economie CSE GL en TL

Transcriptie

1 Examen VMBO-GL en TL 2010 tijdvak 1 donderdag 27 mei Vaststellingsexemplaar Versie uur economie CSE GL en TL Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 45 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 60 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden. GT-0233-a-10-1-o

2 Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. Snoepen op het Christiaan Hagen College Bij de beantwoording van de vragen 1 tot en met 6 hoef je geen gebruik te maken van de informatiebronnen in de bijlage. Het Christiaan Hagen College (CHC) in Klarendam is een school voor VMBO. Zoals op veel scholen staan ook op het CHC snoep- en frisdrankautomaten. Deze automaten zijn eigendom van Engelstein BV. 1p 1 Op de snoepautomaten is een afbeelding te zien van de candybar Snickers. De afbeelding is een voorbeeld van A commerciële reclame. B ideële reclame. C informatieve reclame. D sluikreclame. 2p 2 Fabrikanten richten hun reclame vaak op de doelgroep jongeren. Noem twee eigenschappen van deze doelgroep, waardoor duidelijk wordt waarom fabrikanten dat doen. Engelstein BV maakt gebruik van de marketingmix om de verkoop op het CHC zo veel mogelijk te stimuleren. Het samenstellen van een assortiment dat aansluit op de wensen van de leerlingen, is daarvan een voorbeeld. Engelstein BV overlegt met de conciërge over het assortiment en zorgt ervoor dat de automaten gevuld blijven. 1p 3 Onder welke p van de marketingmix valt het samenstellen van het assortiment? A plaatsbeleid B prijsbeleid C productbeleid D promotiebeleid GT-0233-a-10-1-o 2 lees verder

3 De conciërge van het CHC, Piet van Gerwen, vindt dat de leerlingen te veel snoepen. Het komt veel voor dat leerlingen om 9 uur 's morgens al met een blikje cola en een zak chips door de gang lopen. Hij wil wat gaan doen aan dat snoepen. 1p 4 Piet van Gerwen wil op alle producten die slecht zijn voor de gezondheid een rode sticker plakken. Op die manier wil hij proberen de leerlingen bewust te maken van hun ongezonde consumptiegedrag. Er zitten 17 verschillende producten in de snoepautomaat. Piet van Gerwen plakt op 13 producten een rode sticker. Op hoeveel procent van het assortiment plakt Piet van Gerwen een rode sticker? Schrijf je berekening op. 1p 5 Het plakken van de rode stickers heeft niet geholpen. Piet van Gerwen gaat het daarom drastischer aanpakken. Hij besluit de prijs met 25% te verhogen. Hierna ziet hij dat de verkoop maar een klein beetje is gedaald. Welke grafiek geeft het verband tussen de prijs en het verkochte aantal juist weer? prijs A prijs B aantal verkocht aantal verkocht prijs C prijs D aantal verkocht aantal verkocht A B C D grafiek A grafiek B grafiek C grafiek D GT-0233-a-10-1-o 3 lees verder

4 2p 6 Piet van Gerwen vindt het effect van de prijsverhoging nogal tegenvallen. Hij legt de kwestie voor aan de leerlingenraad. Deze komt met twee mogelijke maatregelen: alle snoepautomaten de school uit gezonde producten gaan verkopen en het bestaande snoepaanbod beperken Welke van de twee mogelijkheden zou jij kiezen? Geef een argument voor jouw keuze. Je moet een voordeel maar ook een nadeel van jouw keuze noemen. Zorgen om de rente Bij de beantwoording van de vragen 7 tot en met 12 moet je soms gebruikmaken van informatiebron 1 in de bijlage. Hans van Opta heeft dringend een nieuwe auto nodig. Hij heeft daarvoor onvoldoende geld op de bank en daarom is hij van plan een lening af te sluiten. 1p 7 Hans twijfelt een beetje. Is dit wel het goede moment om geld te lenen? Op dit moment zijn in het algemeen de prijzen vrij stabiel. Maar als de prijzen fors gaan stijgen, ben je juist voordelig uit als je een lening afsluit. Wanneer kan een situatie met grote prijsstijgingen voordelig zijn als je geld geleend hebt? A Als je inkomen procentueel net zo veel stijgt als de prijzen, kan je makkelijker je schuld aflossen. B Als je inkomen procentueel minder stijgt dan de prijzen, kan je makkelijker je schuld aflossen. C Als de wisselkoers ten opzichte van het buitenland gunstiger is. 1p 8 Maar, bedenkt Hans, als de prijzen hard stijgen, wordt de rente vaak door de Europese Centrale Bank (ECB) verhoogd. Daarmee wil de ECB de prijsstijging weer verminderen. Hieronder staan drie denkstappen. 1 De mensen gaan minder besteden. 2 De mensen gaan minder lenen. 3 De mensen moeten meer rente betalen. In welke regel staan de denkstappen in een logische volgorde? A De ECB verhoogt de rente de prijsstijging wordt minder. B De ECB verhoogt de rente de prijsstijging wordt minder. C De ECB verhoogt de rente de prijsstijging wordt minder. D De ECB verhoogt de rente de prijsstijging wordt minder. E De ECB verhoogt de rente de prijsstijging wordt minder. F De ECB verhoogt de rente de prijsstijging wordt minder. GT-0233-a-10-1-o 4 lees verder

5 Gebruik informatiebron 1. 2p 9 Na lang nadenken neemt Hans een besluit. Wel of geen prijsstijgingen, hij heeft gewoon nodig voor zijn nieuwe auto. Hans kiest voor een persoonlijke lening met een looptijd van 10 jaar. Bereken de totale kredietkosten van deze persoonlijke lening voor Hans. Schrijf je berekening op. 1p 10 De auto die Hans op het oog heeft is echt een prachtkarretje van nog maar 5 jaar oud. De afbetalingsperiode van deze lening is maar liefst 10 jaar! Leg uit waarom het niet verstandig is om in dit geval voor een lange afbetalingsperiode te kiezen. Gebruik informatiebron 1. 1p 11 Hans sluit de persoonlijke lening af voor 10 jaar. Hij ziet in de krant dat de rente aan het stijgen is. Ik maak me zorgen om mijn persoonlijke lening. Door de stijgende rente gaat me die veel meer kosten. Loopt Hans het risico dat hij door de stijgende rente voor zijn persoonlijke lening meer moet gaan betalen? Geef hiervoor een verklaring. 2p 12 De buurman van Hans zegt: Volgens mij had je beter eerst kunnen gaan sparen. Hans is het daar niet mee eens. Geef eerst een argument waarom Hans beter had kunnen sparen en daarna een argument waarom Hans beter kan lenen. Elke dag gehaktdag Bij de beantwoording van de vragen 13 tot en met 17 moet je soms gebruikmaken van informatiebron 2 in de bijlage. In het dorp Halfom houden ze enorm veel van gehakt. In Halfom is het eigenlijk elke dag gehaktdag. Halfom heeft twee slagerijen, slagerij Been en slagerij Bot. Ze hebben hun winkels naast elkaar. Vrienden zijn de slagers niet. Ze zijn bezig met een hevige concurrentiestrijd om de gehaktklant. Iedere zondagavond zitten de slagers met hun vrouwen te overleggen voor welke prijs ze het gehakt de volgende week zullen verkopen: de hoge prijs ( 6 per kilo) of de lage prijs ( 5 per kilo). De inkoopprijs is steeds 3 per kilo. Hun brutowinstmarge hangt af van welke prijs ze kiezen. Maar het is een moeilijke keuze, want ze weten niet wat de ander gaat doen. 1p 13 De brutowinstmarge wordt vaak uitgedrukt in procenten van de inkoopprijs. Bereken de brutowinst in procenten van de inkoopprijs bij de lage verkoopprijs. Schrijf je berekening op. GT-0233-a-10-1-o 5 lees verder

6 Gebruik informatiebron 2. 1p 14 Op grond van hun ervaring weten de heer Been en de heer Bot hoeveel kilogram gehakt ze volgende week kunnen verkopen bij de verschillende prijzen. Je ziet het overzicht voor week 15, 16 en 17 in informatiebron 2. Uit de informatiebron blijkt dat als beide slagers de hoge prijs kiezen, de totale afzet lager is. Geef een verklaring voor de lage afzet bij de hoge prijs. 1p 15 In week 15 hebben beide slagers voor de hoge prijs gekozen. De zondagavond daarop zegt de vrouw van de heer Been: We moeten volgende week, week 16, de prijs van 5 kiezen. Dan hebben we meer brutowinst op het gehakt dan vorige week. De heer Been zelf twijfelt. Heeft mevrouw Been gelijk of niet? Doe het zo: Ja, mevrouw Been heeft gelijk, omdat.. of Nee, mevrouw Been heeft geen gelijk, omdat. of Dat kun je niet weten, omdat. Gebruik informatiebron 2. 2p 16 De heer Been ziet het niet meer zitten. Aan het eind van week 16 begint hij enorm te twijfelen. De heer Been bedenkt dat hij in het voordeel is als hij weet wat de heer Bot gaat doen. Hij besluit bij zijn buurman te gaan spioneren. Hij sluipt naar de winkel van zijn buurman en tuurt door het glas. In het donker kan hij nog net het reclamebord lezen: Deze week bij Bot: gehakt per kilo 5. Hoe groot is de maximale winst die de heer Been de komende week op het gehakt kan maken? Schrijf je berekening op. 1p 17 Maar ook over de keuze van afgelopen week is de heer Been niet tevreden. Vanaf week 18 besluit hij het roer helemaal om te gooien. Hij stelt de verkoopprijs op 3 per kilo. Volgens zijn vrouw is dat pure waanzin: Je maakt dan geen winst meer op het gehakt, zegt ze. Dat klopt, maar wacht maar af, zegt de heer Been, ik ga juist meer winst maken met deze actie. Geef een argument voor de heer Been om het gehakt toch voor 3 per kilo te verkopen. GT-0233-a-10-1-o 6 lees verder

7 Maaike naar het MBO Bij de beantwoording van de vragen 18 tot en met 23 moet je soms gebruikmaken van de informatiebronnen 3 en 4 in de bijlage. Maaike Martens is 21 jaar. Ze heeft 5 jaar geleden haar diploma VMBO-TL behaald. Door persoonlijke omstandigheden kon ze geen vervolgopleiding gaan volgen. Gelukkig vond ze toen een baantje bij een pizzeria. Maar dit jaar heeft ze te horen gekregen dat een fulltimebaan er niet meer in zit. Ze werkt nu nog maar twee avonden in de week bij de pizzeria. Ze is wel op zoek naar een fulltimebaan, maar die heeft ze tot nu toe niet gevonden. 1p 18 Op de avonden die Maaike werkt doet ze dat van uur tot uur. Ze heeft zich ook in laten schrijven bij het UWV-WERKbedrijf (het vroegere CWI) voor een fulltimebaan. Ze heeft vorige week nog een sollicitatiebrief geschreven. Ze staat te popelen om met een fulltimebaan te beginnen. Behoort Maaike tot de beroepsbevolking? A Ja, Maaike werkt bij de pizzeria. B Ja, Maaike zoekt een fulltime baan. C Nee, Maaike is gedeeltelijk werkloos. D Nee, Maaike werkt te weinig uren bij de pizzeria. Gebruik informatiebron 3. 2p 19 Het vinden van een fulltimebaan valt haar niet mee. Ze vindt dat het erg lang duurt. Misschien dat ik beter eerst een MBO-opleiding kan gaan volgen. Dan heb ik minder kans om werkloos te worden. Maaike heeft gelijk. Bereken hoeveel procent van de VMBO-TL-afgestudeerden werkloos is en hoeveel procent van de MBO-afgestudeerden werkloos is. Schrijf je berekening op. GT-0233-a-10-1-o 7 lees verder

8 Gebruik informatiebron 4. 2p 20 Wijsheid komt met de jaren. Daarom besluit Maaike te beginnen met een horecaopleiding (niveau 4). Ze woont op kamers. Naast de basisbeurs krijgt ze dan als aanvullende beurs 133 per maand. Lenen wil ze niet. De zorgtoeslag bedraagt 408 per jaar. Ze verdient bij de pizzeria 31,75 netto per week. Maaike heeft een maandbegroting gemaakt. Haar ouders betalen maandelijks het ontbrekende bedrag van de begroting bij. ontvangsten per maand basis- en aanvullende beurs A zorgtoeslag 34,00 loon pizzeria B bijdrage ouders 145,00 totaal C Welke bedragen moeten bij A, B en C worden ingevuld? Schrijf je berekening op. Gebruik informatiebron 4. 2p 21 Maaike is vastbesloten haar horecaopleiding af te maken. Maar stel dat ik er na 12 maanden toch genoeg van heb. Dan gaat me dat gigantisch veel geld kosten, zegt ze. Niet alleen een deel van mijn beurs, maar ook mijn OVstudentenkaart moet ik dan terugbetalen. Bereken hoeveel geld Maaike terug moet betalen als ze na 12 maanden stopt met haar opleiding en dus geen diploma haalt. Schrijf je berekening op. 1p 22 Het verstrekken van studiebeurzen voor studenten kost de overheid veel geld. De overheid vindt goed onderwijs belangrijk, onder andere om de economische groei te stimuleren. Hieronder staan drie tussenstappen. 1 De arbeidsproductiviteit stijgt. 2 De kwaliteit van de productiefactor arbeid verbetert. 3 Meer kinderen gaan verder leren. In welke regel staan de tussenstappen in een logische volgorde? A Overheid verstrekt studiebeurzen economische groei. B Overheid verstrekt studiebeurzen economische groei. C Overheid verstrekt studiebeurzen economische groei. D Overheid verstrekt studiebeurzen economische groei. E Overheid verstrekt studiebeurzen economische groei. F Overheid verstrekt studiebeurzen economische groei. 1p 23 Maaike zegt: Ik vind het geen goed idee dat een deel van de beurs terugbetaald moet worden als het niet lukt het diploma te halen. Dat werkt ontmoedigend op mensen zoals ik. Haar vriendin Leontien is het niet met haar eens: De huidige regeling stimuleert juist wél dat mensen zoals jij een diploma halen. Met wie ben jij het eens? Met Maaike of Leontien? Geef een argument voor je keuze. GT-0233-a-10-1-o 8 lees verder

9 Congo is ziek Bij de beantwoording van de vragen 24 tot en met 28 hoef je geen gebruik te maken van informatiebronnen in de bijlage. Congo is een land in Afrika waar extreme armoede heerst. Er is gebrek aan voedsel, onderdak en gezondheidszorg. Voor de bevolking betekent dit dat zij nauwelijks medische zorg kan krijgen. Ziekten als cholera, mazelen en aids zijn wijdverspreid en maken veel slachtoffers onder de bevolking. CONGO km 1p 24 Veel westerse landen en organisaties helpen om de onderontwikkeling te verminderen. Het kwijtschelden van schulden en rechtstreeks geld geven zijn daar voorbeelden van. Maar er zijn nog meer manieren om de onderontwikkeling te verminderen. Noem één andere manier waarop westerse landen kunnen helpen om de onderontwikkeling van bijvoorbeeld Congo te verminderen. GT-0233-a-10-1-o 9 lees verder

10 2p 25 Congo had op 1 januari 2006 een schuld van 150 miljoen dollar bij de Wereldbank. De rente bedroeg 2,3%. Congo kon op 1 januari 2007 een bedrag van 4 miljoen dollar overmaken naar de Wereldbank. Van dit bedrag werd eerst de rente betaald. Welk bedrag bleef er over voor aflossing van deze schuld? Schrijf je berekening op. 2p 26 Door middel van leningen zijn ontwikkelingslanden soms geholpen. Zijn leningen een vorm van structurele hulp of niet? Geef een argument voor je mening en een voorbeeld. 2p 27 Congo wordt ook geteisterd door hoge kindersterfte. Oorzaak hiervan is de slechte medische hulp. Marc werkt voor Artsen zonder Grenzen. Hij heeft ervoor gekozen om voor drie jaar naar Congo te gaan. Hij probeert daar wat te doen aan de slechte medische hulp. Marc denkt dat vermindering van de kindersterfte belangrijk is voor de economische ontwikkeling van Congo. Noem twee andere factoren die de economische ontwikkeling van Congo kunnen stimuleren. 1p 28 In Congo wordt ongeveer drie keer zoveel uitgegeven aan terugbetaling van leningen als aan gezondheidszorg en onderwijs samen. Marc vindt dat ieder mens, waar ook ter wereld, recht heeft op een menswaardig bestaan. Rijke landen moeten daarbij helpen waar ze maar kunnen, vindt hij. Terugbetalen van schulden vindt hij onzin. Gewoon kwijtschelden, zegt hij. Zijn broer Mathijs vindt dat je ontwikkelingslanden niet zomaar geld moet geven of schulden kwijtschelden. Op lange termijn help je een land daar niet mee, aldus Mathijs. Geef een argument voor de mening van Mathijs. Fietsen uit China Bij de beantwoording van de vragen 29 tot en met 34 moet je soms gebruikmaken van de informatiebronnen 5, 6 en 7 in de bijlage. Vincent Aandewiel is directeur van een fietsenfabriek in Nederland. Li Tan Ching is directeur van een fietsenfabriek in China. Beide fabrieken hebben als grootste afzetmarkt Europa. Gebruik informatiebron 5. 2p 29 Bereken de verkoopprijs inclusief 19% btw van de fiets Welsnel. Schrijf je berekening op. GT-0233-a-10-1-o 10 lees verder

11 Gebruik informatiebron 5 én informatiebron 6. 1p 30 Vincent vindt de fietsen uit China wel erg goedkoop. Dat kan hem problemen opleveren. Vincent overweegt dan ook maatregelen te nemen. Hij denk erover de verkoopprijs te laten dalen door zijn winstopslag te veranderen. Hij wil een winstopslag waarbij hij: zoveel mogelijk winst heeft onder de verkoopprijs exclusief btw van Ching komt. Welk winstpercentage moet Vincent kiezen? A tussen de 0% en de 10% B tussen de 10% en de 20% C tussen de 20% en de 30% D tussen de 30% en de 40% E tussen de 40% en de 50% F tussen de 50% en de 60% 1p 31 Vincent heeft er nog eens over nagedacht. Concurreren door de winstopslag te verlagen is lastig. Te veel verlagen van de verkoopprijs kan niet, want dan gaat hij failliet. Hij zoekt naar andere mogelijkheden om te concurreren met Ching. Noem een andere mogelijkheid voor Vincent om te kunnen concurreren met Ching. 1p 32 Ching kan door de lage loonkosten goedkoper produceren dan Vincent. Wie heeft hier op korte termijn financieel voordeel van? A de consumenten in Europa B de fietsenfabrikanten in Europa C de overheden in Europa D de werknemers bij de fietsenfabrikanten in Europa Gebruik informatiebron 7. 1p 33 Vincent leest in het artikel dat de Europese Unie maatregelen kan nemen als de Europese markt te veel concurrentie gaat krijgen. Noem een andere maatregel dan in het artikel wordt genoemd om de Europese bedrijven te beschermen tegen concurrentie uit China. 1p 34 Vincent praat met zijn buurman over de verhoging van de invoerrechten. Vincent zegt dat het heffen van invoerrechten een positief effect heeft op de werkgelegenheid in Europa. Daardoor is er ook een positief effect voor consumenten. Zijn buurman is het daar niet mee eens en zegt dat consumenten juist nadeel ondervinden van de handelsbescherming. Met wie ben jij het eens? Met Vincent of zijn buurman? Geef een argument bij je keuze. GT-0233-a-10-1-o 11 lees verder

12 Inkomstenbelasting Bij de beantwoording van de vragen 35 tot en met 40 moet je soms gebruikmaken van de informatiebronnen 8 en 9 in de bijlage. Hans van Nijmegen werkt bij een financieel adviesbureau. Zijn werkzaamheden bestaan vooral uit het invullen van aangiftebiljetten voor de inkomstenbelasting. Harry, Youp en Toon zijn drie vaste klanten van Hans. Gebruik informatiebron 8. 2p 35 Hans heeft een huis met een WOZ-waarde van Bereken het eigenwoningforfait van Hans. Schrijf je berekening op. Gebruik informatiebron 9. 2p 36 Youp heeft een belastbaar inkomen van Hoeveel bedraagt volgens het schijventarief de verschuldigde belasting voor Youp? Schrijf je berekening op. 1p 37 Toon vindt het maar raar dat je heffingskortingen krijgt op je belasting. Hans legt uit dat de overheid rekening probeert te houden met de persoonlijke omstandigheden van mensen. Bovendien wil de overheid met de algemene heffingskorting de inkomensverschillen in verhouding minder groot maken. Toon betwijfelt of door de algemene heffingskorting de inkomensverschillen in verhouding minder groot worden. Wie heeft er gelijk? A Geen van beiden, want de algemene heffingskorting werkt niet nivellerend en niet denivellerend. B Hans, de algemene heffingskorting werkt nivellerend. C Toon, de algemene heffingskorting werkt denivellerend. 1p 38 Hans moet voor zichzelf ook uitrekenen of hij nog geld moet betalen of dat hij geld terugkrijgt van de fiscus. Hij heeft uitgerekend dat zijn te betalen belasting in totaal is. Op zijn jaaropgave ziet hij dat er al aan loonheffing op zijn loon is ingehouden. Krijgt Hans geld terug van de belastingdienst? Of moet Hans bijbetalen? Schrijf je berekening op. 2p 39 Toon bedenkt zich ineens dat hij vergeten is zijn spaargeld op te geven, een bedrag van gemiddeld Hij belt Hans op om dit door te geven. De belastingdienst gaat bij bezittingen zoals spaargeld uit van een rendement (opbrengst) van 4%. Dat rendement wordt belast tegen een tarief van 30%. Zodoende wordt er 1,2% belasting over geheven. Van je bezittingen mag je aftrekken. Dit is een belastingvrije voet. Hoeveel moet Toon nu nog extra aan de belastingdienst betalen? Schrijf je berekening op. GT-0233-a-10-1-o 12 lees verder

13 1p 40 Van alle klanten is Youp de enige die geen probleem heeft met het betalen van belasting. Dat doe ik met plezier, want de samenleving wordt er beter van, zegt hij. Geef een argument voor de mening van Youp. Koopkrachtbehoud! Bij de beantwoording van de vragen 41 tot en met 45 hoef je geen gebruik te maken van informatiebronnen in de bijlage. De vakbonden maken ieder jaar hun looneis bekend. Ze kijken bij deze looneis onder andere naar het inflatiecijfer. Of deze eis een jaar later inderdaad tot dezelfde loonstijging leidt, is natuurlijk nog maar de vraag. Van de periode 2001 tot en met 2006 is het volgende overzicht gemaakt: looneis 3,5% 3,5% 0% 1,25% 2%? inflatie 3,5% 3,4% 2,1% 1,2% 1,7% 2,5% 1p 41 Naast het inflatiecijfer kijken de vakbonden bijvoorbeeld ook naar de te verwachten reële economische groei. Voor welk jaar in de periode 2001 tot en met 2005 verwachtten de vakbonden blijkbaar de laagste reële economische groei? Verklaar je antwoord. 1p 42 In 2001 was de inflatie erg hoog. Dit kwam onder meer door de steeds maar stijgende olieprijzen in dat jaar. De prijs van brandstoffen steeg hierdoor sterk. Stijgende olieprijzen kunnen inflatie veroorzaken, bijvoorbeeld door die prijsstijging door te berekenen in de brandstofprijzen. Maar dat is niet de enige reden waarom stijgende olieprijzen tot inflatie leiden. Geef op je antwoordblad aan welke woorden er in onderstaande zinnen bij (1) en (2) moeten worden ingevuld. Je kunt kiezen uit brutowinst, kostprijs, nettowinst, verkoopprijs. Olie dient als grondstof voor veel producten, zoals plastic. Een stijgende olieprijs leidt tot een stijging van de (1) van veel producten. Als deze stijging wordt doorberekend in de (2) van die producten is er sprake van inflatie. Let op: de laatste vragen van dit examen staan op de volgende pagina. GT-0233-a-10-1-o 13 lees verder

14 1p 43 Door de hoge inflatie in 2001 gingen de loononderhandelingen voor 2002 erg moeizaam. Te veel loonstijging veroorzaakt alleen maar meer inflatie, waardoor de lonen in het jaar daarna weer zullen stijgen!, zeiden toen de werkgevers. Hoe wordt in de economie bovenstaand verschijnsel genoemd? A consumentenprijsindexcijfer B koopkrachtverlies C loon-prijsspiraal D waardevermindering Gebruik het overzicht boven vraag 41. 1p 44 Toen het verwachte inflatiecijfer van 2006 bekend was eiste de vakbond 1% koopkrachtverbetering naast de prijscompensatie. Wat was de looneis in 2006? A 1% B 1,5% C 2,5% D 3,5% 1p 45 Vakbonden behartigen de belangen van hun leden. Een vakbond krijgt een brief waarin een vakbondslid schrijft dat de lonen meestal veel te weinig stijgen. Het vakbondslid wil fors hogere loonstijgingen. Het leven is al duur genoeg. Leg uit waarom fors hogere loonstijgingen tot werkloosheid kunnen leiden. GT-0233-a-10-1-o* 14 lees verder einde

15 Bijlage VMBO-GL en TL 2010 tijdvak 1 economie CSE GL en TL GT-0233-a-10-1-b

16 Zorgen om de rente Informatiebron 1 Uit de folder van de bank: leningtabel persoonlijke lening Te betalen maandbedrag (rente en aflossing in euro s) bij een looptijd van: netto in handen 120 maanden 96 maanden 72 maanden 60 maanden 48 maanden 36 maanden GT-0233-a-10-1-b 2 lees verder

17 Elke dag gehaktdag Informatiebron 2 Verwachte afzet (week 15, 16 en 17) in kilogrammen gehakt van slagerij Been en slagerij Bot bij verschillende prijzen Er zijn vier mogelijke combinaties: 1. Beide slagers de lage prijs 2. Slagerij Been de lage prijs en Slagerij Bot de hoge prijs Slagerij Bot 5 Slagerij Bot 6 Slagerij Been 50 kg Slagerij Been 20 kg 5 50 kg 5 80 kg 3. Slagerij Been de hoge prijs en Slagerij Bot de lage prijs 4. Beide slagers de hoge prijs Slagerij Bot 5 Slagerij Bot 6 Slagerij Been Slagerij Been 80 kg 40 kg 6 20 kg 6 40 kg Uitleg van diagram 1: Als slagerij Bot en slagerij Been allebei een prijs van 5 hebben verkopen ze allebei 50 kilogram per week. GT-0233-a-10-1-b 3 lees verder

18 Maaike naar het MBO Informatiebron 3 Werkloze beroepsbevolking naar hoogstgenoten opleiding in 2005 hoogst genoten opleiding totale beroepsbevolking (x 1.000) werkloze beroepsbevolking (x 1.000) werkloosheidspercentage per groep totaal ,5% basisonderwijs ,4% VMBO-KB/BB ,4% VMBO-TL ?% HAVO/VWO ,0% MBO ?% HBO ,7% WO ,0% Informatiebron 4 Maandbedragen studiefinanciering studiefinanciering thuiswonend uitwonend basisbeurs 73,56 240,02 aanvullende beurs (maximaal bedrag) 301,49 320,94 lenen (maximaal bedrag) 160,22 160,22 De basisbeurs is onafhankelijk van het inkomen van de ouders. De aanvullende beurs is afhankelijk van het inkomen van de ouders: hoe lager het inkomen van de ouders, hoe hoger de aanvullende beurs. Beroepsopleiding niveau 3 of 4 Volg je een beroepsopleiding op niveau 3 of 4 dan krijg je een prestatiebeurs. De prestatiebeurs bestaat uit een basisbeurs, eventueel een aanvullende beurs en de OV-studentenkaart. De prestatiebeurs krijg je eerst in de vorm van een lening. Een uitzondering is de aanvullende beurs in de eerste twaalf maanden: deze is een gift. Haal je binnen tien jaar je diploma dan wordt je prestatiebeurs omgezet in een gift. Anders moet je de prestatiebeurs terugbetalen. Ook de OV-studentenkaart is in eerste instantie een lening. Haal je binnen 10 jaar je diploma dan wordt je OV-studentenkaart omgezet in een gift. Anders moet je 80,25 terugbetalen voor iedere maand waarin je de kaart in je bezit had. GT-0233-a-10-1-b 4 lees verder

19 Fietsen uit China Informatiebron 5 Opbouw verkoopprijs Fiets model Welsnel Vincent Fiets model Pijlsnel Ching Loonkosten 120,00 Loonkosten 20,00 Overige fabricagekosten 80,00 Overige fabricagekosten 50,00 Verkoopkosten 30,00 Verkoopkosten 30,00 Transportkosten 20,00 Transportkosten 100,00 Totaal Totaal Winstopslag 40% Winstopslag 50% 100,00 Verkoopprijs excl. btw Verkoopprijs 300,00 btw 19% Verkoopprijs incl. btw Informatiebron 6 Verkoopprijzen Welsnel bij verschillende winstopslagen 450,00 425,00 400,00 375,00 350,00 325,00 300,00 275,00 250,00 225,00 200,00 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% GT-0233-a-10-1-b 5 lees verder

20 Informatiebron 7 Na uitgebreid onderzoek door de Europese Commissie kwam er een voorstel om voor Chinese fietsen een extra invoerrecht van 48,5 procent te laten betalen. Maatregelen die alleen mogen worden opgelegd als de Europese bedrijfstak ten onder dreigt te gaan door oneerlijke concurrentie. Is dat het geval? Nederland vindt van niet, want het stemde tegen het instellen van de extra importbarrières. bron: Elsevier Inkomstenbelasting Informatiebron 8 Tabel voor het eigenwoningforfait WOZ waarde meer dan maar niet meer dan forfaitpercentage , , ,80; N.B. Het eigenwoningforfait is maximaal Informatiebron 9 Schijventarief schijf omvang van de schijven belastingpercentage totaal schijven 1e schijf de eerste ,55% e schijf vanaf tot en met 36,85% e schijf vanaf tot en met 42% e schijf vanaf % NB: Door afrondingen kunnen kleine verschillen optreden. GT-0233-a-10-1-b* 6 lees verder einde

21 Correctievoorschrift VMBO-GL en TL 2010 tijdvak 1 economie CSE GL en TL Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Inzenden scores 6 Bronvermeldingen 1 Regels voor de beoordeling Het werk van de kandidaten wordt beoordeeld met inachtneming van de artikelen 41 en 42 van het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. Voorts heeft de CEVO op grond van artikel 39 van dit Besluit de Regeling beoordeling centraal examen vastgesteld (CEVO , 31 maart 2009, zie Deze regeling blijft ook na het aantreden van het College voor Examens van kracht. Voor de beoordeling zijn de volgende passages van de artikelen 36, 41, 41a en 42 van het Eindexamenbesluit van belang: 1 De directeur doet het gemaakte werk met een exemplaar van de opgaven, de beoordelingsnormen en het proces-verbaal van het examen toekomen aan de examinator. Deze kijkt het werk na en zendt het met zijn beoordeling aan de directeur. De examinator past de beoordelingsnormen en de regels voor het toekennen van scorepunten toe die zijn gegeven door het College voor Examens. 2 De directeur doet de van de examinator ontvangen stukken met een exemplaar van de opgaven, de beoordelingsnormen, het proces-verbaal en de regels voor het bepalen van de score onverwijld aan de gecommitteerde toekomen. 3 De gecommitteerde beoordeelt het werk zo spoedig mogelijk en past de beoordelingsnormen en de regels voor het bepalen van de score toe die zijn gegeven door het College voor Examens. GT-0233-a-10-1-c 1 lees verder

22 De gecommitteerde voegt bij het gecorrigeerde werk een verklaring betreffende de verrichte correctie. Deze verklaring wordt mede ondertekend door het bevoegd gezag van de gecommitteerde. 4 De examinator en de gecommitteerde stellen in onderling overleg het aantal scorepunten voor het centraal examen vast. 5 Indien de examinator en de gecommitteerde daarbij niet tot overeenstemming komen, wordt het geschil voorgelegd aan het bevoegd gezag van de gecommitteerde. Dit bevoegd gezag kan hierover in overleg treden met het bevoegd gezag van de examinator. Indien het geschil niet kan worden beslecht, wordt hiervan melding gemaakt aan de inspectie. De inspectie kan een derde onafhankelijke gecommitteerde aanwijzen. De beoordeling van de derde gecommitteerde komt in de plaats van de eerdere beoordelingen. 2 Algemene regels Voor de beoordeling van het examenwerk zijn de volgende bepalingen uit de Regeling beoordeling centraal examen van toepassing: 1 De examinator vermeldt op een lijst de namen en/of nummers van de kandidaten, het aan iedere kandidaat voor iedere vraag toegekende aantal scorepunten en het totaal aantal scorepunten van iedere kandidaat. 2 Voor het antwoord op een vraag worden door de examinator en door de gecommitteerde scorepunten toegekend, in overeenstemming met het beoordelingsmodel. Scorepunten zijn de getallen 0, 1, 2,..., n, waarbij n het maximaal te behalen aantal scorepunten voor een vraag is. Andere scorepunten die geen gehele getallen zijn, of een score minder dan 0 zijn niet geoorloofd. 3 Scorepunten worden toegekend met inachtneming van de volgende regels: 3.1 indien een vraag volledig juist is beantwoord, wordt het maximaal te behalen aantal scorepunten toegekend; 3.2 indien een vraag gedeeltelijk juist is beantwoord, wordt een deel van de te behalen scorepunten toegekend, in overeenstemming met het beoordelingsmodel; 3.3 indien een antwoord op een open vraag niet in het beoordelingsmodel voorkomt en dit antwoord op grond van aantoonbare, vakinhoudelijke argumenten als juist of gedeeltelijk juist aangemerkt kan worden, moeten scorepunten worden toegekend naar analogie of in de geest van het beoordelingsmodel; 3.4 indien slechts één voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, wordt uitsluitend het eerstgegeven antwoord beoordeeld; 3.5 indien meer dan één voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, worden uitsluitend de eerstgegeven antwoorden beoordeeld, tot maximaal het gevraagde aantal; 3.6 indien in een antwoord een gevraagde verklaring of uitleg of afleiding of berekening ontbreekt dan wel foutief is, worden 0 scorepunten toegekend, tenzij in het beoordelingsmodel anders is aangegeven; 3.7 indien in het beoordelingsmodel verschillende mogelijkheden zijn opgenomen, gescheiden door het teken /, gelden deze mogelijkheden als verschillende formuleringen van hetzelfde antwoord of onderdeel van dat antwoord; GT-0233-a-10-1-c 2 lees verder

23 3.8 indien in het beoordelingsmodel een gedeelte van het antwoord tussen haakjes staat, behoeft dit gedeelte niet in het antwoord van de kandidaat voor te komen; 3.9 indien een kandidaat op grond van een algemeen geldende woordbetekenis, zoals bijvoorbeeld vermeld in een woordenboek, een antwoord geeft dat vakinhoudelijk onjuist is, worden aan dat antwoord geen scorepunten toegekend, of tenminste niet de scorepunten die met de vakinhoudelijke onjuistheid gemoeid zijn. 4 Het juiste antwoord op een meerkeuzevraag is de hoofdletter die behoort bij de juiste keuzemogelijkheid. Voor een juist antwoord op een meerkeuzevraag wordt het in het beoordelingsmodel vermelde aantal punten toegekend. Voor elk ander antwoord worden geen scorepunten toegekend. Indien meer dan één antwoord gegeven is, worden eveneens geen scorepunten toegekend. 5 Een fout mag in de uitwerking van een vraag maar één keer worden aangerekend, tenzij daardoor de vraag aanzienlijk vereenvoudigd wordt en/of tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld. 6 Een zelfde fout in de beantwoording van verschillende vragen moet steeds opnieuw worden aangerekend, tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld. 7 Indien de examinator of de gecommitteerde meent dat in een examen of in het beoordelingsmodel bij dat examen een fout of onvolkomenheid zit, beoordeelt hij het werk van de kandidaten alsof examen en beoordelingsmodel juist zijn. Hij kan de fout of onvolkomenheid mededelen aan het College voor Examens. Het is niet toegestaan zelfstandig af te wijken van het beoordelingsmodel. Met een eventuele fout wordt bij de definitieve normering van het examen rekening gehouden. 8 Scorepunten worden toegekend op grond van het door de kandidaat gegeven antwoord op iedere vraag. Er worden geen scorepunten vooraf gegeven. 9 Het cijfer voor het centraal examen wordt als volgt verkregen. Eerste en tweede corrector stellen de score voor iedere kandidaat vast. Deze score wordt meegedeeld aan de directeur. De directeur stelt het cijfer voor het centraal examen vast op basis van de regels voor omzetting van score naar cijfer. NB Het aangeven van de onvolkomenheden op het werk en/of het noteren van de behaalde scores bij de vraag is toegestaan, maar niet verplicht. 3 Vakspecifieke regels Voor dit examen kunnen maximaal 60 scorepunten worden behaald. Voor dit examen zijn de volgende vakspecifieke regels vastgesteld: Voor rekenfouten worden geen punten afgetrokken. Wanneer echter de kandidaat bij een berekening kennelijk verzuimd heeft door schatting controle op het antwoord uit te oefenen, wordt voor deze fouten één punt afgetrokken tot een maximum van twee punten voor het geheel van de open vragen. GT-0233-a-10-1-c 3 lees verder

24 4 Beoordelingsmodel Vraag Antwoord Scores Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. Snoepen op het Christiaan Hagen College 1 A 2 maximumscore 2 Voorbeelden van juiste eigenschappen (twee van de volgende): Jongeren hebben veel geld te besteden. Jongeren hebben veel invloed op de bestedingen in het gezin. Jongeren zijn de klanten van de toekomst. Jongeren zijn makkelijk te beïnvloeden. per juiste eigenschap 1 3 C 4 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste berekening: (13 / 17) x 100% = 76,5% Opmerking Een andere manier van afronden niet fout rekenen. 5 A GT-0233-a-10-1-c 4 lees verder

25 Vraag Antwoord Scores 6 maximumscore 2 Voorbeelden van juiste mogelijkheden: alle automaten de school uit voordeel: Er wordt een bijdrage aan de gezondheid van de leerlingen (aan de volksgezondheid) geleverd. (Dat scheelt (op de langere termijn) in de kosten voor de gezondheidszorg.) nadelen (één van de volgende): De school heeft waarschijnlijk minder inkomsten. De kans is groot dat de maatregel niet werkt. De kinderen kopen het snoep nu elders. of: gezonde producten gaan verkopen naast het bestaande snoepaanbod voordelen (één van de volgende): Leerlingen hebben dan de keuze en kunnen nu ook gezonde producten kiezen. De school houdt inkomsten uit de snoepverkoop. Sommige kinderen zullen inderdaad (deels) overstappen op de gezonde producten. nadelen (één van de volgende): Leerlingen gaan toch elders het snoep van hun keuze kopen of nemen het mee van huis. Meer afval (klokhuizen, schillen). per juist voordeel 1 per juist nadeel 1 Zorgen om de rente 7 A 8 F 9 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: 120 x 134 = = maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste uitleg: Het risico is dat de looptijd van zijn lening langer is dan de levensduur van de auto. GT-0233-a-10-1-c 5 lees verder

26 Vraag Antwoord Scores 11 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste verklaring: Nee, het maandbedrag dat Hans moet betalen staat voor de gehele looptijd vast. Dit kan de bank tussentijds niet verhogen. 12 maximumscore 2 Voorbeelden van juiste argumenten: Voor sparen: Hans houdt koopkracht in de toekomst 1 Voor lenen: Hans kan nu kopen wat hij wil 1 Elke dag gehaktdag 13 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste berekening: ( 2 / 3) x 100% = 66,7% Opmerking Een andere manier van afronden niet fout rekenen. 14 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste verklaring: Sommige mensen gaan in plaats van gehakt iets anders kopen of ze kopen minder gehakt, omdat ze het gehakt te duur vinden. Opmerking Antwoorden die inhouden dat men bij de andere slager gaat kopen fout rekenen. 15 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste verklaring: Dat kun je niet weten: je weet de keuze van je buurman immers niet. (Als de heer Bot voor de hoge prijs kiest, is de brutowinst van de heer Been hoger, maar als de heer Bot όόk de lage prijs kiest is zijn brutowinst lager.) 16 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: juiste keuze van de afzet: 50 kg 1 50 x ( 5-3) = GT-0233-a-10-1-c 6 lees verder

27 Vraag Antwoord Scores 17 maximumscore 1 Voorbeelden van een juist argument (één van de volgende): De heer Bot verkoopt helemaal niets meer en stopt met het verkopen van gehakt. Daarna kan de heer Been de prijs weer verhogen. Door de lage prijs van de heer Been, kopen de mensen niet alleen gehakt bij hem, maar ook meer andere producten. Maaike naar het MBO 18 B 19 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: Het percentage werklozen met alleen VMBO-TL is (49 / 513) x 100% = 9,6% 1 Het percentage werklozen met MBO is (146 / 2.594) x 100% = 5,6% 1 Opmerking Een andere manier van afronden niet fout rekenen. 20 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: A = 240, = 373,02 B = 31,75 x 52 / 12 = 137,58 C = 689,60 Indien drie berekeningen goed 2 Indien twee berekeningen goed 1 Indien een of geen berekeningen goed 0 21 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: basisbeurs: 240,02 x 12 = 2.880,24 1 OV-studentenkaart: 80,25 x12 = 963, totaal: 3.843,24 Opmerking Als de aanvullende beurs is meegerekend: maximaal 1 punt toekennen. Voor de optelling geen punt toekennen. 22 F GT-0233-a-10-1-c 7 lees verder

28 Vraag Antwoord Scores 23 maximumscore 1 Voorbeelden van een juist argument (één van de volgende): Eens met Maaike: Je zult minder snel een opleiding beginnen als je de kans loopt een groot bedrag terug te moeten betalen. Eens met Leontien: Je zult extra gemotiveerd zijn het diploma te halen als je eenmaal begonnen bent, omdat je anders veel geld moet terugbetalen. Congo is ziek 24 maximumscore 1 Voorbeelden van een juiste manier (één van de volgende): stimuleren van vrijhandel bevorderen van de gezondheidszorg in het ontwikkelingsland stimuleren van onderwijs kapitaal investeren in infrastructuur producten uit dat land kopen 25 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: $ x 2,3 / 100 = $ $ $ = $ maximumscore 2 Voorbeeld van een juist argument: Dat ligt eraan wat er met het geld gebeurt. Er is sprake van structurele hulp als er investeringen worden gedaan (bijvoorbeeld in wegen, onderwijs) waardoor economische groei mogelijk is. Als het geld gebruikt wordt voor bijvoorbeeld noodhulp is het geen structurele hulp. Er wordt bijvoorbeeld voedsel of medische zorg van betaald. Dit levert geen economische groei op. Opmerking Maximaal 1 punt toekennen voor een juist argument en 1 punt voor het voorbeeld. Voorbeelden van harde en zachte infrastructuur kunnen goed gerekend worden. 27 maximumscore 2 Voorbeelden van juiste factoren (twee van de volgende): meer/betere scholing verbetering infrastructuur meer investeringen in bedrijven per juist antwoord 1 GT-0233-a-10-1-c 8 lees verder

29 Vraag Antwoord Scores 28 maximumscore 1 Voorbeelden van een juist argument (één van de volgende): Door geen geld te geven of door schulden niet kwijt te schelden wordt het ontwikkelingsland aangemoedigd zelf verantwoordelijkheid te nemen voor zijn eigen ontwikkeling. Geld geven versterkt de afhankelijkheid van ontwikkelingslanden. Fietsen uit China 29 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: = x 0,4 = 100; = x 0,19 = 66,50; ,50 = 416,50 Indien drie berekeningen goed 2 Indien twee berekeningen goed 1 Indien een of geen berekeningen goed 0 Opmerking Let op doorwerkfouten. 30 B 31 maximumscore 1 Voorbeelden van een juiste mogelijkheid (één van de volgende): betere kwaliteit fietsen maken (voor dezelfde prijs) kostenbesparing door verhogen van de arbeidsproductiviteit op de kosten besparen en dat doorrekenen in de prijs 32 A 33 maximumscore 1 Voorbeelden van een juiste maatregel (één van de volgende): importquota instellen subsidies toekennen aan bedrijven binnen de EU non-tarifaire belemmeringen 34 maximumscore 1 Voorbeelden van een juist argument (één van de volgende): Vincent: Wanneer de fabrieken in Europa blijven, stimuleert dat de werkgelegenheid, waardoor de werkloosheid kan afnemen en de koopkracht van consumenten stijgt. Buurman: Door handelsbelemmeringen blijven de prijzen hoog, waardoor consumenten (te)veel betalen. GT-0233-a-10-1-c 9 lees verder

30 Vraag Antwoord Scores Inkomstenbelasting 35 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: 0,8% x = eigenwoningforfait = maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: 1e schijf: 32,55% van = e schijf: = x 36,85% = = Opmerking Als met centen is gerekend, mag dit goed gerekend worden. (Als niet tussentijds is afgerond) het antwoord ook goed rekenen. 37 B 38 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste berekening: = 810. Dit bedrag moet Hans bijbetalen. Opmerking Als het juiste bedrag is vermeld, maar niet dat Hans moet bijbetalen: geen punt toekennen. Als het juiste bedrag is vermeld, maar er is terugontvangen vermeld: geen punt toekennen. 39 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: = ,2% van = maximumscore 1 Voorbeelden van een juist argument (één van de volgende): Met belastinggeld wordt de infrastructuur op orde gehouden. Met belastinggeld houden we de verzorgingsstaat op peil. Met belastinggeld wordt ontwikkelingshulp gegeven. GT-0233-a-10-1-c 10 lees verder

31 Vraag Antwoord Scores Koopkrachtbehoud! 41 maximumscore 1 In 2003 In dat jaar was de looneis 0%, terwijl de verwachte inflatie 2,1% was. Opmerking Zonder juiste verklaring geen punt toekennen. 42 maximumscore 1 (1) = kostprijs (2) = verkoopprijs Opmerking Alleen het punt toekennen als beide antwoorden juist zijn. 43 C 44 D 45 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste uitleg: Fors hogere loonstijgingen kunnen tot hogere prijzen en dus vraaguitval (bijvoorbeeld uit het buitenland) leiden. Dit kan werkloosheid veroorzaken. 5 Inzenden scores Verwerk de scores van de alfabetisch eerste vijf kandidaten per school in het programma WOLF. Zend de gegevens uiterlijk op 7 juni naar Cito. 6 Bronvermeldingen bron 7 Elsevier, bijlage, pag. 6 GT-0233-a-10-1-c* 11 lees verder einde