Snelgroeiende bedrijven

Transcriptie

1 Snelgroeiende bedrijven Een onderzoek naar de belangrijkste groeideterminanten van de FD Gazellen Gerben (G.G.A.) van Dijk Studentnummer: Masterscriptie: Master in Business Studies intensive programme (MBSip) Amsterdam Business School Faculteit Economie en Bedrijfskunde Universiteit van Amsterdam Beoordelaars: prof. dr. Mirjam van Praag en dr. Gerrit de Wit November 2008

2 Voorwoord Samenvatting Inleiding Onderzoeksontwerp INLEIDING DEFINITIES Snelle groei Overige begrippen ONDERZOEKSINSTRUMENT BETROUWBAARHEID EN VALIDITEIT CONCEPTUEEL MODEL STEEKPROEVEN FD Gazellen EIM controlegroep Enquête respons en non-respons Theoretisch kader INLEIDING GAZELLEN SNELGROEIENDE BEDRIJVEN Inleiding Categorie persoon Categorie bedrijf Categorie omgeving Controlevariabelen CONCLUSIE LITERATUURSTUDIE Onderzoeksresultaten INLEIDING CATEGORIE PERSOON CATEGORIE BEDRIJF CATEGORIE OMGEVING OVERIGE VARIABELEN Conclusies en discussie INLEIDING CONCLUSIES ENQUÊTE SLOTCONCLUSIE EN DISCUSSIE Bibliografie BIJLAGE I Definities determinanten BIJLAGE II Codeerschema BIJLAGE III Vragenlijst FD Gazellen BIJLAGE IV Vragenlijst EIM controlegroep

3 Voorwoord Na ruim drie jaar met plezier gestudeerd te hebben aan de Amsterdam Business School is deze periode nu afgesloten met het voortbrengen van deze scriptie. Een doctoraal- of masterscriptie komt niet tot stand zonder hulp van buitenaf. Dat is iets wat je van te voren weet maar pas tijdens het schrijven ervaart. Graag wil ik van de gelegenheid gebruik maken om enkele personen en instanties te bedanken voor deze hulp. Allereerst eerste begeleider Mirjam van Praag. Ik ervaar het als een voorrecht om onder haar begeleiding te zijn afgestudeerd. Met haar grote ervaring op het gebied van onderzoek naar ondernemerschap is zij een kritische lezer geweest en heeft daarmee het eindresultaat aanzienlijk verbeterd. Daarnaast heeft haar Amsterdam Center for Entrepreneurship enige uitvoerende onderzoekstaken voor haar rekening genomen. Gerrit de Wit heeft als tweede begeleider zijn jarenlange praktijkervaring als onderzoeker bij het EIM aangewend om kritische vragen te stellen en suggesties ter verbetering aan te dragen. Bovendien is met zijn hulp een deel van het onderzoek uitgevoerd door zijn collega s van het EIM. Het Financieele Dagblad, Graydon en adviesbedrijf BDO CampsObers hebben toestemming verleend om het bestand van FD Gazellen bedrijven te kunnen gebruiken voor dit onderzoek. Zonder hen was onderzoek onder een dergelijk grote groep van snelgroeiende bedrijven voor mij vrijwel onmogelijk geweest. Ten slotte bedank ik mijn vrouw, ouders, broer, zus(je), vrienden en vriendinnen die mij gesteund hebben in de tijden dat ik geworsteld heb met studie en scriptie en voor hun belangstelling voor mijn studie in het algemeen. Ondanks de waarde die ik hecht aan mijn verkregen titel Master of Science / Drs. in Business Studies, weet ik dat liefde en vriendschap veel belangrijker zijn! Gerben van Dijk Woudenberg, 20 november

4 Samenvatting Dit onderzoek beoogde de belangrijkste groeideterminanten van de FD Gazellen (een groep snelgroeiende bedrijven) aan te tonen. Literatuuronderzoek leverde dertien te onderzoeken groeideterminanten (factoren die samengaan met snelle groei) op. Het empirisch onderzoek (enquête) beoogde de verschillen tussen de FD Gazellen en de EIM controlegroep (doorsnee MKB-bedrijven) aan te tonen. Het blijkt dat de FD Gazellen op een groot aantal van de in de literatuur gevonden groeideterminanten significante verschillen vertonen met de EIM controlegroep. Leidinggevenden van de Gazelle bedrijven zijn hoger opgeleid, hebben meer jaren ondernemerservaring en zijn jonger. De FD Gazellen behalen vaker omzetgroei uit zowel productontwikkeling als marktontwikkeling. De Gazelle bedrijven gaven verder aan vaker problemen te ondervinden met het vinden en behouden van personeel dan de doorsneebedrijven. Dit alles was conform de verwachtingen gebaseerd op de literatuurstudie. Het verwachte verschil wat betreft branche-ervaring kon niet empirisch aangetoond worden en het verschil in ambitieniveau is niet vergeleken. De verwachte verschillen wat betreft interne versus externe groei en op het gebied van samenwerken en netwerken is niet gevonden. Ook wat betreft het voldoende toegang hebben tot kapitaal werden er geen significante verschillen gevonden. Naast de in de literatuur gevonden groeideterminanten zijn nog enkele variabelen gemeten waarin Gazellen en doorsnee-bedrijven van elkaar verschillen en die wellicht invloed kunnen hebben op bedrijfsgroei. Gazelle leidinggevenden zijn vaker economisch, administratief of commercieel opgeleid dan de leidinggevenden bij de controlegroep. De controlegroep leidinggevenden vinden zichzelf vaker een specialist dan de Gazelle leidinggevenden, deze vinden zichzelf op hun beurt vaker een generalist. Gazelle bedrijven doen vaker aan actief debiteurenbeheer dan de controlegroep. Ook geven zij vaker aan dat kredietmanagement bijdraagt aan de groei van hun onderneming. De belangrijkste groeideterminanten van de FD Gazellen blijken voor een groot deel overeen te komen met de in de literatuur gevonden determinanten. Het Financieele Dagblad hanteert een minimum groeipercentage van 20% per drie jaar voor de Gazelle bedrijven. Waar de meeste onderzoeken uitgaan van 60% per drie jaar. Toch vertonen de Gazellen een groot aantal kenmerken van snelgroeiende bedrijven. FD Gazellen kunnen wat dat betreft op basis van de resultaten van dit onderzoek als synoniem voor snelgroeiende bedrijven worden beschouwd.

5 1 Inleiding Bedrijven die groeien krijgen de laatste twee decennia veel aandacht van onderzoekers (Birch, 1987; Bosma e.a., 2004; Bruno, McQuarrie en Torgrimson, 1992; Havenga, 1989; Weinzimmer, 2000; Welbourne, 2006). Groeiende bedrijven zijn belangrijk voor de groei van de werkgelegenheid en daarmee voor de economie als geheel (Audretsch e.a., 2004; Bangma, 2007; Delmar, Davidsson en Gartner, 2003). Vandaar dat ondernemers en beleidsmakers geïnteresseerd zijn in hoe bedrijfsgroei te kunnen realiseren, respectievelijk stimuleren (Buss, 2002; Ehrhardt e.a., 2004). Naar de kenmerken van een specifieke groep bedrijven, namelijk snelgroeiende, is eveneens veelvuldig onderzoek gedaan (Delmar, Davidsson en Gartner, 2003; Ehrhardt e.a., 2004; EIM, 2006; Smallbone, Leig en North, 1995; Snel en Gibcus, 2007). Het onderhavige onderzoek richt zich op bedrijven die gedurende minimaal drie achtereenvolgende jaren een bovengemiddelde omzetgroei vertonen. Deze ondernemingen trekken de aandacht doordat zij verantwoordelijk zijn voor een onevenredig groot deel van de banencreatie binnen de groep van groeiende bedrijven (Bangma, 2007; Ehrhardt e.a., 2004; Stam e.a., 2007). Ook worden deze snelle groeiers gekenmerkt door een toenemende arbeidsproductiviteit (Verhoeven, Kemp en Peeters, 2002) en een hogere innovatiegraad dan bedrijven die niet snel gegroeid zijn (Ehrhardt e.a., 2004; EIM, 2006; Gilbert, McDougall en Audretsch, 2006; Snel en Gibcus, 2007; Weinzimmer, 2000). Daarnaast investeren deze bedrijven meer dan niet-snelle groeiers in hun bedrijf en personeel (Gibcus, De Jong en Kemp, EIM, 2006; 2006). Veel van deze snelgroeiende bedrijven zijn relatief jong en klein en worden geleid door de oorspronkelijke oprichters (Almus en Nerlinger, 1999; EIM, 2006; Snel en Gibcus, 2007). De leidinggevenden van deze bedrijven zijn meestal zowel eigenaar als bestuurder, ondernemers dus. Ondernemers creëren meer werkgelegenheid, zijn productiever en brengen betere innovaties voort dan niet-ondernemers (Van Praag en Versloot, 2007). De oorzaken achter de snelle groei bij deze bedrijven hebben de interesse van zowel de publieke als private sector. Ondernemers en ondernemende managers kunnen deze informatie voor aanpassing en optimalisatie van hun eigen bedrijfsvoering gebruiken. De politiek en beleidsmakers bij overheidsinstanties kunnen bepalen waar (subsidie)geld het meest efficiënt besteed kan worden. Snelle groei en een stijgend aantal snelgroeiende bedrijven betekent immers meer winst en meer werkgelegenheid. Daarnaast zijn de

6 ondernemers van snelgroeiende ondernemingen de vernieuwers van de Nederlandse economie. Financiers ten slotte kunnen hiermee (potentieel) snelle groeiers herkennen en daardoor hun bedrijfsfinancieringen beter afstemmen. FD Gazelle bedrijven zijn in de berichtgeving synoniem voor snelgroeiende bedrijven. De afgelopen jaren reikt het FD (Financieele Dagblad) de Gazellen Awards uit aan dit type bedrijven (EIM, 2006; Kakebeeke, 2007). Deze awards worden jaarlijks overhandigd aan ondernemingen met de grootste omzetgroei in elk van de twaalf provincies, in drie categorieën: kleine, middelgrote en grote bedrijven. In 2007 waren het 420 bedrijven die in aanmerking kwamen voor deze awards. Recentelijk zijn er verschillende artikelen omtrent de FD Gazellen gepubliceerd (o.a. BDO-Graydon, 2008; Haenen, 2006; Kakebeeke, 2007). De basis voor deze artikelen wordt gevormd door onderzoeksjournalistiek en onderzoek uitgevoerd door accountants- en advieskantoor BDO CampsObers in samenwerking met Graydon Nederland. Onderhavig onderzoek toont de belangrijkste verschillen aan tussen de FD Gazellen en een controlegroep van doorsnee MKB-bedrijven en geeft daarmee een overzicht van de belangrijkste groeideterminanten van de FD Gazellen. De hoofdvraag van dit onderzoek is: Wat zijn de belangrijkste groeideterminanten van de FD Gazellen? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, zijn de volgende subvragen gesteld; - Wat zijn de belangrijkste groeideterminanten van snelgroeiende bedrijven? - Waarin verschillen de FD Gazellen van gemiddeld presterende bedrijven? De eerste subvraag is aan de hand van literatuurstudie beantwoord, de tweede aan de hand van eigen empirisch onderzoek. Dit rapport geeft een overzicht van het meest recente wetenschappelijk onderzoek onder snelle groeiers en de belangrijkste groeideterminanten van deze bedrijven. Er is nationaal en internationaal empirisch onderzoek als basis gebruikt. De daar gevonden variabelen, kenmerken of attributen die een sterke invloed hebben op bedrijfsgroei, zijn vervolgens gemeten onder de FD Gazellen en onder een controlegroep van midden- en kleinbedrijven (MKB). Het onderzoek onder de controlegroep is verricht door onderzoeksbureau EIM Onderzoek voor Bedrijf en Beleid (EIM). Op basis van eerder 6

7 onderzoek werd verwacht dat snelgroeiende en niet-snelgroeiende bedrijven op meerdere determinanten van elkaar verschillen. Uit de confrontatie van deze twee onderzoeken en de uitgevoerde statistische berekeningen bleek ondermeer dat deze bedrijven significant van elkaar verschillen op variabelen zoals het aantal jaren branche- en ondernemerservaring van de ondernemer en de mate van innovatie. Ook bleek de gemiddelde opleidingshoogte en de gemiddelde leeftijd van de leidinggevenden van deze bedrijven significant verschillend te zijn. Dit zijn bevestigingen van de resultaten van aangehaalde onderzoeken. De literatuurstudie heeft eveneens gediend om de gehanteerde definities van de in dit onderzoek gebruikte begrippen te bepalen. Met de uitkomsten zijn de belangrijkste verschillen tussen snelgroeiende- en doorsnee-bedrijven berekend. Door de belangrijkste verschillen tussen de snelle en niet-snelle groeiers aan te tonen, is meer te weten gekomen over de factoren die samengaan met snelle groei, de groeideterminanten. Daarnaast kon de vraag of de groeideterminanten van de FD Gazellen representatief zijn voor alle snelgroeiende bedrijven en de FD Gazellen dus synoniem zijn voor snelgroeiende bedrijven beantwoord worden. 7

8 2 Onderzoeksontwerp 2.1 Inleiding Dit is een onderzoek naar de belangrijkste groeideterminanten van de FD Gazellen. Deze groeideterminanten zijn achterhaald door de literatuurstudie (H3) en vervolgens gemeten middels een enquête onder de FD Gazellen en de EIM controlegroep. De literatuurstudie heeft de determinanten opgeleverd die volgens onderzoeken een sterk verband blijken te hebben met groei, of samengaan met groei. Deze determinanten vormden de leidraad voor het empirisch onderzoek onder de door het Financieele Dagblad geselecteerde Gazelle bedrijven en de controlegroep bedrijven. In de enquête zijn de gevonden variabelen direct of indirect gemeten. Ook demografische ondernemers- en bedrijfsgegevens maakten onderdeel uit van de vragen. In dit hoofdstuk wordt het onderzoeksontwerp toegelicht. Achtereenvolgens komen de gehanteerde definities, het onderzoeksinstrument, het conceptueel model en de steekproeven aan de orde. 2.2 Definities Snelle groei Onderzoekers houden er verschillende definities van snelle groei op na. In deze paragraaf wordt stilgestaan bij veelvoorkomende definities en worden de voor dit onderzoek gehanteerde definities gegeven. Of een bedrijf een snelle groeier is hangt ondermeer af van de gebruikte maatstaf, aangezien daarmee de populatie wordt bepaald en dat heeft invloed op de uitkomsten (Almus, 2002; Delmar, Davidsson en Gartner, 2003). Het kiezen voor bijvoorbeeld een relatieve of absolute maatstaf kan zeer bepalend zijn voor de bepaling van de populatie doordat grotere bedrijven eenvoudiger in absolute zin kunnen groeien en kleinere bedrijven eenvoudiger in relatieve zin. Een omzetgroei van een miljoen Euro betekent voor een bedrijf met een omzet van 100 miljoen iets anders dan voor een bedrijf met een omzet van drie miljoen. In absolute zin zijn de bedrijven in dit voorbeeld dan wel even hard gegroeid (met een miljoen Euro), maar in relatieve zin is het grote bedrijf met slechts 1 procent en het kleine bedrijf met maar liefst een derde gegroeid. Daarnaast blijkt dat de keuze voor de groei- 8

9 indicator, zoals omzet, werkgelegenheid, winst of toegevoegde waarde, eveneens voor een verschillende populatie te zorgen. Delmar (1997) concludeerde na uitvoerig onderzoek dat omzet en werkgelegenheid de meest gebruikte indicatoren in empirische onderzoeken zijn. Dit wordt bevestigd door de aangehaalde literatuur in dit rapport. Volgens Ehrhardt e.a. (2004) is de creatie van arbeidsplaatsen de meest gehanteerde indicator (2004, p. 46). Delmar, Davidsson en Gartner (2003) geven aan dat omzet hun voorkeur heeft (maar niet perfect is in alle gevallen) aangezien deze gegevens in het algemeen goed beschikbaar zijn, het niet erg gevoelig is voor kapitaalintensiteit en ook ondernemers deze indicator graag gebruiken (2003, p. 194). Baumol (1962) beargumenteerde reeds dat de toename van de omzet een betere indicator is om groei te bepalen dan het omzetniveau op een bepaald moment, aangezien toename meer zegt over hoe een bedrijf zich ontwikkeld heeft. De onderzoeksperiode kan eveneens invloed hebben op het bepalen van de populatie (Delmar, 1997). Volgens Gilbert, McDougall en Audretsch (2006) gebruiken de meeste onderzoeken een periode tussen de drie en vijf jaar om groei te meten. Dit wordt bevestigd door de eerder aangehaalde onderzoeken in dit rapport. Zo hanteren Snel en Gibcus (2007) een periode van vijf jaar, Birch (1987) en Bangma (2007) een periode van vier jaar en Stam e.a. (2007) een periode van drie jaar. De indicator, de periode en het gehanteerde groeipercentage bepalen gezamenlijk de definitie van snelle groei. Ehrhardt e.a. geven in hun literatuuroverzicht maar liefst 14 verschillende definities van dit begrip (2004, pp ). Birch (1987) richtte zich op kleinere bedrijven en definieerde snelle groei als minimaal 20% omzetstijging per jaar in een periode van vier jaar. Binnen de EIM-onderzoeken zijn eveneens diverse definities gebruikt. In het onderzoek van De Jong- t Hart en Verhoeven (2006) is een bedrijf snelle groeier als 1) omzetstijging van 60% of meer in drie jaar; 2) werknemersgroei van 60% of meer in drie jaar; 3) omzetstijging en werknemersgroei van 60% of meer in drie jaar. Stam e.a. (2007) definiëren snelle groei als toename van de werkgelegenheid in een periode van 5 jaar met minimaal 60%. Bangma (2007; 2008) en Kemp en Verhoeven (2002) en Bangma en Verhoeven (2000) gebruiken allen de EIM groeivoet om snelle groei te bepalen. Deze is afgeleid van de Birch-groeivoet en gebaseerd op werkgelegenheidsgroei. Deze aanpassing vindt het EIM nodig omdat op basis van de Birch-groeivoet grote bedrijven relatief vaak tot de categorie snelle groeiers worden gerekend en omdat het redelijk wordt gevonden dat een klein bedrijf een hoger 9

10 werkgelegenheidsgroeicijfer moet realiseren om als snelle groeier aangemerkt te kunnen worden dan een groot bedrijf (Bangma, 2008, p. 65). De formule van de EIM groeivoet luidt: x = wp-wp t-1 α * (wp-wp t-1 )/ wp t-1. Wanneer x groter of gelijk is aan 1,5 dan wordt het bedrijf als snelle groeier aangemerkt. Wp t-1 is de startomvang van een bedrijf en wp is de eindomvang van een bedrijf. Stel dat er naar de groei gedurende een periode van vijf jaar wordt gekeken, met als begindatum 1 januari 1999 en einddatum 31 december 2003, dan luidt de EIM-groeivoet als volgt: werk werk α x (werk werk ) / werk Hierbij is werk de werkgelegenheid in personen en α = 0,25 (ter afzwakking van de absolute mutatie). De formule van de Birch-groeivoet luidt: x = wp-wp t-1 α * (wp- wp t-1 )/ wp t-1. Hierbij geldt voor de vijfjaarsperiode dat x = 75 en α = 1. Wp t-1 is de startomvang van een bedrijf en wp is de eindomvang van een bedrijf (Bangma en Timmermans, 2008). De Birch-groeivoet heeft hiermee als nadeel ten opzichte van de EIM-groeivoet dat grote bedrijven relatief vaak tot de categorie snelle groeiers worden gerekend. In dit onderzoek zijn de criteria van het Financieele Dagblad overgenomen. Hun belangrijkste criterium om als snelle groeier te worden aangemerkt, is een omzetgroei van 20% of meer over een periode van drie jaar. Het gaat hier om relatieve omzetgroei waarbij er niet wordt gecorrigeerd voor bedrijfsgrootte. Voor de FD Gazellen 2007 loopt de onderzoeksperiode van Nevencriteria zijn: Ononderbroken omzetgroei over de periode van drie jaar; In het laatste onderzoeksjaar (2006) was het bedrijf winstgevend en in de voorgaande twee jaar maximaal één jaar verliesgevend; Uitgesloten zijn pensioenfondsen, projectontwikkelaars, lege holdings, energiebedrijven, arbodiensten, franchisenemers van grote ketens en participatiemaatschappijen; Uitgesloten zijn bedrijven met een structureel negatief eigen vermogen of werkkapitaal, dan wel bedrijven met een dubieus betalingsgedrag; De jaarrekeningen over 2006 dienen vóór 1 september 2007 beschikbaar te zijn via de Kamer van Koophandel (KvK). 10

11 2.2.2 Overige begrippen Almus en Nerlinger (1999) en Engelenburg en Stam (2001) spreken over kenmerken of attributen die invloed hebben op bedrijfsgroei wanneer ze naar factoren zoeken die samengaan met snelle groei (1999, p. 148; 2001, p. 13). Deze voorzichtige definitie wordt in dit onderzoek overgenomen. Er wordt zo vermeden om te spreken over groeifactoren, wat impliceert dat er sprake zou zijn van causaliteit tussen twee variabelen. Zie 2.5 voor een nadere toelichting hieromtrent. Van alle bedrijven in Nederland heeft 99% minder dan 100 werknemers (CBS website, 2008). Deze bedrijven zijn daarmee als MKB-bedrijf aan te merken. De leidinggevenden van deze bedrijven zijn meestal zowel eigenaar als bestuurder, ondernemers dus. Er is in de enquêtes gevraagd naar het type ondernemersleiding om er achter te komen of ondernemers of managers de dagelijkse leiding hebben. Sommige berekeningen zijn afzonderlijk voor ondernemers en managers uitgevoerd, terwijl andere berekeningen voor alle leidinggevenden zijn uitgevoerd. Dit verschil wordt per berekening expliciet aangegeven in de resultatenrapportage in hoofdstuk 4. Sommige abstracte begrippen konden niet rechtstreeks gemeten worden, maar moesten eerst geoperationaliseerd worden (Baarda, De Goede en Kalmijn, 2007, p. 32). Dit is niet nodig voor eenduidige begrippen zoals leeftijd of sekse, maar wel voor complexere begrippen zoals voldoende toegang tot kapitaal. Elk begrip is gedefinieerd op basis van de relevante literatuur. Er zijn zoveel mogelijk beproefde operationalisaties gebruikt. Sommige begrippen hebben meerdere dimensies. In die gevallen is een keuze gemaakt en zijn er determinanten per dimensie bepaalt. De determinanten zijn ten slotte in enquêtevragen (items) met schalen omgezet (Baarda, De Goede en Kalmijn, 2007, p. 32). Voor het meten van één begrip zijn soms meerdere determinanten gebruikt. In de statistische verwerking zijn deze waar mogelijk gecombineerd tot één score (Baarda en De Goede, 2002, p. 281). In bijlage I staan de definities van de dertien begrippen voortkomend uit de literatuurstudie zoals gebruikt in de enquête. In bijlage II is het codeerschema opgenomen met daarin de gedetailleerde uitwerking van deze begrippen naar items/enquêtevragen. 11

12 2.3 Onderzoeksinstrument Het surveyonderzoek is naast het experiment één van de twee grondvormen van kwantitatief empirisch onderzoek (Baarda en De Goede, 2002). Er is een eenmalige online enquête gehouden onder de FD Gazellen bedrijven. Een selectie van deze vragen is ook telefonisch gesteld aan een controlegroep van doorsnee-bedrijven door het EIM, de controlegroep. Er zijn nadelen verbonden aan een eenmalige enquête. De studie van Rauch (2000) laat de noodzaak zien van longitudinale ontwerpen. Hoewel deze zelden worden toegepast bij onderzoek naar ondernemerschap, zijn ze noodzakelijk om causale verbanden tussen variabelen aan te tonen (Rauch, 2000). Daarnaast heeft een enquête een retrospectief karakter. Ondernemers en managers zijn immers vragen gesteld over hun situatie, activiteiten en attitudes in het verleden. Hierbij speelt het geheugen van de respondent een belangrijke rol (Gibcus, De Jong en Kemp, 2006). De selectiviteit van het geheugen wordt mede bepaald door eerdere succeservaringen of juist door minder goede ervaringen. Mensen blijken dan een selectief geheugen te hebben en noemen alleen de voorbeelden die ze zich willen herinneren en laten voorbeelden waaruit iets anders blijkt weg (Baarda en Goede, 2002). Sociale wenselijkheid speelt geen grote rol bij een anonieme schriftelijke enquête. De verwerking van de data heeft plaatsgevonden met behulp van statistische software. Verschillende statistische kengetallen en de verschillenanalyses tussen de twee groepen zijn daarmee berekend. Ook is daarmee, wanneer relevant, gecontroleerd of de vragen die gebruikt zijn om een begrip te meten wel hetzelfde meten. De Cronbachs Alpha toets is toegepast voor deze itemanalyse (Baarda en Goede, 2002, p. 282). 2.4 Betrouwbaarheid en validiteit De gewenste betrouwbaarheid en daarmee samenhangende statistische regels bepalen hoeveel bruikbare respondenten minimaal vereist zijn (Cooper en Schindler, 2003). Daarnaast moeten alle vragen over een bepaald begrip (bv ambitie ) hetzelfde meten om van een homogene meting te kunnen spreken (Baarda en Goede, 2002, p. 194). Om de betrouwbaarheid te garanderen zijn verschillende maatregelen genomen, zoals het verkrijgen van een hoge respons, het gebruik maken van beproefde vragenlijsten en het uitvoeren van een itemanalyse achteraf. 12

13 De validiteit is ondermeer gewaarborgd door de operationalisatie van de begrippen te baseren op de literatuurstudie naar snelgroeiende bedrijven. Daarnaast zijn de vragen die gebruikt zijn om een begrip te meten voor een groot gedeelte gebaseerd op eerdere onderzoeken. Tot besluit is de representativiteit van de respons op de steekproef onderzocht om na te gaan of de conclusies uit het onderzoek te generaliseren zijn en er betrouwbare uitspraken over de gehele populatie FD Gazellen gedaan kunnen worden. 2.5 Conceptueel model Verschillende aangehaalde onderzoeken in het literatuuroverzicht rapporteren een statistische correlatie tussen twee variabelen, bijvoorbeeld ambitie en groei. Mede op basis daarvan wordt door deze onderzoeken causaliteit tussen de experimentele variabele (ambitie) en de afhankelijke variabele (groei) verondersteld. Echter, een sterke correlatie (of associatie) tussen twee variabelen betekent nog niet dat de verschijnselen, die door de beide variabelen worden gemeten, causaal of betekenisvol gerelateerd zijn. Wanneer het een eenmalige enquête betreft, is het problematisch dergelijke oorzakelijke verbanden aan te tonen (Rauch, 2000). Met een regressieanalyse kan men weliswaar bewijzen dat er een statistisch verband is tussen A en B, maar niet dat de ene variabele de andere veroorzaakt (Keller, 2005, p. 602). Er kan ook een onbekende variabele X zijn die B veroorzaakt (Levitt en Dubner, 2006, pp ). Zeker waar het materie betreft waarbij er zoveel oorzaken kunnen zijn voor veranderingen in de afhankelijke variabele omzetgroei, is het niet mogelijk (c.q. niet zinvol) om een theoretisch en statistisch verantwoorde correlatietoets uit te voeren. Vandaar dat er in dit onderzoek voor gekozen is om zich te beperken tot het berekenen van (significante) verschillen tussen de FD Gazellen en de controlegroep bedrijven om zo een zeker verband tussen een groeideterminant en groei aan te tonen. Er wordt verondersteld dat snelgroeiende bedrijven zich in het bijzonder wat betreft deze determinanten onderscheiden van gemiddeld presterende bedrijven. Met behulp van statistiek (Chi-kwadraat; t-toets) is voor verschillende variabelen aangetoond dat de gevonden verschillen niet door toeval zijn opgetreden (Baarda, De Goede en Van Dijkum, 2007). Zoals hierboven betoogt is het problematisch is om causaliteit (A veroorzaakt B) aan te tonen op basis van een eenmalige enquête. Wel is het mogelijk om (significante) verschillen tussen 13

14 de twee onderzoeksgroepen statistisch te berekenen. In het conceptueel model (figuur 1) zijn de onafhankelijke variabelen met lijnen verbonden met de afhankelijke variabele groei om een zekere samenhang grafisch weer te geven. Het model is voortgekomen uit de literatuurstudie (H3). Op basis van de besproken theorie wordt verondersteld dat samenhang tussen deze variabelen aannemelijk is. Op basis van deze samenhang wordt verwacht dat er significante verschillen zullen zijn tussen de FD Gazellen en de EIM controlegroep waar het variabelen zoals productontwikkeling, opleiding en ondernemerservaring betreft. Figuur 1 Conceptueel model Sector/markt Kapitaal Arbeid Groeiambitie Interne vs externe groei Productontw. Marktontw. Samenwerken GROEI Groeiambitie Opleiding Branche-erv. Ondernemerservaring Leeftijd Controlevariabelen De bedrijfsgerelateerde determinanten aan de linkerkant geven aan dat verwacht wordt dat snelgroeiende bedrijven meer groeiambitie vertonen, vaker groeien door fusies en overnames ten opzichte van organische groei, meer aan product- en marktontwikkeling doen en vaker samenwerken dan niet-snelgroeiende bedrijven. De drie omgevingsdeterminanten middenboven geven aan dat snelgroeiende bedrijven oververtegenwoordigd zijn in een bepaalde sector en vaker problemen hebben met het verkrijgen van voldoende kapitaal en arbeid. De persoonsgerelateerde determinanten aan de rechterkant van het schema geven aan dat verwacht wordt dat leidinggevenden van snelgroeiende bedrijven jonger zijn, een hogere groeiambitie en opleiding en meer jaren branche- en ondernemerservaring hebben dan de leidinggevenden van niet-snelgroeiende bedrijven. Naast de in de literatuurstudie gevonden 14

15 determinanten zijn ook nog andere variabelen gemeten die van invloed zouden kunnen zijn op omzetgroei. 2.6 Steekproeven Het empirisch gedeelte van dit onderzoek dient om de vraag Waarin verschillen de FD Gazellen van gemiddeld presterende bedrijven? te beantwoorden. In deze paragraaf worden de FD Gazellen, de EIM controlegroep, de samenstelling van de steekproef en de respons op de enquêtes toegelicht. De auteur van dit rapport heeft het onderzoek onder de FD Gazellen uitgevoerd en het EIM heeft een gedeelte van dit onderzoek herhaald onder het zogenaamde MKB Beleidspanel, een doorsnee van Nederlandse MKB-bedrijven. In dit rapport wordt daaraan gerefereerd als de EIM-bedrijven, EIM controlegroep of kortweg als controlegroep. De FD Gazelle bedrijven hebben een brief en/of ontvangen met daarin het verzoek om de vragenlijst op internet ( in te vullen. Om de representativiteit en betrouwbaarheid te waarborgen, is een hoge respons wenselijk. Daartoe zijn verschillende maatregelen genomen zoals het vooraankondigen van de enquête in een eerder onderzoek, het toezeggen van een samenvatting en benchmarkrapportage, het benaderen van de respondenten per brief en per en het ontwikkelen van een snel in te vullen en professioneel ogende enquête (naar: Baarda, De Goede en Kalmijn, 2007; Cooper en Schindler, 2003; Markus en Oudemans, 2002; Thompson e.a., 2003; Welbourne, 2006) FD Gazellen Het Financieele Dagblad heeft in 2007 voor het vierde achtereenvolgende jaar de FD Gazellen Awards uitgereikt aan de snelst groeiende bedrijven in Nederland. Dit doet het in samenwerking met ondermeer het ministerie van Economische zaken, Graydon Nederland en MKB-Nederland. De awards worden toegekend aan bedrijven met de grootste omzetgroei in elk van de twaalf provincies, in drie categorieën: kleine, middelgrote en grote bedrijven. In 2007 waren het 420 bedrijven die in aanmerking kwamen voor deze awards (Kakebeeke, 2007). In 2006 waren dit nog 239 bedrijven en in 2005 slechts 172 (EIM, 2006). De sterke economisch groei van de voorgaande jaren is mede verantwoordelijk voor het hoge aantal 15

16 snelle groeiers in Dit onderzoek heeft gebruik gemaakt van de meest recente selectie, die van Het FD stelt deze lijst op met behulp van data afkomstig van Graydon, een kredietmanagement bedrijf. Op 1 januari 2006 waren er volgens het CBS ongeveer ondernemingen in Nederland (CBS website, 2008). Het CBS hanteert hierbij een nauwere definitie van onderneming dan de Kamer van Koophandel (KvK). Zo geeft het CBS cijfers over ondernemingen en de KvK over vestigingen (ondernemingen plus nevenvestigingen). Daarnaast neemt het CBS een aantal branches, waaronder landbouw en financiële instellingen, niet op en evenmin bedrijven die nog slechts parttime actief zijn. De omzetcijfers komen van bedrijven die hun jaarrekening over 2006 vóór 1 september 2007 gedeponeerd hebben. Hierbij moet worden aangetekend dat het merendeel van de ondernemingen niet verplicht is om hun jaarrekening te deponeren (KvK website, 2008). Dit geldt bijvoorbeeld voor de bijna eenmanszaken en ruim vennootschappen onder firma (VOF) die ons land in 2006 rijk was (CBS website, 2008). Daarnaast zijn er nog maatschappen en stichtingen die in de meeste gevallen eveneens niet hoeven te deponeren. Bij elkaar genomen betekent dit dat er ruim bedrijven overblijven die hun jaarrekening wel moeten deponeren bij de KvK. Daarvan hebben er hun jaarrekening, inclusief de omzetcijfers, over 2006 vóór 1 september 2007 gedeponeerd. Dit is een voorwaarde van het FD om opgenomen te kunnen worden in de selectie van Snelle groei is door het FD gedefinieerd als ononderbroken omzetgroei van minimaal 20% in drie jaar tijd. Er is niet gecorrigeerd voor grootte, zoals bij de EIM groeivoet. Dit heeft tot gevolg dat kleine bedrijven sneller een hoog groeipercentage behalen dan grotere. De minimum omzet van het eerste onderzoeksjaar bedraagt EUR ,-. Slechts van de bedrijven laten over de periode van 2004 tot en met 2006 een dergelijke groei zien. Dit is ongeveer 5,7%, wat in de bandbreedte van 4-8% valt (percentage snelle groeiers in Nederland, zie paragraaf 3.5). Vervolgens vallen 338 bedrijven af vanwege overige selectiecriteria zoals een verlies in het laatste jaar, een slecht betalingsgedrag of door een ondermaatse financiële positie. De 673 bedrijven die resteren zijn vervolgens onderworpen aan onderzoek. Bij dit onderzoek zijn bedrijven afgevallen vanwege concernrelaties, verschuiving van omzet binnen concerns, boekhoudkundige stelselwijzigingen, status als financieringsvennootschap en negatief werkkapitaal. Of omdat de onderzoekers geen antwoord kregen van bedrijven of dat het zelfs niet lukte om contact met bedrijven te leggen. Uiteindelijk omvat de eindlijst 420 bedrijven 16

17 die zich FD Gazellen mogen noemen (Kakebeeke, 2007). Deze 420 bedrijven vormen de basis van dit onderzoek. In tabel 1 is de hierboven beschreven selectie weergegeven. Tabel 1 Van populatie naar steekproef Selectie Aantal Totaal Nederlandse bedrijven 2006 ± Bedrijven die jaarrekening moeten deponeren ± Bedrijven die jaarrekening 2006 deponeerden vóór 1 september Snelgroeiende bedrijven volgens FD criteria Snelgroeiende bedrijven zonder verlies in het laatste jaar, met goed betalingsgedrag en geen ondermaatse financiële positie 673 Snelgroeiende bedrijven zonder verschuiving van omzet binnen concerns, geen boekhoudkundige stelselwijzigingen, geen status als financieringsvennootschap, 420 geen negatief werkkapitaal Snelgroeiende bedrijven met juist post- en/of adres 411 Steekproef 411 Response 114 (CBS website, 2008; KvK website, 2008; Kakebeeke, 2007) In totaal zijn er 420 bedrijven met 20% of meer omzetgroei in drie jaar tijd. Gemiddeld genomen heeft elk bedrijf een omzetgroei van 91% behaald tussen 2004 en Een door het EIM veel gebruikt criterium om snelle groei te bepalen is minimaal 60% omzetgroei in drie jaar tijd. Hieraan voldoen 155 bedrijven. De bedrijven zijn door het FD ingedeeld in drie omzetklassen, klein, midden en groot. Er is een drempel van EUR gehanteerd. De indeling is als volgt: Omzetklasse klein: EUR tot EUR 2 mln.; Omzetklasse middelgroot: EUR 2 mln. tot EUR 30 mln.; Omzetklasse groot: EUR 30 mln. of meer. Bij de indeling naar omzetklasse wordt uitgegaan van de omzet in het eerste jaar van de betreffende periode. Er wordt gemeten in Euro s. Het bedrijf met de grootste omzetgroei in de klasse klein groeide met maar liefst 3.189%. De omzet steeg bij dit bedrijf van ongeveer één miljoen naar ruim 36 miljoen in drie jaar tijd. Het snelst groeiende middelgrote bedrijf zag zijn omzet toenemen van 3 miljoen naar ruim 31 miljoen, gelijk aan 949%. Het snelst groeiende grote bedrijf groeide met 609% tot bijna 1,4 miljard euro omzet. Op 10 bedrijven 17

18 na betreft het overigens allemaal BV s of NV s. De laagste omzet van een FD Gazelle bedrijf in 2006 was EUR ,-. De hoogste omzet bedroeg maar liefst EUR ,- (25 miljard 889 miljoen). 90 bedrijven hadden een omzet onder de 10 miljoen. 197 bedrijven tussen 10 en 100 miljoen en 131 boven de 100 miljoen. In tabel 2 staat het overzicht van het aantal bedrijven per omzetklasse in 2004 en Tabel 2 Bedrijven per omzetklasse Omzetklasse Omzet Aantal 2004 Aantal 2006 Klein < 2 mln Middelgroot 2 mln mln Groot > 30 mln Totaal Ongeveer 28% (117) van de bedrijven is actief op het gebied van zakelijke dienstverlening. De industrie is sterk vertegenwoordigd met een aandeel van 27% (114) binnen de snelle groeiers. De groothandel weegt zwaar met 20% (86). De detailhandel heeft met 5% (20) een kleiner belang. De logistieke sector heeft met 5% (22) eveneens een beperkter belang. Blijven er 61 bedrijven (14%) over in sectoren zoals zorg, bouw en overig. Vergelijken we deze verdeling van de FD Gazellen met de verdeling van alle Nederlandse MKB-bedrijven over de verschillende sectoren, dan is er sprake van een oververtegenwoordiging van de FD Gazellen in de industrie- en transportsector. Volgens MKB-Nederland was in 2007 de verdeling van werkgelegenheid over de sectoren als volgt: zakelijke dienstverlening 31%; industrie 12%; detail- en groothandel 21%; logistiek 8%; zorg 8%; bouw 10%; horeca 6% en overige 6% (website MKB-Nederland, 2008) EIM controlegroep De EIM controlegroep bedrijven zijn afkomstig uit het zogenaamde MKB Beleidspanel. Dit is een panel van MKB ondernemers afkomstig uit het particuliere bedrijfsleven. De bruto-omvang van het panel beslaat momenteel circa adressen. Sinds 2003 wordt de omvang van de bedrijven in termen van werkzame personen weergegeven in twee grootteklassen, 0-9 en Ongeveer 90% van alle MKB-bedrijven valt binnen deze klassen (website MKB-Nederland, 2008). De netto-omvang, dat wil zeggen, het aantal 18

19 geslaagde gesprekken, bedroeg gemiddeld over de drie metingen van 2007 circa 2.000, waaronder gemiddeld 75 gesprekken met bedrijven die qua sector en/of omvang buiten de huidige doelgroep van het panel vallen. Het panel is begin 1999 van start gegaan. Sindsdien is jaarlijks aan de panelleden in drie telefonische metingen vragen over diverse actuele onderwerpen op het gebied van ondernemerschap gesteld. Het Beleidspanel vormt middels weging een representatieve afspiegeling van de populatie van MKB-bedrijven. Het EIM heeft aan een willekeurige selectie bedrijven van hun Beleidspanel verschillende vragen uit de FD Gazellen enquête voorgelegd. Vanwege budgetrestricties konden niet alle vragen worden gesteld. Daarom is een selectie van de vragen gemaakt waarmee het mogelijk is om voor de meeste groeideterminanten de verschillenanalyses tussen de FD Gazellen en de controlegroep te verrichten. Alle geselecteerde vragen zijn door minimaal 200 en maximaal 400 bedrijven beantwoord. De resultaten van de analyses, inclusief de respons per vraag, zijn opgenomen in hoofdstuk Enquête respons en non-respons Het EIM heeft met bedrijven uit hun Beleidspanel gebeld totdat er minimaal 200 respondenten per vraag waren. Deze vragen zijn gesteld in een telefonische enquête in juli en augustus 2008 en opgenomen in bijlage IV. De steekproef van FD Gazelle bedrijven bedroeg 420 bedrijven. In bijlage III is de volledige enquête te vinden. Er is een verzoek tot het invullen van deze online vragenlijst uitgestuurd naar 411 van de 420 FD Gazellen. Door 114 bedrijven is de vragenlijst (vrijwel) volledig en correct ingevuld. Dit betekent een respons van 28%. Op basis van de antwoorden van deze bedrijven zijn de analyses verricht. Ontbrekende (missing) antwoorden zijn niet meegeteld in de percentageberekening bij het presenteren van de uitslagen. Ontbrekend kan zowel betekenen dat een vraag niet gesteld is aan de respondent (als gevolg van routing) als dat de respondent de vraag niet beantwoord heeft (item-non-response). Om de representativiteit van de respons ten opzichte van de steekproef te meten zijn de verschillen in groeipercentages en bedrijfsgroottes bekeken. De gemiddelde omzetgroei van de 420 Gazellen uit de steekproef was 91% (spreiding 211,8) in de drie jaars periode. Van 101 van de 114 bedrijven is de omzetgroei eveneens bekend en gemiddeld was deze 76% 19

20 (spreiding 50,5). Het verschil in omzetgroei tussen de steekproef en de respons bedrijven is echter niet significant; t = -1,26; df = 518,99; p = 0,208 bij tweezijdige toetsing. Ten tweede is gekeken naar de verschillen in bedrijfsgroottes, zie tabel 3. Deze verschillen zijn significant; Χ² = 19,43; df = 2; p < 0,001 bij tweezijdige toetsing. Dit betekent dat de verdeling naar bedrijfsgrootte tussen de steekproef en de respons bedrijven niet gelijk is. De kleine en middelgrote bedrijven zijn oververtegenwoordigd en de grote bedrijven licht ondervertegenwoordigd in de respons. Hierbij wordt aangetekend dat het om kleine aantallen gaat. De conclusie is dat op basis van groeipercentages en bedrijfsgroottes van de respons bedrijven de resultaten waarschijnlijk generaliseerbaar zijn naar de gehele steekproef van FD Gazellen. Tabel 3 Overzicht van de verschillen in bedrijfsgrootte tussen respons en steekproef Bedrijfsgrootte Aantal Respons Steekproef Klein Daadwerkelijk Verwacht Percentage daadw. 22% 9% Middel Daadwerkelijk Verwacht Percentage daadw. 43% 35% Groot Daadwerkelijk Verwacht Percentage daadw. 35% 56% Totaal Daadwerkelijk

21 3 Theoretisch kader 3.1 Inleiding De literatuurstudie naar de theorie omtrent snelgroeiende bedrijven heeft als belangrijkste doel de subvraag Wat zijn de belangrijkste groeideterminanten van snelgroeiende bedrijven? te beantwoorden. Dit resulteerde in een lijst van meetbare variabelen die volgens meerdere onderzoeken een sterk verband hebben met snelle groei. Een selectie van deze onafhankelijke variabelen is getoetst in het empirisch onderzoek onder de FD Gazellen en onder de door het EIM geselecteerde bedrijven. Tevens zijn op basis van de literatuur definities van ondermeer snelle groeier, snelle groei en overige gebruikte begrippen bepaalt. Er is voornamelijk aan empirische onderzoeken gerefereerd. Naast de (internationale) literatuur omtrent snelgroeiende bedrijven wordt eerst aandacht besteed aan snelle groeiers in Nederland. 3.2 Gazellen De term Gazelle als synoniem voor snelgroeiend bedrijf en als onderzoeksobject is geïntroduceerd door Birch (1987) na onderzoek onder start-ups in de Verenigde Staten. Hij signaleerde dat slechts een kleine groep van ondernemingen er in slaagt om snel te groeien. In 2001 wordt een verkennend onderzoek naar Nederlandse baby gazellen (jonge snelgroeiende bedrijven) verricht door Engelenburg en Stam (2001). Dit in opdracht van de Raad voor het Zelfstandig Ondernemerschap (RZO). Zij constateerden dat de werkgelegenheidscreatie door gazellen in Nederland achterblijft in vergelijking met het buitenland en willen dit doorbreken (2001, p. 5). Snelle groeiers zijn immers zeer belangrijk voor de economie. Afhankelijk van de gehanteerde definitie van snelle groei en de onderzoeksperiode, zijn tussen de 4-8% van de Nederlandse bedrijven te kwalificeren als snelle groeiers. Volgens het EIM (2006) en De Jong- t Hart en Verhoeven (2006) zijn ongeveer 8% van de bedrijven in Nederland snelle groeiers. Snelle groei is hier gedefinieerd als 60% of meer banengroei in drie jaar tijd. Volgens De Jong- t Hart en Verhoeven (2006) is zo n 7,5% van de middelgrote bedrijven ( werknemers) snelle groeier. Volgens onderzoek van Bangma (2007) zijn 6% van de bedrijven als snelle groeiers aan te merken op 21

22 basis van de EIM groeivoet. In het kleinbedrijf is 3% van de bedrijven te kwalificeren als een snelle groeier. In het grootbedrijf is dit 25%. Het middenbedrijf ligt met 15% snelle groeiers tussen deze twee percentages in (2007, p. 39). Volgens de meest recente gegevens, afkomstig uit het rapport van de EIM onderzoekers Bangma en Timmermans (2008), blijkt dat slechts 4% van de bestaande bedrijven kan worden gerekend tot de snelle groeiers. De gehanteerde onderzoeksperiode is van 1 januari 2001 tot en met 31 december 2005 (2008, p. 40). Ook zij hanteren de EIM groeivoet om groei te kwantificeren. Onder de snelle groeiers bestaan enorme verschillen per grootteklasse. In het kleinbedrijf is 2% van de bedrijven te kwalificeren als een snelle groeier. In het grootbedrijf is dit 16%. Het middenbedrijf ligt met 10% snelle groeiers tussen deze twee percentages in (2008, p. 41). De Expertgroep KMO financiering (2007) ten slotte komt tot de bevinding dat 15% van alle bedrijven tussen 1990 en 2003 tot snelle groeiers behoorden. Dit op basis van minimaal 60% omzetgroei per drie jaar. Zij baseren dit op cijfers van het EIM (2007, p. 41). 3.3 Snelgroeiende bedrijven Inleiding Er bestaat een veelheid aan literatuur omtrent snelgroeiende bedrijven. Voor de literatuurstudie is geput uit nationaal en internationaal onderzoek. Birch (1979) deed als eerste onderzoek naar de rol van nieuwe en kleine ondernemingen voor wat betreft werkgelegenheidscreatie. Dit was de aanzet tot verder onderzoek naar deze groep bedrijven, waarvan hieronder een overzicht gegeven wordt. De aangehaalde onderzoeken richtten zich vrijwel altijd op een bepaalde groep snelgroeiende bedrijven. Te denken valt aan onderzoeken binnen een bepaalde sector, naar start-ups, naar MKB-bedrijven of naar bedrijven die in een bepaalde regio geconcentreerd zijn. Daarnaast wordt in een onderzoek altijd een keuze gemaakt in de te onderzoeken variabelen. Deze variabelen worden op hun beurt weer gegroepeerd. Dit geldt voor zowel de testvariabelen (bijvoorbeeld omzet, aantal werknemers, winst) als voor de onafhankelijke variabelen. Met name voor de laatstgenoemde geldt dat een honderdtal variabelen opgesomd kan worden die in de verschillende onderzoeken als verklaring voor snelle groei zijn gevonden. 22

23 Dit onderzoek zoekt een verklaring voor snelle bedrijfsgroei door een vergelijking te maken tussen de FD Gazellen bedrijven en doorsnee-bedrijven. Vandaar dat de literatuur ingedeeld is in categorieën variabelen die samengaan met groei, de groeideterminanten. De determinanten en daarmee ook de literatuur, zijn onderverdeeld in de categorieën persoon, bedrijf of omgeving. Deze indeling is om twee redenen gekozen. De eerste is dat de meeste onderzoeken (een variatie op) deze indeling gebruiken (vgl. Almus en Nerlinger, 1999; Bosma, Van Praag en De Wit, 2000; Gibcus, De Jong en Kemp, 2006; Philipsen, Van der Aa en Kemp, 2004; Stam e.a., 2008). Ten tweede blijkt dat de meeste factoren die in verband worden gebracht met bedrijfsgroei onder één van deze drie categorieën te scharen zijn. De te onderzoeken determinanten zijn in twee stappen samengesteld. Ten eerste is er eigen literatuuronderzoek verricht. Hiervoor is geput uit dertig (voornamelijk empirische) onderzoeken uit binnen- en buitenland. Uit deze onderzoeken zijn de meest genoemde determinanten geselecteerd die samengaan met groei of als (mede)veroorzakers van groei aangetoond zijn. Dit laatste was door de opzet van sommige studies statistisch gezien niet altijd mogelijk. Vervolgens zijn per categorie vijf determinanten (voor omgeving drie) geselecteerd die bij minstens twee studies als belangrijkste determinant naar voren kwam. Ten tweede zijn er overzichtsonderzoeken gebruikt om na te gaan of de lijst van determinanten uit stap 1 voldoende representatief is. Hiervoor zijn de volgende drie onderzoeken gebruikt. A quantitative content analysis of the characteristics of rapid-growth firms and their founders van Barringer, Jones en Neubaum (2005). Firm growth: a survey van Coad (2007) en Employment growth of new firms van Stam e.a. (2008). In deze overzichtsonderzoeken zijn vele tientallen studies omtrent bedrijfsgroei met elkaar vergeleken. Na deze tweede stap te hebben uitgevoerd bleek de lijst van determinanten uit stap 1 geen aanpassing te behoeven. Daarmee wordt niet verondersteld dat de lijst volledig representatief is, maar wel dat het zeer belangrijke groeideterminanten zijn. In tabel 4 staan de dertien groeideterminanten met daarachter het nummer dat verwijst naar de auteur op de bladzijde daarna. De nummers 31, 32 en 33 betreffen de overzichtsonderzoeken van respectievelijk Barringer, Jones en Neubaum (2005), Coad (2007) en Stam e.a. (2008). 23

24 Tabel 4 Groeideterminanten met literatuurverwijzing Categorie Auteurnr. Determinanten / Persoon 1. Groeiambitie X X X X X X X X X X X 2. Opleiding X X X X X X X X X X X 3. Branche-ervaring X X X X X X X X X 4. Ondernemerservaring X X X X X 5. Leeftijd X X X X X X Bedrijf 1. Groeiambitie X X X X X X X X 2. Interne vs externe groei X X X X 3. Productontwikkeling X X X X X X X X X 4. Marktontwikkeling X X X X X X X 5. Samenwerk./ netwerk. X X X X X X Omgeving 1. Sector/markt X X X X X X X X X 2. Toegang tot kapitaal X X X X X X X 3. Toegang tot arbeid X X Auteurnr

25 Auteurs 1. Almus en Nerlinger, Almus, Bangma en Timmermans, Bosma e.a., Bosma, Van Praag en De Wit, Brummelkamp en Te Peele, Buss, Davidsson, Delmar en Wiklund, Delmar, Davidsson en Gartner, Donselaar, Erken en vd Heuvel, Ehrhardt e.a., EIM, Engelenburg, van en Stam, Gibcus, De Jong en Kemp, Gilbert, McDougall en Audretsch, Kakebeeke, Kemp en Verhoeven, KMO, O'Gorman, Philipsen, Van der Aa en Kemp, Praag, van, Sluis, van der, Van Praag en Van Witteloostuijn, Smallbone, Leig en North, Snel en Gibcus, Stam, Stam e.a., Weinzimmer, Wiklund en Shepherd, Doorley en Donovan, Barringer, Jones en Neubaum, Coad, Stam e.a.,

26 3.2.2 Categorie persoon Een aanzienlijk gedeelte van de literatuur omtrent snelgroeiende bedrijven richt zich op de persoonlijke kenmerken van de ondernemer/manager. Uit onderzoek blijkt dat er diverse sterke verbanden zijn tussen de karakteristieken van de ondernemer/manager/ceo en bedrijfsgroei. Dat is niet onverwacht aangezien deze persoon vrij bepalend kan zijn als rolmodel, beslisser en extern boegbeeld van de organisatie. Durfkapitalisten bijvoorbeeld vinden de karaktereigenschappen van de ondernemer en het managementteam van groot belang en laten dit zwaar meewegen in hun beslissing om al dan niet te investeren (Timmons en Spinelli, 2007). Hieronder worden de vijf ondernemergerelateerde determinanten toegelicht die een sterk verband bleken te hebben met groei, respectievelijk groeiambitie, opleiding, branche-ervaring, ondernemerservaring en leeftijd. Eén eerste belangrijke voorwaarde om te groeien, blijkt de aanwezigheid van groeiambitie bij de ondernemer te zijn. Davidsson (1991) was één van de eerste onderzoekers die zich met empirisch onderzoek op deze ene groeideterminant richtte. Hij deed onderzoek onder 510 MKB-bedrijven. Hij interviewde hierbij 423 managers en hield 322 enquêtes. Om groei te verklaren, betrekt hij zowel de daadwerkelijke mogelijkheden om succesvol te zijn als de perceptie van deze mogelijkheden. Groeimotivatie is een belangrijke indicator die groei bepaalt. Groeimotivatie op haar beurt wordt volgens zijn onderzoek bepaald door de perceptie van en door de daadwerkelijk aanwezige bekwaamheden, noodzaak en mogelijkheden (ability, need en opportunity). Samen bepalen zij de daadwerkelijke groei (1991, p. 423). Brummelkamp en Te Peele (2007) deden casestudies onder zeven snelgroeiende technologie bedrijven. Ook bij hen kwam de ambitie om te groeien als de nummer één groeifactor naar boven. Delmar en Wiklund (2003) bewezen een statistisch positief verband tussen groeimotivatie van managers en daadwerkelijke groei. Zij namen twee steekproeven binnen een groep van snelgroeiende en doorsnee Zweedse bedrijven en namen een telefonische enquête af. Een belangrijke uitkomst was dat groeimotivatie de bedrijfsgroei positief beïnvloedt. Ook Wiklund en Shepherd (2003) kwamen in hun onderzoek onder 326 bedrijven tot de conclusie dat groeimotivatie van ondernemers en managers positief gecorreleerd is met daadwerkelijke groei. Het EIM (2006) deed onderzoek naar snelle groeiers in Nederland. 26