Preventie van ernstige rekenwiskundeproblem
|
|
- Christian ter Linde
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Mieke van Groenestijn Van informeel handelen Preventie van ernstige rekenwiskundeproblem In opdracht van het Ministerie van OCW werkt de Nationale Vereniging tot Ontwikkeling van het Reken/Wiskundeonderwijs (NVORWO) aan de ontwikkeling van een landelijk protocol voor preventie van rekenproblemen en het begeleiden van leerlingen met ernstige rekenwiskunde-problemen en dyscalculie (Protocol ERWD). Dit project is het vervolg op de publicatie Dyscalculie in discussie (Dolk en Van Groenestijn, 2006) waarin experts hun visie geven op dyscalculie. Het moet uitmonden in een protocol, waaraan wordt gewerkt door een team van deskundigen, dat is bedoeld voor leerlingen in primair en voortgezet onderwijs. In 2008 verscheen het verslag van de eerste resonansconferentie in Dyscalculie in discussie, deel 2 (Van Groenestijn en Vedder, 2008) en in het tijdschrift Remediaal (Van Groenestijn, Borghouts en Janssen, 2007). Tijdens de Panama conferentie van 2009 zijn de uitgangspunten van het protocol uitgebreid beschreven 1. Een belangrijk onderdeel van het landelijk protocol is preventie van rekenproblemen en de noodzaak van vroegtijdige signalering. Daar gaat de auteur in dit artikel wat uitgebreider op in. Preventie De ontwikkeling van taal en rekenen gaat hand in hand. Het één kan niet zonder het ander. Taal is nodig om te communiceren met de medemens. Rekenen is nodig om onze leefwereld te kunnen ordenen, in te richten en verder te ontwikkelen. Bij de meeste kinderen verloopt de ontwikkeling globaal langs dezelfde mijlpalen met verschillen in tempo en diepgang. Daar waar de ontwikkeling van kinderen vragen oproept, of daar waar zich knelpunten voordoen, is het wenselijk al in een vroeg stadium deskundige hulp in te roepen. Vroegtijdig signaleren van mogelijke problemen kan grotere problemen voorkomen. De belangrijkste schakels hierbij zijn de ouders, de peuterleidsters en de leraren in de onderbouw van het basisonderwijs. Het is daarom uiterst belangrijk dat peuterleidsters en leraren goed weten hoe kinderen zich normaal ontwikkelen op gebied van taal en rekenen. Daarnaast is het van groot belang om de ontwikkeling van kinderen goed te volgen, dat wil zeggen: observeren, registreren, interpreteren en, daar waar nodig, specifieke begeleiding afstemmen op het kind. De meeste rekenproblemen worden al zichtbaar in de eerste zes levensjaren. In groep 3 kunnen we vaak al voor de kerstvakantie kinderen aanwijzen die het tempo van de groep niet kunnen bijhouden en mogelijk zullen vastlopen. Signalen hiervoor zijn soms al duidelijk aanwezig in groep 1 en 2. Scholen die fasenonderwijs hebben ingevoerd proberen deze leerlingen al in een vroeg stadium op te vangen. Ook de snelle leerlingen komen zo al in beeld en krijgen betere kansen. Baby s en peuters De ontwikkeling van taal en rekenen begint in de wieg. Vanaf de eerste dag communiceren ouders met hun kind en brengen zij structuur in het dagelijkse leven van hun kind. Baby s ontwikkelen zo gevoel voor het dagelijkse ritme van eten, slapen, in bad gaan, spelen, wandelen, dag en nacht. Ook herkennen zij vrij snel gezichten en geluiden, en raken zo vertrouwd met de omgeving om hen heen. Peuters ontdekken de wereld met hun hele lijf. Zij ontwikkelen zich door te kijken, te luisteren en te voelen en door dingen te doen. Zij bewegen de hele dag en pakken alles wat ze maar kunnen pakken, bekijken het en leren het benoemen. Kleuters Kleuters in groep 1 en 2 gaan al bewuster om met de dingen. Zij kijken, voelen en luisteren al heel gericht en steken hele verhalen af bij alles wat ze doen. Ze leren analyseren, tellen, ordenen, vergelijken, combineren, construeren en structureren. Zij ontdekken de wereld en bouwen tegelijkertijd hun eigen wereld. Daardoor krijgen zij greep op hun omgeving. Door het tellen, ordenen, vergelijken en structureren ontstaat kennis over hoeveelheden en over begrippen als meer, minder, evenveel: ontwikkeling van het getalbegrip. Door het analyseren, vergelijken, combineren en construeren ontstaat kennis over meten en maten en over begrippen als langer, korter, lichter, zwaarder: ontwikkeling van het maatbegrip. Door zich te bewegen in de ruimte leren kinderen zich oriënteren in de ruimte en ontstaat kennis over de grootte van de ruimte, voorwerpen in de ruimte, vormen, patronen, bouwsels en over begrippen als voor, achter, onder, tussen, naast, groter, kleiner, lager, hoger, links, rechts, enzovoort: ontwikkeling van ruimtelijke oriëntatie en meetkundige begrippen. Tijdens het handelen leren kinderen de wereld om zich heen benoemen en ontstaan woordenschat, zinsbouw, logisch redeneren, discussiëren: communicatie. Hieronder valt ook de rekentaal. 22 Volgens Bartjens... Jaargang /2010 nr. 1
2 naar formeel rekenen en Groep 3 Met deze informele kennis en informele procedures komen de kinderen in groep 3 en dan gaan zij (officieel) leren lezen en rekenen. Hier krijgen wij te maken met de overgang van het informele handelen naar het formele rekenen. Dit proces is veel complexer dan wij ons vaak realiseren. Vanaf groep 3 wordt meestal gewerkt met een methode en krijgen de kinderen een boek en een werkschrift. Vanaf dat moment wordt rekenen gekoppeld aan het werken op papier. Dat is verraderlijk: er kan een scheiding ontstaan tussen het informele handelen in werkelijkheidssituaties en het formele schoolse rekenen. Wij nemen als voorbeeld de ontwikkeling van het getalbegrip. Bij de ontwikkeling van het getalbegrip spelen drie belangrijke factoren een rol: - het tellen - het geven van betekenis aan getallen, onder andere aan hoeveelheden - het koppelen van getallen aan symbolen, ofwel: het leren van de cijfers, het lezen en schrijven van getallen, inzicht in de structuur van getallen. Voor het uitvoeren van bewerkingen op papier komen daar de bewerkingstekens bij. Tellen Goed kunnen tellen is een belangrijke basis voor de ontwikkeling van het getalbegrip. In groep 1 en 2 wordt het tellen geleerd aan de hand van spelletjes en liedjes, vaak auditief. Vanaf groep 3 wordt er gewerkt met de getallenlijn. Daar wordt meestal flink mee geoefend. De getallenlijn is echter een wiskundige structuur op een hoog abstract niveau en heeft niets met de werkelijke wereld van de kinderen te maken. Het tellen wordt daardoor losgekoppeld van de belevingswereld van kinderen. Om het tellen betekenis te geven kan gebruik worden gemaakt van de kinderen zelf en van alle voorwerpen die in de klas aanwezig zijn. Ook de kapstok in de gang is bruikbaar. Deze kan dienen als verbindende schakel tussen het functionele tellen in de werkelijkheid en het tellen op de getallenlijn. Op veel scholen krijgen de kinderen een eigen haak aan de kapstok met een eigen nummer. Hiermee kunt u vanaf de eerste dag in groep 3 allerlei teloefeningen doen en daarmee de kinderen laten wennen aan het idee van een getallenlijn. Enkele voorbeelden: De kinderen tellen het aantal kinderen in de groep. Alle kinderen krijgen een nummer en gaan op volgorde van hun nummer staan. Ze noemen elk om de beurt op volgorde hun getal en bepalen of de volgorde klopt. Hoeveel kinderen zijn er? In eerste instantie is dat tellen tot 10, en hoe gaat het dan verder? Hoeveel kinderen zijn er? Hoeveel nummers? Wie kan dat op de kapstok tellen? Tot hoever komt dat op de kapstok? U kunt vervolgens, samen met de kinderen, allerlei oefeningen bedenken, zoals bijvoorbeeld: Op volgorde de jas ophangen Telkens eentje overslaan U kunt de nummers van de kapstok op een avond weghalen en alleen de nummers 5, 10, 15 en 20 laten staan. Welke kinderen kunnen nu hun jas ophangen?wie komen naast nummer 5? Wie is ervoor? Wie komt erna? Welke nummers zijn dat? Dit kunt u ook doen met de nummers 10, 15 en 20, afhankelijk van het aantal kinderen in de groep. U kunt de kinderen heen en terug laten tellen. Bijvoorbeeld, als we naar huis gaan halen de kinderen hun jas in omgekeerde volgorde van de kapstok af, dus terugtellen vanaf bijvoorbeeld 24. Alle kinderen met rode jassen mogen hun jas ophangen. Op welke nummers hangen die jassen? Alle kinderen met een nummer onder de 10 mogen hun jas ophangen. Zo kunt u nog veel meer oefeningen bedenken. Daarnaast kunt u in het lokaal met de getallenlijn doen alsof dit de kapstok is en kunt u daar dezelfde oefeningen doen. Op deze wijze raken kinderen vertrouwd met de getallenlijn en kunt u de oefeningen in de methode oppakken. U kunt de oefeningen in de methode ook koppelen aan oefeningen op de kapstok in de gang. Eventueel kunt u aanvullend materiaal maken met foto s van de jassen van uw eigen leerlingen aan de kapstok in de gang. Volgens Bartjens... Jaargang /2010 nr. 1 23
3 Een kapstok is een handig hulpmiddel Hoeveelheden Voor de ontwikkeling van getalbegrip is het van belang dat kinderen getallen leren koppelen aan verschillende betekenissen, zoals hoeveelheden, nummers, maten, tijd en kalender. In deze paragraaf gaan we in op het onderdeel hoeveelheden. Ook al kunnen kinderen vlot tellen, dat wil nog niet zeggen dat zij dit direct kunnen koppelen aan hoeveelheden. Tellen wordt vaak op auditieve wijze geleerd door telspelletjes, liedjes en aftelversjes en door het opzeggen van de telrij. Kinderen kunnen de telrij uit hun hoofd leren zonder enig besef van de betekenis en orde van grootte van getallen. De ontwikkeling van het begrip van hoeveelheden ontstaat door zichtbare (visuele) en tastbare aantallen te tellen, te vergelijken en aan elkaar te koppelen, bijvoorbeeld vier tafels en vier stoelen voor vier kinderen. Als er drie stoelen zijn is er één te weinig. Bij vijf kinderen heb je een tafel en een stoel meer nodig. Daarom is het belangrijk dat er vanaf het begin in groep 1 en 2 het tellen ook wordt gekoppeld aan concrete, visuele hoeveelheden. De begrippen meer, minder en evenveel zijn nodig om hoeveelheden te kunnen vergelijken. We nemen als voorbeeld het tellen van eieren in een eierdoos. De paastijd is hiervoor bij uitstek een zeer geschikte periode. Er zijn dan ook vaak plastic eieren te koop. Er kunnen 10 eieren in een doos. Er zitten er zeven in. Hoeveel kunnen er nog bij? Het is belangrijk dat de kinderen zelf de eieren in een doos doen en het verschil bepalen. Het zelf doen en het zelf vertellen en redeneren leidt tot inzicht. Het is maar de vraag of de kinderen het doel van deze activiteiten begrijpen als de juf het voordoet met enkele kinderen en vervolgens de sommen op het bord schrijft. Als kinderen voldoende ervaringen hebben opgebouwd kunnen zij dit ook koppelen aan concrete afbeeldingen (foto s en herkenbare tekeningen) op papier. Kinderen kunnen hierbij de afbeeldingen naleggen met fiches, bijvoorbeeld 7 eieren in de doos. Zij krijgen een vel papier met daarop een rechthoek met 5x2 hokjes getekend (de eierdoos). Daarop kunnen zij eieren leggen (fiches). Zo leren zij hoeveelheden herkennen en tellen op papier. Ook kunnen zij hiermee bewerkingen uitvoeren, bijvoorbeeld: er zitten 10 eieren in de doos. We eten er 4 op. Hoeveel zitten er nog in de doos? Ditzelfde kunt u natuurlijk ook doen met andere typen eierdozen, bijvoorbeeld van 6 eieren. Bij 12 eieren kunt u vragen: Hoeveel eieren passen er niet in de doos? En hoe is dat bij een doos waar 10 eieren in passen? Bij al deze handelingen kunt u nagaan of de kinderen voldoende kennis van hoeveelheden en getallen ontwikkelen en vlot kunnen tellen. Daarna gaan de kinderen de eierdozen zelf tekenen. Dit is de fase van de overgang naar abstractie. Voor kinderen is het lastig om eierdozen te tekenen en het kost tijd. Veelal gaan zij vanzelf over naar meer schematische tekeningen en kiezen al snel voor de rechthoek met 10 hokjes. Dit schematiseren is de overgang naar abstract denken en redeneren en is de basis voor het maken van berekeningen op papier. Symbolen Het tellen van de eieren, het bepalen van het resultaat (de hoeveelheid) en het koppelen daarvan aan het getal dat er bij past, bijvoorbeeld het getal 7, is een enorme denkstap die niet voor alle kinderen even makkelijk is. Vooral bij aantallen groter dan 5 vraagt dit soms al veel oefening. Kinderen vergissen zich soms bij het tellen van grotere aantallen. Bij getallen boven de 10 vraagt het om inzicht in het positionele stelsel. Er wordt al vrij snel van kinderen gevraagd dat zij het verschil begrijpen tussen bijvoorbeeld 1, 2, 12 en 21. Zij moeten hiervoor begrijpen dat de cijfers 1 en 2 in verschillende combinaties kunnen voorkomen en daardoor ook verschillende betekenissen hebben: de 1 in 12 is eigenlijk een 10, en de 2 bij 21 een 20. In de meeste methodes wordt met deze denkstap wel zorgvuldig omgegaan, maar de leraar is de verbindende schakel die goed moet controleren of elk kind in haar groep deze denkstappen begrijpt. Visualisering van de kwantiteit in combinatie met de symbolen is hierbij een onmisbare stap. Wizwijs, blok 3-8 werkboek, pag. 15 en 22 Eieren tellen Bewerkingen De laatste stap is de koppeling van hoeveelheden of aantallen aan symbolen en het kunnen uitvoeren van bewerkingen (sommen maken). Dit vraagt om kennis van de cijfersymbolen, inzicht in de structuur van getallen en kennis van de bewerkingssymbolen, maar ook om inzicht in de handelingen. Wat gebeurt er bij een som als 8+6 of 21-3? Het gaat hier niet alleen om het 24 Volgens Bartjens... Jaargang /2010 nr. 1
4 maken van sommen, oefenen en automatiseren, maar vooral om het begrijpen en het kunnen beredeneren wat er gebeurt, dus nadenken over het uitrekenen. Belangrijk hierbij is dat de kinderen de handelingen zelf kunnen uitvoeren, bijvoorbeeld met de eierdozen en daarbij hardop kunnen vertellen wat er gebeurt en hoe ze dit opschrijven. En ook hier is de leraar de cruciale persoon om te zien of het kind werkelijk begrijpt wat er gebeurt. Het maken van sommen is niet zo simpel als het lijkt. Handelingsmodel Bovenstaande globale schets van de ontwikkeling van het getalbegrip in combinatie met het leren rekenen in de onderbouw, kan theoretisch worden onderbouwd en ondersteund met het handelingsmodel (Van Oers, 1987, Van Groenestijn, 2002) Dit model is afgeleid van de oorspronkelijke handelingstheorie van Galperin (Van Parreren en Nelissen, 1977) Dit model kan de leraar ondersteunen bij het observeren van kinderen tijdens bovenstaand ontwikkelingsproces en bij het bepalen van de hulp die nodig is voor een optimale ontwikkeling van het leren rekenen. In de praktijk wordt wel de ijsbergmetafoor gebruikt om de leraar erop te wijzen dat onderliggende, concrete handelingen het drijfvermogen bepalen voor het leren rekenen. De ijsbergmetafoor is in feite afgeleid van de handelingstheorie. Het model in afbeelding 3 laat veel meer in detail en systematisch de opbouw en de samenhang zien van de verschillende handelingsniveaus en biedt mogelijkheden voor observaties in de klas. Afbeelding 3: Handelingsmodel, van Groenestijn, 2002 Kinderen leren rekenen op verschillende niveaus van handelen. Dat kan zijn door samen iets te doen (concreet, informeel handelen), door gebruik te maken van afbeeldingen van de werkelijkheid (concreet voorstellen), door schematische voorstellingen van de werkelijkheid te maken (schematiseren), al dan niet in combinatie met tekst of getallen of beide symboliseren). Dit proces wordt aangestuurd door het mentale handelen, maar het mentale handelen wordt ook steeds verder ontwikkeld tijdens het doorlopen van deze stadia. Door te communiceren met anderen en de eigen handelingen te verwoorden ontwikkelt het kind het logisch redeneren. Het verwoorden ondersteunt ook het mentale handelen. Het mentale handelen bestaat uit handelingen als waarnemen, identificeren, analyseren, structureren (ordenen), construeren, reconstrueren, redeneren, interacteren en reflecteren. Hierdoor ontwikkelen kinderen concepten (begrippen). Voor een goede ontwikkeling van concepten is het doorlopen van alle vier de handelingsniveaus noodzakelijk. Communicatie en interactie met andere kinderen in de groep en met de leraar is noodzakelijk. Laat de kinderen vaak hardop vertellen wat ze doen tijdens deze handelingen. U kunt dan horen en zien of ze echt begrijpen wat ze doen. Jonge kinderen doorlopen deze vier niveaus aanvankelijk van concreet, informeel handelen in werkelijkheidssituaties, via concreet voorstellen en schematiseren naar het werken met symbolen, maar al vrij snel ontstaat er een iteratief proces waarbij kinderen van het ene niveau kunnen teruggaan of vooruitspringen naar een ander niveau van handelen. Naarmate zij meer geleerd hebben, kunnen zij op een hoger niveau instappen, maar bij nieuwe leerstof (zoals bijvoorbeeld bij breuken en procenten) zijn alle vier de stadia weer noodzakelijk voor het ontwikkelen van een goed concept (van breuken en procenten). Het concrete handelen blijft een onmisbare stap in dit proces. De belangrijkste taak van de leraar is het bewaken van dit proces tijdens de overgang van het ene niveau naar het andere niveau. Komen de leerlingen echt van het informele handelen naar het formele rekenen? En hoe gaat dat? Ontwikkelen zij voldoende inzicht? Zijn er kinderen die moeite hebben met het nemen van de tussenliggende stappen? Hoe kunnen we die begeleiden? Met behulp van dit model kunt u ook uw rekenmethode analyseren. Biedt de rekenmethode voldoende houvast om van het informele handelen naar het formele rekenen te komen? Hoe wordt dit in uw methode opgepakt en uitgewerkt? Waar moeten extra oefeningen worden ingebouwd? Welke stappen kunt u bij sommige leerlingen overslaan? Bij problemen kunt u weer teruggrijpen naar dit model en teruggaan naar een lager handelingsniveau. Tot slot Voordat kinderen aan het echte rekenen met kale sommen toe zijn, doorlopen zij een heel proces van informeel concreet handelen naar het formele rekenen op papier. De leraar is hierbij de belangrijke schakel. De leraar bewaakt het doorlopen van de stappen en ziet erop toe dat de leerling zich optimaal binnen deze stappen ontwikkelt. Bij onvoldoende ontwikkeling kan fragmentarische kennis ontstaan en dit verhoogt de kans op problemen. Jasper oostlander Volgens Bartjens... Jaargang /2010 nr. 1 25
5 Door het handelingsmodel (zie afbeelding 3) te gebruiken als observatieschema en als planningsmodel voor het doorlopen van de juiste stappen tijdens het leren rekenen, kunnen mogelijke problemen vroegtijdig worden gesignaleerd en hopelijk tijdig worden verholpen door op het juiste handelingsniveau hulp te bieden en de leerlingen te helpen bij de overstap van het ene naar het volgende niveau. Bij hardnekkige problemen kan, in overleg met deskundigen, gerichte hulp worden geboden om de ontwikkeling weer op gang te helpen. Dit handelingsmodel wordt in het landelijk protocol ERWD gebruikt als basis voor een optimale ontwikkeling bij het leren rekenen, als observatieschema om rekenproblemen te voorkomen en als analysemodel voor het analyseren van rekenproblemen en het begeleiden van leerlingen met rekenproblemen. U kunt de ontwikkelingen van het protocol volgen op de website Mieke van Groenestijn is Lector Gecijferdheid aan de Hogeschool Utrecht, Faculteit Educatie Literatuur Dolk, M. & M. van Groenestijn (red) (2006). Dyscalculie in discussie. Assen: Koninklijke Van Gorcum. Groenestijn, M. van & J. Vedder (red) (2008). Dyscalculie in discussie, deel 2. Assen: Koninklijke Van Gorcum. Groenestijn, M. van, C. Borghouts & C.n Janssen. (2007). Verslag werkconferentie Ernstige rekenproblemen en dyscalculie (5 juni 2007). In: Remediaal, tijdschrift voor leer- en gedragsproblemen in het vo/bve, pg Jaargang 7, nummer 6, 2006/2007 Groenestijn, Mieke van, Ceciel Borghouts en Cristien Janssen (2009). Op weg naar een protocol voor het begeleiden van leerlingen met Ernstige RekenWiskunde-problemen en Dyscalculie (Protocol ERWD). in: Zanten, M. van, (2009), (eindredactie). Leren van evalueren - de lerende in beeld bij reken-wiskundeonderwijs. Groenestijn, M. van (2002). A Gateway to Numeracy. A Study of Numeracy in Adult Basic Education (Doctoral Dissertation) CD ß Press, Centrum voor Didactiek van Wiskunde, Universiteit Utrecht, 2002 Oers, B. van (1987). Activiteit en begrip. Proeve van handelings-psychologische didactiek. Amsterdam, VU Uitgeverij. Parreren, C.F. van, and J.M.C. Nelissen (1977) Rekenen. Groningen, Wolters-Noordhoff. Effectieve aanpakken voor versterking van het rekenonderwijs Tijdens de regionale rekenconferenties die het Projectbureau Kwaliteit van de PO-raad organiseert, staat het verspreiden van deze kennis centraal. 22 september 2009 Utrecht 24 september 2009 Eindhoven 29 september 2009 Assen Leerkrachten, schoolleiders, ib ers en bestuurders - van scholen die deelnemen aan de rekenpilots én overige belangstellenden - zijn van harte welkom. Volgens Bartjens Studentendag 2010 Ieder jaar organiseert NVORWO samen met SLO en PANAMA een studentendag rond rekenen-wiskunde. De laatste keer was het met het thema Spel in de rekenles weer een zinvolle en gezellige dag. Begin 2010 is al weer de zesde Volgens-Bartjens Studentendag, weer in Nijmegen. De datum wordt in september bekend gemaakt. Houd dus de site in de gaten! en Panama-Conferentie Op 20, 21 en 22 januari 2010 wordt de 28e Panama-conferentie voor opleiders, ontwikkelaars en begeleiders in het rekenonderwijs gehouden. Zie voor meer informatie de website: De Grote Rekendag De achtste Grote Rekendag (21 april 2010) zorgt ervoor dat de leerlingen een dagdeel lang maar weinig kans krijgen om op hun stoel te blijven zitten, want meten te lijf betekent vooral het toepassen van hun rekenkennis in tal van alledaagse en praktische situaties. Via de website van het RekenWeb kunt u zich nu al aanmelden. De Nationale Rekendagen Als leerkracht, RT-er, IB-er, directeur, opleider of onderwijsadviseur moet je van tijd tot tijd nieuwe ideeën op kunnen doen en creatief en actief met je vak bezig zijn. De NRD (18 en 19 maart) biedt u deze mogelijkheid. Houd de aankondiging in de gaten of kijk op de website: Het Bartjens Rekendictee Op 20 november wordt voor de 6e keer de finale van het Bartjens Rekendictee gehouden. In oktober zijn de voorrondes op internet Volgens Bartjens... Jaargang /2010 nr. 1
ʻIk heb het niet verstaan, kunt u het nog een keer uitleggen?ʼ
ʻIk heb het niet verstaan, kunt u het nog een keer uitleggen?ʼ Verlengde instructie nader bekeken Ceciel Borghouts 21 januari 2011 Indeling van de lezing Wat verstaat men onder (verlengde) instructie?
Nadere informatieIk tel tot 10! Volgens Bartjens Studentendag vrijdag 15 april 2016. Rekendag voor Pabo-studenten Thema: Ik tel tot 10!
Volgens Bartjens Studentendag vrijdag 15 april 2016 Ik tel tot 10! Wat: Rekendag voor Pabo-studenten Thema: Ik tel tot 10! Plaats: CPS, Amersfoort (8 min. lopen vanaf NS Amersfoort-Schothorst) Wanneer:
Nadere informatieRekenen in het VO. 9 december 2013
Rekenen in het VO 9 december 2013 Eén boek, vijf delen: Visie en organisatie (h 1 t/m 4) Rekenen (h 5 t/m 9) Afstemmen (h 10 t/m 13) Begeleiding (h 14 t/m 17) Onderzoek (h 18 en h 19) Kern: Goed rekenonderwijs
Nadere informatieDiagnostiek rekenen in de school; hoe pak je dat aan?
Welkom Diagnostiek rekenen in de school; hoe pak je dat aan? Presentatie door 11 december 2013 Mariska van der Vliet Aan het einde van de workshop weet/kunt u: rekenproblemen signaleren welke stappen u
Nadere informatieRekenen in het MBO. 11 maart 2014
Rekenen in het MBO 11 maart 2014 Eén boek, vijf delen: Visie en organisatie (h 1 t/m 4) Rekenen (h 5 t/m 9) Afstemmen (h 10 t/m 13) Begeleiding (h 14 t/m 17) Onderzoek (h 18 en h 19) Kern: Goed rekenonderwijs
Nadere informatiePreventie rekenproblemen door effectief rekenonderwijs in de groepen 1-2 28 januari 2015
Preventie rekenproblemen door effectief rekenonderwijs in de groepen 1-2 28 januari 2015 Arlette Buter info@rekenadviesbuter.nl 1 Goede rekenstart Beredeneerd aanbod Inhoud Rekenactiviteiten in de (kleine)
Nadere informatieProtocol Ernstige Reken-Wiskunde problemen en Dyscalculie (samenvatting)
0 Protocol Ernstige Reken-Wiskunde problemen en Dyscalculie (samenvatting) 1 Inhoud Inleiding 2 Onderscheid tussen ernstige reken-wiskunde problemen en dyscalculie 3 Wat wordt verstaan onder dyscalculie
Nadere informatieinhoud Dyscalculie Rekenproblemen Presentatie_gebruikersdag_najaar2013 1 Onderhoudsproblemen
inhoud Rekenblokken voor de zwakke rekenaar Over wie hebben we het? Welke problemen zijn er zoal? Wat is er aan te doen? Rekenproblemen Dyscalculie Onderhoudsproblemen Beschikbaarheidsproblemen Ernstige
Nadere informatieProtocol Dyscalculie
Protocol Dyscalculie Inhoud Inleiding 2 Visie en uitgangspunten 3 Wat wordt verstaan onder dyscalculie? 4 Leren rekenen en rekenproblemen 4 Drie pijlers 5 Interne diagnostiek 5 Externe diagnostiek 6 Stappenplan
Nadere informatieProtocol Dyscalculie. De Stelberg
Protocol Dyscalculie De Stelberg Inhoud Inleiding 2 Visie en uitgangspunten 3 Wat wordt verstaan onder dyscalculie? 4 Leren rekenen en rekenproblemen 4 Drie pijlers 5 Interne diagnostiek 6 Externe diagnostiek
Nadere informatieProgramma ERWD. Dyscalculie. ERWD-presentatie Mieke van Groenestijn, HU, Utrecht 1
-presentatie 17-5-2011 Programma Programma Inleiding Hoofdlijnen Handelingsmodel Werken met het handelingsmodel Fasen Motto Ernstige RW-problemen en Dyscalculie Motto 1 Passend begint bij goed Ernstige
Nadere informatieMBO. Protocol ERWD3 - MBO. Programma. Uitgangspunten ERWD3 ERWD. Doelgroepen in MBO. ERWD3 - MBO 5 en 7 juni Mieke van Groenestijn, HU 1
3 - MBO 5 en 7 juni 2012 Programma 2 Protocol 3 - MBO MBO Mieke van Groenestijn Kenniscentrum Educatie Hogeschool Utrecht 3 Uitgangspunten 3 Opet 3-MBO: - deel 1: rekenbeleid (inclusief visie en stappenplan)
Nadere informatieChecklist Rekenen Groep 3. 1. Tellen tot 20. 2. Getallen splitsen. Hoe kun je zelf het tellen controleren?
Checklist Rekenen Groep 3 1. Tellen tot 20 Als kleuters, in groep 1 en groep 2, zijn de kinderen bezig met de zogenaamde voorbereidende rekenvaardigheid. Onderdelen hiervan zijn ordenen en seriatie. Dit
Nadere informatieZwakke rekenaar in het MBO
Welkom Zwakke rekenaar in het MBO Ceciel Borghouts info@borghoutsrekenadvies.nl Kennismaking Agenda Over welke studenten hebben we het? Een indruk. Vooraf: Handelingsmodel Problemen in kaart m.b.v. drieslagmodel
Nadere informatieWelkom bij de workshop
Welkom bij de workshop Werken met een denkschrift Door: Lauréen Sinkeldam en Jeannette Fölsche Agenda Waarom een denkschrift?, Korte uitleg over onderzoek op 5 verschillende scholen, Praktische voorbeelden
Nadere informatiehandleiding handleiding Real Life Rekenen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg - www.realliferekenen.nl * 27-06-2012 1
handleiding handleiding Real Life Rekenen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg - www.realliferekenen.nl * 27-06-2012 1 Inleiding Real Life Rekenen zorgt ervoor dat de leerling optimaal wordt voorbereid op
Nadere informatieZwakke rekenaar in het MBO
Welkom Zwakke rekenaar in het MBO 10 december 2014 Monica Wijers Ceciel Borghouts info@borghoutsrekenadvies.nl Programma Intro wie was op conferentie? Over welke studenten hebben we het? Een indruk. Vooraf:
Nadere informatieDECEMBER 2017 Lisa Jansen-Scheepers HET DRIESLAGMODEL
DECEMBER 2017 Lisa Jansen-Scheepers HET DRIESLAGMODEL Hoe het drieslagmodel kan worden ingezet ter ondersteuning van het getalbegrip in de realistische rekenles. Het belangrijkste doel van school is niet
Nadere informatieh a n d l e i d i n g
Zwijsen jaargroep 4 reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs i n s t a p h a n d l e i d i n g g e t a l l e n e n g e t a l b e g r i p 5 10 Inleiding Middels het programma maken de leerlingen kennis
Nadere informatiewww.masterplandyscalculie.nl
In gesprek met... www.masterplandyscalculie.nl Gesprekken Deze waaier is voor zorgcoördinatoren, rekencoördinatoren en rekenspecialisten die gesprekken voeren met en over een leerling met ernstige rekenwiskunde-problemen.
Nadere informatieZwakke rekenaar in het MBO
Welkom Zwakke rekenaar in het MBO 28 mei 2014 Ceciel Borghouts info@borghoutsrekenadvies.nl Kennismaking Agenda Over welke studenten hebben we het? Een indruk. Vooraf: Handelingsmodel Problemen in kaart
Nadere informatieDyscalculie én meer. Het protocol ERWD, een praktische aanpak voor ernstige rekenwiskunde problemen en dyslaculie
Dyscalculie én meer Het protocol ERWD, een praktische aanpak voor ernstige rekenwiskunde problemen en dyslaculie Vier hoofdlijnen in het proces van leren rekenen 1,2,3 4,5,6 1,2,3 4,5,6 2 3,4,5,6 2 3,4,5,6
Nadere informatieVroegtijdig signaleren en preventie van rekenwiskunde problemen.
Vroegtijdig signaleren en preventie van rekenwiskunde problemen. IDJK 2017 Ine van de Sluis Stijgen en Dalen 1. Eén persoon stelt een gesloten vraag. 2. Is het antwoord op jou van toepassing, ga je staan.
Nadere informatiewww.masterplandyscalculie.nl
In gesprek met... www.masterplandyscalculie.nl Gesprekken Deze waaier is voor zorgcoördinatoren, rekencoördinatoren en rekenspecialisten die gesprekken voeren met en over een student met ernstige rekenwiskunde-problemen.
Nadere informatieZwakke rekenaars sterk maken. Bijeenkomst monica wijers, ceciel borghouts Freudenthal Instituut
Zwakke rekenaars sterk maken Bijeenkomst 1 26-01-2011 monica wijers, ceciel borghouts Freudenthal Instituut Programma vandaag Inleiding en voorstellen Rekenen in mbo (kort) Wat is een zwakke rekenaar?
Nadere informatieDr. Mieke van Groenestijn 1
; Conferentie Steunpunt Protocol vo Protocol - VO Mieke van Groenestijn emeritus Lector Gecijferdheid, Hogeschool Utrecht projectleider Conferentie Steunpunt T&R,9 december 2013 Rekenen in vo Probleemoplossend
Nadere informatieOverig nieuws Hulp ouders bij rekenen deel 3.
Overig nieuws Hulp ouders bij rekenen deel 3. Het rekenonderwijs van tegenwoordig ziet er anders uit dan vroeger. Dat komt omdat er nieuwe inzichten zijn over hoe kinderen het beste leren. Vroeger lag
Nadere informatieProtocol Ernstige Reken-Wiskundeproblemen en Dyscalculie
Protocol Ernstige Reken-Wiskundeproblemen en Dyscalculie Daar waar leerlingen problemen ervaren bij rekenen-wiskunde dient het onderwijs te worden afgestemd op de problematiek van de leerling. Voor elk
Nadere informatieZwakke rekenaar in het MBO
Welkom Zwakke rekenaar in het MBO 23 januari 2014 Ceciel Borghouts info@borghoutsrekenadvies.nl Kennismaking Agenda Over welke studenten hebben we het? Een indruk. Problemen in kaart m.b.v. twee observatiemodellen
Nadere informatieProtocol dyscalculie januari 2016 DYSCALCULIE PROTOCOL
DYSCALCULIE PROTOCOL 1 Inhoud Wat is dyscalculie?... 2 Vermoeden dyscalculie... 2 Signalering... 3 Stappenplan onderzoek en begeleiding... 4 Vergoeding... 5 Dyscalculieverklaring... 5 Wat is dyscalculie?
Nadere informatieGecijferd bewustzijn door middel van rekenconflicten bij kleuters
Gecijferd bewustzijn door middel van rekenconflicten bij kleuters 25 januari 2012 Marije Bakker Welkom en programma Leerlijnen,domeinen, organisatie en praktische toepassing van gecijferd bewustzijn. 2
Nadere informatiewww.masterplandyscalculie.nl
In gesprek met... www.masterplandyscalculie.nl Gesprekken Deze waaier is voor intern begeleiders, rekencoördinatoren en reken specialisten die gesprekken voeren met en over een leerling met ernstige rekenwiskunde-problemen.
Nadere informatieVeel voorkomende rekenproblemen: preventie en interventie. 4 februari 2015. Arlette Buter
Veel voorkomende rekenproblemen: preventie en interventie 4 februari 2015 Arlette Buter 1 Inhoud Schoolbrede preventieve maatregelen Preventie en interventie bij: Verlenen van betekenis aan getallen en
Nadere informatieMarije Bakker. Spelen + leren = groep 2 + groep 3. Agenda. Ria Dekker. Waarom willen kinderen
Marije Bakker Spelen + leren = groep 2 + groep 3 Ria Dekker & Marije Bakker 2 Ria Dekker Agenda overgang van groep 2 Opleiding naar groep 3 Rekencoördinator Thematisch werken Aan de slag in groep 3 in
Nadere informatieRekenen in groep 1 en 2. Een goede rekenstart
Rekenen in groep 1 en 2 Een goede rekenstart Onderwerpen in deze workshop Een goede rekenstart, rekentijd Betekenisvol reken- en wiskundeonderwijs Rekeninhouden en doelen Beredeneerd aanbod Werken met
Nadere informatieBeste ouder(s)/verzorger(s),
Beste ouder(s)/verzorger(s), U vraagt zich soms af wat uw kind in groep 1 en 2 leert m.b.t. het vak rekenen. Rekenen is één van de basisvaardigheden die jonge kinderen goed onder de knie moeten krijgen.
Nadere informatieOpleiding docent rekenen MBO. 28 mei zesde bijeenkomst Groep 4 ROCmn
Opleiding docent rekenen MBO 28 mei zesde bijeenkomst Groep 4 ROCmn Inhoud 1. ERWD Ceciel Borghouts 2. PorFolio vragen nav inhoudsopgave 3. Lunch 4. Breuken 5. Onderzoek 6. Vooruitblik afsluitende bijeenkomst
Nadere informatiei n s t a p h a n d l e i d i n g
jaargroep 7 reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs i n s t a p h a n d l e i d i n g k o l o m s g e w i j s d e l e n Inleiding Het programma laat de leerlingen kennismaken met vernieuwende elementen
Nadere informatiei n s t a p h a n d l e i d i n g
jaargroep 7 reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs i n s t a p h a n d l e i d i n g k o l o m s g e w i j s o p t e l l e n e n a f t r e k k e n Jaargroep instap Inleiding Het instapprogramma
Nadere informatieSamen rekenen... alleen!
veel Inside 2-99 Samen rekenen... leuker dan alleen! Rekenen met een tutor: wat wil je nog meer? Agnes Vosse Dit artikel is eerder gepubliceerd in Willem Bartjens, jaargang 17, januari 1998 1. Inleiding
Nadere informatieHet Fundament voor goed rekenonderwijs
Het Fundament voor goed rekenonderwijs september 2011 Ina Cijvat Door vroegtijdige interventies kunnen alle kinderen getalbegrip ontwikkelen. Preventie van rekenproblemen Leerlijnen / tussendoelen kennen
Nadere informatie2. Spelen met de vier hoofdfasen per leerlijn Dagelijks observeren met het drieslagmodel Signaleren: zelf blokdoelen beoordelen 36
Inhoud 7 aanraders 1. Functionele gecijferdheid als doel 04 2. Spelen met de vier hoofdfasen per leerlijn 10 3. Dagelijks observeren met het drieslagmodel 18 4. Signaleren: zelf blokdoelen beoordelen 36
Nadere informatieZwakke rekenaar in het MBO
Welkom Zwakke rekenaar in het MBO 16 januari 2015 Ceciel Borghouts info@borghoutsrekenadvies.nl Kennismaking Agenda Over welke studenten hebben we het? Een indruk. Vooraf: Handelingsmodel Problemen in
Nadere informatieVan context naar som. Henk Logtenberg. Juni 2012
Van context naar som Henk Logtenberg Juni 2012 Doel van deze interactieve workshop Aan het einde van de workshop zijn de deelnemers in staat: 1. Met behulp van het rekenwerkgesprek een eerste identificatie
Nadere informatiei n s t a p h a n d l e i d i n g
jaargroep 5 reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs i n s t a p h a n d l e i d i n g d e g e t a l l e n k a a r t Inleiding Het programma laat de leerlingen kennismaken met vernieuwende elementen
Nadere informatieZwakke rekenaar in het MBO
Welkom Zwakke rekenaar in het MBO 11 december 2015 Ceciel Borghouts info@borghoutsrekenadvies.nl Agenda Kennismaking Over welke studenten hebben we het? Een indruk. Vooraf: Handelingsmodel Problemen in
Nadere informatieTussendoelen rekenen-wiskunde voor eind groep 3
Domein GETALLEN, subdomein Getalbegrip beheerst de doelen van groep 2, ook op het niveau van groep 3 en HELE GETALLEN kan de telrij opzeggen tot ten minste 100 en kan vanuit elk getal verder tellen en
Nadere informatieVeel voorkomende rekenproblemen; preventie en interventie. Arlette Buter
Veel voorkomende rekenproblemen; preventie en interventie Arlette Buter 1 Inhoud Schoolbrede preventieve maatregelen Rekenproblemen bij: n Verlenen van betekenis aan getallen en bewerkingen n Hardnekkig
Nadere informatieAutomatiseren in de rekenles: Wat je moet weten
Automatiseren in de rekenles: Wat je moet weten Er is veel aandacht voor het verbeteren van basisvaardigheden rekenen. Terecht, want deze vaardigheden zijn onmisbaar voor het succes van kinderen in andere
Nadere informatieHet protocol ERWD. Rekenproblemen voorkomen door te werken aan betekenisverlening. Cathe No<en 6 maart 2015
Het protocol ERWD Rekenproblemen voorkomen door te werken aan betekenisverlening Cathe No
Nadere informatieProtocol dyscalculie en ernstige rekenproblemen: Van signalering naar diagnose
Protocol dyscalculie en ernstige rekenproblemen: Van signalering naar diagnose Als een kind rekenproblemen heeft, is het belangrijk om dit snel aan te pakken. Tijdig ingrijpen kan heel wat voorkomen. Maar
Nadere informatieProtocol ERWD voor VO en MBO - Mieke van Groenestijn en Jaap Vedder MBO-bijeenkomsten Rotterdam, Assen, Eindhoven (oktober 2011)
Protocol ERWD voor VO en MBO - Mieke van Groenestijn en Jaap Vedder MBO-bijeenkomsten Rotterdam, Assen, Eindhoven (oktober 2011) Bijgestelde inhoudsopgave protocol ERWD n.a.v. MBO-bijeenkomst 8 sept 2011
Nadere informatieTussendoelen domein GETALLEN, subdomein Getalbegrip
Tussendoelen domein GETALLEN, subdomein Getalbegrip HELE GETALLEN kan de telrij opzeggen tot ten minste 20. kan vanuit elk getal tot 20 verder tellen en vanuit elk getal onder 10 terugtellen. herkent en
Nadere informatieReken doe-activiteiten en spelletjes
SBZW 10-4-2016 1 Reken doe-activiteiten en spelletjes Drs. Martin Ooijevaar - Onderwijsadviseur M.ooijevaar@sbzw.nl 0299-783422 @mooijevaar @sbzwtweet SBZW 10-4-2016 2 Start Maak binnen 1 minuut zoveel
Nadere informatieUit De Ophaalbrug, werkmateriaal bij de overstap basisonderwijs voortgezet onderwijs, sept. 2003
Uit De Ophaalbrug, werkmateriaal bij de overstap basisonderwijs voortgezet onderwijs, sept. 2003 REKENEN-WISKUNDE VERSLAG Samenstelling De BOVO-kwaliteitsgroep rekenen-wiskunde bestond uit: Sira Kamermans,
Nadere informatieGroep 1 2 (Tal, SLO)
Groep 1 2 (Tal, SLO) DOELEN GROEP 1 Rekentaal begrijpen Opzeggen van de telrij t/m 10 (12) Telrij opzeggen t/m 10 (akoestisch naar puur tellen) Buurgetallen kennen Vanaf elk willekeurig getal verder tellen
Nadere informatieBIJGESTELDE VISIE REKENEN & WISKUNDE
BIJGESTELDE VISIE REKENEN & WISKUNDE Het project Curriculum.nu Doelstelling van het project Curriculum.nu is ontwikkeling van de curricula in negen leergebieden (uit: werkopdracht aan de ontwikkelteams):
Nadere informatieCursus Rekenspecialist. Amarantis tweede bijeenkomst 8 mei 2012 Monica Wijers
Cursus Rekenspecialist Amarantis tweede bijeenkomst 8 mei 2012 Monica Wijers Een rekenspelletje vooraf Canadees vermenigvuldigen De krant krant krant krant Doelen Kennismaking met huidige rekendidactiek
Nadere informatieTalig rekenen. Drs. Martin Ooijevaar - Onderwijsadviseur M.ooijevaar@sbzw.nl 0299-783422 @mooijevaar @sbzwtweet SBZW 10-4-2016 2
SBZW 10-4-2016 1 Talig rekenen Drs. Martin Ooijevaar - Onderwijsadviseur M.ooijevaar@sbzw.nl 0299-783422 @mooijevaar @sbzwtweet SBZW 10-4-2016 2 Onderwerpen Inschatten van beginniveau Taal binnen de rekenles
Nadere informatieKIJK! Lijst van: Schooljaar: Groep: Leraar: Datum gesprek 1e rapport: Datum gesprek 2e rapport: KIJK! 1-2 Bazalt Educatieve Uitgaven www.bazalt.
KIJK! Lijst van: Schooljaar: Groep: Leraar: Datum gesprek : Datum gesprek : KIJK! Lijst 1. Basiskenmerken Een kind dat lekker in zijn vel zit, zal zich goed en vlot ontwikkelen. Het is van nature nieuwsgierig
Nadere informatieIn het thema In elke hoek een boek! kunt u in dagelijkse situaties ook aandacht besteden aan bijvoorbeeld de volgende doelen:
Kansen grijpen en kansen creëren In het thema In elke hoek een boek! wordt gewerkt aan doelen rondom taal, rekenen, motoriek en de sociaal-emotionele ontwikkeling. Om zo goed mogelijk te werken aan de
Nadere informatieZwakke rekenaars sterk maken
Zwakke rekenaars sterk maken Bijeenkomst 5 28 september 2011 monica wijers, ceciel borghouts Freudenthal Instituut Programma vandaag Diagnostiek Presentatie Welke onderwerpen in kaart? Voorbeelden Werken
Nadere informatieJuf, wat gaan we eigenlijk leren? Jouw vakkennis - hun basis
Juf, wat gaan we eigenlijk leren? Jouw vakkennis - hun basis Inleiding: Al eerder schreef ik het ebook `het kan zonder groepsplan`. In veel scholen ervaren leerkrachten het maken van groepsplannen als
Nadere informatieTussendoelen rekenen-wiskunde voor eind groep 2
Domein GETALLEN, subdomein Getalbegrip HELE GETALLEN kan de telrij opzeggen tot ten minste 20. kan vanuit elk getal tot 20 verder tellen en vanuit elk getal onder 10 terugtellen. herkent en gebruikt rangtelwoorden
Nadere informatieLeerlijn en tussendoelen rekenen groep 1 en 2 basisonderwijs* 1
Leerlijn en tussendoelen rekenen groep 1 en 2 basisonderwijs* 1 1. Tellen en getalbegrip 1.1 Kennis van de telrij Telrij opzeggen t/m 5-10 Telrij opzeggen t/m 10 Telrij opzeggen t/m 20 Vanuit verschillende
Nadere informatieZwakke rekenaars sterk maken
Zwakke rekenaars sterk maken Bijeenkomst 2 16 februari 2011 monica wijers, ceciel borghouts Freudenthal Instituut Programma vandaag Meer over zwakke rekenaars kenmerken uit het protocol ERWD Welke problemen
Nadere informatieRekenen in VO. BOOR, CVO, LMC
Onderwerpen voor vandaag: De rekenprofessional in vo Watis goed rekenonderwijs? Watmag je verwachten van een rekendocent? Rekenen in alle vakken De rekenexpert De rekencoach / ondersteuner Protocol ERWD
Nadere informatieAanvulling Woordenschat NT2
Aanvulling Woordenschat NT2 Woordenschat Kinderen die net beginnen met Nederlands leren, moeten meteen aan de slag met het leren van woorden. Een Nederlandstalig kind begrijpt in groep 1 minimaal 2000
Nadere informatieSamenvatting van Resultaat met rekenen. Bakker, Gerrits en Theil, CPS, 2012
Samenvatting van Resultaat met rekenen Bakker, Gerrits en Theil, CPS, 2012 Lesvoorbereiding en evaluatie 1. Bepaal lesdoel en onderwijsbehoefte leerling(en) (wat hebben de leerlingen nodig om op de leerlijn
Nadere informatieToetsen en evalueren in het rekenonderwijs op de basisschool? Miniconferentie,26 maart 2013 Wilmad Kuiper Anneke Noteboom
Toetsen en evalueren in het rekenonderwijs op de basisschool? Miniconferentie,26 maart 2013 Wilmad Kuiper Anneke Noteboom Inhoud Toetsen en evalueren Rekenonderwijs anno 2013 Evaluatiemiddelen binnen rekenonderwijs
Nadere informatieOntwikkeling van het protocol
cursusboek2009.book Page 75 Thursday, March 30, 2017 3:23 PM Ontwikkeling van het protocol ERWD Projectteam ERWD 1 inleiding In opdracht van het Ministerie van OCW werkt de Nederlandse Vereniging tot Ontwikkeling
Nadere informatieZwakke rekenaars sterk maken
Zwakke rekenaars sterk maken Bijeenkomst 2 6 april 2011 monica wijers, ceciel borghouts Freudenthal Instituut Tafelweb Trek lijntjes tussen sommen die bij elkaar horen en leg uit wat ze met elkaar te maken
Nadere informatieHieronder volgt een beknopte uitleg van de begrippen die u in het rapport zult tegenkomen.
Onderbouwrapport In het onderbouwrapport waarderen wij alle genoemde aspecten ten opzichte van de leeftijd. Een waardering wordt uitgedrukt in een cijfer. U kunt via de beknopte omschrijvingen in het rapport
Nadere informatieVragen stellen in de reken-wiskundeles
Vragen stellen in de reken-wiskundeles Marc van Zanten, nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling SLO & Universiteit Utrecht: Panama, O&T, Faculteit Sociale Wetenschappen Inleiding Dit hoofdstuk
Nadere informatieLeren tellen, door zingen en dansen, met de rekenpieten!
1,2,3,4! Leren tellen, door zingen en dansen, met de rekenpieten! Tellen! In de videoclip: 1,2,3,4! van Warboel muziekprojecten staat tellen centraal (in de voorschoolse educatie en de groepen 1 en 2 van
Nadere informatieZwakke rekenaar in het MBO
Welkom Zwakke rekenaar in het MBO 27 september 2013 Ceciel Borghouts Inleiding Agenda Uitgangspunten, visie, feiten Afstemmen: Onderwijsbehoeften van zwakke rekenaars in beeld: 2 observatiemodellen Drieslagmodel
Nadere informatieSPECIMEN. (na)vertellen in chronologische volgorde begrijpend luisteren
Matrix Taal (1) interactief taalgebruik beginnende geletterdheid woordenschat taalbewustzijn taal thema 1 thema 2 thema 3 thema 4 thema 5 thema 6 thema 7 thema 8 eigen aanbod ontwikkelen woordenschat (passief
Nadere informatieModel Interactie Analyse (MIA) rekenen-wiskunde Hilde Amse en Wil Oonk
Model Interactie Analyse (MIA) rekenen-wiskunde Hilde Amse en Wil Oonk Inleiding Met het Model MIA kunnen de interactiehandelingen van de leraar geobserveerd en geanalyseerd worden, met het uiteindelijke
Nadere informatieCPS Onderwijsontwikkeling en advies 1. Rekenwerkgesprek. NU-Rekenen 10 maart Aan het einde van de bijeenkomst:
Rekenwerkgesprek NU-Rekenen 10 maart 2015 Henk Logtenberg Breuken zijn halve, kwartels en enkels Aan het einde van de bijeenkomst: Heb je een indruk van mogelijkheden en beperkingen van het rekenwerkgesprek
Nadere informatieTussendoelen Ontluikende gecijferdheid (inclusief logisch denken vanaf 3;6 jaar)
Tussendoelen Ontluikende gecijferdheid (inclusief logisch denken vanaf 3;6 jaar) 0 1;6 2 2;6 3 3,6 4 4;6 1. Ontwikkelt een besef van getalsnamen door rijmpjes en versjes. (bijvoorbeeld: een- twee..klaar
Nadere informatieOnderzoek naar en praktijk van de Vertaalcirkel als middel tot professionalisering van pabodocenten en rekenspecialisten
Onderzoek naar en praktijk van de Vertaalcirkel als middel tot professionalisering van pabodocenten en rekenspecialisten Rekenspecialisten: Aletta Wattimena, Annelies de Boer, Jos Salet, Lieke van Meer,
Nadere informatieRapport Lotje H. Naam Lotje H. Geboortedatum School/Locatie Boogschutter 0-7. Schooljaar Aanmaakdatum
Naam Geboortedatum 2-5-2012 School/Locatie Boogschutter 0-7 Schooljaar 2017-2018 Aanmaakdatum 9-10-2017 Groep Beren 2 Leraar Lieve van W. Bazalt Basisbehoeften Basiskenmerken Een kind dat lekker in zijn
Nadere informatieVerslag bijeenkomst van het landelijke netwerk. Utrecht, 6 maart 2002
1 Verslag bijeenkomst van het landelijke netwerk. Utrecht, 6 maart 2002 Dyscalculie en rekenen voor zwakke rekenaars Zwakke rekenaars hebben we allemaal in de klas, maar wanneer spreken we nu van dyscalculie?
Nadere informatieProgramma. Geschiedenis Uitgangspunten IJsberg- denken
Programma Inleiding Geschiedenis Uitgangspunten IJsberg- denken De rekenkaarten De opzoekkaarten RTAmersfoort Opzoekkaarten en het drieslagmodel Oefenen met de transfer Het rekendossier Rollenspel De rekenschouw
Nadere informatieRekenfolder o.b.s. Henri Dunant groep 3
Extra informatie blok 1 In groep 1 en 2 hebben de leerlingen al veel ervaring opgedaan met rekenactiviteiten, zoals het ordenen, vergelijken, sorteren, tellen en groeperen. Ook hebben ze kennisgemaakt
Nadere informatieRekenen op taal. Opbouw van deze presentatie. Seminar Berkenbrein Neurocognitie- Wat als leren niet vanzelf gaat?
dia 1 Seminar Berkenbrein Neurocognitie- Wat als leren niet vanzelf gaat? Rekenen op taal Inzichten vanuit de neurocognitie Inzichten vanuit de gedragswetenschap Implicaties voor de onderwijspraktijk 15
Nadere informatieVisie en uitgangspunten
-PO; conferentie Steunpunt Welkom Programma Protocol BAO, SBO, SO Protocol BAO, SBO, SO Mieke van Groenestijn emeritus Lector Gecijferdheid, Hogeschool Utrecht projectleider Conferentie Steunpunt T&R,11
Nadere informatiePresentatie ernstige rekenproblemen & Dyscalculie 22 oktober 2014; Johanna Jager & Annelie van Harten
Presentatie ernstige rekenproblemen & Dyscalculie 22 oktober 2014; Johanna Jager & Annelie van Harten Programma Invoering van referentieniveaus en rekentoetsen in het onderwijs. Wat zijn ernstige rekenproblemen
Nadere informatieEen les rekenen / wiskunde: ontdekkingen aan de schaduw (voorbeeldles hoger onderwijs)
Een les rekenen / wiskunde: ontdekkingen aan de schaduw (voorbeeldles hoger onderwijs) Nico den Besten Dit materiaal is onderdeel van het compendium christelijk leraarschap dat samengesteld is door het
Nadere informatiePARAGRAAF Protocol bij ernstige rekenwiskunde-problemen en/of dyscalculie 1. Doel van het protocol. 2. Signalering
Samengesteld door BZT WPC Versie 23-06-2015 Bestuur Door DO vastgesteld op 02-07-2015 DO Door BG als voorgenomen besluit vastgesteld op 09-07-2015 GMR Door GMR van advies/instemming voorzien op nvt Medewerkers
Nadere informatieProtocol ernstige rekenhulpvragen en/ of dyscalculie
Protocol ernstige rekenhulpvragen en/ of dyscalculie Inleiding Dit beleid is geschreven vanuit de visie van t Speel-Kwartier. Dit beleid ondersteunt ons bij het bereiken van ons onderwijskundig doel; Kinderen
Nadere informatieverder aan de slag met meten te lijf
verder aan de slag met meten te lijf 180 www.rekenweb.nl Grote Rekendag 2010 meten te lijf en verder inleiding leerlijn vergelijken en ordenen natuurlijke maten referentiematen Ook na de Grote Rekendag
Nadere informatieTips voor het diagnostische gesprek. Marisca Milikowski Rob Milikowski
Tips voor het diagnostische gesprek Marisca Milikowski Rob Milikowski Herkent u deze leerling? Zwakke automatisering, Tellend rekenen vaak op de vingers Nieuwe kennis zakt snel weg Eenvoudige bewerkingen
Nadere informatieHoe leer ik kinderen rekenen in groep 3 en 4? Weekschema PABWJ314X1 2015-2016
Hoe leer ik kinderen rekenen in groep 3 en 4? Weekschema PABWJ314X1 2015-2016 Cursusdoelen 1. De student heeft kennis van getalfuncties, inzicht in de telrij, (structuur van) getallen en getalrelaties
Nadere informatieReferentieniveaus uitgelegd. 1S - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1S rekenen. 1F - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1F rekenen
Referentieniveaus uitgelegd De beschrijvingen zijn gebaseerd op het Referentiekader taal en rekenen'. In 'Referentieniveaus uitgelegd' zijn de niveaus voor de verschillende sectoren goed zichtbaar. Door
Nadere informatieRekenonderwijs aan zwakke rekenaars: voorkomen, opsporen en begeleiden
Rekenonderwijs aan zwakke rekenaars: voorkomen, opsporen en begeleiden Rekenonderwijs aan zwakke rekenaars: voorkomen, opsporen en begeleiden Ceciel Borghouts Schooladviescentrum (MC), Utrecht In de dagelijkse
Nadere informatieBijeenkomst Rekenen. 21 juni uur. Ceciel Borghouts. Borghouts Rekenadvies
Bijeenkomst Rekenen 21 juni 2018 13.00 15.30 uur Ceciel Borghouts Borghouts Rekenadvies Agenda 1: Inleiding, kennismaking 2: Twee uitgangspunten voor goed rekenonderwijs 3: Drieslagmodel 4: Oefenen Twee
Nadere informatieTussendoelen rekenen-wiskunde voor eind groep 4
Domein GETALLEN, subdomein Getalbegrip beheerst de doelen van groep 2 en 3, ook op het niveau van groep 4 en HELE GETALLEN kan verder tellen en terugtellen tot ten minste 100 met sprongen van 2, 5 (de
Nadere informatieHOERA, een meisje Ondertitel: Analyseren
HOERA, een meisje Ondertitel: Analyseren 1. Inleiding Aan de hand van een concept cartoon verdiepen leerlingen zich in de vraag hoe het komt dat een meisje een meisje is. Een concept cartoon is een visuele
Nadere informatieSpeels oefenen. Relaties tussen vermenigvuldigsommen. Vermenigvuldigen
Speels oefenen Relaties tussen vermenigvuldigsommen Vermenigvuldigen Speels oefenen Relaties tussen vermenigvuldigsommen Auteur Els van Herpen www.fi.uu.nl/speciaalrekenen Freudenthal Instituut, Utrecht
Nadere informatie