Handelsstromen onderzoek 2010 Onderzoek naar de handel in fluorverbindingen Nederland

Transcriptie

1 Handelsstromen onderzoek 2010 Onderzoek naar de handel in fluorverbindingen in Nederland 14 november 2011 Referentie: /HS/sr/ca

2 Inhoudsopgave 1. Uitvoering Handelsstromenonderzoek Aanpak Representativiteit Bedrijfsbezoeken Dataverwerking Data per sector per stof Koelsector Overige sectoren Vergelijking met cijfers voorgaande jaren Koelsector HFK HFK 134a HFK 143a Overige HFK s HCFK HCFK HCFK 142b Totaal HCFK s Overige sectoren Sector kunststofschuimen Sector aërosolen Sector oplossings- en reinigingsmiddelen en overig Conclusies H(C)FK handelsstromen in Aanbevelingen 24 A. Gehanteerde definities 25 B. Stoffenlijst 26 C. Handel in mengsels 28 D. Vragenlijst 32 PwC Pagina 2 van 40

3 Summary Based on the reporting obligations from the Kyoto protocol the emissions of the so-called other greenhouse gases (methane, nitrous oxide and the fluorine compounds HFC, PFC and SF 6) need to be determined. The emissions of the use of HFCs are determined by the Pollutant Release & Transfer Register based on the trade flows of these gases. PwC has carried out an assignment for NL Agency investigating the trade flows of Hydrofluorocarbons (HFCs) in the sectors cooling, foams, aerosols, solvents/cleaning and other sectors in Other data for determining the emissions of HFCs, like the filling of new installations, historical filling of discarded installations or destroyed refrigerant are not available from our research. The trade of HFCs in 2010 is shown in the figure below. The cooling sector shows the biggest amounts of applied HFCs. The application of HFCs in the cooling sector is still increasing. The non cooling sectors primarily cover foams, aerosols and solvents. A further specification within the remaining sectors cannot be given due to the confidential character of the data per sector. Within these sectors the number of companies is too limited to go into more detail. Ton Total use of HFCs in the Netherlands Cooling Total non cooling The Montreal Protocol constitutes an international commitment to protect the ozone layer through the reduction of ozone depleting substances. This Protocol entered into force on 1 January The European Union has elaborated on the Protocol in the updated EU Directive 1005/2009 (former EU Directive 2037, 2038 and 2039) which came into force 1 January The EU Directive forbids the use of newly produced HCFCs as of 1 January HFCs and natural refrigerants are possible substitutes for HCFCs. In order to monitor the required replacements we have also investigated the trade of HCFCs in the cooling sector. The figure below shows the use of HCFCs and HFCs in the period Due to the restriction of HCFC per January 1 st, 2010 the use and application of HCFC 22 has dropped to as little as 21% of the volume of In 2009 we found a tremendous increase in the trade in HCFC-22 due to the upcoming restriction per January 1, It was assumed all installations were fully refilled and used HCFC-22 was collected and saved as regenerated stock. This assumption would also imply there would be no need to change the refrigerators to new refrigerants for the next period of time. However a strong increase is noted in the total use of HFC, mainly in HFC mixtures as alternative to HCFC-22. An increase of 26% in HFK mixtures endorses this. The increased price of regenerated R22 could also be a reason for the observation of an increased use of mixtures. PwC Pagina 3 van 40

4 Total use of HFCs and HCFCs in the cooling sector in the Netherlands Ton Total HCFC Total HFC Whereas we concluded last year that companies are not able to invest in new HCFC-freee refrigerators due to the current economic downturn, we discover in 2010 an increase in retrofits and use of HFK mixtures to replace the HCFC refrigerators. In the shipping industry, that was responsible for the majority of the increased application of HCFC in 2009, a large amount of rebuild or retrofitted refrigerators is reported. All changing their HCFC-22 refrigerator to an installation that works with HFC mixtures. The shippers either rebuild their refrigerators, or they re- flag their ship (to another country were the restriction not applies). In the figure below the share of the shipping Industry on the total HCFC-22 application is displayed. The large increase in 2009 is again minimized to normal proportions of (Reclaim) HCFC-22 uses. Ton Share Shipping Industry in total HCFC Share of Shipping 800 Industry 600 Share without 400 Shipping Industry Year PwC Pagina 4 van 40

5 Samenvatting Op grond van de rapportageverplichtingen vanuit het Kyoto Protocol dient Nederland onder meer de emissies van de zogenaamde 'overige broeikasgassen' (methaan, lachgas en de fluorverbindingen HFK, PFK en SF 6) te bepalen. De emissies van het gebruik van HFK s worden vastgesteld door het project Emissieregistratie 1 op basis van de handelsstromen van deze stoffen. In opdracht van Agentschap NL heeft PwC het handelsstromenonderzoek 2010 uitgevoerd. Het handelsstromenonderzoek levert informatie op over de handel in Fluorkoolwaterstoffen (HFK s, één van de categorieën van de broeikasgassen), in de gebruikerssectoren koeling, schuimen, aërosolen, oplos- en reinigingsmiddelen en overig. Overige gegevens om de emissie van HFK s te kunnen bepalen, zoals gegevens over vulling van nieuwe installaties, oorspronkelijke vulling van afgedankte installaties of vernietigd koudemiddel, komen niet beschikbaar uit het handelsstromenonderzoek. De verkopen van HFK s in 2010 zijn weergegeven in onderstaande figuur. In de koelsector worden verreweg de meeste HFK s toegepast. Het gebruik van HFK s in de koelsector blijft toenemen. De overige sectoren betreffen voornamelijk kunststofschuimen, aërosolen en oplosmiddelen. Een specificatie binnen de overige sectoren kan niet worden gegeven vanwege het vertrouwelijke karakter van de gegevens per sector. Binnen deze sectoren is slechts een beperkt aantal bedrijven actief, waardoor weergave van de cijfers voor deze sectoren geen recht doet aan de vertrouwelijkheid van deze gegevens. Ton Totaal gebruik HFK's in Nederland Koeling Overige sectoren In het Montreal Protocol zijn internationale afspraken vastgelegd om de ozonlaag te beschermen door alle stoffen die de ozonlaag aantasten te verbieden. Het Protocol is sinds 1 januari 1989 van kracht. Per 1 januari 2010 is de nieuwe aangepaste EU verordening 1005/2009 van kracht geworden (voorheen EU verordening 2037, 2038 en 2039). Op basis hiervan mag in de EU-lidstaten per 1 januari 2010 geen gebruik meer gemaakt worden van nieuw geproduceerde HCFK s. Mogelijke vervangers voor HCFK s zijn HFK s en natuurlijke koudemiddelen. 1 Sinds 1974 werkt een groot aantal organisaties hecht samen in het project Emissieregistratie. Doel is het jaarlijks verzamelen en vaststellen van de uitstoot van verontreinigende stoffen naar lucht, water en bodem. Het project levert zo de emissiegegevens voor onderbouwing van milieubeleid. Het vormt de basis voor vele rapportages, bijvoorbeeld die in het kader van het Kyoto protocol. PwC Pagina 5 van 40

6 3500 Totaal gebruik HFK's en HCFK's in de koelsector in Nederland Ton HCFK's HFK's Om de uitfasering van HCFK s te kunnen monitoren, levert het handelsstromenonderzoek tevens informatie over de verkoop van HCFK s in de koelsector. In bovenstaande grafiek is specifiek voor de koelsector de verkoop van HFK s afgezet tegen het gebruik van HCFK s voor de periode De enorme afzet van HCFK s in 2009, met in het bijzonder de HCFK-22, kwam door het vooruitzicht dat op 1 januari 2010 een verbod op de handel in HCFK-22 was aangekondigd. Echter na de enorme stijging in 2009 is te zien dat in de handel terugzakt naar 21% van het volume in Dit komt waarschijnlijk doordat installaties eind 2009 zijn bijgevuld en de enorme prijsontwikkeling die geregenereerd HCFK-22 heeft doorgemaakt. As alternatief voor HCFC-22 worden HFK mengsels veelvuldig gebruikt en installaties omgebouwd naar die toepassing. Een stijging van 26% bevestigt dit. De trend die vanuit de ondernemingen, werkzaam in de scheepvaart, aangegeven wordt, is dat er een aanzienlijk aantal ombouwen naar HFK installaties in de scheepvaart plaatsvinden. Schepen reageren op het verbod: ofwel ze bouwen de installaties om, of ze vlaggen hun schip om (naar een ander land waar wel HCFK verhandeld mogen worden). In onderstaande figuur is het aandeel van de zeescheepvaart van het totale verbruik van HCFK22 in de koelsector weergegeven. De grote stijging van 2009 is in 2010 teruggebracht tot normale proporties. Ton Aandeel zeescheepvaart in HCFK Aandeel 800 Zeescheepvaart 600 Aandeel zonder Zeescheepvaart Jaar 2010 PwC Pagina 6 van 40

7 Inleiding Doelstelling handelsstromenonderzoek Op grond van de rapportageverplichtingen vanuit het Kyoto Protocol dienen onder meer de emissies van de zogenaamde 'overige broeikasgassen' methaan, lachgas en de fluorverbindingen HFK, PFK en SF 6 te worden bepaald. De emissies van het gebruik van HFK s worden vastgesteld door de Emissieregistratie op basis van de handelsstromen van deze stoffen. Gegevens over de handel in deze stoffen in Nederland worden al diverse jaren verzameld door middel van een jaarlijks handelsstromenonderzoek. Deze rapportage beschrijft de resultaten van het handelsstromenonderzoek over het jaar U treft gegevens aan over de verkopen van HFK s in Nederland voor de sectoren koeling, schuimen, aërosolen, oplos- en reinigingsmiddelen en overig. Naast informatie over de handel in HFK s, levert het handelsstromenonderzoek 2010 informatie over de handel in HCFK s in de koelsector. Dit ten behoeve van inzicht in de trend op het gebied van vervanging van HCFK s door HFK s. De rapportage is tot stand gekomen op basis van enquêtes bij producenten, handelaren en gebruikers van HFK s/hcfk s in de genoemde sectoren. Eerst hebben 20 bedrijven hun gegevens ingevuld in een elektronische enquête die speciaal voor dit onderzoek ontwikkeld is. Vervolgens zijn diverse bedrijven rechtstreeks benaderd voor nadere informatie en/of toelichting op de ingevulde gegevens. Bij zeven bedrijven heeft een aansluitend bedrijfsbezoek plaatsgevonden. Deelname van bedrijven aan het onderzoek geschiedt op basis van vrijwilligheid, er is tot dusver geen wettelijke verplichting om hieraan mee te werken. Het is onze indruk dat hiermee een goed beeld van de handel in HFK s in Nederland is verkregen. Reikwijdte Hoewel wij door middel van enquêtes, gesprekken en marktkennis hebben getracht een zo volledig mogelijk beeld te schetsen van de handel van HFK s in Nederland, merken wij op dat wij geen absolute zekerheid hebben dat alle voor het handelsstromenonderzoek in aanmerking komende bedrijven zijn geïdentificeerd. Tevens merken wij op dat wij ondanks de bedrijfsbezoeken niet in alle gevallen een compleet beeld hebben kunnen krijgen van de historische cijfers en onderlinge relaties tussen bedrijven. Als gevolg hiervan kunnen wij niet volledig uitsluiten dat er dubbeltellingen in de gebruiksgegevens zijn opgenomen. Door middel van het uitvoeren van de bedrijfsbezoeken en aanvullende contacten met bedrijven hebben wij getracht dit risico te minimaliseren. Tevens hebben wij de gegevens getoetst aan historische cijfers en marktontwikkelingen. Wij melden nadrukkelijk dat wij geen accountantscontrole hebben toegepast op de cijfers in deze rapportage. Respondenten zijn niet altijd in staat de vragenlijst tot elk detail in te vullen. Niet alle bedrijven hebben een goed of volledig inzicht in de uiteindelijke gebruikssector. Vooral wanneer er een groot aantal afnemers is, is niet duidelijk voor welke toepassingen de producten worden gebruikt. Op basis van het handelsstromenonderzoek is de onderverdeling van de handelsgegevens naar toepassingsgebied op hoofdlijnen vaak wel te maken (koeling, kunststofschuimen, aërosolen en overige), maar een verdere onderverdeling binnen die sectoren lukt meestal niet. Vanaf het rapportagejaar 2005 is de nadere onderverdeling in de koelsector beperkt tot de categorieën stationaire koeling, mobiele koeling en zeescheepvaart. Daar waar nadere informatie over deze onderverdeling beschikbaar is, is die in de toelichting bij de tabel opgenomen. PwC Pagina 7 van 40

8 Het handelsstromenonderzoek 2010 levert niet alle gegevens voor het bepalen van de emissie van HFK s in Nederland. Gegevens over vulling van nieuwe installaties, oorspronkelijke vulling van afgedankte installaties of vernietigd koudemiddel werden in het verleden niet tot nauwelijks verkregen uit het handelsstromenonderzoek, waardoor in 2005 is besloten deze vragen niet langer in de vragenlijst op te nemen. Ook gegevens over regeneratie van HFK s worden niet tot nauwelijks verkregen vanuit het handelsstromenonderzoek en worden derhalve niet gerapporteerd. De definitie van het gebruik (gebruik bij de productie van halffabricaten en eindproducten) heeft tot gevolg dat geïmporteerde halffabricaten en eindproducten niet in het onderzoek zijn betrokken. Ook geëxporteerde halffabricaten en eindproducten zijn niet in het onderzoek meegenomen. Leeswijzer In deze rapportage vindt u de resultaten ten aanzien van de handel in HFK s in 2010 in Nederland, evenals gegevens ten aanzien van de handel in HCFK s voor de koelsector. Hoofdstuk 1 bevat een uiteenzetting van de aanpak, de respons, de analyse en verificatie van de gegevens, gevolgd door de resultaten voor In hoofdstuk 2 worden de resultaten over 2010 vergeleken met de resultaten van voorgaande jaren. Tot slot worden in hoofdstuk 3 de conclusies en aanbevelingen weergegeven. Belangrijk bij het inventariseren van het gebruik van fluorverbindingen zijn de gehanteerde definities ten aanzien van voorraden, verkopen, inkopen, etc. De gehanteerde definities zijn weergegeven in bijlage A en zijn tevens terug te vinden in de vragenlijsten die aan de bedrijven zijn verstrekt (bijlage D). In bijlage B is een lijst van stoffen opgenomen en bijlage C schetst de ontwikkeling van de handel in mengsels. PwC Pagina 8 van 40

9 1. Uitvoering Handelsstromenonderzoek 01 In dit hoofdstuk worden de resultaten van het handelsstromenonderzoek naar de handel in fluorverbindingen in Nederland gepresenteerd. Alvorens deze resultaten te geven wordt eerst ingegaan op de onderzoeksaanpak en de representativiteit van de resultaten. Tevens wordt in dit hoofdstuk aandacht besteedt aan de wijze van verificatie van de gegevens en de verwerking van de data Aanpak 02 Het handelsstromenonderzoek is in een aantal stappen uitgevoerd. In eerste instantie is de vragen- en stoffenlijst opgesteld en is de doelgroep geïdentificeerd. De vragenlijst is voor 2010 op een aantal aspecten verbeterd ten opzichte van de vragenlijst in voorgaande jaren. Vragen over de toepassing van HFK in de scheepvaart zijn verder verduidelijkt. Tevens zijn stoffen die nauwelijks nog toegepast worden uit de stoffenlijst gehaald en zijn er nieuwe stoffen aan toegevoegd. 03 In bijlagen B en D zijn respectievelijk de stoffenlijst en de vragenlijst opgenomen die gebruikt zijn bij het handelsstromenonderzoek over Voor het invullen van de enquête is wederom gebruik gemaakt van een elektronische versie van de vragenlijst via een beveiligde website. Er zijn vragen opgesteld voor verschillende categorieën van bedrijven, te weten producenten, handelaren, regeneratie- en vernietigingsbedrijven en eindgebruikers. In 2010 zijn er geen bedrijven die hebben verzocht om een hardcopy exemplaar van de vragenlijst, wel zijn er bedrijven die ruwe data per hebben aangeleverd. In de bijlage zijn de vragen voor alle categorieën bedrijven opgenomen in één vragenlijst. 04 Na analyse van de eerste resultaten en inzage in de gegevens van het voorgaande jaar zijn de opgaven van negen bedrijven geverifieerd door het uitvoeren van een bedrijfsbezoek of een telefonisch consult. Tijdens de bedrijfsbezoeken is bij deze bedrijven nagegaan hoe men tot de opgave is gekomen en of deze is gebaseerd op betrouwbare brondocumenten, daarnaast is voor al deze bedrijven een plausibiliteitanalyse gedaan ten opzichte van de cijfers van voorgaande jaren. Alle afwijkingen zijn besproken met de bedrijven. Bij de telefonische consulten betrof het bedrijven die voorgaande jaren bezocht zijn, maar waar wel de plausibiliteit en de trend besproken is met het bedrijf. Een drietal bedrijven gaf er dit jaar de voorkeur aan om samen met de verificateur de enquête in te vullen. Tijdens de verificatie is dit jaar wederom aandacht besteed aan het uitgebreid in kaart brengen van onderlinge leveringen ter voorkoming van dubbeltellingen. 05 Naast de daadwerkelijke bedrijfsbezoeken is met alle bedrijven via , telefoon of fax contact gezocht om te verzoeken tot medewerking en/of de opgaven toegelicht te krijgen Representativiteit 06 De bedrijven die benaderd zijn voor het handelsstromen onderzoek 2010 is grotendeels gebaseerd op de informatie uit het onderzoek van vorig jaar. Er zijn echter een aantal bedrijven toegevoegd door middel van een PwC marktonderzoekinstrument, waarbij een selectie gemaakt kan worden op basis van vooraf ingestelde criteria om hiermee ondernemingen te selecteren. Op basis van onderstaande criteria zijn 28 bedrijven toegevoegd aan de lijst met respondenten voor de elektronische enquête: Activiteitencode (SBI) 2825: Vervaardiging van machines voor industriële koeltechniek en klimaatregeling : Groothandel in machines en apparaten voor de warmte-, koel- en vriestechniek Aantal medewerkers > 25 PwC Pagina 9 van 40

10 07 De volgende respons is verkregen van de 63 benaderde bedrijven: Van 20 bedrijven zijn opgaven (>0) verkregen. Deze bedrijven vertegenwoordigen in totaal ongeveer 84% van de in dit onderzoek aangetroffen handel in de stoffen in Nederland. Deze representativiteit is gelijk aan die van Er zijn dit jaar vier bedrijven waarvan nulopgaven verkregen zijn. Deze ondernemingen hebben minder dan 1 Ton koelmiddelen gebruikt. Vanuit de ingediende cijfers is te zien dat deze partijen beperkte verkopen / verbruiken hebben geregistreerd. Er is dit jaar één bedrijf dat deelname heeft geweigerd. De reden hiervoor zijn capaciteitsproblemen om aan dergelijke enquêtes en onderzoekenn mee te doen. Van de resterende 31 bedrijven is geen respons ontvangen. Er zijn zeven bedrijfsbezoeken uitgevoerd. Vier van deze bedrijven vallen in de categorie gebruiker en drie daarvan zijn handelaren. 08 Figuur 1 toont de respons en geeft daarmee een grafische illustratie van bovenstaande analyse. Tevens is ter vergelijking ook de respons van afgelopen vier jaren opgenomen. Het aantal bedrijven dat voor rapportagejaar 2010 is benaderd, is toegenomen, omdat er nieuwe deelnemers geselecteerd en uitgenodigd zijn. Het is gebleken dat het aantal bedrijven dat geen response levert is gestegen. De grotere groep genodigden heeft slechts geleidt tot een lichte stijging van het aantal respondenten. Figuurur 1: responseanalyse (in aantallen bedrijven) Bezoeken Nulopgave / Niet meer in HFK's Geen responss / onbereikbaar Geen medewerking Gegevens opgenomen De onderlinge leveringen van producenten aan handelaren en van handelaren aan gebruikers worden van de totale opgaven afgetrokken. In 2010 is tijdens de verificatie wederom extra aandacht besteed aan het in kaart brengen van de onderlinge relaties van deelnemers. Ondanks deze extra aandacht kan niet worden gegarandeerd dat er geen dubbeltellingen in de rapportage aanwezig zijn. PwC Pagina 10 van 40

11 1.3. Bedrijfsbezoeken 10 Op basis van de opgaven over 2009 zijn bedrijven geselecteerd voor de toetsing van opgaven over Bij de selectie van de te bezoeken bedrijven is enerzijds uitgegaan van de impact van de opgave op de totale handel in Nederland en anderzijds op basis van het type bedrijf, of het feit dat ze voorheen al eens benaderd zijn. Bij de uitnodiging voor deelname aan het onderzoek is bij de betreffende bedrijven ook het bedrijfsbezoek aangekondigd. 11 Tijdens de bedrijfsbezoeken, zijn de opgaven van de geselecteerde bedrijven getoetst aan de administratie van het bedrijf. Daarbij is inzage gekregen in verkoop- en inkoopadministratie waarmee tevens inzicht is verkregen in de relaties tussen de verschillende bedrijven. Tijdens de bedrijfsbezoeken is door middel van fluctuatieanalyse de plausibiliteit van de aangeleverde data vastgesteld, maar ook kleine fouten zoals verwisseling van de stoffen, foutief ingevoerde getallen of onjuiste totaalhoeveelheden zijn aangepast in de databestanden. Tevens zijn correcties naderhand opgevolgd en is aanvullende documentatie nagestuurd. Bij vijf bedrijven had ons bezoek niet alleen de functie van toetsing. Deze bedrijven gaven er de voorkeur aan de enquête (gedeeltelijk) samen met de verificateur in te vullen. 12 In navolging van verleden jaar is tijdens de bedrijfsbezoeken aandacht besteed aan diepgaandere analyses van de cijfers. De werkelijke handelsstromen zijn weer in kaart gebracht naar de actuele stand van zaken, waarbij ook de afnemers en leveranciers van bedrijven expliciet zijn nagevraagd om dubbeltellingen in de totale opgaven zoveel mogelijk te kunnen voorkomen. 13 Een ander voornaam onderdeel van de bedrijfsbezoeken is het bespreken van de ontwikkeling van de handel in de producten en de te verwachten trends daarbij. Door het vergelijken van de gegevens van het bedrijf met de opgaven uit voorgaande jaren worden (afwijkingen van) de trends gesignaleerd. Hierop wordt ingegaan in het volgende hoofdstuk waarin de trends worden besproken. 14 Wij melden nadrukkelijk dat wij geen accountantscontrole hebben toegepast op de cijfers in tijdens de bedrijfsbezoeken en in deze rapportage Dataverwerking 15 De gegevens van de bedrijven, die via internet hebben ingevuld, worden automatisch opgeslagen in een database. De (aanvullende) gegevens van de bedrijven die niet via internet hun gegevens hebben aangeleverd zijn alsnog door PwC ingevoerd, waardoor een totaaloverzicht is verkregen. Binnen de database kunnen meerdere selecties worden gemaakt, zodat op productnaam analyses kunnen worden uitgevoerd. Alle verwerkte data en gegenereerde overzichten zijn gecontroleerd door een tweede persoon om hiermee de juistheid en volledigheid te waarborgen. (vier ogen principe) 16 Op basis van de analyses zijn in geval van onduidelijkheden de bedrijven benaderd om een toelichting te geven op de opgave, hetzij tijdens de bedrijfsbezoeken of telefonisch of per mail. Hiermee zijn onduidelijkheden rond leveringen door producenten aan handelsbedrijven, handelsbedrijven aan toepassingsbedrijven en tussen handelsbedrijven onderling opgehelderd. 17 Tijdens de analyses is gebleken dat de bedrijven verschillend omgaan met het verantwoorden van mengsels (blends). In sommige gevallen worden de afzonderlijke pure producten gerapporteerd waaruit de mengsels zijn samengesteld. De reden van het opgeven van pure producten in plaats van mengsels ligt in het feit dat de bedrijven ten behoeve van rapportageverplichtingen vanuit de EU, alles dienen te verantwoorden in pure producten. Onze voorkeur gaat uit naar informatie over mengsels, omdat dit beter aansluit op de daadwerkelijke handelsstromen en daarmee een betere basis biedt voor verklaringen van en toelichtingen op de waargenomen trends. In de analyse van de verkregen data wordt aan de hand van de compositiegegevens van de mengsels het totaal aandeel van de afzonderlijke pure HFK s berekend. PwC Pagina 11 van 40

12 18 In de inleiding is aangegeven, dat de onderverdeling van de gebruiksgegevens naar toepassingsgebieden niet altijd is verstrekt door de bedrijven. In 2005 is de vragenlijst aangepast door de uitsplitsing binnen de koelsector te beperken tot mobiele koeling, stationaire koeling en zeescheepvaart. Voor het onderzoek over 2010 is weer een extra splitsing gemaakt tussen nationale en internationale zeescheepvaart. Zoals ook in voorgaande jaren is gebleken, geven de bedrijven niet alle verkopen, gespecificeerd naar type toepassing, juist op. Dit komt omdat deze de informatie om de indeling te kunnen maken vaak niet beschikbaar is bij de bedrijven. Daar waar gegevens over bovengenoemde uitsplitsing beschikbaar is bij de deelnemers, wordt dit vermeldt in de enquête. De opdeling binnen de koelsector ten aanzien van deze specifieke toepassingen is dan ook niet volledig Data per sector per stof 19 In deze paragraaf is per sector en per gas de handel in 2010 gerapporteerd. De hieronder gepresenteerde handel betreft zowel de handel in pure vorm als de handel in mengsels waarvan de afzonderlijke H(C)FK s deel uitmaken. De samenstelling van de mengsels is omgerekend naar pure stoffen op basis van de formules uit de stoffenlijst in bijlage B. Ter informatie is in bijlage C tevens specifiek de handel in mengsels gepresenteerd. De ontwikkelingen in de handel in de gassen in de tijd is weergegeven in hoofdstuk 2 van deze rapportage Koelsector 20 Naast de handel in HFK s is specifiek voor de koelsector geïnventariseerd wat de handel in HCFK s is geweest in Dit is gedaan om het gewenste inzicht in de vervanging van HCFK s door HFK s te verkrijgen. In hoofdstuk 2 wordt specifiek ingegaan op deze ontwikkelingen Handel in HFK s in Nederland in In Tabel 1 zijn de verkopen van HFK s in de Nederlandse koelsector in 2010 weergegeven. HFK s worden steeds vaker ingezet als alternatief voor HCFK s. In het onderzoek komt vooral de handel in HFK125, HFK134a en HFK143a naar voren. Tabel 1: totale verkopen HFK's in de koelsector in 2010 HFK 125 HFK 134a HFK 143a HFK 152a HFK 32 HFK 23 Totaal Totaal (ton) 591,57 817,91 421,93 0,35 76,85 0, HFK 125 wordt vooral ingezet binnen de commerciële en industriële koeling. Het merendeel van HFK 125 wordt toegepast als onderdeel van de mengsels 402a, 404a, 407c, 408a, 410a en 507. In 2010 is alleen handel in pure HFK 125 waargenomen voor levering naar producenten. 23 HFK 134a wordt vooral in pure vorm toegepast voor mobiele airconditioning. Tevens vindt toepassing in pure vorm plaats voor commerciële en industriële koeling. Daarnaast is HFK 134a een bestanddeel van de mengsels 404a, 407c en 413a. HFK 143a wordt toegepast in de mengsels 404a, 408a en 507. De stof wordt vooral ingezet binnen de commerciële en industriële koeling. Van de overige HFK s die binnen Nederland worden gebruikt is HFK 32 de belangrijkste. HFK 32 is een onderdeel van de mengsels 407c en 410a. HFK 152a maakt onderdeel uit van de R22 bevattende mengsels 401a en 401b. Deze worden niet veel meer toegepast Handel in HCFK s in Nederland in HCFK s zijn ozonlaagaantastende stoffen waarover in Europees verband is afgesproken dat deze per 1 januari 2001 niet meer mogen worden gebruikt in nieuwe koel-, vries- of klimaatregelinginstallaties 2. Bijvulling van bestaande installaties met maagdelijk HCFK was tot 1 januari 2010 toegestaan voor onderhoud van deze installaties. Bijvulling van bestaande installaties met gerecycleerd en geregenereerde HCFK s is nog tot 1 januari 2015 toegestaan. 2 EU Verordening nummer 2037/2000 en de nieuwe aangepaste EU verordening nummer 1005/2009, betreffende de ozonlaag afbrekende stoffen. PwC Pagina 12 van 40

13 25 In onderstaande tabel is de handel in HCFK s in de Nederlandse koelsector in 2010 weergegeven. Tabel 2: totale verkopen HCFK's in de koelsector in 2010 HCFK 22 HCFK 124 HCFK 142b Totaal Totaal (ton) Verreweg de belangrijkste HCFK in de koelsector is HCFK 22 (Freon 22 of R22). Het wordt vooral gebruikt in de industriële en commerciële koeling. HCFK 22 wordt naast de pure vorm ook toegepast in mengsels. De mengsels waar HCFK 22 in voorkomt zijn onder andere 401a, 401b, 402a, 403b, 408a en 409a. Het aandeel in deze mengsels is verdisconteerd in het gerapporteerde verkoopcijfer. Het gebruik als puur product is echter verreweg de belangrijkste toepassing. 27 De mengsels die HCFK s bevatten zijn een tijdelijke oplossing gezien de ontwikkelingen in wet- en regelgeving. De meest toegepaste alternatieven voor HCFK 22 zijn de mengsels 404a, 407c, 410a en 507. Daarnaast zijn er sinds enkele jaren de ISCEON HFK mengsels op de markt. Deze nieuwe HFK mengsels (ISCEON 417A, ISCEON 422A, ISCEON 422D) worden als vervanger voor in HCFK 22 installaties in de markt gezet. Het gebruik hiervan begint vanaf 2010 traceerbare hoeveelheden aan te nemen. HCFK 22 kan in nieuwe koelapparaten ook worden vervangen door natuurlijke koudemiddelen zoals propaan, koolstofdioxide en ammoniak. 28 In 2009 was een sterke toename te zien doordat de datum van 1 januari 2010 naderde. Er zijn toen nog grote hoeveelheden HCFK22 verhandeld. In 2010 is de verkoop echter niet geheel nul. Door de handelaren in de scheepvaart wordt nog HCFK22 geleverd aan niet Europese schepen en in geringe mate zijn er nog kleine hoeveelheden 401a of geregenereerd HCFK22 verhandeld. 29 De sterke afname van de verkoop van HCFK22 (alleen nog toegestaan in geregenereerde vorm) wordt veroorzaakt door de sterke prijsstijging van het koudemiddel. De prijs van geregenereerd HCFK22 is vergeleken met de traditionele R22 toegenomen met een factor tien. 30 HCFK 124 wordt vooral toegepast als onderdeel van de mengsels 401a, 401b en 409a. HCFK 142b wordt toegepast in het mengsel 409a. Van deze mengsels is alleen nog handel in 401a gerapporteerd in Een uitgebreidere trendanalyse naar de handel in HCFK s is opgenomen in hoofdstuk Overige sectoren 31 Het aantal bedrijven dat verkopen van HFK s in de overige sectoren (kunststofschuimen, aërosolen, oplos- /reinigingsmiddelen, brandblusmiddelen, overige) rapporteert, is constant. Het zijn echter dusdanig weinig bedrijven dat een uitsplitsing naar stof en/of naar sector niet mogelijk is in verband met vertrouwelijkheid. Wel is het mogelijk de totale handel te rapporteren, zoals aangegeven in Tabel 3. Tabel 3: totale verkopen HFK's in de overige sectoren in 2010 HFK134a HFK245fa HFK227ea HFK365mfc HFK236fa HFK152a HFK43-10mee Totaal Kunststofschuimen 0 V V V V Aërosolen V 0 V 0 0 V 0 V Oplossings- / reinigingsmiddelen V 0 0 V V Overige sectoren (brandblussers) 0 0 V 0 V 0 0 V Totaal (ton) V V V V V V V 598 V = vertrouwelijk Hieronder wordt kwalitatief ingegaan op de handel in de HFK s in de genoemde sectoren. PwC Pagina 13 van 40

14 Kunststofschuimen sector 32 Binnen de sector kunststofschuimen zijn in het verleden vrijwel uitsluitend (H)CFK s toegepast als blaasmiddel. Sinds begin jaren negentig is het gebruik van CFK s verboden en sinds 2004 is ook het gebruik van HCFK s (HCFK 141b) niet meer toegestaan. Het eventuele gebruik van HCFK s in de kunststofschuimen sector is niet meegenomen in dit handelsstromenonderzoek. Producenten van schuimen geven aan dat HCFK s niet meer toegepast worden als blaasmiddel, ook niet meer voor de exportproducten. 33 Er zijn diverse alternatieven op de markt, waaronder HFK 134a, HFK 365mfc, HFK 227ea, HFK 245fa, CO 2 en (cyclo)pentaan. HFK s zijn echter relatief dure vervangers van HCFK 141b en daarmee minder aantrekkelijk. Binnen het handelsstromenonderzoek is in 2010 de handel in HFK 245fa, HFK 365mfc en HFK 227ea vastgesteld. HFK 245fa en HFK 365mfc nemen in de Nederlandse kunststofschuimen sector het grootste deel voor hun rekening. HFK 227ea wordt veelal gemengd met HFK 365mfc (HFK 365mfc: HFK 227ea in de verhouding 93:7) Sector aërosolen 34 Binnen de sector aërosolen worden naast HFK 134a en HFK 152a ook HFK-vervangers zoals propaan en butaan toegepast. Na de forse daling (53%) van de afzet van HFK 134a en HFK 152a op de Nederlandse aërosolenmarkt in 2009 is er in 2010 weer een herstel te zien van 66% Sector oplossings- en reinigingsmiddelen en overige sectoren 35 Binnen de sector oplossings- en reinigingsmiddelen is de handel in HFK 227ea sinds 2004 niet meer vastgesteld. HFK 227ea in de overige sectoren wordt vooral toegepast ten behoeve van brandblusinstallaties. Sinds 2006 zijn er weer kleine hoeveelheden HFK 43-10mee vastgesteld na enkele jaren van afwezigheid in de oplossings- en reinigingsmiddelensector. In 2010 zelfs een verdubbeling ten opzichte van vorig jaar. PwC Pagina 14 van 40

15 2. Vergelijking met cijfers voorgaande jaren 36 In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan de ontwikkeling van de handelsgegevens over de afgelopen jaren. Hierbij wordt per sector en per stof de ontwikkeling in de handel weergegeven vanaf Bij de beschrijving van de ontwikkelingen baseren wij ons op historische gegevens en uitspraken van de bedrijven die aan het onderzoek hebben meegewerkt Koelsector HFK In Tabel 4 wordt de ontwikkeling van de handel in HFK 125 gepresenteerd. Tabel 4: totale verkopen van HFK 125 in de koelsector HFK Totaal (ton) In Figuur 3 is de ontwikkeling vanaf 1995 schematisch weergegeven. Ton Figuur 3: totale verkopen van HFK 125 in de koelsector HFK In 2010 zien we dat de groei die in 2006 ingezet was, een grote stap maakt. HFK 125 maakt onderdeel uit van verschillende mengsels zoals 402a, 404a, 407c, 408a, 410a en 507. De toepassing van de mengsels 404a, 407c en 410a is relatief sterk gegroeid, terwijl die van 402a, 408a, 409a en 413a licht is afgenomen. De toepassing van de mengsels 507 is nagenoeg constant gebleven ten opzichte van de voorgaande jaren. (zie bijlage C voor een verdere toelichting op de ontwikkeling van individuele mengsels). PwC Pagina 15 van 40

16 HFK 134a 40 De handel in HFK 134a is weergegeven in Tabel 5. Tabel 5: totale verkopen van HFK 134a in de koelsector HFK 134a Totaal (ton) De trend in de verkopen van HFK 134a vanaf 1995 is weergegeven in Figuur Figuur 4: totale verkopen van HFK 134a in de koelsector Ton HFK 134a 42 De ontwikkeling van HFK 134a is afhankelijk van zowel de toepassing als puur product als de toepassing in de mengsels 404a, 407c en 413a (zie bijlage C voor een verdere toelichting op de ontwikkeling van individuele mengsels). Daarnaast bestaan de nieuwe HFK mengsels ook voor een groot deel (ca.50%) uit R134a. 43 De toepassing van HFK-134a in de Nederlandse koelsector is al jaren relatief stabiel, in 2010 is echter een flinke stijging te zien. Dit komt met name door de toename van het gebruik van HFK mengsels waarin HFK134a verwerkt is. Daarnaast zijn sinds enkele jaren de ISCEON HFK mengsels op de markt. Deze nieuwe HFK mengsels (ISCEON 417A, ISCEON 422A, ISCEON 422D) worden als vervanger voor in HCFK 22 installaties in de markt gezet. Het gebruik hiervan begint vanaf 2010 traceerbare hoeveelheden aan te nemen. 44 In 2010 is de bedrijven wederom gevraagd een uitsplitsing te geven van de verkopen in de koelsector naar gebruikscategorie. In 2005 is voor het eerst gevraagd naar het gebruik in de zeescheepvaart, omdat deze sector geleidelijk overgaat van HCFK 22 naar alternatieve koelmiddelen. Sinds dit jaar is ook de opsplitsing naar internationale zeescheepvaart daaraan toegevoegd. In figuur 5 is te zien dat er in de laatste jaren een toename is in de zeescheepvaart: in 2009 was het aandeel 11%. In 2010 is het 13% van het totaal aan HFK 134a verhandelde hoeveelheid product. Ook de HFK mengsels worden veel in de zeescheepvaart toegepast (404a, 417a; zie tevens figuur C1). PwC Pagina 16 van 40

17 Ton Figuur 5: Verdeling HFK 134a over de koelsectoren Internationale. zeescheepvaart Zeescheepvaart Mobiele koeling Stationaire koeling onbekend HFK 143a NB: sinds dit jaar is de uitsplitsing naar internationale zeescheepvaart meegenomen. 45 De derde en tevens laatste veel toegepaste HFK is HFK 143a. Uit Tabel 6 en Figuur 6 blijkt dat de ingezette groei zich in 2010 verder doorzet. Tabel 6: totale verkopen van HFK 143a in de koelsector HFK 143a Totaal (ton) Ton Figuur 6: totale verkopen van HFK 143a in de koelsector HFK 143a 46 HFK 143a wordt toegepast in de mengsels 404a, 408a en 507. De mengsels 404a en 507 zijn vergelijkbare mengsels. Bij vrijwel alle gebruikers gaat een daling van het ene mengsel gepaard met een stijging van het andere mengsel. De toepassing van het mengsel 404a is in 2010 sterk gegroeid ten opzichte van De toepassing van mengsel 507 is gestabiliseerd. Het mengsel 408a wordt nog steeds marginaal toegepast. Er is geen gebruik van HFK 143a als pure stof gerapporteerd. PwC Pagina 17 van 40

18 Overige HFK s 47 De handel in de overige HFK s is weergegeven in Tabel 7 en Figuur 7. De cijfers vanaf 2003 zijn opgebouwd uit de verbruikcijfers van HFK 32 en HFK 152a. Deze mengsels worden vooral toegepast bij dampcompressie. De dampcompressie-cyclus wordt van alle koelcycli het meest toegepast en de verwachting is dat dit zo blijft. Tabel 7: totale verkopen overige HFK s in de koelsector Overige HFK's Totaal (ton) De 78 ton heeft dit jaar primair betrekking op HFK 32. Dit gas is een bestanddeel van de mengsels 407c en 410a (zie bijlage C voor een verdere toelichting op de ontwikkeling van individuele mengsels). Er is geen gebruik van HFK 32 als pure stof gerapporteerd. De toepassing van HFK 152a is in 2010 nihil geweest. Ton Figuur 7: totale verkopen van overige HFK s in de koelsector Overige HFK's Totaal HFK s 49 Tabel 8 geeft de totale handelsstromen van HFK s weer. Tabel 8: totale verkopen HFK s in de koelsector Totaal HFK's Totaal (ton) De restrictie per 1 januari 2010 doet verwachten dat het gebruik van HFK s zal stijgen ten koste van het gebruik van HCFK s. Deze stijging is dan ook te zien in onderstaande grafiek, maar die gaat pas in 2010 ten koste van het gebruik van HCFK s. Waar in 2009 de hoeveelheid HCFK 22 nog een verdubbeling in afzet liet zien, is de toepassing van HCFK s nu gedaald tot minimale proporties. In 2010 is er juist sprake van een grotere stijging in het gebruik van HFK s ten opzichte van voorgaande jaren. Om dit te illustreren wordt hieronder de trend in de totale handel van HFK s en HCFK s tegen elkaar afgezet in figuur 8. De handel in HCFK s wordt nader toegelicht in de volgende paragraaf. PwC Pagina 18 van 40

19 3500 Figuur 8: Totaal gebruik HFK's en HCFK's in de koelsector in Nederland Ton HCFK's HFK's HCFK Door het verbod op HCFK s per 1 januari 2010 is het gebruik van HCFK s aanzienlijk afgenomen. Echter wordt er nog steeds handel gerapporteerd in HCFK s. Het overgrote deel hiervan is geregenereerd HCFK, van de HCFKmengsels is dat echter niet duidelijk. Het toepassen van geregenereerd HCFK is daarnaast financieel minder aantrekkelijk voor gebruikers omdat de prijs aanzienlijk hoger ligt als die van maagdelijk HCFK in Dit zal ook bijgedragen hebben aan de scherpe daling van de handel. Het gebruik van geregenereerde HCFK s zal naar verwachting nog wel doorlopen tot 2014, doordat in praktijk blijkt dat de inzet van vervangende koelmiddelen een forse investering vergen in de ombouw van de installatie. Tabel 9: totale verkopen HCFK 22 in de koelsector HCFK 22 Totaal (ton) De ontwikkeling in de verkopen van HCFK 22 zijn weergegeven in Tabel 9 en Figuur 9. Hierin is duidelijk te zien dat in de maanden voor het verbod op HCFK s per 1 januari 2010 er nog een piek was in de handel van het koudemiddel. Na 1 januari 2010 zakt de handel geheel terug. In 2009 zijn de bedrijven de bestaande vulling van installaties bij gaan vullen of zelfs geheel gaan vervangen voor nieuw HCFK 22. De bedoeling hiervan is om wat langer met het huidige koelmiddel in de bestaande installaties door te kunnen en zo een investering uit te stellen. Zoals blijkt uit de cijfers over 2009 en 2010 zal de vraag naar HCFK 22 blijven bestaan. Met het verbod van 1 januari 2010 en de sterk gestegen prijs van geregenereerd HCFK 22, zal de markt voor HCFK s zich eerder verplaatsen naar buiten Europa dan dat deze daadwerkelijk slinkt op mondiaal niveau. PwC Pagina 19 van 40

20 Ton Figuur 9: totale verkopen HCFK 22 in de koelsector HCFK Uit de opgaven van de bedrijven blijkt dat net als in voorgaande jaren in 2010 een substantieel deel van de (geregenereerde) HCFK 22-verkopen wordt geleverd aan de sector zeescheepvaart. ( Zie figuur 10) In de zeescheepvaart wordt daarnaast ook het meest gereageerd op het verbod, boten bouwen hun installaties om voor het gebruik van alternatieve HFK mengsels of vlaggen hun schip om naar andere thuishaven waardoor HCFK-22 weer geleverd kan worden naar hun schip Figuur 10: Aandeel zeescheepvaart HCFK Ton Aandeel Zeescheepvaart Aandeel zonder Zeescheepvaart HCFK Jaar De handel in HCFK 124 is weergegeven in Tabel 10. Tabel 10: totale verkopen HCFK 124 in de koelsector HCFK Totaal (ton) Net als in voorgaande jaren is de toepassing van HCFK 124 in de koelsector in 2010 verder gedaald. Deze daling is in overeenstemming met de daling van de afzet van de mengsels 401a, 401b en 409a waarvan HCFK 124 onderdeel uitmaakt. HCFK 124 is niet toegepast als pure stof. PwC Pagina 20 van 40

21 HCFK 142b 56 De handel in HCFK 142b neemt langzaam af zoals Tabel 11 laat zien. Dit is in lijn met de afname van het gebruik van het mengsel 409a dat voor 15% uit HCFK 142b bestaat. HCFK 142b is niet toegepast als pure stof. In 2010 was de handel in 142b niet significant meer. Tabel 11: totale verkopen HCFK 142b in de koelsector HCFK 142b Totaal (ton) Totaal HCFK s 57 De ontwikkeling van de totale verkopen van HCFK s in de koelsector zijn weergegeven in Tabel 12. Tabel 12: totale verkopen HCFK's in de koelsector Totaal HCFK's Totaal (ton) Overige sectoren 58 Het aantal bedrijven dat verkopen van HFK s in de overige sectoren (kunststofschuimen, aërosolen, oplos- /reinigingsmiddelen, brandblusmiddelen, overige) rapporteert, is constant. Het zijn echter dusdanig weinig bedrijven dat een uitsplitsing naar stof en/of naar sector niet mogelijk is in verband met vertrouwelijkheid. Wel is het mogelijk de totale handel te rapporteren, zoals aangegeven in Tabel 13. De verkopen in de overige sectoren fluctueren behoorlijk, waardoor het moeilijk is om een uitspraak te doen over de trend. Tabel 13: totale verkopen HFK s in de overige sectoren HFK Totaal (ton) Sector kunststofschuimen 59 Voor het gebruik van HCFK 141b in isolatieschuim geldt sinds 2004 een totaalverbod. Van de HFK-alternatieven voor HCFK 141b binnen de kunststofschuimenmarkt, is in 2009 net als in voorgaande jaren handel in HFK 365mfc, HFK 245fa en HFK 227ea geconstateerd. HFK 245fa en HFK 365mfc nemen in de Nederlandse kunststofschuimensector het grootste deel voor hun rekening. HFK 227ea wordt veelal gemengd met HFK 365mfc (HFK 365mfc:HFK 227ea in de mengverhouding 93:7). In 2010 zijn de verkopen van HFK s in de sector kunststofschuimen ten opzichte van 2009 aanzienlijk gestegen tot op het niveau van Voornamelijk het mengsel HFK 365mfc:HFK 227ea is gestegen. Dit komt door het meer toepassen van isolatieschuim in woningen Sector aërosolen 60 Binnen de sector aërosolen worden de HFK s 134a en 152a toegepast. De totale handel in HFK s in de sector is vanaf eind jaren 90 sterk afgenomen. In het onderzoek van 2010 zien we echter wel weer een sterke stijging van HFK 134a ten opzichte van PwC Pagina 21 van 40

22 Sector oplossings- en reinigingsmiddelen en overig 61 Sinds 2004 is de handel in HFK 43-10mee en HFK 227ea binnen de sector oplossings- en reinigingsmiddelen nagenoeg nihil geweest. De lichte stijging die in 2008 werd ingezet in de handel in HFK mee zet in 2010 door tot een ruime verdubbeling van de verkoop. Dit is het niveau van 2001/2002. Verder is in 2010 HFK 365mfc en HFK 227ea niet ingezet als bestanddeel van een reinigingsmiddel. PwC Pagina 22 van 40

23 3. Conclusies 62 In dit hoofdstuk bespreken wij de conclusies en belangrijkste aanbevelingen naar aanleiding van het uitgevoerde handelsstromenonderzoek Met het oog op het rapportagejaar 2010 is het belangrijk om allereerst vast te stellen dat de gevolgde aanpak en werkwijze goed voldoen. Er bestaat een goed beeld van de belangrijke spelers en er is een redelijk constante respons bewerkstelligd. Wel is gemerkt dat de vrijwillige basis van de enquête het noodzakelijk maakt de partijen meermalen te verzoeken mee te werken en dat nieuw aangeschreven partijen zelfs helemaal geen respons geven H(C)FK handelsstromen in Op basis van het handelsstromenonderzoek 2010 komen wij tot de volgende conclusies ten aanzien van de handel in fluorverbindingen in Nederland: De afzet van HFK s op de Nederlandse markt groeit net als voorgaande jaren gestaag door met in dit jaar nog een grotere stijging dan voorheen. De groei komt vooral door het meer toepassen van HFK mengsels (26% stijging). De mengsels 404a, 407c en 410a werden veel toegepast in Het mengsel 507 is net als vorig jaar teruggelopen in hoeveelheid. Daarnaast nemen langzaamaan de nieuw geïntroduceerde mengsels - die als vervanger kunnen dienen voor HCFK 22 tevens in afzet toe. Met name 417a en 422d worden veelvuldig toegepast. Door het verbod op HCFK vinden gebruikers een alternatief in de HFK mengsels. Hierdoor is er een stijging van 28% van HFK 125 en HFK 134a. Door stijging in vraag naar 134a en stagnerende levering uit China is er schaarste ontstaan in de HFK134a markt. Hierdoor is de prijs bijna verdrievoudigd (meetpunt begin 2011). De verwachting is dat er HFK134a producerende fabrieken alvast gaan sluiten door het verwachtte verbod op gebruik van 134a in de automotive industrie, hierdoor zal de schaarste aanblijven. Door het verbod op HCFK per 1 januari 2010 is de afzet van HCFK aanzienlijk teruggelopen: van 1292 ton in 2009 naar 277 ton in Het wordt echter nog wel verhandeld, ondank het verbod. Geregenereerde HCFK mag nog verhandeld worden tot eind In 2009 was een sterke stijging van verkoop HCKF-22 te zien in de koeling in de zeescheepvaart. Mogelijk dat de zeescheepvaart HCFK ingeslagen heeft anticiperend op het verbod per 1 januari Het grootste gedeelte van de handel in HCFK-22 is nog steeds aan de scheepvaart. Wel vinden er volgens de bedrijven veel ombouw werkzaamheden plaats in de scheepvaart om de koelinstallaties aan te passen op het toepassen van HFK mengsels als 404a en 417a. In de zeescheepvaart wordt het meest gereageerd op het verbod, ofwel schepen bouwen hun installaties om of vlaggen hun schip om naar andere thuishaven waardoor HCFK-22 weer geleverd kan worden naar hun schip. In de stationaire installaties binnen de koelsector is een stabiel beeld zichtbaar waarin de afzet van HFK s vergelijkbaar is met voorgaande jaren. Het gebruik van HFK mengsels groeit ook bij de stationaire installaties nog steeds. Het mengsel 507 is hierop een uitzondering, het blijkt dat er minder koelinstallaties met 507 geleverd worden, waardoor ook minder 507 verkocht wordt voor het onderhoud van die installaties. De koelinstallaties die gebruik maken van het koudemiddel 507 zijn vaak grotere installaties. Voor grotere installaties wordt steeds vaker gekozen voor natuurlijke koudemiddelen. Het gebruik van HFK s in de overige onderzochte sectoren vertoont over de tijd een minder duidelijke trend, met name de oplossingsmiddelen, aërosolen en brandblussers markt is onbeduidend qua verkoop hoeveelheden. In de schuimsector is een grote stijging van de afzet van het HFK mengsel 365mfc/227ea. Dit mengsel wordt gebruikt bij de productie van isolatieschuim, waarvan de toepassing de laatste jaren flink is gestegen (subsidies in België, energiebesparende trend in NL). PwC Pagina 23 van 40

24 3.2. Aanbevelingen 64 Het aantal bedrijven dat opgave doet in het handelsstromenonderzoek is redelijk constant. Dit jaar hebben we de groep aangeschreven bedrijven vergroot. Een groot deel hiervan heeft echter niet meegewerkt aan het onderzoek, waardoor slechts een lichte stijging in het aantal respondenten werd bereikt. Het niet-verplichte karakter van het onderzoek zorgt ervoor dat steeds meer bedrijven niet meer bereidwillig zijn mee te werken aan het onderzoek. Daarnaast wordt de toegevoegde waarde van dit onderzoek onvoldoende onderkend en wordt het veelal gezien als een herhaling van andere verplichte rapportages zoals het milieujaarverslag aan de overheid of de rapportage voor de EU. Veel bedrijven gebruiken de rapportage aan de EU ook om de enquête voor het handelsstromenonderzoek in te vullen. 65 Het zou interessant zijn om in het handelsstromenonderzoek 2011 ook het verband te leggen met de afzet van natuurlijke koudemiddelen. Tijdens de interviews en gesprekken is naar voren gekomen dat ook de installaties met een kleinere omvang vaker kiezen voor een koelinstallatie op propaan, CO2 of ammoniak basis. De ontwikkelingen hierin kunnen ook van belang zijn om de trends in de chemische koelmiddelen te verklaren of te onderbouwen. Daarnaast zijn er dit jaar wederom nieuwe HFK mengsels gesignaleerd die volgend jaar meegenomen kunnen worden in de vragenlijst. PwC Pagina 24 van 40