Miel geeft aan dat de ontwikkeling van praktijktheorie bestaat uit twee leerprocessen: persoonlijke bezinning en ontwikkeling van kennis en kunde.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Miel geeft aan dat de ontwikkeling van praktijktheorie bestaat uit twee leerprocessen: persoonlijke bezinning en ontwikkeling van kennis en kunde."

Transcriptie

1 Het sociale karakter van praktijktheorie: Heedful interrelating tussen praktijk en wetenschap Leike van Oss Praktijktheorie is het stelsel van overtuigingen en inzichten opgedaan in een reeks van praktijkervaringen. Praktijktheorie moet een plausibele samenhang laten zien tussen concepten, theorieën, methoden en instrumenten, het leggen van verbanden daartussen en de gebleken werking van de theoretische inzichten in de praktijk. Praktijktheorie is ook persoonlijk van karakter. De gebleken werking in de praktijk is mede afhankelijk van het eigen repertoire van kennis en vaardigheden. De programmering van het repertoire, de keuze van de concepten, methoden, instrumenten, het schakelen daartussen en het ontwikkelen van eigen theorie, zijn afhankelijk van de eigen beroepsattitude, waarden en normen (Otto, p. 18). Praktijktheorie als kristallisatie van het eigen leerproces van de organisatieadviseur. En daarmee de brug tussen praktijk en wetenschap. Een brug waarvan de peilers bestaan uit persoonlijke bezinning en kennis en kunde. En een brug die geslagen wordt tussen twee betekenispatronen die zich niet altijd even makkelijk laten verbinden. Het is Miel s manier van leren en kennis ontwikkelen en in mijn samenwerking met hem, heb ik gezien hoe praktijktheorie in handelen tot stand komt, hoe het integere worstelen met betekenisgeving, je eigen identiteit en kennis steeds weer leidt tot groei en ontwikkeling. Reden voor mij om het proces eens nader te beschouwen. In deze bijdrage bepleit ik op basis daarvan dat heedful interrelating, naast persoonlijke bezinning en kennisontwikkeling, als derde kenmerk een belangrijke bijdrage levert aan het ontwikkelen van een gewaardeerde praktijktheorie. De ontwikkeling van praktijktheorie Miel geeft aan dat de ontwikkeling van praktijktheorie bestaat uit twee leerprocessen: persoonlijke bezinning en ontwikkeling van kennis en kunde. Het eerste leerproces, persoonlijke bezinning, bestaat uit visieontwikkeling door middel van reflectie op eigen gedrag en het observeren van de effecten ervan (Otto, 2000). Deze persoonlijke bezinning vraagt om twee manieren van leren: sociaal leren en persoonlijk leren: een actieve, bewuste betekenisgeving enerzijds en reflectie op betekenissen anderzijds. Een proces waarin, in voortdurende interactie met de omgeving, de professional stilstaat bij vragen naar eigen normen en uitgangspunten en daarbij behorend gedrag. Betekenisgeving Betekenisgeving is het proces waarmee mensen zin geven aan de wereld om hen heen. Resultaat van betekenisgeving is een beeld van de werkelijkheid en dat beeld van de werkelijkheid is leidend voor het handelen van mensen. Betekenisgeving is een actief proces dat doorlopend zowel in hoofden van mensen als in interactie tussen mensen plaatsvindt. En het is een proces dat bijna automatisch plaatsvindt. Betekenisgeving helpt om de omgeving tot een begrijpelijk geheel te vereenvoudigen. Die vereenvoudigde werkelijkheid is vervolgens uitgangspunt voor handelen. En daarbij hebben we de neiging eerder om bevestiging te vinden voor het eigen beeld dan te zoeken naar signalen die dat eigen beeld ter discussie stellen. Met betekenisgevingsprocessen bestendigen we dus ook onze werkelijkheid en staan we niet meer open voor nieuwe facetten en of stil bij de drijfveren (betekenissen) voor ons gedrag.

2 Persoonlijke bezinning vraagt dus niet om betekenisgeving as such, maar om bewustzijn van het eigen betekenisgevingsproces in concrete situaties. En dat houdt niet alleen in dat men zich bewust is van hoe men situaties zin geeft, maar ook welke werkelijkheidsbeelden en overtuigingen hieraan ten grondslag liggen. Volgens Karl Weick (1979) kan dit proces alleen vorm krijgen in interactie met anderen. Hij stelt dat betekenisgeving een proces is waarbij we ons bewust worden van onze eigen beelden en overtuigingen door de reactie van anderen op ons handelen: How can I know what I think, untill I see what I say (Weick, 1979). En dat vraagt bewuste aandacht. In interactie met de omgeving (cliënten, collega s, relevante anderen). Want alleen hun reacties en reflecties geven inzicht in de voor het eigen handelen gehanteerde betekenissen. Reflectie Maar niet alleen interactie met de omgeving leidt tot inzicht over eigen betekenissen. Reflectie ondersteunt het proces, waarin actief onderzocht wordt hoe betekenissen die zijn ontwikkeld in een specifieke situatie samenhangen met eigen normen en waarden en identiteit enerzijds, en vakkennis anderzijds. Situatie/ klant Mij/ Zelf (als object) Vak/ Theorie Figuur 1: drie punten van reflectie. Reflectie is het proces waarin bewust wordt stilgestaan bij de betekenissen die leidend zijn voor het eigen handelen, en de normen en waarden en (sociale) identiteit die daarmee verbonden is. Reflectie is een proces waarmee de waan van de dag even ontvlucht wordt en overstijgend gekeken kan worden naar het eigen handelen in relatie tot concrete situatie(s). Schön (1983) heeft reflecteren expliciet gekoppeld aan de professionele werkpraktijk. Hij stelt dat professioneel werk meer is dan het louter technisch, recht toe recht aan, oplossen van problemen. Schön wijst er op dat de professionele praktijk bestaat uit het probleem oplossen én het probleem definiëren. Pas als het probleem juist gedefinieerd wordt, is ook een zinvolle oplossing te vinden. Vanuit zijn studies van verschillende professies benadrukt Schön dat reflecteren het kenmerkende van professioneel werk is. Schön beschrijft deze reflection in action als de voortdurende dialoog van de professional met zijn omgeving, waarin hij nagaat of hij de dingen goed doet én of hij de goede dingen doet. Daarnaast onderscheidt Schön nog twee vormen van reflectie, namelijk reflection on action en reflection on reflection in action. Beide vormen van reflectie vinden achteraf, na een gebeurtenis plaats. Het gaat om het terugkijken op de (reeks) ervaring(en) en wordt vaak gezien als een ontwikkelingsfase naar reflection in action. Het idee achter deze drie vormen van reflectie is dat ze ondersteunend zijn in het steeds beter kunnen reflecteren tijdens de actie zelf.

3 Kolb (1984) onderscheidt eenzelfde soort ontwikkeling. Volgens Kolb is reflectie het innerlijk proces tussen het concreet ervaren en het abstract conceptualiseren. Het is het afzetten van het concrete hier en nu tegen concepten die zijn voortgekomen uit alle eerdere ervaringen, het daar en dan. In zijn boek werkt Kolb dit model verder uit naar de bij vrijwel iedereen bekende leercyclus en naar vier verschillende leerstijlen. Daarnaast legt hij een verbinding van zijn leertheorie met menselijke groei en ontwikkeling. Hij schetst drie fasen in ontwikkeling waarin men steeds meer affectieve (ervaren), perceptuele (reflecteren), symbolische(conceptualiseren) en gedrag- (experimenteren) complexiteit aankan en deze ook steeds meer worden geïntegreerd. Hij benoemt de fasen achtereenvolgens: - stage of acquisition: de fase waarin je jezelf nog niet onderscheidt van de rest van de wereld, je bent ondergedompeld in de wereld; - specialization: de fase waarin je jezelf erkent als een eigen wezen, dat interacteert met de wereld om zicht heen; - integration: de fase waarin je jezelf beschouwt als een proces, in relatie met allerlei andere processen in de wereld om zich heen. Grafisch geeft Kolb dit weer in een kegel, waarbij de uiteinden van de eerder genoemde assen in de top van de kegel samenkomen in een punt. Figuur 2: Grafische weergave van groei en ontwikkeling (Kolb, 1984) Hiermee geeft Kolb aan dat de processen van waarnemen, reflecteren, conceptualiseren en experimenteren steeds dichter op elkaar komen te liggen, en op enig moment dus lastig te onderscheiden zijn. Beide theorieën over reflectie hebben als uitgangspunt dat een professional steeds meer ervaren raakt en daarmee steeds meer in de actie zelf in staat is om de verschillende stadia van leren en reflecteren bij elkaar te brengen. Persoonlijke bezinning vraagt in feite het vermogen om deze stadia weer uit elkaar te kunnen trekken en als het ware in de vertraging ervaringen te kunnen bezien en te benutten om te leren over eigen gedrag in relatie tot eigen identiteit en overtuigingen enerzijds, en over het vak, kennis en kunde anderzijds. En daarmee is reflectie niet alleen een manier om te leren in een concrete situatie, maar ook een manier om patronen in ervaring te ontdekken. Vanuit de unieke ervaringen kunnen algemenere lessen worden getrokken. En daarmee vormt reflectie de basis van de theorievorming van een vakgebied. Kennisontwikkeling Door middel van betekenisgeving en reflectie is zicht ontstaan op zowel het zelf, als op concrete praktijksituaties (kunde) en de relatie tussen praktijksituaties en theoretische kennis. Om te komen tot nieuwe kennis, is het tweede leerproces nodig. Het tweede leerproces in de vorming van praktijktheorie richt zich op het vergaren van kennis. Op twee manieren: het toetsen van de praktijkervaringen aan het aanbod van theorieën, en het toevoegen van kennis/theorie op basis van praktijkervaringen.

4 Pluriform aanbod van theorieën Ontwikkeling en bijstelling Toepassing en toekenning Verschillende praktijksituaties Figuur 3: Ontwikkeling van kennis en kunde (Otto 2000, p. 17) De praktijktheorie die zo ontstaat, is drieledig van karakter: persoonlijk, sociaal en het leidt tot vergroting van effectiviteit van organisaties (Otto, 2000). Het proces van vorming van praktijktheorie is daarmee te vergelijken met wat Boonstra reflectief handelingsonderzoek noemt: reflectief handelingsonderzoek is gericht op actie, reflectie en kennisgeneratie. Het gaat om het begrijpen van ambigue vraagstukken, het op gang brengen van interactieprocessen en het gezamenlijk zoeken naar handelingsalternatieven om vraagstukken te kunnen hanteren. En het gaat het om kennisgeneratie en theorieontwikkeling over processen van vernieuwen en leren (Boonstra). De invloed van de sociale orde van de werkpraktijk Bovenstaand proces van vorming van praktijktheorie is beschreven vanuit de persoon in interactie met zijn sociale context. Een sociale context die zijn eigen invloed heeft op het proces van praktijkvorming. Het sociale karakter van praktijktheorie komt voort uit het feit dat betekenisgeving in voortdurende interactie met de omgeving plaatsvindt. Een omgeving die enerzijds de vorming van praktijktheorie beïnvloedt, maar waar het handelen van de organisatieprofessional ook uitwerkt op de omgeving. Betekenisgeving en de werkpraktijk Hosking en Morley (1991) beschrijven betekenisgeving als de (persoonlijke en collectieve) cognitieve processen om te komen tot een beeld van de werkelijkheid. Zij zien sociale en politieke processen als het vehikel waarmee die cognitieve betekenisgeving tot stand komt. Het is de sociale orde, en met name de politieke orde daarbinnen die bepaalt wat meer of minder waar is. Homan (2005) beschrijft in zijn boek Organisatiedynamica hoe betekenisgevingsprocessen niet zozeer leiden tot één collectieve betekenis, maar tot verschillende betekeniseilandjes die meer of minder, door middel van tight of loose coupling, met elkaar verbonden zijn. De mate waarin er sprake is van interactie (K(oppelingen)-factor) tussen de verschillende eilandjes en de regels die er gelden voor die interactie (R(egels)-factor) zijn bepalend voor welke betekeniseilandjes meer van invloed zijn en welke minder. Wiley (bij Weick 1995) geeft aan dat er boven individuele betekenisgeving drie niveaus van sensemaking zijn: intersubjective, generic subjective and extrasubjective sensemaking. Intersubjective sensemaking gaat over het delen van individuele gedachten, gevoelens en intenties in conversatie, zodanig dat betekenissen overgaan van persoonlijk naar gezamenlijk. Wiley beschrijft het als een level of social reality. Het niveau erboven, de

5 generic subjective betekenisgeving, noemt hij het level of social structure : hier is geen sprake meer van personen die betekenissen delen, maar van betekenissen die gekoppeld zijn aan een systeem en de interacties daarbinnen. Het gaat om rollen en regels, niet meer om personen. Het extrasubjective level staat los van systeem, rollen en regels en gaat over symbolische realiteiten zoals je die vindt in ideologieën, paradigma s en dergelijke. Het is in deze sociale orde, waarbinnen sommige werkelijkheden meer waar zijn dan andere, en waarin verschillende niveaus van betekenissen aanwezig zijn, dat een organisatieprofessional zijn persoonlijke bezinnings-leerproces vorm geeft. Een sociale orde die sommige betekenissen meer en andere minder waardevol vindt. Een sociale orde ook die je zal proberen te beïnvloeden in het creëren van je eigen betekenissen, in lijn met die van de sociale context. Collega s bijvoorbeeld hebben hun eigen betekenissen ten aanzien van organisaties, de rol van de adviseur en de specifieke situaties bij de klant. Ingegeven door weer eigen overtuigingen en identiteitsdefinities. Deze kunnen geleid worden door bijvoorbeeld beelden als de organisatieadviseur als expert, of omzet als drijfveer. Ook het adviesproces kent zijn sociale orde. En ook klanten hebben zo hun eigen werkelijkheidsbeleving en zullen je als professional beïnvloeden in de wijze waarop je tot betekenisgeving komt. Het feit dat praktijktheorie geworteld is in deze sociale orde, vraagt van de organisatieprofessional dat hij: - in staat is individuele betekenisgeving in reflectie en in interactie met de omgeving te expliciteren, ter discussie te stellen en te verrijken; - in staat is te reflecteren op hoe betekenissen van anderen inwerken op het eigen proces van betekenisgeving; - in staat is om individuele betekenisgeving te plaatsen binnen de common sensemaking van de heersende sociale orde en begrijpt welke invloed deze heeft op de eigen betekenisgeving. Maar ook dat hij zich bewust is van de wijze waarop hij in de ontwikkeling van zijn praktijktheorie invloed uitoefent op die sociale orde. De sociale context is een belangrijke factor in het leren van de organisatieprofessional. Maar het feit dat die sociale context bestaat uit elkaar steeds weer beïnvloedende actoren in betekenispatronen, betekent ook dat de organisatieprofessional die sociale context beïnvloedt. Niet alleen leert hij van de reacties van de omgeving. Door de gevoerde dialoog leert en verandert de omgeving door hem. Reflectie en de werkpraktijk Miel hanteert als methode voor persoonlijke bezinning bij voorkeur de logische niveaus van Bateson (1984): - omgeving: hoe kijk ik, waar reageer ik op? - gedrag: wat doe ik? - vermogen: wat kan ik? - overtuigingen: op grond van welke normen en waarden handel ik? - identiteit/spiritualiteit: wat leert me dit over mezelf? Deze persoonlijke reflectie is ook weer geankerd in een sociale context. Binnen deze context spelen rolverwachtingen en sociale identiteit een grote rol. Je bent niet vrij in het handelen in een praktijksituatie. Je handelen is mede ingegeven door verwachtingen die er zijn van (de rol van) organisatieadviseur. Als mensen in interactie met elkaar werkelijkheden definiëren en een sociale orde met elkaar creëren waarin naar die werkelijkheid gehandeld wordt, dan is de rol van iemand de wijze waarop hij geacht wordt invulling te geven aan deze sociale orde. Een rol is niet vrijblijvend.

6 Rollen hebben dezelfde functie als normen: ze brengen orde in een groep (Brown, 2000); ze reguleren verwachtingen over het eigen gedrag en dat van anderen. Ze maken de sociale werkelijkheid en het handelen van mensen daarbinnen voorspelbaar. Daarnaast dragen rollen bij aan de identiteit van de rolhebber. Goffman (1959) beschrijft hoe in sociale interactie rollen geïnstitutionaliseerd raken en (stereotype) verwachtingen oproepen. De rol wordt een collectieve representatie waaraan zowel degene die de rol vervult als de mensen om hem heen, verwachtingen hebben over de aard van het gedrag. Goffman geeft aan hoe zowel actor als toeschouwer met elkaar het spel van deze collectieve representatie spelen, voldoen aan elkaars verwachtingen, en zelfs wegkijken als er gedrag wordt vertoond dat niet helemaal rolconform is. De sociale orde regelt door middel van rollen welk gedrag vertoond en gezien wordt. Persoonlijke reflectie vraagt van een organisatieadviseur niet alleen dat hij in staat is om te reflecteren op eigen handelen in relatie tot normen en waarden en identiteit en om actief, in interactie met anderen te komen tot betekenisgeving. Het vraagt ook dat hij in staat is om zich bewust te zijn van de sociale rol en de wijze waarop hij invulling geeft aan de sociale verwachtingen die er op rusten. De sociale orde van kennis Ook het tweede leerproces, de kennisontwikkeling, is geankerd in een sociale orde en heeft om die reden ook zijn invloed op het proces van ontwikkeling van praktijktheorie. De beperking van theorievorming Karl Weick beschrijft in zijn artikel Theory Construction as Disciplined Imagination (1989) hoe theorievorming leidt onder de methodologische beperkingen. Volgens hem komt dat omdat de methodologie de bijdrage van imagination, representation and selection ontkracht en het belang van alternatieve vormen van theorizing als mapping, conceptual development en speculative thought verkleint. Hij beschrijft het mechanistische proces van theorievorming, waarin relatief weinig aandacht is voor het intuïtieve, creatieve deel van het proces en waarin de momenten waarop keuzen gemaakt worden eigenlijk niet geëxpliciteerd worden. Weick pleit voor theorievorming als sensemaking en geeft aan hoe dit kan door middel van disciplined imagination. Wil je vanuit de praktijk het proces van kennisontwikkeling op gang brengen, dan krijg je als professional te maken met de waardering van de ontwikkelde theorie. Wordt het proces van theorievorming getoetst aan de meest gangbare stappen van theorievorming, dan botst dat. Praktijktheorie zoals hierboven omschreven, voldoet immers het meest aan theorievorming door middel van sensemaking, een vorm die niet iedereen die zich met theorievorming bezig houdt als serieuze theorievorming ziet. Vorming van praktijktheorie vraagt dan ook serieuze aandacht in de interactie met de wetenschap over hoe praktijkkennis ook wetenschappelijke kennis wordt. Discours en dominante betekenispatronen: werkelijkheid als macht Foucault (Achterhuis 1988) heeft de kenmerken van het wetenschappelijk discours beschreven. Een discours, of vertoog, maakt het mogelijk dat individuen een gemeenschappelijke blik op en houding ten aanzien van de wereld, hun medemens en hun innerlijk leven hebben. Dit discours vraagt om taal waardoor het gesprek gevoerd kan worden. Dit talige gesprek werkt als kennis door in concrete instituties en praktijken en oefent op die manier macht uit. Voor Foucault is macht een relationeel begrip dat via activiteiten samenhangende identiteiten (waarheden) produceert. Waarheid wordt volgens hem door mensen uitgevonden en reguleert wie op grond van deze waarheid en bijbehorende activiteiten wordt toegelaten tot het discours en wie niet.

7 Wetenschappelijke waarheid staat voor sommigen op afstand van praktijkwaarheid. Praktijktheorie wordt dan ook niet automatisch toegelaten tot het wetenschappelijk discours. Ontwikkeling van praktijktheorie vraagt in het handelen van de organisatieadviseur aandacht voor de wijze waarop deze relatie gelegd wordt en verantwoording wordt afgelegd die het mogelijk maakt om de brug tussen praktijkkennis en wetenschappelijke kennis te kunnen slaan. Praktijktheorie als heedful interrelating Praktijktheorie heeft een sociaal karakter en is ingebed in en wordt beïnvloed door de sociale context. Zelfs het meest persoonlijke deel, de reflectie op eigen handelen en eigen motieven, is geankerd in de sociale context. Dat maakt dat voor goede praktijktheorie de adviseur in kwestie niet alleen een eigen proces doorloopt, maar met zijn handelen betekenisgevingsprocessen in zowel de werksituatie als in de context van kennisontwikkeling (al dan niet een academische context ) op gang brengt. En om hieruit nieuwe kennis voort te laten komen, vraagt praktijktheorie om heedful interrelating tussen al deze partijen. Mensen handelen heedful als hun handelen gekenmerkt wordt door woorden als carefull, critical, consistent, purposefull, attentive, studious, vigilant, conscientious, pertinacious (Ryle in Weick en Roberts (1993)). Als mensen heedful handelen, dan handelen ze niet alleen op basis van routine, maar met bewustzijn en actieve aandacht. In heedful handelen zijn denken, voelen en willen gecombineerd en is handelen nog steeds leren. Weick en Roberts geven aan dat deze kwaliteit noodzakelijk is in interactie om blijvend te leren. Heedful interrelating is de manier waarop mensen in interactie meer doen dan alleen op basis van routine en gewoonten, op grond van bestaande betekenissen handelen. Als sprake is van heedful interrelating dan leren zij met elkaar en zijn ze alert op de wijze waarop betekenissen vorm krijgen. Bakema (2006) heeft onderzoek gedaan naar competentieontwikkeling bij onderzoekers. Hij beschrijft hoe zij met elkaar een patroon van heedful interrelating bouwen en op basis daarvan in staat zijn om groepscompetenties te ontwikkelen die noodzakelijk zijn voor succesvol onderzoek. Weick en Roberts en Bakema beperken zich in hun beschrijving van heedful interrelating tot een groep. Gezien het sociale èn persoonlijke karakter van praktijktheorie en het feit dat deze tot stand komt in constante interactie met (verschillende) omgeving(en), denk ik dat een organisatieadviseur die door persoonlijk leren en kennisontwikkeling werkt aan de vorming van praktijktheorie, daarmee ook in interactie met zowel de werkpraktijk als de wetenschap een sociale context bouwt waarin op basis van heedful interrelating nieuwe kennis ontstaat. Hij creëert daarmee niet alleen nieuwe kennis, maar bouwt ook een brug tussen twee betekenispatronen die elkaar niet zo makkelijk raken en betrekt daarbij anderen die met hem komen tot nieuwe inzichten en nieuwe kennis. Op deze manier groeit en verdiept kennis binnen verschillende sociale contexten en krijgt betekenis in wetenschap èn praktijk. Met dank aan Brechtje Kessener met wie ik het afgelopen jaar in een aantal gesprekken de aard van reflectie verkend heb. Een deel van de uitwerking van het onderdeel reflectie komt voort uit die gesprekken en was de aanzet voor een (niet gepubliceerd) artikel.

8 Literatuur - Achterhuis, H. (1988), Het rijk van de schaarste, van Thomas Hobbes tot Michel Foucault - Baarn: Ambo. - Bakema, F. (2006), The emergence of a competitive group competence in a research Group - Eindhoven: Ecis. - Boonstra, Persoonlijke pagina s Universiteit van Amsterdam, [ONLINE], [accessed 24 februari 2007] - Brown, R. (2000), Group Processes, Dynamics within and between groups, second edition - Cornwall; Blackwell Publishers - Goffman, E. (1959), De dramaturgie van het dagelijks leven - Utrecht: Bijleveld. - Homan, T. (2005), Organisatiedynamica, theorie en praktijk van organisatieverandering - Den Haag: Academic Service. - Hosking, D.M., Morley I.E. (1991), A social psychology of organizing, People, Processes and Contexts - New York: Harvester/Wheatscheaf. - Otto, M.M. (2000), Strategisch veranderen in politiek bestuurde organisaties. Politieke pragmatiek én bestuurlijke reflectie - Assen: Van Gorcum. - Schön, D.A. (1983), The reflective practitioner, how professionals think in action - New York: Basic Books. - Weick, K.E. (1979), The social psychology of organizing, 2 nd edition - New York: McGraw-Hill Inc. - Weick, K.E. (1986), Theory construction as disciplined imagination - Academy of Management Review. Vol. 14, No. 4, p Weick, K.E. en K.H. Roberts (1993), Collective mind in organizations: Heedful interrelating on flight decks - Administrative Science Quarterly, No 38, Weick, K.E. (1995), Sensemaking in organizations - California: SAGE Publications.

Het leven van een veranderaar is niet eenvoudig.veranderen is de status-quo

Het leven van een veranderaar is niet eenvoudig.veranderen is de status-quo BLIKOPENER 4 REALISTISCH VERANDEREN: ANKEREN IN ROBUUSTHEID JAAP VAN T HEK LEIKE VAN OSS Het leven van een veranderaar is niet eenvoudig.veranderen is de status-quo van zijn bestaan, hij is er voortdurend

Nadere informatie

Methodische reflectie als vorm van professionalisering

Methodische reflectie als vorm van professionalisering Methodische reflectie als vorm van professionalisering Leike van Oss 10. 100 De lerende adviseur 10. Reflecteren is iets wat we waarschijnlijk iedere dag doen. De meesten van ons staan altijd wel even

Nadere informatie

Meerwaarde voor onderwijs. De Pijlers en de Plus van FLOT

Meerwaarde voor onderwijs. De Pijlers en de Plus van FLOT Meerwaarde voor onderwijs De Pijlers en de Plus van FLOT De vijf Pijlers: Cruciale factoren voor goed leraarschap Wat maakt een leraar tot een goede leraar? Het antwoord op deze vraag is niet objectief

Nadere informatie

19. Reflectie op de zeven leerfuncties

19. Reflectie op de zeven leerfuncties 19. Reflectie op de zeven leerfuncties Wat is het? Wil een organisatie kennisproductief zijn, dan heeft zij een leerplan nodig: een corporate curriculum dat de organisatie helpt kennis te genereren, te

Nadere informatie

Competenties systeemtherapeutisch werker (STW) versie 15 januari 2015

Competenties systeemtherapeutisch werker (STW) versie 15 januari 2015 1 Competenties systeemtherapeutisch werker (STW) versie 15 januari 2015 Inleiding De NVRG maakt een onderscheid tussen de systeemtherapeut (ST) en de systeemtherapeutisch werker (STW). Beide profielen

Nadere informatie

Kiezen voor coaching als managementstijl

Kiezen voor coaching als managementstijl Kiezen voor coaching als managementstijl Druk, druk druk! Bijna iedere manager kent wel dit gevoel. Beter leren delegeren dus! Om te kunnen delegeren heb je echter verantwoordelijke en zelfsturende medewerkers

Nadere informatie

Ontwikkeling. 1 Sari van Poelje, Esther de Kleer, Peter van de Berg, Leren voor Leiderschap, een nieuwe kijk op Management

Ontwikkeling. 1 Sari van Poelje, Esther de Kleer, Peter van de Berg, Leren voor Leiderschap, een nieuwe kijk op Management White Paper - Ervaringsgericht leren de praktijk als leermeester Leren is belangrijk. Voor individuen én voor organisaties en het één is voorwaarde voor het ander. Geen wonder dus dat leren en de effectiviteit

Nadere informatie

Interventies bij organisatieverandering Succesvol veranderen

Interventies bij organisatieverandering Succesvol veranderen Interventies bij organisatieverandering Succesvol veranderen Het succesvol doorvoeren van organisatieverandering vraagt nogal wat. De uitdaging is om de beoogde verandering werkbaar te maken en te borgen

Nadere informatie

Begrippenkader Studieloopbaanbegeleiding en Reflectie

Begrippenkader Studieloopbaanbegeleiding en Reflectie Begrippenkader Studieloopbaanbegeleiding en Reflectie Kariene Mittendorff, lectoraat Innovatief en Effectief Onderwijs Studieloopbaanbegeleiding Binnen scholen wordt op verschillende manieren gewerkt aan

Nadere informatie

Het sociaal regelsysteem: externe sturing door discipline. Het systeem van communicatieve zelfsturing: zelfsturing in communicatie

Het sociaal regelsysteem: externe sturing door discipline. Het systeem van communicatieve zelfsturing: zelfsturing in communicatie De logica van lef, discipline en communicatie Theoretisch kader voor organisatieontwikkeling Tonnie van der Zouwen, maart 2007 De gelaagdheid in onze werkelijkheid Theorieën zijn conceptuele verhalen met

Nadere informatie

Leadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans

Leadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans Leadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans LEADERSHIP IN PROJECT-BASED ORGANIZATIONS Dealing with complex and paradoxical demands Leiderschap

Nadere informatie

Intervisie Wat is het? Wanneer kun je het gebruiken?

Intervisie Wat is het? Wanneer kun je het gebruiken? Intervisie Wat is het? Intervisie is een manier om met collega's of vakgenoten te leren van vragen en problemen uit de dagelijkse werkpraktijk. Tijdens de bijeenkomst brengen deelnemers vraagstukken in,

Nadere informatie

De dimensies van het coachen

De dimensies van het coachen A-H04-def 13-05-2003 16:22 Pagina 25 4 De dimensies van het coachen Lilian Soerel 4.1 Inleiding Het is ondertussen heel geaccepteerd dat managers bij een derde advies inwinnen. Maar is dit coachen? Het

Nadere informatie

Voorwoord. Aan de slag met job craften

Voorwoord. Aan de slag met job craften Aan de slag met job craften Voorwoord Over job craften wordt steeds meer geschreven. Er is een scala aan wetenschappelijke artikelen en in Nederland zijn inmiddels ook enkele promotieonderzoeken gepubliceerd.

Nadere informatie

Eindverslag Academische Opleidingsschool Sophianum, juni 2011

Eindverslag Academische Opleidingsschool Sophianum, juni 2011 Eindverslag Academische Opleidingsschool Sophianum, juni 2011 Welke middelen kan een docent tijdens zijn les gebruiken / hanteren om leerlingen van havo 4 op het Sophianum meer te motiveren? Motivatie

Nadere informatie

De Meest Effectieve & Persoonlijke Consulting Skills Training voor Professionals!

De Meest Effectieve & Persoonlijke Consulting Skills Training voor Professionals! - Consulting Skills Training Pagina 1 van 6 De Meest Effectieve & Persoonlijke Consulting Skills Training voor Professionals! Los van de inhoud van je advies is het belangrijk om je advies zo goed mogelijk

Nadere informatie

Wie doet wat hij deed, krijgt wat hij kreeg

Wie doet wat hij deed, krijgt wat hij kreeg Wie doet wat hij deed, krijgt wat hij kreeg Voor wie? Waarom? Wat? Hoe? Voor Omdat leiding Ervaringsgerichte Door middel van leidinggevenden, geven, adviseren en coaching en werkvormen waarbij het adviseurs

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding 9. 5 Planning 83 5.1 Leerdoelen en persoonlijke doelen 84 5.2 Het ontwerpen van het leerproces 87 5.3 Planning in de tijd 89

Inhoud. Inleiding 9. 5 Planning 83 5.1 Leerdoelen en persoonlijke doelen 84 5.2 Het ontwerpen van het leerproces 87 5.3 Planning in de tijd 89 Inhoud Inleiding 9 1 Zelfsturend leren 13 1.1 Zelfsturing 13 1.2 Leren 16 1.3 Leeractiviteiten 19 1.4 Sturingsactiviteiten 22 1.5 Aspecten van zelfsturing 25 1.6 Leerproces vastleggen 30 2 Oriëntatie op

Nadere informatie

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Laat je talenten leven Helpt je het

Nadere informatie

Rapport Voorbeeld adviseur. Voorbeeld adviseur2. voorbeeld Rapportage

Rapport Voorbeeld adviseur. Voorbeeld adviseur2. voorbeeld Rapportage Rapport Voorbeeld adviseur Naam Adviseur Voorbeeld adviseur2 voorbeeld Rapportage Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Sterkte/zwakte-analyse 3. Feedback open vragen 4. Overzicht competenties 5. Detail overzicht

Nadere informatie

1. Eigenaarschap zelfstandigheid verantwoordelijkheid ondernemendheid zelfsturing en zelfregulatie

1. Eigenaarschap zelfstandigheid verantwoordelijkheid ondernemendheid zelfsturing en zelfregulatie Persoonlijke ontwikkeling en socialisatie analyseren / plannen / creëren / representeren van jezelf (LOCO) 1. Eigenaarschap zelfstandigheid verantwoordelijkheid ondernemendheid zelfsturing en zelfregulatie

Nadere informatie

Doorbreek je belemmerende overtuigingen!

Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als

Nadere informatie

NLP MASTER PRACTITIONER

NLP MASTER PRACTITIONER 2016 ERKEND, PRAKTIJKGERICHT EN VERDIEPEND De NLP Master Practitioner opleiding is een verdieping in je professionele ontwikkeling. In deze opleiding wordt je meester in communicatie- en gedragsverandering.

Nadere informatie

Leerstijlen. www.gertjanschop.com/kennisenleren - pagina 1 van 5

Leerstijlen. www.gertjanschop.com/kennisenleren - pagina 1 van 5 Leerstijlen Leren volgens Kolb Kolb vat leren op als een proces dat, steeds weer, vier stadia doorloopt: fase 1: concreet ervaren fase 2: waarnemen en overdenken (reflecteren) fase 3: abstracte begripsvorming

Nadere informatie

PASSEND ONDERWIJSONDERZOEK SAMEN ONDERZOEKEND LEREN. José van Loo

PASSEND ONDERWIJSONDERZOEK SAMEN ONDERZOEKEND LEREN. José van Loo PASSEND ONDERWIJSONDERZOEK SAMEN ONDERZOEKEND LEREN José van Loo CNV Schoolleiders 6 november 2014 Onderzoek? Onderzoekende houding Onderzoeksmatig leiderschap Onderzoekende schoolcultuur Onderzoekende

Nadere informatie

Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014)

Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014) Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014) Inleiding De kern van (autisme)vriendelijke communicatie is echt contact, gebaseerd op

Nadere informatie

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Geeft je inzicht in jouw persoonlijke

Nadere informatie

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie: BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse

Nadere informatie

Beeldvorming als Leidraad voor Leiderschap

Beeldvorming als Leidraad voor Leiderschap Beeldvorming als Leidraad voor Leiderschap in de reflectie zie je de bron Effectief Leiderschap.. een persoonlijke audit U geeft leiding aan een team, een project of een afdeling. U hebt veel kennis, u

Nadere informatie

Criteria. Communicatie? Dat is toch logisch! Of niet?

Criteria. Communicatie? Dat is toch logisch! Of niet? Criteria Sector vmbo basis vmbo kader / theoretisch havo / vwo mbo niveau 1-2 mbo niveau 3-4 Fase van de opleiding begin van de opleiding tijdens de opleiding einde van de opleiding Loopbaancompetentie

Nadere informatie

Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015

Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015 Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015 In het leven van alle dag speelt Wetenschap en Techniek (W&T) een grote rol. We staan er vaak maar weinig bij stil, maar zonder de vele uitvindingen in de wereld van

Nadere informatie

IOD Crayenestersingel 59, 2101 AP Heemstede Tel: 023 5283678 Fax: 023 5474115 info@iod.nl www.iod.nl. Leiding geven aan verandering

IOD Crayenestersingel 59, 2101 AP Heemstede Tel: 023 5283678 Fax: 023 5474115 info@iod.nl www.iod.nl. Leiding geven aan verandering Leiding geven aan verandering Mijn moeder is 85 en rijdt nog auto. Afgelopen jaar kwam ze enkele keren om assistentie vragen, omdat haar auto in het verkeer wat krassen en deuken had opgelopen. Ik besefte

Nadere informatie

Hoofdstuk 18 Bouwen aan organisatie met de netwerkmultiloog

Hoofdstuk 18 Bouwen aan organisatie met de netwerkmultiloog Hoofdstuk 18 Bouwen aan organisatie met de netwerkmultiloog Anne-Marie Poorthuis en Sjanneke Werkhoven De netwerkmultiloog is een methode om veel mensen in een organisatie te betrekken bij een organisatiethema

Nadere informatie

Veranderen als avontuurlijke tocht. PBLQ Jaap Boonstra 25 november 2013

Veranderen als avontuurlijke tocht. PBLQ Jaap Boonstra 25 november 2013 Veranderen als avontuurlijke tocht PBLQ Jaap Boonstra 25 november 2013 Opbouw Veranderen als avontuurlijke tocht Wat is er gaande in de wereld om ons heen Zijnswaarde en publieke waarde PBLQ Professionele

Nadere informatie

MET DEZE 6 KEUZES WORDT DUURZAME INZETBAARHEID WÉL EEN SUCCES

MET DEZE 6 KEUZES WORDT DUURZAME INZETBAARHEID WÉL EEN SUCCES E-blog HR special MET DEZE 6 KEUZES WORDT DUURZAME INZETBAARHEID WÉL EEN SUCCES In duurzaam inzetbaar Door Caroline Heijmans en Teresa Boons, INLEIDING Als je medewerkers en managers vraagt wat zij doen

Nadere informatie

Opleidingsgids Opleiding tot paardencoach

Opleidingsgids Opleiding tot paardencoach Opleidingsgids Opleiding tot paardencoach 2 Wat is het EOCP Het Europees Opleidingscentrum Paardencoaches is hét opleidingcentrum voor mensen die willen coachen met paarden of al paardencoach zijn. Het

Nadere informatie

Leve de competente coach!

Leve de competente coach! Silvia van Schaik-Kuijer Leve de competente coach! Van competentieanalyse naar ontwikkelplan Inhoud Voorwoord 9 Inleiding 11 Deel 1 Algemene informatie over Leve de competente coach! Coachen en coachcompetenties:

Nadere informatie

Meedoen& Meetellen. Wat betekent het voor mensen met een verstandelijke beperking? Trainingsmodules voor professionals

Meedoen& Meetellen. Wat betekent het voor mensen met een verstandelijke beperking? Trainingsmodules voor professionals Meedoen& Meetellen Wat betekent het voor mensen met een verstandelijke beperking? Trainingsmodules voor professionals Samenstelling trainingsmodule Eline Roelofsen Roel Schulte www.verwondering.nu Illustratie

Nadere informatie

2. Vooruitgang Werk hebben dat leidt tot betere mogelijkheden/kansen en grotere verantwoordelijkheid.

2. Vooruitgang Werk hebben dat leidt tot betere mogelijkheden/kansen en grotere verantwoordelijkheid. Wat vind ik belangrijk? Stap 1: Hieronder vind je een overzicht van 51 waarden. Lees de hele lijst een keer door om bekend te raken met de inhoud. Ga daarna nog een keer door de lijst en kruis de waarden

Nadere informatie

Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven

Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Situatie John volgt een opleiding coaching. Hij wil dat vak dolgraag leren. Beschikt ook over de nodige bagage in het begeleiden van mensen, maar

Nadere informatie

E-book. 49 vragen voor een effectieve continue dialoog

E-book. 49 vragen voor een effectieve continue dialoog E-book 49 vragen voor een effectieve continue dialoog Inleiding Door Jochem Aubel Veel organisaties hebben de ambitie om een continue dialoog op gang te brengen. Een doorlopend gesprek tussen medewerkers

Nadere informatie

Inhoud Inleiding Een nieuw beroep, een nieuwe opleiding Een nieuwe start bouwt voort op het voorgaande Relaties aangaan Omgaan met gevoelens

Inhoud Inleiding Een nieuw beroep, een nieuwe opleiding Een nieuwe start bouwt voort op het voorgaande Relaties aangaan Omgaan met gevoelens Inhoud Inleiding 9 1 Een nieuw beroep, een nieuwe opleiding 11 1.1 Het beroep Social Work 11 1.2 Beelden over leren mentale modellen 15 1.3 Competentiegericht leren 16 1.4 Een open leerhouding 17 1.5 Leren

Nadere informatie

De 6 Friesland College-competenties.

De 6 Friesland College-competenties. De 6 Friesland College-competenties. Het vermogen om met een open enthousiaste houding nieuwe dingen aan te pakken. Het vermogen jezelf steeds beter te leren kennen. Het vermogen om in te schatten in welke

Nadere informatie

1 Leren op de werkplek

1 Leren op de werkplek 1 Leren op de werkplek Wat is leren op de werkplek? Om dit te verduidelijken onderscheiden we in dit hoofdstuk twee vormen van leren: formeel en informeel leren. Ook laten we zien welke vormen van leren

Nadere informatie

Systems-Centered Training door Lotte Paans

Systems-Centered Training door Lotte Paans Systems-Centered Training door Lotte Paans De workshop is ervaringsgericht van opzet, opdat je aan den lijve ondervindt wat het effect van de werkwijze is. Een wezenlijk onderdeel van Systems-Centered

Nadere informatie

POENS.NL. Onomatopeespel. Spelvarianten deel 1. Onomatopeespel - spelvarianten deel 1 - www.poens.nl - Jeroen Knevel

POENS.NL. Onomatopeespel. Spelvarianten deel 1. Onomatopeespel - spelvarianten deel 1 - www.poens.nl - Jeroen Knevel POENS.NL Onomatopeespel Spelvarianten deel 1 1 Onomatopee Het auditief beeld als expressief coaching instrument Jezelf beter leren kennen, de ander beter leren kennen, beter zicht krijgen op het samenwerken,

Nadere informatie

Sessie 1 19 Introductiebijeenkomst

Sessie 1 19 Introductiebijeenkomst Inhoud I Introductie op het begrip Theory of Mind 7 II Visie op de behandeling van de mens met autisme 9 III Overzicht van de ToM-behandeling 13 IV Programma ToM-behandeling 15 V Gebruik van het werkboek

Nadere informatie

(VIDEO) Review ZEEF Wat is ZEEF en wat kan je hiermee?

(VIDEO) Review ZEEF Wat is ZEEF en wat kan je hiermee? Inhoud Inleiding Voor Wie is ZEEF? Wat kan ik op ZEEF vinden? Hoe werkt ZEEF voor een bezoeker? Hoe werkt ZEEF voor een expert? Voordelen ZEEF Nadelen ZEEF Conclusie ZEEF Eigen ervaringen met ZEEF Bronnen

Nadere informatie

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Werken in driehoeken is een wijze van samenwerking die in elke organisatie, projectteam en netwerk mogelijk is. Het maakt dat we kunnen werken vanuit een heldere

Nadere informatie

Leer Opdrachten ontwerpen voor Blended Learning

Leer Opdrachten ontwerpen voor Blended Learning Leer Opdrachten ontwerpen voor Blended Learning Helder &Wijzer Mijn opdrachten In een kort, blended programma In het kort Voor wie docenten/trainers die blended opdrachten willen leren ontwerpen en ontwikkelen

Nadere informatie

Motiverende gespreksvoering

Motiverende gespreksvoering Motiverende gespreksvoering Naam Saskia Glorie Student nr. 500643719 SLB-er Yvonne Wijdeven Stageplaats Brijder verslavingszorg Den Helder Stagebegeleider Karin Vos Periode 04 september 2013 01 februari

Nadere informatie

Brave decisions. Kiezen vanuit persoonlijke drijfveren: Meer overtuiging. Meer bereik en resultaat. Van stress naar helderheid.

Brave decisions. Kiezen vanuit persoonlijke drijfveren: Meer overtuiging. Meer bereik en resultaat. Van stress naar helderheid. Brave decisions Kiezen vanuit persoonlijke drijfveren: Meer overtuiging. Meer bereik en resultaat. Het FemaleTopTalent programma Brave decisions voor de vrouwelijke professional: met een HBO- of academische

Nadere informatie

Training met persolog profielen

Training met persolog profielen Training met persolog profielen Verkrijg de beste resultaten op het werk en in uw dagelijks leven Ontdek een praktische manier om uw persoonlijkheid te ontwikkelen: U leert verschillende gedragstendensen

Nadere informatie

Lange cursus beschrijving van de cursus: ITIL basics

Lange cursus beschrijving van de cursus: ITIL basics Lange cursus beschrijving van de cursus: ITIL basics ALGEMEEN Het inrichten van een ICT Beheerorganisatie is een complexe en tijdrovende aangelegenheid. Het resultaat is afhankelijk van veel aspecten.

Nadere informatie

1. Wat en waarom? We staan met z n allen voor steeds grotere uitdagingen. Dat vraagt méér skills dan alleen het gebruiken van je hoofd.

1. Wat en waarom? We staan met z n allen voor steeds grotere uitdagingen. Dat vraagt méér skills dan alleen het gebruiken van je hoofd. Embodied Learning In deze leergang train je de intelligentie van het lichaam. Op die manier versterk je je persoonlijk leiderschap. Je onderzoekt de rol van lichaamsbewustzijn, heelheid en gelijkwaardigheid

Nadere informatie

De Energetische Essenties van Persoonlijkheid

De Energetische Essenties van Persoonlijkheid De Energetische Essenties van Persoonlijkheid Maak kennis met de oorsprong van jouw gedrag en hoe je het leven ervaart Je dagelijkse gedrag en ervaringen komen voort uit 7 verschillende energetische essenties

Nadere informatie

De PLG-bril. De drie capaciteiten

De PLG-bril. De drie capaciteiten De PLG-bril De PLG-bril (Verbiest, 2008) kan als hulpmiddel gebruikt worden om na te gaan in hoeverre de leerprocessen op verschillende niveaus met elkaar verbonden zijn en verbonden zijn aan de koers.

Nadere informatie

Bijlage 8.8: Professionele leergemeenschappen (Verbiest, 2012)

Bijlage 8.8: Professionele leergemeenschappen (Verbiest, 2012) Bijlage 8.8: Professionele leergemeenschappen (Verbiest, 2012) Professionele leergemeenschappen (Verbiest, 2012) en netwerk-leren (De Laat, 2012) verhogen de kans op succesvol leren in het kader van een

Nadere informatie

Training Communicatievaardigheden

Training Communicatievaardigheden Training Communicatievaardigheden Communicatie vaardigheden: succesvol en verbindend communiceren Wat zou het fijn zijn als Jan een keer normaal zou communiceren. Mijn leidinggevende communiceert ook nooit

Nadere informatie

Ieder mens heeft een favoriete leerstijl. Grofweg gezegd bestaan er 4 manieren van leren;

Ieder mens heeft een favoriete leerstijl. Grofweg gezegd bestaan er 4 manieren van leren; KOLB-test Het is belangrijk voor de praktijkopleider om inzicht te hebben in de favoriete leerstijl van de leerling en van zichzelf, zodat hij hier met zijn begeleiding rekening mee kan houden. Leerfasen

Nadere informatie

Speel het spel. stimulansen

Speel het spel. stimulansen Speel het spel In een mix van hints, pictionary, ganzenbord en spijker slaan staan we stil bij belevingsgericht werken. In twee teams strijden we om de eer: wie is het meest belevingsgericht? Hierbij moeten

Nadere informatie

Thermometer leerkrachthandelen

Thermometer leerkrachthandelen Thermometer leerkrachthandelen Leerlijnen en ontwikkelingslijn voor leerkrachten van WSKO 1 Inleiding Leerkracht zijn is een dynamisch en complex vak. Mensen die leerkracht zijn en binnen onze organisatie

Nadere informatie

ecourse Moeiteloos leren leidinggeven

ecourse Moeiteloos leren leidinggeven ecourse Moeiteloos leren leidinggeven Leer hoe je met minder moeite en tijd uitmuntende prestaties met je team bereikt 2012 Marjan Haselhoff Ik zou het waarderen als je niets van de inhoud overneemt zonder

Nadere informatie

Persoonlijke coaching. 19 maart 2009. Welkom!

Persoonlijke coaching. 19 maart 2009. Welkom! Persoonlijke coaching als leervorm 19 maart 2009 Welkom! Ik wil, ik weet, ik kan... en toch doe ik het niet! 19 maart 2009 Welkom! Prestaties bekeken Prestatie = Potentieel - interferentie Ik als coach:

Nadere informatie

Eindexamen Filosofie havo I

Eindexamen Filosofie havo I Opgave 2 Denken en bewustzijn 8 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een omschrijving van het begrip bewustzijn 2 argumentatie aan de hand van deze omschrijving of aan Genghis bewustzijn kan

Nadere informatie

Training Creatief denken

Training Creatief denken Training Creatief denken Creatief denken: een oplossing voor elk probleem Creatief denken is vandaag de dag een must. De markt verandert razendsnel en als je niet innovatief bent, loop je achter de feiten

Nadere informatie

Spiegel in het faciliteren

Spiegel in het faciliteren Kemp van Ginkel & Din van Helden TRAINER Waarderende principes bij het begeleiden van groepen Spiegel in het faciliteren In dit artikel houden we je een spiegel voor: wat zijn de uitgangspunten die je

Nadere informatie

Leergang Transformatief Leiderschap

Leergang Transformatief Leiderschap feedback geven living labs advie processen/bijeenkomsten transformatief leiderschap coach perso Leergang Transformatief Leiderschap Anderen bewegen begint bij jezelf Succesvol mensen en organisaties in

Nadere informatie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen

Nadere informatie

Achtergrondinformatie Leerstijlen en Werkvormen

Achtergrondinformatie Leerstijlen en Werkvormen Achtergrondinformatie Leerstijlen en Werkvormen Marjoleine Hanegraaf (NMI bv) & Frans van Alebeek (PPO-AGV), december 2013 Het benutten van bodembiodiversiteit vraagt om vakmanschap van de teler. Er is

Nadere informatie

OM JEZELF TE BLIJVEN, MOET JE VERANDEREN (J. BRANSEN) CONCEPTUEEL ONTWERP. X Methoden van Organisatieonderzoek. Voorbereiding op de masterthesis

OM JEZELF TE BLIJVEN, MOET JE VERANDEREN (J. BRANSEN) CONCEPTUEEL ONTWERP. X Methoden van Organisatieonderzoek. Voorbereiding op de masterthesis OM JEZELF TE BLIJVEN, MOET JE VERANDEREN (J. BRANSEN) CONCEPTUEEL ONTWERP Voorbereiding op de masterthesis X Methoden van Organisatieonderzoek P a g i n a 1 INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave... 0 1. Conceptueel

Nadere informatie

1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule

1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule Werkboek Inhoudsopgave: 1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule 2. Het H.A.R.T. model 2.1. H.A.R.T. staat voor: 2.1.1. Mijn verhaal over oprechte communicatie 2.1.1: Hoofd Gebruik de rest van deze

Nadere informatie

BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG

BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG STUDENTEN DOEN UITSPRAKEN OVER DE ACADEMISCHE WERELD, HET VAKGEBIED EN HET BEROEPENVELD.. onderzoek niet zo saai als ik dacht werken in

Nadere informatie

Bron: Handleiding bij feedbackkader, Marjoleine Dobbelaer, Onderwijsinspectie 2013

Bron: Handleiding bij feedbackkader, Marjoleine Dobbelaer, Onderwijsinspectie 2013 Effectief feedback geven en ontvangen Bron: Handleiding bij feedbackkader, Marjoleine Dobbelaer, nderwijsinspectie 2013 Inleiding Deze handleiding is geschreven ter ondersteuning van het gebruik van het

Nadere informatie

3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken?

3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken? Werkblad: 1. Wat is je leerstijl? Om uit te vinden welke van de vier leerstijlen het meest lijkt op jouw leerstijl, kun je dit simpele testje doen. Stel je eens voor dat je zojuist een nieuwe apparaat

Nadere informatie

Coaching 4 Engagement

Coaching 4 Engagement Coaching 4 Engagement Vergroot je veerkracht en neem de regie voor professionele groei Herken de schaduwkanten van je drijfveren Erken je kracht en kwaliteiten Benut de constructieve kant van je drijfveren

Nadere informatie

GEDRAGSMANAGEMENT. Inleiding. Het model. Poppe Persoonlijk Bas Poppe: 06 250 30 221 www.baspoppe.nl info@baspoppe.nl

GEDRAGSMANAGEMENT. Inleiding. Het model. Poppe Persoonlijk Bas Poppe: 06 250 30 221 www.baspoppe.nl info@baspoppe.nl GEDRAGSMANAGEMENT Dit kennisitem gaat over gedrag en wat er komt kijken bij gedragsverandering. Bronnen: Gedragsmanagement, Prof.dr. Theo B. C. Poiesz, 1999; Samenvatting boek en college, A.H.S. Poppe,

Nadere informatie

Van waar je bent, naar waar je wilt zijn

Van waar je bent, naar waar je wilt zijn Training en coaching Van waar je bent, naar waar je wilt zijn Waarvoor kies je bij Move by Coaching? Move by Coaching helpt mensen en organisaties om, in deze wereld waarin zoveel belemmeringen kunnen

Nadere informatie

Leerplanschema Minor Psychologie

Leerplanschema Minor Psychologie Minor Psychologie 1 Inleiding Waarom houden mensen zich niet aan dieetvoorschriften? Hoe kan ik ze dan stimuleren om dat wel te doen? Hoe kan ik teamsporters leren om beter om te gaan met zelfkritiek?

Nadere informatie

Training Resultaatgericht Coachen

Training Resultaatgericht Coachen Training Resultaatgericht Coachen met aandacht voor zingeving Herken je dit? Je bent verantwoordelijk voor de gang van zaken op je werk. Je hebt alle verantwoordelijkheid, maar niet de bijbehorende bevoegdheden.

Nadere informatie

ArbeidsFit BLIJVEND INZETBAAR IN VERANDERENDE ORGANISATIES

ArbeidsFit BLIJVEND INZETBAAR IN VERANDERENDE ORGANISATIES ArbeidsFit BLIJVEND INZETBAAR IN VERANDERENDE ORGANISATIES 1 Zijn uw medewerkers ArbeidsFit? Blijvend inzetbaar in veranderende organisaties Meebewegen met de toekomst Welzijn Nieuwe Stijl, kantelingen

Nadere informatie

Persoonlijk Actieplan voor Ontwikkeling

Persoonlijk Actieplan voor Ontwikkeling PAPI PAPI Coachingsrapport Persoonlijk Actieplan voor Ontwikkeling Alle rechten voorbehouden Cubiks Intellectual Property Limited 2008. De inhoud van dit document is relevant op de afnamedatum en bevat

Nadere informatie

communicatie vanuit systeemtheoretisch perspectief Je kunt niet niet communiceren, besef het! (er is geen nooduitgang)

communicatie vanuit systeemtheoretisch perspectief Je kunt niet niet communiceren, besef het! (er is geen nooduitgang) Workshop Taal, veel meer dan praten. Koolhof Coaching en Training Over de complexiteit van communicatie Onderwerp: Uitgangspunt: communicatie vanuit systeemtheoretisch perspectief Je kunt niet niet communiceren,

Nadere informatie

Welkom. Presentation SWPBS conferentie 13 november 2015

Welkom. Presentation SWPBS conferentie 13 november 2015 Welkom Presentation SWPBS conferentie 13 november 2015 Wij werken aan een veilige school! SWPBS als proces van schoolontwikkeling en persoonlijke verantwoordelijkheid Angeline van der Kamp MA a.vanderkamp@fontys.nl

Nadere informatie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Evolutie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Evolutie Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Evolutie kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke

Nadere informatie

Dubbele identiteit. Anja Bekink! Samenwerking: het CJG van ons allen of ieder voor zich? Door:

Dubbele identiteit. Anja Bekink! Samenwerking: het CJG van ons allen of ieder voor zich? Door: Dubbele identiteit Samenwerking: het CJG van ons allen of ieder voor zich? Door: Programma Welke dubbele identiteit? Wil niet of kan niet? De casus & de cirkel The Matrix & de Verrassingen De professional

Nadere informatie

Adviseren en onderzoeken

Adviseren en onderzoeken Adviseren en onderzoeken Prof. dr. Jaap Boonstra Esade Business School Universiteit van Amsterdam Opbouw Kennisleer Paradigma s in adviseren en veranderen Drie invalshoeken - Adviseren: Ruimte maken bij

Nadere informatie

Lemniscaat Kompas. 1 Vijf aspecten van communicatie geïntegreerd

Lemniscaat Kompas. 1 Vijf aspecten van communicatie geïntegreerd http://lemniscaatacademie.com francis@lemniscaatacademie.be Lemniscaat Kompas 1 Vijf aspecten van communicatie geïntegreerd RELATIE Verhouding INHOUD FOCUS Het thema waar het echt om gaat CONTEXT Cultuur

Nadere informatie

ken jezelf en en verbeter je relaties met anderen

ken jezelf en en verbeter je relaties met anderen DISC KLEURENTRAININGEN: ken jezelf en en verbeter je relaties verbeter met anderen je relaties met anderen Waarom klikt het met de ene persoon direct en verloopt het contact met andere altijd moeizaam?

Nadere informatie

Oplossingsgericht en waarderend coachen.

Oplossingsgericht en waarderend coachen. Oplossingsgericht en waarderend coachen. Coaching is die vorm van professionele begeleiding waarbij de coach als gelijkwaardige partner de cliënt ondersteunt bij het behalen van zelfgekozen doelen. Oplossingsgericht

Nadere informatie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor

Nadere informatie

Young Professional programma. Voorbeeld van de opbouw van een YP programma

Young Professional programma. Voorbeeld van de opbouw van een YP programma Young Professional programma Voorbeeld van de opbouw van een YP programma 1 Flow van het programma: Het programma Intake (½ dag) Ik & mijn leiderschap (2 dagen groepsprogramma) Ik & de ander (2 dagen groepsprogramma)

Nadere informatie

Het NLP communicatie model

Het NLP communicatie model Het NLP communicatie model Ontdek jouw communicatie waarnemingsfilters Leef je natuurlijk leiderschap 1 Inleiding Op het moment dat veranderingen in een organisatie plaatsvinden is communicatie één van

Nadere informatie

Keuzeprocessen voor opleiding en beroep

Keuzeprocessen voor opleiding en beroep Keuzeprocessen voor opleiding en beroep Peter den Boer Lector keuzeprocessen ROC West Brabant freelance onderzoeker Onderzoekend Leren Opzet verhaal Probleem Hoe komt dat? Welke oplossingen en wat weten

Nadere informatie

Logboek persoonlijk ontwikkelingsplan persoonlijk actieplan. Naam student: Maes Pieter

Logboek persoonlijk ontwikkelingsplan persoonlijk actieplan. Naam student: Maes Pieter BACHELOR NA BACHELOR ADVANCED BUSINESS MANAGEMENT Logboek persoonlijk ontwikkelingsplan persoonlijk actieplan Naam student: Maes Pieter 2011-2012 POP EERSTE GEKOZEN ALGEMENE COMPETENTIE: OPBOUWEN VAN EEN

Nadere informatie

Innoveren en slimmer organiseren

Innoveren en slimmer organiseren Innoveren en slimmer organiseren SMZ Kennis en Innovatiebeurs 24 januari 2014 Prof. dr. Jaap Boonstra Inspiraties delen Verbeelding (en lef) Innovatiespots Samen innoveren Grenzeloos innoveren A 3 I =

Nadere informatie

Plan van Aanpak. Inleiding. Aanpak visie op leren

Plan van Aanpak. Inleiding. Aanpak visie op leren Plan van Aanpak Van Jos Kessels, Manon Ruijters, Dorine Wesel Datum 12 augustus 2015 Onderwerp Aanpak visie op leren Inleiding Natuurlijk zijn onze uitgangspunten op verschillende manieren om te zetten

Nadere informatie

Betekenisvol Leren Onderwijzen in de werkplekleeromgeving

Betekenisvol Leren Onderwijzen in de werkplekleeromgeving Betekenisvol Leren Onderwijzen in de werkplekleeromgeving Kempelonderzoekscentrum Jeannette Geldens, lector Monique van der Heijden, promovenda-docentonderzoeker Herman L. Popeijus, erelector Doelen en

Nadere informatie

Persbericht Bewegende Beelden Over beelden en media bij betekenisgeving en zingeving in een veranderende overheid

Persbericht Bewegende Beelden Over beelden en media bij betekenisgeving en zingeving in een veranderende overheid Persbericht Bewegende Beelden Over beelden en media bij betekenisgeving en zingeving in een veranderende overheid Symposium 2013 Samenvatting: hoe enthousiasme in de overheid leidde tot co-creatie Op 31

Nadere informatie