Een internationale standaard voor private ondernemingen

Transcriptie

1 Een internationale standaard voor private ondernemingen De International Accounting Standards Board (IASB) heeft een nieuwe standaard gepubliceerd: de International Financial Reporting Standard for Small and Medium-sized Entities (SMEstandaard). Een wereldwijd toepasbare, kwalitatief hoogwaardige standaard voor verslaggeving die niet de complexiteit heeft van IFRS. Hugo van den Ende, Assurance 1. Inleiding Op 9 juli 2009 heeft de International Accounting Standards Board (IASB) de International Financial Reporting Standard for Small and Medium Sized Entities (SME-standaard) uitgebracht. Het is een standaard voor niet-beursgenoteerde ondernemingen die een internationaal vergelijkbare jaarrekening willen opstellen. Zij kunnen deze standaard vrijwillig toepassen. Ondernemingen met een beursnotering en financiële instellingen mogen de SME-standaard niet toepassen. Indien lokale wetgeving dat niet verhindert, dan kunnen alle niet-beursgenoteerde ondernemingen, wereldwijd, de SME-standaard toepassen. De omvang van de onderneming doet niet ter zake. De titel van de standaard, SME, kan wat verwarrend overkomen omdat dit juist wel een omvangcriterium lijkt in te houden. De IASB heeft verder expliciet aangegeven dat deelnemingen van beursgenoteerde ondernemingen de SME-standaard wel mogen toepassen, en dat micro s (kleine ondernemingen) ook zeer goed van de standaard gebruik kunnen maken. Een kleine onderneming met een beursnotering mag de standaard echter weer niet gebruiken. Hoewel dit uit de algemene definitie in de standaard blijkt, heeft de IASB dit ook nog eens expliciet bevestigd. In veel commentaarbrieven op de ontwerpstandaard (Exposure Draft, februari 2007) was namelijk verzocht om ook kleine beursfondsen toegang tot de SME-standaard te verlenen. 2. Waarom interessant voor ondernemingen? IFRS heeft als uitgangspunt gediend bij de ontwikkeling van de SME-standaard, waarbij de IASB de standaarden minder complex heeft willen maken. De uitgangspunten die de IASB gekozen heeft (oog voor gebruikersbehoeften, kosten-batenoverwegingen), hebben geleid tot een wereldwijd toepasbare, kwalitatief hoogwaardige standaard voor verslaggeving die niet de complexiteit heeft van IFRS (en dus goedkoper is in de conversie en in de toepassing). Diverse grote ondernemingen, waaronder enkele multinationals met deelnemingen in meerdere andere landen, tonen interesse vanwege het feit dat de deelnemingen in de verschillende landen allemaal dezelfde verslaggevingstandaard kunnen toepassen (SME). De grote verschillen die er bestaan tussen de huidige lokale stelsels, ook binnen de EU, zouden 20 PricewaterhouseCoopers

2 daarmee tot het verleden behoren. Standaardisatie en efficiency zijn daarbij de belangrijkste uitgangspunten. Ook nationaal opererende ondernemingen kunnen zwaarwegende overwegingen hebben om te kiezen voor de internationaal erkende SME-standaard, denk bijvoorbeeld aan financiering, overnames, en een participatie door een private-equitypartij. 3. Belangrijkste verschillen met IFRS De SME-standaard wijkt op een aantal punten wezenlijk af van IFRS: De IASB heeft onderwerpen uit IFRS weggelaten die niet relevant zijn voor de doelgroep. Sommige waarderingsgrondslagen zijn fundamenteel vereenvoudigd ten opzichte van IFRS. Verder is er een aantal opties weggelaten. Deze afwijkingen waren volgens de IASB nodig, omdat gebruikers van SME-jaarrekeningen een andere informatiebehoefte hebben. Voor hen zijn bijvoorbeeld korte-termijncashflows, de solvabiliteit en de historische trend van de winst-en-verliesrekening relevant. De waardeontwikkeling en de lange-termijncashflows worden minder belangrijk gevonden. Bovendien speelt het element kostenbaten een belangrijke rol: de kosten voor het opmaken van de jaarrekening wordt hiermee een relevante factor en speelt een rol in de overwegingen. Naast aanzienlijk kortere toelichtingeisen zijn dit de belangrijkste verschillen: Goodwill Volgens de SME-standaard moeten ondernemingen afschrijven op goodwill, terwijl in IFRS de impairment only -methode geldt, waarbij ondernemingen goodwill jaarlijks moeten testen op bijzondere waardeverminderingen. Immateriële en materiële vaste activa In het kader van het elimineren van opties mogen ondernemingen volgens de SME-standaard voor immateriële en materiële vaste activa uitsluitend de kostprijsmethode gebruiken. Full IFRS daarentegen, staat ook waardering tegen actuele waarde toe. Onevenredig hoge kosten De SME-standaard gebruikt het begrip undue cost or effort. Dit wil zeggen dat een bepaalde berekening Samenvatting De SME-standaard is gebaseerd op IFRS, maar er zijn ook een aantal wezenlijke verschillen. In dit artikel worden deze verschillen besproken, net als de verschillen met de Nederlandse verslaggevingregels. Vervolgens wordt gekeken naar de toepasbaarheid van de SME-standaard binnen Nederland. achterwege mag blijven als hier onevenredig hoge kosten of inspanningen voor nodig zijn (zoals bij biologische activa en beleggingsvastgoed). Complexe fair-valuewaarderingen In de SME-standaard zijn de financiële instrumenten in twee secties onderverdeeld. Sectie 11 behandelt de reguliere financiële instrumenten (zoals debiteuren, crediteuren en de meeste leningen) en sectie 12 is gericht op de meer complexe instrumenten (zoals derivaten) en hedge accounting. De gedachte van de IASB is geweest dat de meeste SME-ondernemingen zich kunnen beperken tot sectie 11 en zich dus niet hoeven te verdiepen in de complexe fair-valuewaarderingen van financiële instrumenten. Inhoudelijke vereenvoudigingen financiële instrumenten Naast deze tweedeling zijn er ook inhoudelijke vereenvoudigingen aangebracht met betrekking tot financiële instrumenten, bijvoorbeeld ten aanzien van derecognition (het niet langer op de balans opnemen), hedge accounting en derivaten. Tussentijdse verslaggeving en winst per aandeel In de SME-standaard zijn onder meer de IFRSstandaarden voor tussentijdse verslaggeving en winst per aandeel niet opgenomen. Rentelasten en ontwikkelingskosten Rentelasten en ontwikkelingskosten worden altijd direct als last verwerkt, waardoor het niet meer nodig is om de (soms complexe) afweging te maken of dergelijke kosten geactiveerd dienen te worden, zoals dat onder IFRS wel moet. De SME-standaard is hiermee een stand-alone standaard geworden, die een eigen richting heeft gekozen. Spotlight Jaargang Uitgave 4 21

3 Aanpassingen in IFRS hoeven niet noodzakelijkerwijs ook te leiden tot parallelle aanpassingen in de SME-standaard. Bovendien heeft de IASB besloten om de SME-standaard als stabiel platform slechts eens in de twee à drie jaar te onderhouden. Veel minder vaak dus dan IFRS. Op grond hiervan kan worden verwacht dat de SME-standaard en IFRS in de toekomst (nog) verder zullen divergeren. Het is echter ook niet ondenkbaar dat sommige secties in de SME-standaard model zullen staan voor toekomstige aanpassingen van IFRS. Zo wordt al met een schuin oog gekeken naar de SME-sectie over financiële instrumenten, die kan rekenen op veel meer sympathie dan de huidige bepalingen in IFRS (IAS 32, IAS 39 en IFRS7). Ten slotte is het vermeldenswaardig dat de SME-standaard slechts 230 pagina s telt; tien keer minder dan IFRS. Dit komt onder meer door het ontbreken van guidance, die in IFRS vaak wel aanwezig is. Dit betekent dat meer interpretatie nodig zal zijn. De interpretaties mogen en kunnen zowel aan IFRS ontleend worden als aan andere relevante bronnen. Uiteindelijk dient een jaarrekening, die is opgesteld in overeenstemming met de SME-standaard, wel een getrouwe weergave te geven van de financiële positie, de prestaties en de cashflows van de onderneming. 4. Vergelijking met de Nederlandse regelgeving Voor Nederlandse ondernemingen die overwegen om over te gaan op de SME-standaard is een vergelijking met het Burgerlijk Wetboek, Boek 2 Titel 9 (BW2T9) en de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving van groot belang. Eerder is geconstateerd dat de SME-standaard ten opzichte van IFRS aanzienlijk eenvoudiger is, maar hoe ligt deze verhouding ten opzichte van de Nederlandse regelgeving? Het schema op pagina 23 geeft een beknopt overzicht van de belangrijke verschillen. Hieraan kan nog worden toegevoegd dat de SME-standaard minder opties kent. Zo is voor materiële vaste activa en immateriële vaste activa de kostprijs voorgeschreven, en mogen rentelasten niet worden geactiveerd. 5. Toepassing in Nederland Hoewel de SME-standaard door de IASB is vastgesteld, betekent dit niet zonder meer dat Nederlandse ondernemingen de standaard kunnen toepassen bij het opstellen van de jaarrekening over Op grond van art. 2: 362 lid 8 BW kan een Nederlandse rechtspersoon de jaarrekening opstellen volgens deze titel (BW2 Titel 9) [optie 1] of volgens de door de International Accounting Standards Board vastgestelde en door de Europese Commissie goedgekeurde standaarden (IFRS) [optie 2]. Zoals bekend, zijn alle beursfondsen op grond van de Europese IAS-verordening verplicht om hun geconsolideerde jaarrekening vanaf 2005 op te stellen volgens IFRS. Rechtspersonen zonder beursnotering kunnen vrijwillig opteren voor de toepassing van IFRS. Overigens zijn er voor Nederlandse rechtspersonen die IFRS toepassen nog steeds enkele bepalingen van toepassing uit BW2 Titel 9; onder meer de afdelingen 7 tot en met 10 waarin achtereenvolgens het jaarverslag, de overige gegevens, het deskundigenonderzoek en de openbaarmaking worden geregeld. De vraag is nu in hoeverre de SME-standaard binnen ons Nederlandse verslaggevingstelsel past. Op basis van optie 2 hierboven in de wettekst is het niet duidelijk of de SME-standaard toegepast zou kunnen worden. Dat is nog niet juridisch getoetst maar het lijkt onwaarschijnlijk, want: deze bepaling is in de Nederlandse wet opgenomen op basis van de IAS-verordening, en die heeft specifiek betrekking op de verplichte toepassing van IFRS door beursfondsen en op de vrijwillige toepassing van IFRS door overige ondernemingen; de bepaling refereert aan goedkeuring door de Europese Commissie, en daarbij is voor wat betreft de SME-standaard geen sprake. Welke mogelijkheden blijven er dan nog over om deze standaard toe te passen? De EU zou kunnen besluiten om de toepassing van de SME-standaard expliciet als (nieuwe) optie op te nemen in de Europese Richtlijnen, waarna de diverse lidstaten deze optie in hun eigen wetgeving zouden kunnen opnemen. Op dit moment lijkt dit echter politiek onhaalbaar. De Nederlandse wetgever zou kunnen besluiten om zelfstandig de SME-standaard als (nieuwe) optie op te nemen in BW2 Titel 9. De vraag die daarbij opkomt, is of dat dan wel past binnen het huidige raamwerk van de Europese Richtlijnen (4 en 7). Een Nederlandse onderneming kiest voor die grondslagen van waardering en resultaatbepaling die passen binnen zowel de Nederlandse wetgeving als de SME-standaard, waarmee de jaarrekening nog steeds wordt opgemaakt volgens deze titel als bedoeld in art. 2: 362 lid 8 BW. 22 PricewaterhouseCoopers

4 Enkele belangrijke verschillen tussen SME en Dutch GAAP Post in de jaarrekening Nederlandse regels SME-standaard Goodwill Pensioenen en toegezegdpensioenregelingen Kosten van onderzoek en ontwikkeling Minderheidsdeelnemingen Voorzieningen Derivaten BW2 Titel 9 staat toe om goodwill direct ten laste van het eigen vermogen of resultaat te verwerken, of te activeren en vervolgens af te schrijven. Op grond van de recent gewijzigde RJ 271 kunnen ondernemingen zich beperken tot het verwerken van de verschuldigde pensioenpremies in de winst-en-verliesrekening; wel moeten zij beoordelen of er nog andere verplichtingen zijn (bijv. i.v.m. een dekkingstekort bij het ondernemingspensioenfonds). Ontwikkelingskosten worden geactiveerd als aan bepaalde criteria wordt voldaan (het moet bijvoorbeeld waarschijnlijk zijn dat het immateriële actief toekomstige voordelen zal genereren) (RJ 210). BW2 Titel 9 schrijft waardering volgens de vermogensmutatiemethode voor; eventuele goodwill wordt afzonderlijk verwerkt (art. 2: 389 BW). Volgens het Besluit modellen jaarrekening (BMJ) wordt de post voorzieningen als een afzonderlijke regel op de balans verwerkt; de post heeft dezelfde status als de posten eigen vermogen en schulden. De fundamentele keuze die de Nederlandse wet biedt (kostprijs of actuele waarde) geldt ook voor derivaten, tenzij er sprake is van een beursgenoteerde onderliggende waarde. De SME-standaard kent alleen de laatste methode, namelijk activeren en afschrijven. Het onderscheid tussen toegezegde bijdrage en toegezegd-pensioenregelingen blijft van toepassing. Bij een toegezegd-pensioenregeling moet in principe worden uitgegaan van de berekeningen zoals die in IAS 19 (pensioenen in IFRS) worden voorgeschreven. Als de informatie niet voorhanden is, mag worden volstaan met een eenvoudiger methode. Zowel onderzoeks- als ontwikkelingskosten worden direct ten laste van de winst-enverliesrekening geboekt. De SME-standaard biedt de volgende opties, waarbij eventuele goodwill wordt verwerkt als onderdeel van de kostprijs: kostprijs; equitymethode; of reële waarde. De SME-standaard beschouwt voorzieningen als een onderdeel van de verplichtingen (schulden), en niet als afzonderlijke post. De SME-standaard kent uitsluitend de reëlewaardevariant. Deze derde mogelijkheid wordt hierna verder uitgewerkt. Nederlandse Richtlijnen of de SME-standaard? Nederlandse ondernemingen dienen zich te conformeren aan de wetgeving die op de Europese Richtlijnen gebaseerd is (BW2 Titel 9). Daarnaast bestaan in Nederland de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving. Deze worden geacht nadere invulling te geven aan de eis in BW2 Titel 9 dat de jaarrekening moet voldoen aan de normen die in het maatschappelijk verkeer als aanvaardbaar worden beschouwd. De invulling van deze normen vindt in de praktijk plaats door de Raad voor de Jaarverslaggeving (RJ). Dit wordt breed gedragen door zowel verschaffers van informatie, de gebruikers ervan, en accountants. De RJ is gezaghebbend, maar haar uitspraken hebben geen kracht van wet. In de jurisprudentie wordt de RJ incidenteel genoemd, bijvoorbeeld in de KPN-zaak. De Richtlijnen voor de jaarverslaggeving kunnen een belangrijke kenbron vormen, maar hoeven zeker niet de enige kenbron te zijn. Stel, uit de hierover te voeren discussie volgt dat niet de Richtlijnen maar de SME-standaard als uitgangspunt geldt om invulling te geven aan de normen die BW2 Titel 9 noemt. Wat Spotlight Jaargang Uitgave 4 23

5 betekent dat voor de onderneming die haar jaarrekening op de SME-standaard wil baseren? Dit betekent in elk geval dat die jaarrekening óók in overeenstemming moet zijn met BW2 Titel 9, simpelweg omdat dat wetgeving is die in Nederland toegepast moet worden. Maar dat betekent ook dat de Richtlijnen niet meer toegepast worden. In die betreffende jaarrekening wordt dan gekozen voor grondslagen die passen binnen BW2 Titel 9 én binnen de SME-standaard. Combinatie BW2 Titel 9- en SME-grondslagen haalbaar? Het antwoord op de vraag of de combinatie van BW2 Titel 9-grondslagen en SME-grondslagen haalbaar is, hangt mede af van de aard van de bedrijfsactiviteiten van de onderneming. Voor de meeste grondslagen is er geen probleem: er is overeenstemming tussen BW2 Titel 9 en de SME-standaard voor onder meer de waardering van materiële vaste activa, goodwill, voorzieningen, voorraden en derivaten. In figuur 1 is weergegeven dat simultane toepassing van IFRS for SMEs en BW2 Titel 9 mogelijk is wanneer er gekozen wordt voor opties die binnen beide stelsels passen (common ground). Afhankelijk van de activiteiten van de onderneming kunnen er echter ook conflicten optreden, bijvoorbeeld als er sprake is van minderheidsdeelnemingen, voorwaardelijke verplichtingen bij bedrijfsovernames, of voorzieningen. Hiervoor is vooralsnog geen common ground, en dat kan leiden tot non-compliance met een van beide stelsels. Specifieke SME bepalingen Common ground 3 2 aanstaande is, zou de EU ertoe over kunnen gaan om dergelijke strijdigheden te analyseren en vervolgens te elimineren. Daarna kan dit dan in de wetgeving van de lidstaten worden opgenomen. Als de EU voor deze weg kiest, is er weliswaar geen expliciete optie om de SME-standaard toe te passen, maar wel een impliciete optie. Toelichting in de jaarrekening De toelichtingeisen in de Nederlandse wet zijn relatief beperkt. Datzelfde geldt voor de toelichtingeisen in de SME-standaard. Het is voor een onderneming niet zo ingewikkeld om zowel de SME-toelichting als de wettelijke toelichting op te nemen in de jaarrekening. Daarmee komt wel de interessante vraag op of óók aan de aanvullende toelichtingeisen van de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving moet worden voldaan. Als er in de jaarrekening al toelichtingen zijn opgenomen die worden voorgeschreven door een internationaal erkende regelgever (de IASB), moeten er dan ook nog toelichtingen worden opgenomen op grond van de bepalingen van een andere regelgever (de RJ)? Ook hierover zou een debat op gang moeten komen, waarbij in acht genomen moet worden dat de toelichting van de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving en de SME-toelichting elkaar grotendeels overlappen. Een jaarrekening van een Nederlandse onderneming, die (uiteraard) voldoet aan BW2 Titel 9 maar daarnaast tegelijkertijd voldoet aan de SME-standaard, is als volgt opgebouwd: Balans, winst-en-verliesrekening, kasstroomoverzicht, mutatieoverzicht eigen vermogen Grondslagen conform BW2 Titel 9 en de SME-standaard (common ground) 1 IFRS SME Standard BW2 Titel 9 vereisten Toelichting conform BW2 Titel 9 en de SME-standaard Accountantsverklaring Andere Nederlandse bepalingen Figuur 1 Toepassing IFRS voor SMEs in Nederland Conflicten tussen BW2 Titel 9 en de SME-standaard vinden hun oorsprong in de Europese Richtlijnen. Omdat er een herziening van zowel de Vierde als de Zevende Richtlijn Hierbij zijn, vooruitlopend op de discussies die gevoerd gaan worden, de grondslagen van de Richtlijnen en de toelichtingeisen achterwege gelaten. 24 PricewaterhouseCoopers

6 Specifieke wettelijke eisen Specifieke wettelijke eisen zoals het jaarverslag, de accountantsverklaring en openbaarmaking, zijn niet in de SME-standaard geregeld. Om in compliance te zijn met de Nederlandse wet moet hiermee rekening worden gehouden bij het opmaken van de jaarrekening. Dat is overigens nu ook al het geval bij een jaarrekening waarbij IFRS wordt toegepast. Ten slotte zijn er wellicht nog presentatieverschillen tussen de SME-standaard en Dutch GAAP, omdat ondernemingen de balans en de winst-en-verliesrekening in overeenstemming met het Besluit modellen jaarrekening (BMJ) moeten opstellen. Vooral een post als voorziening zou tot verschillen kunnen leiden. 6. Ontwikkelingen buiten Nederland Meerdere Europese landen hebben hun interesse getoond in de SME-standaard. In het Verenigd Koninkrijk loopt men voorop. Daar heeft de Engelse regelgever, de ASB (Accounting Standards Board), een consultatiedocument gepubliceerd. In deze Policy proposal: the future of UK GAAP staan voorstellen voor de toekomstige verslaggeving eisen voor ondernemingen in het Verenigd Koninkrijk (die ook door Ierland gevolgd zullen worden). In de voorstellen komt UK GAAP te vervallen. Ian Mackintosh, voorzitter van de ASB, geeft in een toelichting op de voorstellen aan dat het geen zin heeft om twee verschillende stelsels voor verslaglegging in de lucht te houden. Uiteraard blijft IFRS voor beursgenoteerde ondernemingen gewoon verplicht. Andere landen die de overstap naar IFRS for SMEs overwegen, zijn onder meer Zweden, Spanje en Denemarken. Veel andere landen hebben het op dit moment onder beraad. De SME-standaard is vooral in Frankrijk en Duitsland nog niet met veel enthousiasme ontvangen; een eventuele invoering in deze twee landen zal nog wel enige tijd op zich laten wachten. 7. Conclusie Op 9 juli 2009 is de SME-standaard gepubliceerd. Deze standaard, die ten opzichte van IFRS aanmerkelijk eenvoudiger is, is onmiddellijk toepasbaar (onder de voorwaarden die in dit artikel zijn geschetst). Een belangrijke vraag is of de SME-standaard, als nieuwe standaard voor verslaggeving, nadere invulling kan geven aan de eis in BW2 Titel 9 dat de jaarrekening moet voldoen aan de normen die in het maatschappelijk verkeer als aanvaardbaar worden beschouwd. Hieraan is de vraag gekoppeld of de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving daarmee in feite op termijn overbodig worden. Deze discussie zal de komende tijd op volle snelheid gevoerd worden. Een voorwaarde voor toepassing van de SME-standaard is dan nog wel dat de grondslagen van waardering en resultaatbepaling toepasbaar zijn in Nederland. Een vergelijking met de Nederlandse wetgeving leidt tot de conclusie dat er veel overeenkomsten zijn tussen de SME-standaard en BW2 Titel 9. Soms echter, zijn er conflicten die voortvloeien uit de Europese Richtlijnen. Bij een aanstaande herziening van deze Richtlijnen zou het voor de hand liggen dat de EU ertoe overgaat de bestaande verschillen te elimineren zodat de toepassing van de SME-standaard binnen Europa wordt gefaciliteerd. Hiermee zou tegemoet worden gekomen aan de behoefte van veel (grotere) Europese ondernemingen met buitenlandse deelnemingen, die één algemeen toepasbare standaard verkiezen boven een scala aan lokale verslaggevingstandaarden. Ondernemingen moeten bij toepassing van de SME-standaard in Nederland altijd rekening houden met het wettelijk kader van BW2 Titel 9. Of en in hoeverre zij ook rekening moeten houden met de voorschriften van de RJ (voor zowel de grondslagen als de toelichting) is een element dat in de komende periode tot discussies zal gaan leiden. Spotlight Jaargang Uitgave 4 25