toevoegen van het bufferende mineraal olivijn aan Noordzeewater o! Ondergrondse opslag van CO 2 3. perspectief 1 5
53 Wat kunnen we doen?." 1 $%& 0" 1 $%&!" # $%&!! Pak de belangrijkste bron van het probleem aan: de hoge CO 2 uitstoot o! Investeren in duurzame energie o! Investeren in bewustwording en gedragsverandering!! Verminderen uitstoot stikstof- en zwaveloxides, zowel op land als in zee o! Scheepvaart draagt lokaal in belangrijke mate bij aan ph daling!! Verder onderzoek naar technische maatregelen o! Toevoegen van het bufferende mineraal olivijn aan Noordzeewater o! Ondergrondse opslag van CO 2 3. perspectief 1 5
54 Wat kunnen we doen?." 1 $%& 0" 1 $%&!" # $%&!! Pak de belangrijkste bron van het probleem aan: de hoge CO 2 uitstoot o! Investeren in duurzame energie o! Investeren in bewustwording en gedragsverandering!! Verminderen uitstoot stikstof- en zwaveloxides, zowel op land als in zee o! Scheepvaart draagt lokaal in belangrijke mate bij aan ph daling!" #!" #!" #!! Verder onderzoek naar technische maatregelen o! Toevoegen van het bufferende mineraal olivijn aan Noordzeewater o! Ondergrondse opslag van CO perspectief 1 5
55 Take-home messages Oorzaken verzuring Noordzee!! Uitstoot CO 2 en (in mindere mate) NO x en SO x!! Verminderde eutrofiëring (productie-respiratie balans) Gevolgen!! Verzuring Noordzee gaat veel sneller dan in open oceaan en zal steeds sneller gaan!! Effecten op benthos en zoo-/fytoplankton onbekend Perspectief!! Wetenschap: slimmer meten, testen van scenario s en internationale samenwerking!! Beleid: verminder uitstoot CO 2 en kijk naar technische maatregelen Conclusies 1 6
56 Take-home messages Oorzaken verzuring Noordzee!! Uitstoot CO 2 en (in mindere mate) NO x en SO x!! Verminderde eutrofiëring (productie-respiratie balans) Gevolgen!! Verzuring Noordzee gaat veel sneller dan in open oceaan en zal steeds sneller gaan!! Effecten op benthos en zoo-/fytoplankton onbekend Perspectief!! Wetenschap: slimmer meten, testen van scenario s en internationale samenwerking!! Beleid: verminder uitstoot CO 2 en kijk naar technische maatregelen Conclusies 1 6
57 Take-home messages Oorzaken verzuring Noordzee!! Uitstoot CO 2 en (in mindere mate) NO x en SO x!! Verminderde eutrofiëring (productie-respiratie balans) Gevolgen!! Verzuring Noordzee gaat veel sneller dan in open oceaan en zal steeds sneller gaan!! Effecten op benthos en zoo-/fytoplankton onbekend Perspectief!! Wetenschap: slimmer meten, testen van scenario s en internationale samenwerking!! Beleid: verminder uitstoot CO 2 en kijk naar technische maatregelen Conclusies 1 6
58 Take-home messages Oorzaken verzuring Noordzee!! Uitstoot CO 2 en (in mindere mate) NO x en SO x!! Verminderde eutrofiëring (productie-respiratie balans) Gevolgen!! Verzuring Noordzee gaat veel sneller dan in open oceaan en zal steeds sneller gaan!! Effecten op benthos en zoo-/fytoplankton onbekend Perspectief!! Wetenschap: slimmer meten, testen van scenario s en internationale samenwerking!! Beleid: verminder uitstoot CO 2 en kijk naar technische maatregelen Conclusies 1 6
ph-dynamiek Noordzee
Royal Netherlands Institute for Sea Research ph-dynamiek Noordzee historische metingen, inzichten en perspectief dr. Steven van Heuven (NIOZ) prof.dr. Gert-Jan Reichart (NIOZ) met bijdragen van: prof.dr.
Effecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee
Effecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee Jack Middelburg Universiteit Utrecht Darwin Centrum voor Biogeologie Netherlands Earth System Science Centre 21 Oktober 2014 KNAW Oceaan in hoge
Primaire Productie in de Waddenzee
Workshop Onderzoek Mosselkweek Natuurbeheer 19 februari 2009 Primaire Productie in de Waddenzee ZKO-Draagkracht IN PLACE onderzoeksproject Katja Philippart Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek
Oceaanverzuring. opdracht 1. opdracht 2. Iedereen kent inmiddels het begrip klimaatverandering. De aarde warmt op door onze CO 2
lespakket Scheikunde studie Aardwetenschappen Oceaanverzuring Iedereen kent inmiddels het begrip klimaatverandering. De aarde warmt op door onze CO uitstoot, al is de vraag nog steeds hoeveel warmer het
NO, NO2 en NOx in de buitenlucht. Michiel Roemer
NO, NO2 en NOx in de buitenlucht Michiel Roemer Inhoudsopgave Wat zijn NO, NO2 en NOx? Waar komt het vandaan? Welke bronnen dragen bij? Wat zijn de concentraties in de buitenlucht? Maatregelen Wat is NO2?
CO 2 in zoet water. source. sink? Jolanda Verspagen a, Maria Meijer a, Arie Vonk a, Jef Huisman a Ko van Huissteden b, Joshua Dean b, Han Dolman b
CO 2 in zoet water source of sink? Jolanda Verspagen a, Maria Meijer a, Arie Vonk a, Jef Huisman a Ko van Huissteden b, Joshua Dean b, Han Dolman b a UvA Freshwater and Marine Ecology b VU - Earth Sciences
Klimaatsverandering en de mariene omgeving, ver van ons bed?
Klimaatsverandering en de mariene omgeving, ver van ons bed? JOHAN ROBBENS Studiedag Landbouw en Klimaat 17 april 2018, Melle Impact van klimaatsverandering op de zee Verzuring van oceanen Verhoging Temperatuur
Slib, algen en primaire productie monitoren met satellietbeelden
Slib, algen en primaire productie monitoren met satellietbeelden Pilot Eems-Dollard Charlotte Schmidt Dienst Water, Verkeer en Leefomgeving Afd. Kennis- en Innovatiemanagement Aanleiding NSO-SBIR-call
Functioneren van het voedselweb in het Eems estuarium onder gemiddelde en extreme omstandigheden
Functioneren van het voedselweb in het Eems estuarium onder gemiddelde en extreme omstandigheden Victor N. de Jonge, november 2013 Het Eems estuarium vormt ecologisch gezien één groot geheel, maar dat
Prehistorische Klimaatveranderingen
Universiteit Utrecht Prehistorische Klimaatveranderingen De aarde als systeem en de broeikaswereld van het verleden Appy Sluijs Departement Aardwetenschappen, Faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht
Koolstofcyclus in de zee. Stefan Schouten. NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research (NWO)
Koninklijk Royal Netherlands Nederlands Institute Instituut for voor Sea Research Zeeonderzoek Koolstofcyclus in de zee Stefan Schouten NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research
Algenbloeien in ondiepe kustsystemen: trends en risico s
VLIZ studiedag 24 mei 2011 Algenbloeien in ondiepe kustsystemen: trends en risico s Koen Sabbe Vakgroep Biologie Universiteit Gent Intro Wat zijn micro-algen, algenbloeien en plaagalgen? Wat is de huidige
Belasting van het oppervlaktewater met vermestende stoffen,
Belasting van het oppervlaktewater met vermestende stoffen, 1990-2015 Indicator 2 oktober 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens
Waterkwaliteit 2: Natuur/chemie
Waterkwaliteit 2: Natuur/chemie Prof. ir. Hans van Dijk 1 Afdeling Watermanagement Sectie Gezondheidstechniek Inhoud hydrologische kringloop kwalitatief 1. regenwater 2. afstromend/oppervlaktewater. infiltratie
PACCO-PARAMETERS DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR. PaccoParameters
PACCO-PARAMETERS PH DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR PH De ph geeft de zuurtegraad van het water weer. Ze varieert doorgaans op een schaal
Belasting van het oppervlaktewater met vermestende stoffen,
Belasting van het oppervlaktewater met vermestende stoffen, 1990-2016 Indicator 27 september 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere
Belasting van het oppervlaktewater met vermestende stoffen,
Belasting van het oppervlaktewater met vermestende stoffen, 1990-2008 Indicator 29 september 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere
Eindexamen biologie pilot havo 2011 - II
Onderzoek naar het klimaat met behulp van huidmondjes Op een school in Midden-Limburg wordt een vakkenintegratieproject georganiseerd met als thema: mogelijke oorzaken voor en gevolgen van het versterkt
Verzurende stoffen: emissies per beleidssector (NEC),
Verzurende stoffen: emissies per beleidssector (NEC), 1990-2009 Indicator 26 mei 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt
De ecologische behoeften van het IJsselmeer en de Waddenzee. Peter M.J. Herman Waddenacademie, NIOZ
De ecologische behoeften van het IJsselmeer en de Waddenzee Peter M.J. Herman Waddenacademie, NIOZ Een blik over de dijk Wat zijn grote trends in ecologie IJsselmeergebied? Wat drijft deze trends? Hoe
Emissies door de zeescheepvaart,
Indicator 26 maart 2019 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het betreft hier de feitelijke
Opname van CO 2 in zee en de veranderingen van de chemie van zeewater
Opname van CO 2 in zee en de veranderingen van de chemie van zeewater Rijksuniversiteit Groningen Hein de Baar met bijdragen van Steven van Heuven en vele anderen Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek
Organische stof: stof tot nadenken
Wereld Bodemdag Organische stof: stof tot nadenken Steven Sleutel Universiteit Gent Vakgroep Bodembeheer Bodem organische stof (BOS) O,H C S P N Landbouwgrond organische koolstof (OC) voorraad 0-30cm Bron:
Mariene virussen. Corina Brussaard NIOZ - Koninklijk Instituut voor Onderzoek der Zee & Universiteit van Amsterdam (UvA)
Mariene virussen Corina Brussaard NIOZ - Koninklijk Instituut voor Onderzoek der Zee & Universiteit van Amsterdam (UvA) Wat is een biologisch virus? 20-200 nm (miljoenste mm) diameter Bundeltje genetisch
De rol van modellen in het beheer van de waterkwaliteit case WEISS. Colloquium Duurzaam ruimtegebruik In Vlaanderen Antwerpen 23/03/2018
De rol van modellen in het beheer van de waterkwaliteit case WEISS Colloquium Duurzaam ruimtegebruik In Vlaanderen Antwerpen 23/03/2018 Inhoud Proloog Waterkwaliteitsbeleid in Vlaanderen Rol van modellen
Particles Matter: Transformation of Suspended Particles in Constructed Wetlands B.T.M. Mulling
Particles Matter: Transformation of Suspended Particles in Constructed Wetlands B.T.M. Mulling Zwevende stof vormt een complex mengsel van allerlei verschillende deeltjes, en speelt een belangrijke rol
Waterplanten en Waterkwaliteit
Waterplanten en Waterkwaliteit Leon van den Berg Moni Poelen Monique van Kempen Laury Loeffen Sarah Faye Harpenslager Jeroen Geurts Fons Smolders Leon Lamers Platform Ecologisch Herstel Meren Vrijdag 11
Growth and Functioning of the Microbial Plankton Community: Effects of Temperature, Nutrients and Light V.S. Brauer
Growth and Functioning of the Microbial Plankton Community: Effects of Temperature, Nutrients and Light V.S. Brauer Samenvatting 140 Plankton vormt de basis van de voedselketens in meren, zeeën en oceanen.
Klimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Wat kunnen we in Nederland verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering) en het broeikaseffect? Waargenomen klimaatverandering KNMI 06 klimaatscenario
Viral Lysis of Marine Microbes in Relation to Vertical Stratification K.D.A. Mojica
Viral Lysis of Marine Microbes in Relation to Vertical Stratification K.D.A. Mojica Mariene micro-organismen vertegenwoordigen het grootste reservoir van organische koolstof in de oceaan en hebben een
Impact van efficiënte openbare verlichting op de CO 2 uitstoot
Impact van efficiënte openbare verlichting op de CO 2 uitstoot CE4 N35N 13.5.29 Samenvatting Drie scenario s om de hoeveelheid CO 2 te berekenen, die niet uitgestoten wordt als er energie bespaard wordt
SAMENVATTING. F = k w (C zeewater - C lucht ) (1)
SAMENVATTING Menselijke activiteiten brengen een grote hoeveelheid kooldioxide (CO 2 ) in de atmosfeer. Het wordt nu algemeen erkend dat dit kan leiden tot opwarming van de aarde. Dit inzicht heeft geleid
11. Multipele Regressie en Correlatie
11. Multipele Regressie en Correlatie Meervoudig regressie model Nu gaan we kijken naar een relatie tussen een responsvariabele en meerdere verklarende variabelen. Een bivariate regressielijn ziet er in
Biogeochemische kringlopen als brug. onderzoek en school
Biogeochemische kringlopen als brug tussen fundamenteel wetenschappelijk onderzoek en school Lutz Lohse (Bètapartners Amsterdam) & Lotte van den Berg (STEM Teacher Academy) NLT conferentie, Garderen Feb
Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen.
Koolstofcyclus Samenvatting Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen. Er is een uitwisseling van koolstof tussen oceanen,
Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland
Page 1 of 6 Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Hoe voorspeld? Klimaatscenario's voor Nederland (samengevat) DOWNLOAD HIER DE WORD VERSIE In dit informatieblad wordt in het kort klimaatverandering
Duurzaamheid. Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018
Duurzaamheid Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018 Duurzaamheid Duurzaamheid Duurzame ontwikkeling is de ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van de toekomstige
Bert Bellert, Waterdienst. 5 september 2011
Ammonium in de Emissieregistratie?! Natuurlijke processen, antropogene bronnen en emissies in de ER Bert Bellert, Waterdienst Ammonium als stof ook in ER??: In kader welke prioritaire stoffen, probleemstoffen,
Is er een point of no return in klimaatverandering? Henk A. Dijkstra, IMAU, Departement Natuuren Sterrenkunde, Universiteit Utrecht
Is er een point of no return in klimaatverandering? Henk A. Dijkstra, IMAU, Departement Natuuren Sterrenkunde, Universiteit Utrecht Overzicht 1. Forcering - respons kritische condities 2. Klimaatgevoeligheid
Bepaling primaire impacten van klimaatsveranderingen
Bepaling primaire impacten van klimaatsveranderingen Dries Van den Eynde, José Ozer, Stephanie Ponsar Beheerseenheid Mathematisch Model Noordzee Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Gulledelle
Klimaatverandering in internationaal perspectief
Klimaatverandering in internationaal perspectief Gaan onze buurlanden uit van dezelfde verandering? Janette Bessembinder Stelling 1 Als de warme golfstroom tot stilstand komt, wordt het in Nederland minstens
Het integreren van ijsbergvariabiliteit in het klimaatsysteem met behulp van het iloveclim klimaatmodel
xix Samenvatting Het integreren van ijsbergvariabiliteit in het klimaatsysteem met behulp van het iloveclim klimaatmodel Dit proefschrift onderzoekt het effect van de Groenlandse IJskap, in het bijzonder
Emissies naar lucht door de industrie,
Indicator 25 maart 2019 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De industrie levert voor alle
Recente variaties in de temperatuur van het oceaanwater. Henk Dijkstra Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Universiteit Utrecht
Recente variaties in de temperatuur van het oceaanwater Henk Dijkstra Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Universiteit Utrecht De Global Warming Hiatus Mondiaal gemiddelde oppervlakte temperatuur
klimaatverandering en voedsel
klimaatverandering en voedsel Parijs; wat is er afgesproken en gaat het lukken? Wat betekent dit voor landbouw en voeding? Energie transitie als voorbeeld voor producent en consument Duurzaamheid als paradigma.
AANVULLING OP DE. Aanvullende berekeningen buitenland en actualisatie AERIUS Monitor.!!!
AANVULLING OP DE Aanvullende berekeningen buitenland en actualisatie AERIUS Monitor. 1 juni 2015 2 Foto s voorkant: Verkeer (foto Wouter van Vliet), Witterveld (foto Hans Dekker), koeien nabij Schiphol
Modelleren van turbulente warmte en vocht stromingen in de atmosfeer met behulp van warmtebeelden van het aardoppervlak.
Modelleren van turbulente warmte en vocht stromingen in de atmosfeer met behulp van warmtebeelden van het aardoppervlak Wim Timmermans Modelleren van stroming in de lucht: wat Dit gaat over: Het vinden
Steef Peters (peters@waterinsight.nl) www.bluelegmonitor.com IVM-VU. Water Insight (2005) BlueLeg Monitor(2012)
WISP blauwalgen monitoring met remote sensing Steef Peters (peters@waterinsight.nl) www.bluelegmonitor.com Met enige illustraties uit: Blue-green catastrophe: NIOO PhD thesis by Stefan Simis en daaruit
Nederlandse samenvatting
Chapter 7 Nederlandse samenvatting 7.1 Introductie Dit proefschrift behandeld de globale patronen van de koolstof en water balans van het land oppervlak bepaald met eddy co-variantie data. Observaties
C OMES EEN KWALITEITSLABEL VOOR HET SCHELDEWATER?
EEN KWALITEITSLABEL VOOR HET SCHELDEWATER? Zuurstof (% verzadiging) Afstand tot Vlissingen 14 12 8 6 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 9 8 7 6 5 4 3 2 1 5 OMES DAG DE SCHELDE METEN, DE TOEKOMST
Hoe groot is het aanpassingsvermogen. van de Waddenzee?
Hoe groot is het aanpassingsvermogen van de Waddenzee? Han Olff Rijksuniversiteit Groningen Photo: Han Olff Foto Ruben Smit Meer uitstoot CO 2 en Mondiale Vermesting verzuring van de opwarming en vervuiling
Organisch (rest)materiaal als Bodemverbeteraar
17-1- Organisch (rest)materiaal als Bodemverbeteraar BODEM De Bodem Van Groot naar Klein tot zeer klein 2 1 17-1- Bodemprofiel Opbouw van de bodem Onaangeroerd = C Kleinste delen = 0 en A Poriënvolume
CO2-uitstoot Nederlandse deelnemers EU ETS
Indicator 4 september 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De 450 Nederlandse bedrijven
De Noordzee HET ONTSTAAN
De Noordzee De Noordzee is de zee tussen Noorwegen, Groot-Brittannië, Frankrijk, België, Nederland, Duitsland en Denemarken. De Noordzee is een ondiepe (30-200 m) randzee van de Atlantische oceaan met
Wageningen IMARES. Overzicht bestaande werkzaamheden. Bert Brinkman
Overzicht bestaande werkzaamheden Bert Brinkman Lopende projecten (1) NWO-ZKO: Draagkracht Waddenzee en Noordzee-kustzone (IMARES / NIOZ / NIOO / SOVON / RUG /...) BO-project: Draagkracht en vogels (LNV;
Afnemende zuurdepositie en doorgaande bodemverzuring: hoe zit dat?.
Afnemende zuurdepositie en doorgaande bodemverzuring: hoe zit dat?. Wim de Vries (WUR) Maaike Weijters, Roland Bobbink (B-WARE) Inhoud Wat is verzuring en wat is de oorzaak? Buffermechanismen en verzuringsindicatoren
met andere modellen voor gas- en substraatdiffusie zijn zeer waardevol voor het bestuderen van de aërobe microbiële activiteit in bodems.
Samenvatting Door een toename van het milieubewust zijn, is bodemverontreiniging een groot probleem voor besturen wereldwijd. Minerale olie is één van de meest voorkomende bronnen van bodemverontreiniging.
PAS. Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) De PAS is op 15 juni 2015 vastgesteld en treedt op 1 juli 2015 in werking.
Programmatische Aanpak Stikstof () De is op 15 juni 2015 vastgesteld en treedt op 1 juli 2015 in werking. De is de Programmatische Aanpak Stikstof: een programma waarin overheden, natuurorganisaties en
Sleutelprocessen in een natuurlijke Waddenzee Han Olff & Theunis Piersma Rijksuniversiteit Groningen
Sleutelprocessen in een natuurlijke Waddenzee Han Olff & Theunis Piersma Rijksuniversiteit Groningen Growth of the world human population over last 10,000 yrs Campbell & Reese 2008 Hoofdthema s Sleutelprocessen
Steenmeel in de praktijk: Van bodem via planten ook effecten op dieren?
Steenmeel in de praktijk: Van bodem via planten ook effecten op dieren? De bodemverzuringscascade Zure depositie Bekalken Besteenmelen Toename H + In de bodem Verlies basische kationen Verlies verweerbare
Scenario s voor zeespiegelstijging. Caroline Katsman TU Delft / Vloeistofmechanica
Scenario s voor zeespiegelstijging Caroline Katsman TU Delft / Vloeistofmechanica Waarnemingen- wereldgemiddeld grondboringen Waarnemingen- wereldgemiddeld grondboringen reconstructie uit getijdestations
Klimaatverandering. Urgentie in Slow Motion. Bart Verheggen ECN
Klimaatverandering Urgentie in Slow Motion Bart Verheggen ECN http://klimaatverandering.wordpress.com/ @Bverheggen http://ourchangingclimate.wordpress.com/ De wetenschappelijke positie is nauwelijks veranderd
1. Inleiding. Notitie Amsterdam, 8 december 2016
Notitie Amsterdam, 8 december 2016 Afdeling Policy Studies Van Aan Koen Smekens, Paul Koutstaal Gijs Zeestraten (Ministerie van Economische Zaken) Kopie Onderwerp Gevolgen van scenario s uitfasering kolencentrales
Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering 8-10-2012. Klimaatverandering
Zonne-energie 2012: prijs 21 ct per kwh; 2020 prijs 12 ct kwh Groen rijden; energiehuizen, biologisch voedsel Stimular, de werkplaats voor Duurzaam Ondernemen Stichting Stimular www.stimular.nl 010 238
IJzersuppletie in Terra Nova
IJzersuppletie in Terra Nova Implicaties voor de biota Anne Immers Liesbeth Bakker, Bas Ibelings, Ellen van Donk Gerard ter Heerdt & Jeroen Geurts Aquatisch voedselweb Vissen Zoöplankton Fytoplankton Zonlicht
Broeikasklimaten van het verre verleden als analoog voor de toekomst. Appy Sluijs
Broeikasklimaten van het verre verleden als analoog voor de toekomst Appy Sluijs Temperature Using the past to project the future Scenario voor toekomstige opwarming Time Deep Ocean Temp. Using the past
Klimaatveranderingstand. wetenschap. Prof Wilco Hazeleger
Klimaatveranderingstand van de wetenschap Prof Wilco Hazeleger Achtergrond Wetenschap kan nooit absolute zekerheden bieden Het klimaatsysteem is complex Beperkingen in kennis en waarnemingen Beleid wil
Neutraliseren doe je zo. Meting/regeling upgraden naar industrie 4.0? Spreker: Joran Paets Product manager sensors
Neutraliseren doe je zo. Meting/regeling upgraden naar industrie 4.0? Spreker: Joran Paets Product manager sensors Agenda 1. Neutraliseren 2. Industrie 4.0 3. Upgraden 4. Voordeel van de upgrade? 5. Voorbeelden
23/11/2018. Hoelang is Hol-(Zee)land nog houdbaar?
Hoelang is Hol-(Zee)land nog houdbaar? Sybren Drijfhout (KNMI, Universiteit Utrecht & Southampton) De zeespiegel blijft nog eeuwen stijgen. Zelfs als Parijs wordt uitgevoerd is over 200 jaar stijging 3-4
Samenvatting Biologie Hoofdstuk 3
Samenvatting Biologie Hoofdstuk 3 Samenvatting door een scholier 1018 woorden 18 januari 2017 0 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Biologie samenvatting H3 3.1 Ecosysteem: afgebakend gebied met
Zeespiegelstijging door klimaatverandering
Zeespiegelstijging door klimaatverandering Wat weten we? En wat kunnen we verwachten? De stemming in de media Zeespiegel bij Nederlandse kust vorig jaar hoger dan ooit (NOS) Zeespiegel stijgt steeds sneller
Meetresultaten verzuring 1 HET MEETNET VERZURING
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Meetresultaten verzuring //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Zeespiegelmonitor 2018
Zeespiegelmonitor 2018 Wat is de aanleiding van dit rapport? Jaarlijks rapporteren Deltares en HKV met de Zeespiegelmonitor over de zeespiegelstijging langs de Nederlandse kust. De zeespiegel en het getij
Monitoring 2008. Rapportering definitieve resultaten
Monitoring 2008 Rapportering definitieve resultaten februari 2010 Voorwoord Zoals afgesproken tijdens de Auditcommissie van 29 september 2009 heeft het Verificatiebureau een aanvullend rapport voor de
Risico's en veiligheid
Risico's en veiligheid Nationaal Symposium Schoon Fossiel voor Nederland Mart van Bracht, Directeur Kennis, TNO B&O Infrastructuur voor schoonfossiele energie Risicobeheersing Operationele fase Post-operationele
CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch
CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch Afdeling Onderzoek & Statistiek Maart 2013 2 Samenvatting In deze monitor staat de CO2-uitstoot beschreven in de gemeente s-hertogenbosch. Een gebruikelijke manier om de
Remote sensing in perspectief. Van kenniscyclus naar beleidscyclus. Roeland Allewijn. Rijksinstituut voor Kust en Zee
Remote sensing in perspectief Van kenniscyclus naar beleidscyclus Roeland Allewijn Rijksinstituut voor Kust en Zee Van jonge onderzoeker naar iets oudere manager De informatie- en kenniscyclus Van RS data
BAGGERNUT. Leon van den Berg Moni Poelen Leon Lamers
Leon van den Berg Moni Poelen Leon Lamers Arcadis B-ware Deltares Radboud Universiteit Nijmegen Waterschappen Witteveen en Bos Diverse deelprojecten: Radboud universiteit Nijmegen veldexperimenten
Ecosysteemdiensten op akkers met houtkanten en grasstroken
Ecosysteemdiensten op akkers met houtkanten en grasstroken Laura Van Vooren, Bert Reubens, Kris Verheyen, Steven Broekx CriNglooP Collectief studienamiddag 5 oktober 2017 Beurs: Partners: Ecosysteemdiensten
Suspensietransport in de waterloop
Suspensietransport in de waterloop Wat willen we weten? Elin Vanlierde Universiteit Gent Vakgroep Geologie en Bodemkunde Sedimentaire Geologie en Ingenieursgeologie Wat willen we weten? Doelstellingen
Hoe ongeschikt is het om deze planet Aarde te noemen, terwijl het duidelijk Oceaan is. schrijver Arthur C. Clarke
Hoe ongeschikt is het om deze planet Aarde te noemen, terwijl het duidelijk Oceaan is. schrijver Arthur C. Clarke Hoe ongeschikt is het om deze planet Aarde te noemen, terwijl het duidelijk Oceaan is.
klimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk
Achtergronden Klimaatverandering en klimaatscenario s Prof Dr Bart van den Hurk Watis 06 hetmondiale klimaatprobleem? Klimaatverandering is van alle tijden Natuurlijke invloeden: Interne schommelingen
Maatregelen voor bosherstel
Veldwerkplaats Voedselkwaliteit en biodiversiteit in bossen Maatregelen voor bosherstel Gert-Jan van Duinen Arnold van den Burg Conclusie OBN-onderzoek bossen Te hoge atmosferische stikstofdepositie Antropogene
Hoe aan de loodnorm voldoen? AquaFlanders Desguinlei 250, 2018 Antwerpen Tel
Materialen in contact met DW: Europese lijdensweg: geen uniforme EAS Herziening van de DW-richtlijn: nog steeds geen doorbraak DW in contact met materialen: Elk water zorgt voor corrosie van het omhullende
Hoe proper is onze zee?
Hoe proper is onze zee? Colin Janssen Medewerking van M. Claessens en P. Roose Laboratorium voor Milieutoxicologie en Aquatische Ecologie Universiteit Gent Vervuiling een vlag die vele ladingen dekt? Vele
Het maken van een weersverwachting: de begintoestand
Hoe maken we verwachtingen? 1. Het maken van een weersverwachting: de begintoestand 2. Het maken van een weersverwachting: het weermodel 3. Het maken van een klimaatverwachting: het klimaatmodel 4. De
Het probleem is: 160 miljard. September2009 (niet ingewerkt in het Technisch rapport 2003) September2009
Het probleem is: De zeespiegel stijgt! De rivieren stijgen mee! De bodem daalt! Grondwaterdruk stijgt! Nederland verzilt! Door Deltacommissie geschatte kosten, deze eeuw 120-160 160 miljard 1 September2009
NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik
NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik Het klimaat is een complex systeem waarin fysische, chemische en biologische processen op elkaar inwerken. Die complexiteit
Van klimaatscenario's naar klimaatverwachtingen: hoe betrouwbaar zijn klimaatmodellen? Geert Jan van Oldenborgh
Van klimaatscenario's naar klimaatverwachtingen: hoe betrouwbaar zijn klimaatmodellen? Geert Jan van Oldenborgh Inhoud Scenario's versus verwachtingen Betrouwbaarheid Seizoensverwachtingen Klimaatmodellen
Wie is wakker op de akker? Veranderingen in bodemkwaliteit meten bij landbouwbodems
Wie is wakker op de akker? Veranderingen in bodemkwaliteit meten bij landbouwbodems Bart Vandecasteele, Thijs Vanden Nest, Tommy D Hose, Jane Debode, Greet Ruysschaert, Koen Willekens CriNglooP Collectief
Oefen opgaven rekenen 4 HAVO bladzijde 1
Oefen opgaven rekenen 4 HAVO bladzijde 1 Opgave 1 uitrekenen en afronden Bij +/- rond je af op het kleinste aantal DECIMALEN, bij x/ rond je af op het kleinste aantal SIGNIFICANTE CIJFERS. Bij gecombineerde
ONDERZOEK NAAR DE WATERKWALITEIT
ONDERZOEK NAAR DE WATERKWALITEIT Naam: Klas: Datum: 1 Situering van het biotoop Plaats: Type water: vijver / meer / ven / moeras/ rivier / kanaal / poel / beek / sloot / bron Omgeving: woonkern / landbouwgebied
Henrice Jansen, 27 Januari, schelpdierconferentie
Mosselkweek & Natuur KOMPRO Henrice Jansen, 27 Januari, schelpdierconferentie Aad Smaal, Pauline Kamermans, Karin Troost, Margriet v Asch, Marnix v Stralen, Jacob Capelle, Sander Glorius,..,.. Overzicht
Kwantitatieve analyse effecten zonnepark Model en analysetool
Kwantitatieve analyse effecten zonnepark Model en analysetool Rick Wortelboer, Sibren Loos Workshop STOWA 23 mei 2019 Directe effecten Conceptueel schema Ook indirecte effecten zijn van belang Hoe? - welke
BELANG RUIMTELIJK ASPECT IN MESTPROBLEMATIEK EN DE IMPACT HIERVAN OP VRAAG NAAR MESTVERWERKING
BELANG RUIMTELIJK ASPECT IN MESTPROBLEMATIEK EN DE IMPACT HIERVAN OP VRAAG NAAR MESTVERWERKING Bart Van der Straeten Departement Landbouw & Visserij, Afdeling Monitoring en Studie (AMS) Context IWT-landbouwproject
GEA Leiden 22 maart Plaattektoniek: Rond Over In Door. Dr Bernd Andeweg. Aardwetenschappen, Vrije Universiteit
GEA Leiden 22 maart 2011 Plaattektoniek: Rondjes Rond Over In Door de Aarde Dr Bernd Andeweg Outline Actualiteit 1: Aardbeving Nederland? Actualiteit 2: Japan Actualiteit 3: meer aardbevingen? Rondje 1:
Grondwater beïnvloedt kwaliteit Limburgse beken
Grondwater beïnvloedt kwaliteit Limburgse beken Resultaten WAHYD Hoe zit het in elkaar: afkijken bij Noord-Brabant In het onderzoeksproject WAHYD (Waterkwaliteit op basis van Afkomst en HYDrologische systeemanalyse)
Tentamen Marine Sciences I
Tentamen Marine Sciences I 7 november 2013 NB1: Schrijf uw naam en studentnummer op ieder in te leveren blad NB2: Maak uw antwoorden compleet maar vooral ook zo kort/to the point mogelijk; gezwets levert
Emissies naar lucht door de energievoorziening,
Indicator 29 april 2014 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De emissies van een aantal belangrijke
Kenmerk ZKS Doorkiesnummer Onderwerp DELWAQ-Algen_Westerschelde_j06_v01 metadata Waterkwaliteitsmodelschematisatie
Memo Aan LS Van Anna de Kluijver Kenmerk Doorkiesnummer +088 335 812 2 Aantal pagina's 6 E-mail anna.dekluijver @deltares.nl Onderwerp DELWAQ-Algen_Westerschelde_j06_v01 metadata Waterkwaliteitsmodelschematisatie