Innovatieprogramma Nuttig Toepassen Slib

Transcriptie

1 Innovatieprogramma Nuttig Toepassen Slib

2 Innovatieprogramma Nuttig Toepassen Slib

3 Inhoud Samenvatting 4 1 Achtergrond Context Aanleiding 6 2 Ambitie en strategie Ambitie Hoofddoelen Strategie Afbakening 9 3 Aanpak Programmalijnen Uitvoering in fasen, resultaten en inspanningen Specifieke aandachtspunten Relaties met de andere sporen en ontwikkelingen 15 4 Besturing Eisen aan de uitvoering Kansen en bedreigingen Keuze van besturingscriteria Monitoring en rapportage Maatregelen 18 5 Organisatie en besluitvorming Organisatiestructuur Rollen en taken 20 6 Samenwerking Interne omgeving Externe omgeving Communicatie Financiën Kosten Financiering 25 Bijlagen 27

4 Samenvatting Het Innovatieprogramma Nuttig Toepassen Slib heeft de ambitie om op termijn een grote hoeveelheid slib (ten minste 1 miljoen ton/jaar) uit het watersysteem van de Eems-Dollard te verwijderen. Het programma verkent met verschillende onderzoeksmethoden (pilots, praktisch onderzoek en eerder opgedane ervaringen) diverse nuttige toepassingen van het onttrokken slib en bereidt op basis daarvan afspraken voor over bruikbare concepten voor toekomstige bestemmingen van het slib. Sturend voor de werkzaamheden van het innovatieprogramma zijn onderzoeksvragen die op een zo kosteneffectief mogelijke wijze dienen te worden beantwoord. Beoordeling van mogelijke slibketens of onderdelen daarvan vindt plaats met een multicriteria kosten-batenanalyse (MCKBA). Het instrument daarvoor wordt binnen het programma ontwikkeld. Voor het innovatieprogramma is een apart platform in het leven geroepen (Platform Slib) waarin de belangrijkste stakeholders vertegenwoordigd zijn. Dit platform heeft een rol in de bijsturing van de koers van het (adaptieve) deelprogramma op basis van behaalde resultaten en het faciliteren van de uitvoering op bestuurlijk niveau. Het platform adviseert de Stuurgroep E&E over het deelprogramma. Het innovatieprogramma heeft een doorlooptijd van circa 5 jaar en wordt in december 2020 afgerond. 4

5 5

6 1 Achtergrond 1.1 Context Uit het MIRT-onderzoek Ecologie en Economie Eems-Dollard in Balans (2015) blijkt dat het estuarium niet optimaal functioneert. In de Eems-Dollard is een toename van de vertroebeling geconstateerd als gevolg van een toenemende hoeveelheid slib in het water. De voornaamste oorzaak is de afname van het areaal waar slib kan bezinken. De tot op heden geconstateerde toename van de troebelheid heeft, samen met een afname van de nutriëntenlast, waarschijnlijk geleid tot een lagere algenproductie in het water van de Eems-Dollard. Tegelijk met het verdwijnen van de bezinkplaatsen door de inpolderingen zijn overgangszones tussen zoet- en zoutwater en tussen land en water verloren gegaan. Mede door het verdwijnen van overgangszones tussen zoet- en zoutwater zijn de mogelijkheden voor vismigratie beperkt, ondanks het feit dat waterwerken in de regio passeerbaar zijn gemaakt voor trekvissen. Op basis van dit resultaat hebben Rijk en regio in het Bestuurlijk Overleg MIRT Noord-Nederland afgesproken dat zij gezamenlijk een meerjarig adaptief programma voor ecologische verbetering van de Eems-Dollard opstellen. In dat plan zijn de volgende sporen opgenomen: 1 Uitvoeringsprogramma Vitale Kust; 2 Innovatieprogramma Nuttig Toepassen van Slib; 3 Hydromorfologische Verbetering; Voorliggend deelprogrammaplan heeft betrekking op het 2e spoor: het Innovatieprogramma Nuttig Toepassen Slib. Het innovatieprogramma onderzoekt de mogelijkheden om slib dat aan het Eem- Dollardsysteem wordt onttrokken nuttig toe te passen voor verschillende soorten gebruik, zoals landbouw, dijkversterking, natuurontwikkeling en als grondstof voor de industrie. In de huidige situatie worden havens en vaargeulen gebaggerd, waarbij het vrijkomende materiaal weer wordt verspreid in het watersysteem. Het is de bedoeling op termijn een grote hoeveelheid slib aan het systeem te onttrekken, met als doel een structurele toename van het doorzicht. 1.2 Aanleiding De reden om dit innovatieprogramma te starten is in eerste instantie de overtuiging dat het verwijderden van een grote hoeveelheid slib uit het watersysteem leidt tot minder vertroebeling en daardoor tot betere kansen voor ecologische verbetering van de Eems-Dollard (bron: MIRTonderzoek). De bewerking, het transport en de toepassing van het verwijderde slib biedt ook kansen voor bestaande en nieuwe ondernemers in het gebied en draagt bij aan de ontwikkeling van kennis die ook elders toepasbaar is. 6

7 7

8 2 Ambitie en strategie 2.1 Ambitie De centrale ambitie van het Innovatieprogramma Nuttig Toepassen Slib is op termijn een aanzienlijke hoeveelheid slib (1 miljoen ton droge stof/jaar in 2022 en daarna mogelijk meer) uit het watersysteem van de Eems-Dollard te verwijderen door (nieuwe) bezinkplekken te creëren of het gebaggerd slib anders te verwerken. Daarbij is het vooral van belang economisch rendabele en/of ecologisch aantrekkelijke toepassingen te verkennen en in te zetten. 2.2 Hoofddoelen Hoofddoel van het innovatieprogramma is het in beeld brengen en prioriteren van kansrijke (nuttige) toepassingen voor slib dat in het estuarium en in de havens bezinkt. Structureel verwijderen van slib lijkt een kansrijke route om de ecologische kwaliteit van de Eems-Dollard te verbeteren. Daarnaast kan het (innovatief) aanwenden van slib kansen bieden voor de regionale economie, wanneer partijen in staat zijn succesvolle businesscases te ontwikkelen. Dit doel wordt gerealiseerd door mogelijke toepassingen van slib te identificeren, de kosten en baten van (combinaties van) kansrijke oplossingsrichtingen in de slibketen te beoordelen en op basis daarvan afspraken te maken over bruikbare concepten voor toekomstige bestemmingen van onttrokken slib Strategie Voor een nuttige toepassing van slib dient de hele slibketen van onttrekking, bewerking, transport en toepassing in beeld te zijn, waarvan de laatste veelal bepalend is voor de eerdere stappen. De strategie is erop gericht het slib meer te zien als gewilde grondstof dan als afvalproduct (pull in plaats van push). Bij het identificeren van mogelijke toepassingen van slib wordt in eerste instantie zeer breed gekeken. Ook toepassingen die op het eerste oog weinig interessant lijken, worden op serieuze wijze meegenomen en beoordeeld, omdat deze mogelijk in gewijzigde vorm toch een belangrijke rol kunnen spelen in de slibketen. Om de haalbaarheid van verschillende oplossingsrichtingen te vergroten worden niet alleen puur bedrijfseconomische kosten en opbrengen in beeld gebracht, maar vindt een bredere afweging plaats op basis van een multicriteria kosten-batenanalyse (MCKBA). Ook effecten op bijvoorbeeld natuur en werkgelegenheid worden volwaardig meegenomen en op verschillende schaalniveaus uitgewerkt. In het geval dat ideeën kansrijk lijken maar voor een grotere zekerheid in praktijk moeten worden getoetst, bestaat de mogelijkheid om hiervoor binnen het innovatieprogramma praktijktesten en pilots uit te voeren. Op dit moment is voor het slibspoor al een pilot in uitvoering (Waddenslib voor zandgrondverbetering) en zijn verschillende pilots in voorbereiding (Marconi Buitendijks, Kleirijperij, Groene Dollard dijk, Dubbele Dijk, Polder Breebaart). Het innovatieprogramma bevat nog ruimte om aanvullende praktijktesten en pilots uit te voeren.

9 Omdat de haalbaarheid van verschillende toepassingen pas tijdens de uitvoering van het programma helder wordt en ook nog niet alle toepassingen in beeld zijn, volgt het innnovatieprogramma een adaptieve werkwijze. Tussentijdse uitkomsten kunnen daarmee verdere werkzaamheden beïnvloeden. De deelprogrammatrekker bespreekt programmawijzigingen met een ambtelijke kerngroep en legt deze voor aan de projectgroep en het Platform Slib. 2.4 Afbakening Het innovatieprogramma brengt toepassingen van slib en de daarvoor benodigde stappen in de slibketen (verwijdering, bewerking, en transport) in beeld. Invangen van slib binnen het watersysteem is daarbij ook als een mogelijke nuttige toepassing te zien. Het in beeld brengen van effecten van een dergelijke oplossing op de ecologie van het watersysteem is echter geen onderdeel van het innovatieprogramma, maar van het deelprogramma Hydromorfologische Verbetering en of het Uitvoeringsprogramma Vitale Kust. In het innovatieprogramma vindt geen onderzoek plaats naar de effecten van verwijdering van slib op de troebelheid en de doorwerking daarvan in de primaire productie en hogere trofische niveaus. Dit komt aan de orde in het deelprogramma Hydromorfologische Verbetering. Het innovatieprogramma gaat uit van de volgende manieren van slibverwijdering: het op natuurlijke wijze invangen van slib in bijvoorbeeld kwelders, het mogelijk versterken van dit effect door ontgraving en het baggeren van slib in havens en vaargeulen. Het verwijderen van slib op andere locaties is alleen een overweging als dit tot een effectieve vermindering van de sliblast in het watersysteem kan leiden. Het effect van slibverwijdering op het doorzicht is overigens niet sterk afhankelijk van de winlocatie. Het deelprogramma heeft een doorlooptijd van circa 5 jaar en loopt tot en met december

10 10

11 3 Aanpak 3.1 Programmalijnen Sturend voor het innovatieprogramma zijn de onderzoeksvragen die in de kwartiermakersfase zijn opgesteld en tijdens het programma worden beantwoord (zie bijlage 1). Deze zijn ingedeeld in de onderdelen van de slibketen: verwijdering, bewerking, transport en toepassing. Per onderzoeksvraag is aangegeven op welke wijze deze het beste te beantwoorden is. Het innovatieprogramma bevat de volgende onderdelen: Identificeren (nieuwe) toepassingen Tijdens de kwartiermakersfase en daarvoor zijn verschillende ideeën verkend die mogelijk interessant zijn als nuttige toepassing. Het betreft vaak onderdelen (schakels) van de slibketen en geen complete aanpak die als oplossing te beoordelen is. Tijdens het eerste jaar krijgt deze zoektocht een vervolg door verschillende partijen te benaderen en te verbinden, om mogelijke toepassingen in beeld te brengen en deze zoveel mogelijk te combineren tot totaaloplossingen. Een oproep hiervoor zal onder meer worden geplaatst in de nieuwsbrieven van LTO en SBE. Het innovatieprogramma richt een innovatieplatform op voor het identificeren en uitwisselen van ideeën en toepassingen. Kennisinstellingen en bedrijven (ontwikkelaars en gebruikers) krijgen daarvoor een uitnodiging. Eind 2016 bepaalt het programma in overleg met het Platform Slib (zie hoofdstuk 5) of er voldoende bruikbare informatie is om het programma op basis daarvan voort te zetten of dat een bredere inventarisatie nodig is (bijvoorbeeld in de vorm van een prijsvraag). Beoordelen van ideeën, concepten en pilots Om te beoordelen hoe kansrijk ideeën, concepten (combinatie van ideeën) en pilots zijn, is een instrument nodig dat meegroeit met de status van het initiatief. Daarmee wordt een eerste idee getoetst aan globale criteria zoals aansluiting bij de doelstelling, businessfilosofie en opschaalbaarheid. Voor verder uitgewerkte combinaties van ideeën (concepten) gelden aangescherpte criteria en vindt ook een beoordeling van het businessmodel plaats. Krijgt een initiatief uitwerking in een pilot, dan gelden aangescherpte criteria tot het niveau van een businesscase. De Rijksuniversiteit Groningen werkt hiervoor een beoordelingsinstrument uit dat in deze verschillende ontwikkelfasen in te zetten is, toegespitst op de toepassing in het innovatieprogramma. De eindbeoordeling bestaat uit een muliticriteria kosten-batenanalyse (MCKBA). Effecten op bijvoorbeeld natuur en werkgelegenheid krijgen daar een volwaardige plaats in en worden op verschillende schaalniveaus uitgewerkt. Uitvoeren van praktijktesten en pilots De eerste fase van de pilot Waddenslib voor zandgrondverbetering is inmiddels afgerond. Een tweede fase van deze pilot en de pilot Kleirijperij zijn in voorbereiding. Deze pilots zijn onderdeel van het Innovatieprogramma Nuttig Toepassen Slib en worden door dit deelprogramma gefaciliteerd. De pilots Marconi buitendijks, Brede Groene Dijk, Dubbele dijk en Polder Breebaart geven eveneens informatie over nuttige toepassingen van slib, maar worden door het spoor Vitale Kust gefaciliteerd. Mogelijk is het wenselijk ook andere kansrijke ideeën gedurende de looptijd van het programma op haalbaarheid te toetsen. Hiervoor worden dan nieuwe pilots opgestart. Daarbij wordt zoveel mogelijk een stapsgewijze aanpak van klein naar groot gevolgd, waarbij na elke stap de kansrijkheid wordt beoordeeld. 11

12 Stapsgewijze aanpak van nieuwe en kansrijke ideeën Beantwoorden onderzoeksvragen Als voorbereiding op het innovatieprogramma zijn onderzoeksvragen gesteld (zie bijlage 1). Deze worden in deze uitvoeringsfase beantwoord. Daarbij spelen de uitkomsten van praktijktesten en pilots een belangrijke rol. Daarnaast zijn andere onderzoeksmiddelen zoals deskstudies, interviews en berekeningen noodzakelijk om alle vragen op goede wijze te kunnen beantwoorden. Opstellen eindafweging met varianten en bruikbare concepten Op basis van de resultaten van praktijktesten, pilots en uitgevoerd onderzoek wordt een overzicht gemaakt van verschillende toepassingsmogelijkheden van het slib, de kosten en baten van complete slibketens en een onderlinge vergelijking. Beoordeling vindt plaats met het MCKBAinstrument, aangevuld met ramingen voor specifieke situaties. Op basis van deze informatie stelt het innovatieprogramma een advies op over de haalbaarheid van nuttig toepassen van slib, met verschillende varianten. Ook worden afspraken voorbereid over bruikbare concepten voor toekomstige bestemmingen van het slib. 3.2 Uitvoering in fasen, resultaten en inspanningen De in de vorige paragraaf beschreven onderdelen worden uitgevoerd in drie fasen: Identificeren (nieuwe) toepassingen Inspanningen Resultaat/bijdrage aan doel Bezoeken en verbinden innovatieve Inzicht in mogelijkheden van bedrijven en mogelijke gebruikers onttrekken, bewerken, transporteren en toepassen van slib Oproep in nieuwsbrieven LTO en SBE Betrekken van een bredere groep potentiële ontwikkelaars en gebruikers Opzetten innovatieplatform Verbinden ontwikkelaars en gebruikers en verrijken van ideeën

13 Inspanningen Resultaat/bijdrage aan doel Eventueel organiseren bredere Verbreden van inzicht in mogelijkheden marktbenadering (bv. prijsvraag) van onttrekken, bewerken, transporteren en toepassen van slib Verkrijgen inzicht in kansrijke schakels in de slibketen Inspanningen Resultaat/bijdrage aan doel Opzet Instrument dat meegroeit met status beoordelingsinstrumentarium van initiatief (van grof naar fijn) Selectie van kansrijke schakels Beoordeling van mogelijke oplossingen op basis van brede afweging en beeld van onzekerheden die nader moeten worden onderzocht Voorbereiding van praktijktesten, Zicht op technische haalbaarheid, pilots en praktisch onderzoek organisatie, kosten, financiering, vergunbaarheid e.d Uitvoering van praktijktesten, Wegnemen van onzekerheden door pilots en praktisch onderzoek praktische toepassing en vaststellen haalbaarheid van opschaling Beantwoorden onderzoeksvragen Onderbouwing en inzichtelijk maken per schakel van opgedane kennis per schakel in de slibketen Interpretatie en communicatie Betrekken van (bestuurlijke) tussenresultaten omgeving en mogelijk bijsturing van het programma Samenstellen van combinaties van kansrijke schakels in de slibketen Inspanningen Resultaat/bijdrage aan doel Samenstellen van kansrijke Inzicht in kosten, baten, kansen en combinaties risico s van verschillende combinaties in de slibketen

14 Inspanningen Resultaat/bijdrage aan doel Beantwoorden integrale Onderbouwing en inzichtelijk maken onderzoeksvragen van opgedane kennis Opstellen eindadvies en inzichtelijk Advies en afspraken op basis waarvan maken van bruikbare concepten concrete slibketens kunnen worden over de meest haalbare opties gerealiseerd t.a.v. nuttige toepassing van slib Specifieke aandachtspunten Voor de pilot Kleirijperij hebben de deelnemende partijen een intentieovereenkomst gesloten. De volgende stap is het opstellen en vaststellen van een samenwerkingsovereenkomst over onder meer de juridische vorm van de samenwerking en uitbesteding, het penvoerderschap en de risicoverdeling. Omdat hierbij verschillende denkrichtingen mogelijk zijn, zal vooraf een korte inventarisatie plaatsvinden van wensen, eisen en randvoorwaarden van de deelnemende partijen. Op basis hiervan legt de trekker van het innovatieprogramma een voorstel voor een samenwerkingsovereenkomst voor aan het Platform Slib (eind september 2016). Na aanpassing van de overeenkomst op basis van het overleg in het platform kan de formele besluitvorming plaatsvinden (oktober 2016). Het toepassen van zout baggerslib in een zoete binnendijkse omgeving kan mogelijk op verzet stuiten van stakeholders. Het is van belang met pilots of vergelijkbare praktijksituaties aan te tonen dat daarmee verband houdende risico s goed te beheersen zijn. Het ontgraven van kwelders om de invangcapaciteit van slib te vergroten en het nuttig toepassen van ontgraven slib kan mogelijk op verzet stuiten vanwege verstoring van natuurwaarden. Daarom is het belangrijk dat natuurorganisaties goed aangehaakt zijn bij de ontwikkeling van dergelijke concepten. Voor het beoordelen van oplossingsrichtingen is een brede afweging belangrijk, zodat naast directe kosten en baten ook indirecte aspecten als effecten op natuur, waterkwaliteit, werkgelegenheid en CO2-uitstoot in beeld komen. Dit gebeurt met een beoordelingsinstrument dat meegroeit met de status van het initiatief. 14

15 3.4 Relaties met de andere sporen en ontwikkelingen Sporen en ontwikkelingen Beschrijving van de relatie Kennisprogramma Hydromorfologische Afstemming van onttrekkings- en verspreidingslocaties van Verbetering (spoor 3) slib in de Eems-Dollard Uitvoeringsprogramma Vitale Kust (spoor 1) Afstemming over mogelijkheden voor kwelderontwikkeling voor het invangen van slib en afgraven voor een nuttige toepassing. Afstemming over pilots Marconi, Brede Groene Dijk, Polder Breebaart en Dubbele Kering Samenwerking met Duitsland Uitwisselen van praktijkervaringen met nuttige toepassing van slib (zoals landophoging) STW-onderzoek MUD 6 Nederlandse Universiteiten hebben een aanvraag ingediend bij de Technologiestichting STW voor het onderzoek Multifunctional Use of Dredged sediment. Dit onderzoek heeft verschillende raakvlakken met het Innovatieprogramma Nuttig Toepassen Slib. Specifiek liggen deze op het gebied van invangen van slib, consolidatie en ontzilting van slib en transport van slib. De Kleirijperij wordt in dit onderzoek ook als belangrijke pilot meegenomen Randvoorwaarden De beste kansen voor grootschalige nuttige toepassingen zijn naar verwachting te vinden in de landbouw en de waterbouw. Het is dan ook van belang dat vertegenwoordigers van deze branches vanaf het begin meedoen om mogelijke kansen te identificeren en te verkennen. Er is nog actie nodig om individuele partijen uit de landbouw te interesseren. Toepassingsmogelijkheden zijn nog omkleed met onduidelijkheden en onzekerheden (zie ook bijlage 1). Het testen van toepassingen in pilots en daarover breed communiceren is van groot belang om draagvlak voor oplossingsrichtingen te krijgen. 15 Om interne consistentie (inhoud, organisatie) en externe consistentie (communicatie met de omgeving) te bevorderen, is het van belang dat er gedurende het programma een vast aanspreekpunt is voor het slibinnovatieprogramma.

16 16

17 4 Besturing 4.1 Eisen aan de uitvoering Het innovatieprogramma is gericht op het identificeren en onderbouwen van nuttige toepassingen van slib die een groot aantal jaren kunnen blijven functioneren. Efficiënte bedrijfsvoering is essentieel om tot een goede businesscase te komen. De inzet is optimaal gebruik te maken van de competenties die in het gebied aanwezig zij. Daarbij is het ook van belang dat (combinaties van) oplossingen een substantiële bijdrage vormen aan de ambitie voor het verwijderen van 1 miljoen ton slib per jaar. 4.2 Kansen en bedreigingen De belangrijkste kans is: (bestuurlijk) commitment tussen partijen voor het jaarlijks verwijderen van een grote hoeveelheid slib uit de Eems-Dollard (omarmd als geen-spijtmaatregel); inzet van gebiedseigen kenmerken als te verbeteren landbouwgronden en dijken, maaiveldverlaging, industriële ontwikkeling en energievoorziening; ontwikkeling van zilte teelten. De belangrijkste risico s zijn: 17 Uitvoeren van pilots wordt gezien als doel in plaats van middel (hoofddoel is onttrekken van grote hoeveelheid slib). Beheersmaatregel: bij overleggen van stuur- en projectgroep wordt de realisatie van dit hoofddoel regelmatig geagendeerd. Afschieten van innovatieve ideeën in een vroegtijdig stadium op basis van enkel kostenoverwegingen. Beheersmaatregel: het beoordelingssysteem wordt zodanig uitgevoerd dat innovatieve ideeën in de beginfase volop de ruimte krijgen. Betrokken partijen sturen te veel op eigenbelang in plaats van op gemeenschappelijk belang. Beheersmaatregel: zodra eigenbelang ten koste gaat van het gemeenschappelijk belang wordt dit door het programmabureau geïdentificeerd en bestuurlijk geagendeerd. 4.3 Keuze van besturingscriteria Voor de uitvoering van het innovatieprogramma zijn tussenstappen of mijlpalen benoemd om een duidelijke focus aan de voortgang te geven. Deze mijlpalen vormen een verbindende structuur en een natuurlijk moment om successen en geleerde lessen in- en extern zichtbaar te maken. Ook kunnen zij aanleiding geven de koers van het programma bij te stellen. De mijlpalen voor het Innovatieprogramma Nuttig Toepassen Slib staan in de afbeelding op de volgende pagina.

18 Planning op hoofdlijnen en mijlpalen Naast mijlpalen zijn kantelmomenten benoemd. Dit zijn momenten waarop keuzen plaatsvinden die cruciaal zijn voor het verdere verloop van het programma. De kantelmomenten voor het Innovatieprogramma Nuttig Toepassen Slib zijn: De inventarisatie levert geen kansrijke, betaalbare toepassingen op. Het lukt niet om tot afspraken te komen over opschaling van pilots. Uit het onderzoek naar hydromorfologische verbetering blijkt dat slib onttrekken niet het gewenste effect heeft. Bij optreden van het eerste of tweede kantelpunt is een besluit nodig over een terugvaloptie (huidige situatie continueren of slib verspreiden buiten de Eems-Dollard). Als het derde kantelpunt zich voordoet, kunnen partijen desgewenst onderzoeken of zij de toepassingen toch interessant vinden en verder uit willen werken, maar dit is dan geen onderdeel meer van het meerjarig adaptief programma voor ecologische verbetering van de Eems-Dollard. 4.4 Monitoring en rapportage De voortgang wordt twee keer per jaar gerapporteerd aan het Platform Slib, waarbij om en om het accent ligt op behaalde resultaten en financiële aspecten. Daarbij wordt gerefereerd aan de inspanningen zoals beschreven in paragraaf 3.2. Daarnaast worden tussenrapportages opgesteld met een samenvatting van inhoudelijke bevindingen uit onderzoek en pilots. De deelprogrammatrekker slib stelt de voortgangs- en tussenrapportages en het eindadvies op. Ambtelijke afstemming met de andere sporen vindt tweewekelijks plaats Maatregelen Het programma heeft een adaptief karakter, wat in dit geval betekent dat regelmatig bijsturen op basis van nieuwe inzichten mogelijk moet zijn. Het Platform Slib wordt tijdens de uitvoering van het programma betrokken bij keuzen die de voortgang bepalen of van invloed zijn op het resultaat van het innovatieprogramma (het eindadvies). Concreet heeft dit bijvoorbeeld betrekking op onderdelen van het beoordelingsinstrumentarium, het bijstellen van de koers op basis van resultaten van pilots, de resultaten van onderzoek over de werking van de Eems-Dollard en wijzigingen in de programmaomgeving.

19 19

20 5 Organisatie en besluitvorming 5.1 Organisatiestructuur Het Innovatieprogramma Nuttig Toepassen Slib Eems-Dollard is onderdeel van het meerjarig adaptief programma Eems-Dollard voor ecologische verbetering dat Rijk en regio samen uitvoeren. Een programmabureau onder leiding van een programmamanager gaat de uitvoering coördineren. Een deelprogrammatrekker gaat dit voor het Innovatieprogramma Nuttig Toepassen Slib doen. Voor ondersteunende activiteiten (communicatie, secretariaat, financiën e.d.) maakt het innovatieprogramma gebruik van de algemene faciliteiten in het programmabureau. Het Platform Slib stuurt het innovatieprogramma inhoudelijk aan. Projecten die onder het slibspoor vallen (zoals de Kleirijperij en Waddenslib voor zandgrondverbetering) kennen eigen projectorganisaties Rollen en taken Platform Slib Organisatiestructuur Het Platform Slib bestaat uit afgevaardigden van de volgende organisaties: Provincie Groningen (voorzitter) Rijkswaterstaat Ministerie van Economische Zaken Waterschap Hunze & Aa s Groningen Seaports (GSP) Samenwerkende Bedrijven Eemsdelta (SBE) Land en Tuinbouworganisatie (LTO-Noord) Groninger Landschap

21 Vooralsnog wordt ervan uitgegaan dat het Platform Slib tweemaal per jaar bijeenkomt, waarbij afwisselend het accent op behaalde resultaten (inhoud) en financiële aspecten ligt. Het platform heeft voornamelijk een rol in de bijsturing van de koers van het Innovatieprogramma Nuttig Toepassen Slib op basis van de behaalde resultaten en het faciliteren van de uitvoering op bestuurlijk niveau. Ten behoeve van een adaptieve werkwijze vindt jaarlijks een actualisatie van het deelprogrammaplan plaats, met het accent op de werkzaamheden in het komende jaar. Het Platform Slib adviseert de Stuurgroep E&E over het deelprogrammaplan. Programmabureau Binnen het programmabureau zijn de programmamanager en de trekkers van de deelprogramma s samen verantwoordelijk voor de aansturing en functioneren van het gehele adaptief programma. Zij handelen vanuit de brede doelen van het programma, maar doen dat met de kennis, ervaring en netwerk van hun eigen organisatie. Trekker deelprogramma Innovatieprogramma Nuttig Toepassen Slib De trekker van het deelprogramma heeft de taak om de activiteiten zoals beschreven in hoofdstuk 3 tot uitvoering te brengen. Een deel van de werkzaamheden wordt daarbij uitbesteed. De rol van de trekker bestaat uit: afstemming met programmamanager en trekkers van andere sporen; initiëren van activiteiten voor nieuwe toepassingen van slib; begeleiding van uitbestede werkzaamheden voor het slibspoor; ondersteuning van pilots bij knelpunten en generieke kennisvragen; bijhouden en presenteren van de voortgang en resultaten van het innovatieprogramma; beantwoording van de onderzoeksvragen op basis van ter beschikking staande informatie; voorbereiding van overleg in het Platform Slib; opstellen van het eindadvies. Projectorganisaties Pilots of projecten die plaatsvinden als onderdeel van het Innovatieprogramma Nuttig Toepassen Slib hebben een eigen projectorganisatie. De uitvoering van projecten blijft bij de verantwoordelijke partij(en) liggen. 21

22 22

23 6 Samenwerking 6.1 Interne omgeving Voor de samenwerking tussen de verschillende sporen vormt het programmabureau een belangrijke spil. De programmamanager en de trekkers van de verschillende deelprogramma s komen regelmatig bij elkaar om de ontwikkelingen te bespreken en af te stemmen. De programmamanager en de trekkers richten zich op het leggen van verbindingen tussen Rijk en regio, tussen overheid, bedrijfsleven en NGO s en tussen bestuur en ambtelijke voorbereiding. 6.2 Externe omgeving De trekker van het deelprogramma initieert en onderhoudt contacten met innovatieve partijen en (potentiële) gebruikers van slib. Daarvoor richt hij of zij onder meer een innovatieplatform op dat met enige regelmaat bijeenkomt om nieuwe ideeën op te doen en ervaringen te delen. De trekker zorgt ook voor goede aansturing van werkzaamheden die binnen dit spoor plaatsvinden (zoals de ontwikkeling van het beoordelingssysteem door de RUG) en afstemming met ontwikkelingen buiten het spoor (zoals het STW-MUD-onderzoek). 6.3 Communicatie Communicatie over dit deelprogramma vindt zoveel mogelijk plaats als onderdeel van de communicatie over het gehele programma. De kernboodschap is dat het onttrekken en nuttig toepassen van slib aan de Eems-Dollard van belang is voor de ecologische ontwikkeling van het gebied en tegelijkertijd kan bijdragen aan de bevaarbaarheid van havens en de totstandkoming van een circulaire economie. Het doel is slib meer te zien als gewilde grondstof dan als afvalproduct. Dat genereert ook kansen voor de regionale economie en levert kennis op die ook elders toepasbaar is. 23

24 24

25 7 Financiën 7.1 Kosten De kosten voor uitvoering van het Innovatieprogramma slib zijn opgenomen in bijlage 2. In het overzicht zijn de kosten per jaar en per hoofdactiviteit vermeld. Met de huidige inzichten zijn de totale kosten geraamd op 13,2 miljoen inclusief btw. In lijn met het adaptieve karakter van het innovatieprogramma vindt aan het einde van elk kalenderjaar een actualisatie van de raming plaats, met een nadere specificering voor het daaropvolgende jaar. Sturend voor de begroting is de meest kosteneffectieve wijze voor het beantwoorden van de onderzoeksvragen (bijlage 1) die ten grondslag liggen aan het op te stellen advies. 7.2 Financiering Voor de financiering van dit spoor wordt verwezen naar het programmaplan voor het Programma Eems-Dollard Innovatieprogramma Nuttig Toepassen Slib 2016 De financiering van het innovatieprogramma is nog niet gedekt. Dat betekent dat tot eind 2016 zal worden gewerkt volgens een minimale variant en alleen de hoogst noodzakelijke activiteiten plaatsvinden om het programma te continueren. Deze activiteiten bestaan in ieder geval uit: uitwerken van mogelijke financieringsvormen van het deelprogramma voor de periode na 2016 en deze voorleggen aan het Platform Slib; uitwerken van mogelijke financieringsvormen van het deelprogramma voor de periode na 2016 en deze voorleggen aan het Platform Slib; verleiden van partijen tot het daadwerkelijk toepassen van innovatieve ideeën voor het nuttig gebruik van slib, met een startbudget van als incentive; opstarten van een Innovatieplatform met gebruikers en innovatieve partijen; verder verzamelen en integreren van kennis over nuttig toepassen van slib; begeleiden van het opstellen van de samenwerkingsovereenkomst voor de pilot Kleirijperij. Financiering deelprogramma na 2016 Verschillende varianten en de kansrijkheid voor financiering van het deelprogramma zullen in beeld worden gebracht. Daarbij wordt gekeken naar mogelijke subsidies en bijdragen van het bedrijfsleven en overheden. Het Platform Slib krijgt in september 2016 een eerste presentatie van mogelijke opties. Het vinden van budgetten kan veel tijd kosten. Daarom wordt dit onderdeel in de planning zoveel mogelijk naar voren gehaald. 25

26 26

27 Bijlagen 1 Onderzoeksvragen 2 Begroting 27

28 Bijlage 1: Onderzoeksvragen Innovatieprogramma Nuttig Toepassen Slib Code Onderzoeksvraag Onderzoeksmiddel Opmerking A Onttrekken (winning tot aan wal brengen) Overig Deskstudies Nieuwe praktijktesten/pilots Pilot Dubbele dijk Pilot Polder Breebaart Pilot Brede Groene Dijk Pilot zandgrondverbetering Pilot kleirijperij Project Marconi buitendijks G = gereed U = in uitvoering V = in voorbereiding O = moet nog worden opgestart A1 Wat zijn de huidige kosten van baggeren van havens en herplaatsing per m 3? G G O A2 Wat is de goedkoopste wijze van onttrekken van slib en herplaatsing buiten de Eems- Dollard die acceptabel is voor het ontvangende ecosysteem? U O Input uit spoor Hydromorfologische Verbetering A3 Hoe wordt de afzet en de samenstelling van het slib in de havens beïnvloed door bijvoorbeeld stroming, vaarbewegingen, vormgeving (haven en kwelders) en seizoenen? U O A4 Wat is de geschikte baggermethode met oog op toepassing voor specifieke doelen en op welke wijze is de samenstelling van het slib door winning te beïnvloeden (baggerperiode, uitsluiten van ongewenst materiaal)? A5 Hoe groot is de aanslibbing in kweldersystemen, hoe kan dit proces worden versterkt en V V duurzaam in stand worden gehouden? A6 In hoeverre is het invangen van slib buitendijks (kwelder) of binnendijks (wisselpolder of V U V V V slibmotor) zinvol met het oog op een nuttige toepassing daarvan? A7 Wat zijn de kosten per m 3 gewonnen slib per winningsmethodiek? V V V V V O A8 Welke wet- en regelgeving veroorzaakt knelpunten bij het onttrekken (baggeren, V V U V V O invangen en ontgraven) van slib (natuurwetgeving, domeinheffingen e.d.) en hoe kunnen die worden opgelost? A9 Op welke plaatsen is kweldervorming gewenst of ongewenst voor ecologie, G waterveiligheid en maatschappelijk belang? O 28

29 B Bewerken (opslag, bewerking) Overig Deskstudies Nieuwe praktijktesten/pilots Pilot Dubbele dijk Pilot Polder Breebaart Pilot Brede Groene Dijk Pilot zandgrondverbetering Pilot kleirijperij Pilot Marconi buitendijks G = gereed U = in uitvoering V = in voorbereiding O = moet nog worden opgestart V V B1 Op welke wijze kan slib (baggerspecie) geschikt worden gemaakt voor dijkversterking? Hoe verandert daarbij de samenstelling en welke erosieklasse kan worden bereikt? B2 Op welke wijze kan slib (baggerspecie) geschikt worden gemaakt voor ophoging van V O O binnendijkse gronden? B3 Op welke wijze kan slib (baggerspecie) geschikt worden gemaakt voor verhoging van de U landbouwproductiviteit? B4 Hoe kunnen de toepassingsmogelijkheden in de landbouw worden vergroot door het O O toevoegingen (organische stof, kalk, schimmels e.d.)? B5 Op welke wijze kan slib (baggerspecie) geschikt worden gemaakt voor toepassing in de V O O keramische/baksteenindustrie? B6 Op welke wijze kan zout baggerslib worden ontzilt? Hoe lang duurt dit proces? V O B7 Op welke wijze kan het rijpingsproces/indikken worden versneld (bijvoorbeeld door V U toevoegen stoffen, beplanting, ontwatering) en welke eindproducten kunnen worden bereikt met verschillende methodes? B8 Wat zijn de kosten van bovenstaande bewerkingen per m3 eindproduct? V U O O B9 Zijn er verwerkingsmogelijkheden van slib binnen het beheer van de kwelders? V V V V B10 Welke technische eisen en omgevingseisen worden gesteld aan de inrichting en de locatie van een slibdepot met het oog op het gewenste eindproduct? V U O B11 Welke juridische knelpunten zijn van toepassing bij het bewerken van slib en hoe kunnen die worden opgelost? 29

30 Pilot Marconi buitendijks Pilot kleirijperij Pilot zandgrondverbetering Pilot Brede Groene Dijk Pilot Polder Breebaart Pilot Dubbele dijk Nieuwe praktijktesten/pilots Deskstudies Overig C Transporteren (transport en overslag) V U G V O O V O G = gereed U = in uitvoering V = in voorbereiding O = moet nog worden opgestart G V O C1 Wat zijn de kosten voor transport van gebaggerd slib per boot, per as en per leiding? Welke methoden zijn het meest zijn effectief in voorkomende gevallen? V C2 Welke innovaties op het gebied van transport van gebaggerd slib kunnen worden aangedragen om kosten te reduceren? V U V V V U V V O O C3 Wat zijn de kosten van overslag van slib per m 3 tussen verschillende vervoersmodaliteiten, afhankelijk van verschillende hoeveelheden materiaal? C4 Wat zijn de kosten van transport van (zout) drainagewater per m 3, door middel van verschillende transportmethoden? C5 Welke technische en organisatorische knelpunten en omgevingsknelpunten doen zich voor tijdens verschillende transport-, opslag- en overslagmethoden? C6 Welke juridische knelpunten zijn van toepassing bij transport, opslag en overslag van slib en hoe kunnen die worden opgelost? 30

31 Pilot Marconi buitendijks Pilot kleirijperij Pilot zandgrondverbetering Pilot Brede Groene Dijk Pilot Polder Breebaart Pilot Dubbele dijk Nieuwe praktijktesten/pilots Deskstudies Overig V D Toepassen (gebruik voor specifiek doel) V V O G = gereed U = in uitvoering V = in voorbereiding O = moet nog worden opgestar U D1 Welke bijdrage kunnen voorlanden gemaakt van baggerspecie leveren aan de waterveiligheid? Waar kan dit zinvol worden toegepast? U D2 Op welke wijze kan (zoute) baggerspecie nog meer worden ingezet voor realisatie van de waterveiligheidsopgave (al dan niet gecombineerd met andere functies)? D3 Welke opbrengstverhoging kan worden gerealiseerd door toevoegen van (zoute) baggerspecie aan arme landbouwgronden? Wat is het effect van schoon zout slib in de rotatiecyclus (4 jaar) van landbouwgewassen? O O O D4 Hoeveel m 3 /ton per ha en per jaar moet in dat geval worden toegevoegd om een voor landbouw optimale situatie te creëren? D5 Welk grondgebruik is mogelijk na ophoging van landbouwgronden met zoute baggerspecie en welke landbouwkundige opbrengst kan dit opleveren in vergelijking met de uitgangssituatie? U O O D6 Wat is het zoutbezwaar bij toepassing van zoute baggerspecie op binnendijkse gronden (zowel zandgrondverbetering als ophoging) en hoe kan dat worden beheerst om aan de gangbare emissienormen te voldoen? U O O D7 Wat zijn de extra kosten die op locatie moeten worden gemaakt bij toepassing van (zout) O O O G O baggerslib op landbouwgrond (zowel zandgrondverbetering als ophoging) ten opzichte van de uitgangssituatie. U V D8 Zijn er mogelijkheden voor grootschalige toepassingen van baggerspecie voor O natuurontwikkeling binnen of buiten de Eems- Dollard en welke bijdrage levert dat voor de natuur? D9 Welke industriële toepassingen van baggerspecie zijn kansrijk (technisch haalbaar, financieel inpasbaar en opschaalbaar)? D10 Hoe groot is de acceptatiebereidheid van betrokken stakeholders voor het toepassen van baggerspecie voor de verschillende doeleinden? 31

32 V O U O Pilot Marconi buitendijks Pilot kleirijperij Pilot zandgrondverbetering Pilot Brede Groene Dijk Pilot Polder Breebaart Pilot Dubbele dijk Nieuwe praktijktesten/pilots Deskstudies Overig O O O O D11 Welke knelpunten op het gebied van wet- en regelgeving belemmeren nuttige toepassingen van slib bij dijkversterking en hoe kunnen die worden opgelost? D12 Op welke wijze kan zoveel mogelijk juridische zekerheid worden verkregen om zout slib te kunnen toepassen voor landbouwkundige doeleinden? E Gehele slibketen O O G = gereed U = in uitvoering V = in voorbereiding O = moet nog worden opgestart E1 Welke referentie wordt gehanteerd om verschillende oplossingen voor de slibproblematiek in beeld te brengen? E2 Welke slibketens (combinaties van verwijderen, bewerken, transporteren en toepassen) worden het best beoordeeld op basis van een MCKBA? E3 Welke (combinaties van) slibketens zijn opschaalbaar naar een nuttige toepassing van 1 miljoen ton slib (droge stof) op jaarbasis? 32

33 Bijlage 2: Begroting Activiteit Totaal Opzet beoordelingssystematiek Toepassing beoordelingssystematiek Pilot Waddenslib voor zandgrondverbetering Pilot Kleirijperij Nieuwe praktijktesten en pilots Aanvullende deskstudies Onvoorzien Totaal

34 Colofon Uitgave van de provincie Groningen en het ministerie van Infrastructuur en Milieu Ontwerp Hermen Grasman ontwerp Fotografie Herman Verheij Waddenvereniging

35 35