Lectorenvorming Diocesane Commissie voor Liturgie. De praktijk van het lector-zijn Tips en suggesties voor lectoren

Transcriptie

1 Lectorenvorming Diocesane Commissie voor Liturgie De praktijk van het lector-zijn Tips en suggesties voor lectoren

2 VOORWOORD In november 2008 werden twee regionale bijeenkomsten georganiseerd. Bedoeling was om de lectoren van ons bisdom wat te ondersteunen door hen een dankwoordje, een vormingsprogramma, de ICLZ-brochure Gids voor lectoren en een receptie aan te bieden. Tijdens deze bijeenkomsten werd voorgesteld om parochiaal of federaal regelmatig (bijvoorbeeld jaarlijks) een lectorenontmoeting te organiseren. Om die reden wil de Diocesane Commissie voor Liturgie, in samenwerking met CCV in het bisdom Brugge, jaarlijks een beknopt vormingsprogramma van 1 uur aanreiken. Deze vorming kan ingebed worden in een bijeenkomst waarin ook gebed, ontmoeting en een woord van dank een plaats krijgen. De voorbije jaren werden reeds vier programma s voor lectorenvorming uitgewerkt. Tijdens dit werkjaar wordt opnieuw een programma aangeboden. Het nieuwe programma gaat nader in op de praktijk van het lector-zijn. Er komen diverse praktische tips en suggesties aan bod. De aangeboden vorming bestaat uit een uitgewerkt programma dat door de plaatselijke verantwoordelijke gegeven kan worden. Het is ook mogelijk om hiervoor een beroep te doen op één van de leden van het werkgroepje Lectorenvorming, opgericht binnen de Diocesane Commissie voor Liturgie. Dit werkgroepje bestaat uit Riet Goemaes, zuster Caritas Van Houdt en Elisah Gommers. Indien één van hen het vormingsprogramma geeft, wordt er een bijdrage van 30 euro (+ vervoerskosten) gevraagd. Een parochie of federatie kan hen vanzelfsprekend ook vragen om een programma te geven dat uitgewerkt werd tijdens één van de voorbije werkjaren. Alle ontwikkelde programma s voor lectorenvorming zijn te vinden op de website van CCV in het bisdom Brugge: - materiaal - lectorenvorming. Indien het niet mogelijk is om de lectoren van de parochie of federatie samen te brengen, kan dit vormingsprogramma eventueel ook doorgestuurd worden zodat zij de tekst kunnen lezen. Voor meer informatie of voor het maken van een afspraak met één van de leden van de werkgroep Lectorenvorming kan men contact opnemen met: Elisah Gommers elisah.gommers@bisdombrugge.be Jaarlijks wordt er op één plaats in het bisdom ook een praktische vorming voor lectoren georganiseerd. Lectoren, die een taak opnemen in één van de parochies van ons bisdom, kunnen zich inschrijven voor deze reeks van vier vormingsbijeenkomsten. Hierbij ligt de nadruk op het inoefenen van de praktische tips uit deze bundel en van enkele andere vaardigheden. Er wordt gewerkt aan de hand van de lezingen van de komende zondagen. We trachten de betekenis van de tekst te achterhalen, we dragen de lezingen voor en geven elkaar feedback, met groot respect voor ieders inzet. Parochies, federaties of decanaten kunnen ook een aanvraag indienen om zulke praktische vorming (minimaal 2 bijeenkomsten van telkens 2 uur / max. 15 deelnemers) ter plaatse te organiseren. 2

3 De praktijk van het lector-zijn: Tips en suggesties voor lectoren Het lokaal waarin deze vorming plaatsvindt, dient bij voorkeur zo geschikt te worden dat interactie en gesprek mogelijk is. 1. Inleiding: Putten uit de Bron In het werkjaar werken de parochies van ons bisdom rond het thema Putten uit de Bron. God is de Bron van ons christelijk leven. Bij Hem vinden wij levend water : Geestkracht, inspiratie, geloof, hoop en liefde. Het jaarthema daagt ons uit om te herbronnen. Door herbronning kunnen wij dichter komen bij God, de Bron van ons bestaan. De kerkgemeenschap wil gelovigen helpen om naar de Bron te gaan en te leven in verbondenheid met God. Zo kan een kwaliteitsvolle liturgie ons dichter bij de Bron brengen. Als lector kunnen wij mensen helpen om bij die Bron te vertoeven. Wanneer de lector zijn taak als verkondiger van Gods Woord goed vervult, zullen anderen zich door God aangesproken weten. Zo kunnen zij groeien in hun band met de Heer. In wat volgt gaan we nader in op de praktijk van het lector-zijn. Er worden diverse praktische tips en suggesties voor lectoren aangeboden. Wanneer lectoren deze tips ter harte nemen, kunnen zij gelovigen daadwerkelijk helpen om dichter bij God te komen en zo te putten uit de Bron. 2. Inleidend groepsgesprek Inleiding: Wellicht wordt er in jullie parochie / federatie / toekomstige pastorale eenheid gewerkt met een beurtrol-systeem. In bepaalde vieringen neemt de ene persoon de taak van lector op, in andere vieringen komen andere lectoren aan bod. In de vieringen waarin je de taak van lector niet opneemt, hoor en zie je andere lectoren aan het werk. Denk eens terug aan die vieringen. Welke aspecten / elementen vielen je bij andere lectoren op? Bedoeling is niet om kritiek te geven op anderen, maar om bij anderen te zien wat ook jij eventueel anders zou kunnen doen. Als we verwijzen naar andere lectoren, noemen we vanzelfsprekend nooit namen. Eventuele gespreksvragen: Wat merkte je bij anderen op? Wat vond je goed? Wat vond je minder goed? Het is echter niet alleen de bedoeling om naar anderen te kijken. Laten we ook eerlijk naar onszelf kijken en de vraag stellen op welke vlakken wij nog kunnen groeien. 3

4 Eventuele gespreksvragen: Wat vind jij moeilijk als lector? Waar heb jij problemen mee? Wat zijn volgens jou je sterke kanten? En wat zijn eerder je zwakke kanten? Heb je al eens aan iemand feedback gevraagd over je taak als lector? Welke feedback kreeg je? De diverse elementen uit het gesprek zullen in wat volgt nog verder uitgewerkt en aangevuld worden. 3. Veel zeggen zonder woorden 1 Goed en helder lezen begint bij het zich gemakkelijk en ontspannen voelen. Naast een zekere innerlijke rust, kan ook onze lichaamshouding die helderheid bevorderen en versterken. Een kalme lector brengt niet enkel zichzelf, maar ook de aanwezige toehoorders tot rust: de gelovigen luisteren niet alleen met de oren, maar ook met de ogen (Gids voor lectoren, p. 17) Omdat gelovigen niet alleen luisteren met de oren, maar ook met de ogen, is het van belang om stil te staan bij het non-verbale gedrag van de lector. Ook met behulp van zijn houding, zijn mimiek, het al dan niet hebben van oogcontact, brengt de lector een boodschap over Beginnen en eindigen Het is van belang dat de lector rustig naar voren komt. Hij vertrekt niet te vroeg, maar ook niet te laat. Ook het weggaan van de ambo verloopt best op een rustige wijze. Indien de lector het altaar passeert, buigt hij om de Heer te begroeten. De lector wacht best tot iedereen neerzit en stil en aandachtig wordt alvorens hij begint te lezen. De lector mag hiervoor de tijd nemen. Wanneer het volledig stil is geworden, begint hij. De lector verlaat de ambo pas na het antwoord van de gemeenschap of na de biddende afsluiting door de voorganger (na de voorbede) De houding van de lector De lector staat bij voorkeur goed rechtop, met beide voeten op de grond. Hij neemt een houding aan die rust uitstraalt. 1 Er zijn zowel vrouwen als ook mannen die de taak van lector opnemen. Om de tekst leesbaar te houden, gebruiken we in deze tekst gemakkelijkheidshalve het woord hij om naar de lector te verwijzen. 4

5 De lector kiest voor een houding die de aandacht niet op zichzelf trekt. Dit betekent dat de lector zich bij voorkeur niet té zelfzeker (hier ben ik! ) en niet te schuchter (ik voel me onzeker ) gedraagt. De lector neemt best een open houding aan (geen gesloten of slordige houding). Hij probeert volgende houdingen te vermijden: - zich verstoppen achter de ambo - zich vastklampen aan de ambo (geen spreekgestoelte!) Om een goede houding aan te nemen, kan de lector bijvoorbeeld de beide handen naast het lectionarium op de ambo leggen. De lector probeert ervoor te zorgen dat hij de aandacht van de aanwezigen niet afleidt door bv. naar zijn horloge te kijken, door te spelen met het lint of met een blaadje, door iets in de hand te houden (bv. brilkoker ) Het gebruik van de micro De meeste lectoren maken gebruik van een micro. De ene micro is de andere niet. En de ene stem is de andere niet. Om die reden is het moeilijk om algemene regels te formuleren, die gelden voor het gebruik van elke micro. Ken je geluidsinstallatie: Wanneer de lector voor het eerst gebruik maakt van een bepaalde micro, test hij deze best uitgebreid uit. Hij vraagt hierbij ook raad aan andere lectoren of voorgangers. Zij kunnen aangeven of het nodig is om de micro te verzetten,. De koster of de persoon, die hiervoor verantwoordelijk is, test de micro voorafgaand aan elke viering. Het is niet aangewezen voorafgaand aan de lezing de micro nog uit te proberen door erop te kloppen of. Ken je stem: Bij het bepalen van de afstand van de mond tot de micro houdt de lector best rekening met de sterkte en draagkracht van zijn stem. Een micro is bedoeld om de verstaanbaarheid te vergroten. Een micro versterkt echter enkel het geluid. Een geluidsinstallatie doet geen wonderen. Indien de lector niet goed articuleert, zal hij toch niet verstaanbaar zijn, ook al heeft men een zeer goede geluidsinstallatie Mimiek / gelaatsuitdrukking De lector is geen acteur. Het is niet de bedoeling de lezing te vertolken zoals een toneelspeler dit zou doen. Als de lector IK leest, dan identificeert hij zich niet met de IKpersoon, maar tegelijkertijd is hij wel sterk betrokken bij de tekst. Dit impliceert dat de gelaatsuitdrukkingen van de lector niet vergelijkbaar zijn met deze van een acteur, maar tegelijkertijd getuigt de mimiek van de lector van betrokkenheid. Het is bijvoorbeeld ongepast een begrafenisgezicht te trekken bij het lezen van een tekst waarin vreugde, hoop of verwachting weerklinkt,. 5

6 3.5. Kleding Onbewust kan de lector de aandacht van de gelovigen afleiden door (opvallende) kleding te dragen. De lector probeert best representatief te zijn voor de gemeenschap van wie hij deel uitmaakt. Lectoren vermijden best het dragen van kleding of schoenen die lawaai maken wanneer men zich beweegt. Dit geluid kan de gelovigen afleiden van de lezing Oogcontact Oogcontact is belangrijk, maar de lector vermijdt voortdurend op- en neerkijken. De lector kijkt niet na elke zin de kerk in. Hij houdt namelijk geen toespraak. Indien de lector dit doet, suggereert hij ook dat de tekst van hemzelf komt. Bij voorkeur kijkt de lector de toehoorders gewoon even aan bij de aankondiging en leest hij vervolgens rustig voor. Wanneer de lector rakelings over de hoofden van de gelovigen heen kijkt naar wie achteraan zitten, geeft hij de indruk iedereen aan te kijken. De hoeveelheid oogcontact is ook afhankelijk van de inhoud van de tekst. Het is niet gepast om veel oogcontact te maken bij het voorbidden. Ook bij het voordragen van een Schriftlezing is men bij voorkeur zuinig met oogcontact. De lector is namelijk verkondiger (boodschapper) en wil de inhoud overbrengen, zonder de aandacht op zichzelf te richten. Na elke intentie, bij het formuleren van de oproep laat ons bidden, is het juist wel gepast om mensen aan te kijken en hen zo op te roepen tot gebed. 4. Onze stem spreekt niet alleen met woorden 4.1. Spreektempo De lector leest best niet te snel. Als de lector rustig leest, is het gemakkelijker voor de toehoorders om de tekst te verstaan en de inhoud te begrijpen. Als algemeen principe wordt vaak gezegd dat de lector bij voorkeur zo leest dat hij zelf de indruk heeft net iets te traag te spreken. Wie zich als lector bewust is van het feit dat hij eigenlijk zelf de eerste toehoorder is en wanneer hij ook zelf luistert naar Gods Woord dat hij mag verkondigen, zal de lector meestal niet te snel lezen Toonhoogte De lector opteert bij voorkeur voor een natuurlijke toonhoogte. Tracht zo natuurlijk mogelijk te spreken. Het gebeurt regelmatig dat (beginnende) lectoren erg nerveus zijn, waardoor hun stem soms uitermate hoog of scherp is. Wanneer de lector zich goed voorbereidt en regelmatig oefent, zal deze negatieve consequentie van nervositeit wellicht afnemen. 6

7 4.3. Uitspraak / articulatie Of een tekst goed verstaanbaar is, is ook sterk afhankelijk van de articulatie of uitspraak. Tracht alle woorden en lettergrepen goed uit te spreken. Wanneer de lector bepaalde lettergrepen inslikt, is het moeilijk voor de toehoorders om de tekst te volgen. Eindmedeklinkers (bv. en) worden best ook uitgesproken, maar niet beklemtoond. Bij de laatste zin zorgt de lector er ook voor dat hij in zijn toon aangeeft dat de tekst eindigt, maar tegelijkertijd is het van belang om de toon niet helemaal te laten zakken, niet plots stiller te spreken en zich nog niet te verwijderen van de micro Intonatie / expressie De lector doet tijdens een viering niet aan dictie, noch aan voordracht of toneel. De lector treedt niet op. Een viering is geen theatervoorstelling. Dit betekent dat de lector wel zorgt voor een zekere intonatie en expressie in zijn stem, maar hij mag hierin niet overdrijven. Hij houdt hierbij ook rekening met het literair genre van de tekst. Bepaalde literaire genres, zoals bijvoorbeeld verhalen, vragen meer expressie dan sommige andere teksten (zie programma lectorenvorming ). Via intonatie mag de lector tonen dat hij betrokken is bij de tekst, zonder zich geheel te identificeren met de personages De richting van de zin Bij het voorlezen is het ook van belang om rekening te houden met de richting van de zin. Wie een tekst goed begrijpt, zal weten welke woorden centraal staan en best benadrukt worden. Een voorbeeld: - Wíj gaan morgen naar huis. De nadruk ligt op wij. De spreker wil zo uitdrukken dat het over ons gaat. - Wij gáan morgen naar huis. De nadruk ligt op gaan. - Wij gaan mórgen naar huis. De nadruk ligt op morgen. De spreker benadrukt zo dat het gaat over iets dat zal gebeuren in de toekomst. - Wij gaan morgen naar húis. De nadruk ligt op huis. De spreker benadrukt hiermee vooral waar men naartoe zal gaan. Wanneer men rekening houdt met de richting van de zin zal men vanzelfsprekend niet steeds alle persoonlijke en bezittelijke voornaamwoorden beklemtonen, ook niet wanneer deze met hoofdletter worden geschreven en naar God verwijzen, zoals bv. Zijn macht, Zijn hand,. 7

8 Het is zodoende van groot belang om zich als lector goed voor te bereiden. Wie zich vooraf verdiept in de inhoud van de tekst en deze goed begrijpt, zal deze tekst ook beter kunnen voordragen. 5. De ene tekst is de andere niet In het voorgaande (bv. oogcontact ) maakten we een onderscheid tussen diverse soorten teksten. De ene tekst is de andere niet. In wat volgt onderscheiden we vier grote groepen van teksten, namelijk Schriftlezingen, de Kyrië-litanie, de verzen van de antwoordpsalm en de intenties bij de voorbede Schriftlezingen Een lezing verkondigen = spreken in naam van de Heer / zijn Woord verkondigen = boodschapper (engel) zijn Bijgevolg tracht de lector de aandacht van de gelovigen te richten op de Schriftlezing en niet op zichzelf. Hij is daarom zuinig met oogcontact. Wie naar een ander kijkt, doet namelijk de ander ook naar zichzelf kijken. Bijgevolg toont de lector ook dat hij betrokken is bij de Schriftlezing, zonder zich volledig in te leven in de tekst en de personages. De intonatie en gelaatsexpressie van de lector zijn bijgevolg anders dan die van een acteur. De lector leest een Schriftlezing ook anders dan wanneer hij een Bijbelverhaal voorleest aan zijn kinderen, kleinkinderen of. De persoonlijke betrokkenheid van de lector bij de tekst belet echter ook dat hij de tekst intonatieloos en vlak voorleest. Zoals hierboven reeds werd aangegeven, is de intonatie en expressie ook afhankelijk van het literair genre. Bepaalde teksten vragen om een meer expressieve leeswijze Kyrië-litanie De Kyrië-litanie is een onderdeel van de openingsritus. In dit onderdeel van de viering brengen we een huldegroet aan de Heer. Tevens bidden we om ontferming. De nadruk ligt niet zozeer op het opsommen van onze fouten en tekorten, maar wel op de genade en de redding van de Heer. Kyrië Eleison (Grieks = Heer, erbarm U!): het Kyrie eleison is een oude lofbetuiging die reeds rond het jaar 500 in de Roomse en westelijke liturgie werd gebruikt om de Heer Christus te begroeten en te vereren. Een voorbeeld: Heer Jezus, Gij veroordeelt ons niet en Gij pint ons niet vast op onze gebreken. Heer, ontferm U over ons. 8

9 Christus, Gij hebt ons de mildheid van de Vader laten zien. Christus, ontferm U over ons. Heer Jezus, Gij spreekt tot ons een woord van bevrijding en Gij richt ons weer op. Heer, ontferm U over ons. Wie de hierboven geformuleerde schuldbeden goed bekijkt, merkt op dat de Heer Jezus rechtstreeks aangesproken wordt. We richten ons tot Jezus Christus. De beden van de Kyrië-litanie zijn zodoende korte gebeden of aanroepingen. Een lezing verkondigen = spreken in naam van de Heer / zijn Woord verkondigen Bidden / het aanroepen van de Heer = spreken in naam van de geloofsgemeenschap, gericht tot de Heer. Bidden / het aanroepen van de Heer voorlezen Bidden / het aanroepen van de Heer gebeden lezen D O C E N O S O R A R E Bidden en gebeden lezen, dat is twee, na mijnen zin; t een heeft God genietend wezen, t ander niet als arbeid in. Mochte t altijd bidden wezen, als ik mijn gebeden doe: nooit en ware ik moegelezen, nooit en wierde ik biddensmoe. Wilt mij hulpgebiedig wezen, leert mij bidden, gij, o God: immers, bidden wel, maar lezen n gebiedt mij uw gebod. Gij hebt zelf mij, uitgelezen leeraar, in den hof geknield, willen lesse en voorbeeld wezen, eer ge in s vijands vuisten vielt. Laat mij wel uw lessen lezen, wel uw voorbeeld gadeslaan, Heere, en neerstig doende wezen t geen gij mij hebt voorgedaan! Guido Gezelle 9

10 Bijgevolg zal de lector tijdens het voor-bidden geen oogcontact maken. Hij richt zich namelijk biddend tot God en niet tot de geloofsgemeenschap. Bijgevolg zal in de intonatie, te horen zijn dat de lector aan het voor-bidden is. Voor-bidden een persoonlijk gebed bidden Bijgevolg zal de lector de beden ook niet voor-bidden zoals hij luidop een persoonlijk gebed zou bidden. De lector kiest best voor een houding van inkeer, maar tegelijkertijd mag hij ook niet té ingekeerd zijn. De beden moeten namelijk wel goed verstaanbaar zijn De verzen van de antwoordpsalm Na de eerste Schriftlezing weerklinkt een antwoordzang of antwoordpsalm. Met behulp van een lied of psalm antwoorden we op het Woord van God. Al zingend herhalen we enkele gedachten die in de lezing aan bod kwamen. Het is mogelijk om de gehele psalm samen te zingen. De lector kan echter ook de psalmverzen voorbidden. Na enkele verzen weerklinkt dan telkens een refrein, gezongen (of gezegd) door de verzamelde geloofsgemeenschap. Hierbij geldt wat in 5.2. reeds gezegd werd over het (voor)bidden De intenties bij de voorbede De voorbede is een onderdeel van de dienst van het Woord. Na het evangelie en de homilie moet, vooral op zondagen en geboden feestdagen, "het gemeenschappelijk gebed" of "of het gebed van de gelovigen" weer worden ingevoerd om, samen met het volk, smeekbeden te verrichten voor de heilige Kerk, voor hen, die ons besturen, voor hen, die onder allerlei noden gedrukt gaan, voor alle mensen en voor het heil van heel de wereld. Uit Sacrosanctum Concilium (Constitutie over de heilige Liturgie, 1963, 53) In het universele gebed ofwel het gebed van de gelovigen (de voorbede) antwoordt het volk in zekere zin op het woord van God, dat in geloof is ontvangen, en biedt het God in de uitoefening van het priesterschap krachtens het doopsel zijn smeekbeden aan voor het heil van allen. Het is passend dat dit gebed gewoonlijk plaatsvindt in missen met het volk, en wel zo dat er dringende smeekbeden worden uitgesproken voor de heilige Kerk, voor gezagdragers en bestuurders, voor hen die onder verschillende noden gebukt gaan, voor alle mensen en voor het heil van heel de wereld. Uit Algemeen Statuut van het Romeins Missaal (Editio typica tertio, 2002, 69) In de Schriftlezingen spreekt God tot ons. Tijdens de antwoordpsalm of antwoordzang die volgt op de eerste lezing antwoorden we aan God. Ons luisteren naar de goede daden van God doorheen de geschiedenis zet ons ook aan om tijdens de voorbede smeekbeden te formuleren. Kyrië-litanie = spreken in naam van de geloofsgemeenschap, gericht tot de Heer. Intenties bij de voorbede = spreken in naam van de geloofsgemeenschap, gericht tot de geloofsgemeenschap (laten wij ). 10

11 Bijgevolg zal de lector de geloofsgemeenschap aankijken wanneer hij na elke intentie een gebedsoproep formuleert (= Laat ons bidden ). Gezien na elke intentie bij de voorbede een oproep om te bidden weerklinkt, zal de lector in zijn intonatie, laten horen dat hij een appel doet op de gelovigen. Tot slot In deze vorming werden diverse tips en suggesties voor lectoren aangeboden. Om deze te realiseren, is het aan te raden dat de lector aan een andere lector of aan een andere gelovige vraagt om kritisch naar hem te luisteren en na de viering wat feedback te geven. Op die wijze kan de lector daadwerkelijk groeien in het lector-zijn. Veel succes! 11