Evaluation of mobile communication techniques in a knowledge based business environment

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Evaluation of mobile communication techniques in a knowledge based business environment"

Transcriptie

1 Evaluation of mobile communication techniques in a knowledge based business environment Frank Thiele 6 juni 2003 B-opdracht Telematica Universiteit Twente In opdracht van Fjell International

2 Voorwoord Aan het eind van het derde jaar van de studie telematica krijgen de studenten de kans om hun kennis die is opgedaan tijdens voorgaande jaren toe te passen in de praktijk aan de hand van een b- opdracht. De student kan kiezen tussen een interne opdracht, of een externe opdracht in het bedrijfsleven. Ik heb gekozen voor een opdracht in het bedrijfsleven. Voor mij was dit een goede kans om het bedrijfsleven eens te proeven en een idee te krijgen van de rol die telematica hierin speelt. De ontwikkelingen op het gebied van mobiele communicatie gaan zeer snel. Tien jaar geleden bezat bijna niemand een mobiele telefoon, nu heeft bijna iedereen wel een mobieltje. Bellen, sms en, wappen, Internetten, de mogelijkheden van mobiele communicatie zijn eindeloos. De opdracht is aangedragen door Fjell International. Een kleine startende onderneming op het gebied van IT consultancy. Het verzamelen en delen van informatie staat centraal bij Fjell. Welke mobiele communicatietechniek is het meest geschikt voor de ondersteuning van dit proces? Deze vraag staat centraal tijdens dit onderzoek. Eerder dit jaar heb ik de minor ondernemerschap gevolgd, welke zich richt op de startende ondernemer. Ook vanuit dit oogpunt was het interessant om deze b-opdracht bij Fjell uit te voeren. Tijdens het onderzoek ben ik vanuit de Universiteit Twente begeleid door Aart van Halteren. Bij Fjell international ben ik begeleid door Peter van den Berg. Daarnaast heeft Arjan van den Berg mij ondersteund tijdens de analyse van Fjell. Hen wil ik bedanken voor de bijdrage aan dit onderzoek.

3 Inhoudsopgave Voorwoord Inhoudsopgave 1 Introductie Achtergrond Doel en onderzoeksvragen Aanpak Structuur 2 2 Voorselectie Draadloze communicatiesystemen Eerste generatie Het ontstaan Tweede generatie De doorbraak Derde generatie Overige communicatiemiddelen Vierde generatie De toekomst Selectie 11 3 Theoretisch Kader Global System for Mobile communications (GSM) High Speed Circuit Switched Data (HSCSD) General Packet Radio Service (GPRS) Universal Mobile Telecommunications System (UMTS) Wireless LAN 35 4 Analyse Fjell Interne Analyse Externe analyse 46 5 Interpretatie geschiktheid Toelichting Conclusie 56 6 Advies Communicatietechniek Hardware & diensten Toekomst 60 Samenvatting Bronnen

4 1 Introductie In dit hoofdstuk wordt de toedracht tot dit rapport en de gestelde doelen van dit onderzoek toegelicht. Tevens wordt de aanpak, die gevolgd wordt om de doelen te verwezenlijken, beschreven. 1.1 Achtergrond Fjell international is een bedrijf dat zich concentreert op de Internationale IT Consultancy. Met name op het gebied van Oracle, project management, internationaal management, SAP en toerisme is er kennis aanwezig. Fjell maakt gebruik van een knowledge information database (Solution Centre), hierin word de kennis en ervaring van de verschillende consultants opgeslagen. Het Solution Centre is toegankelijk via het Internet. Op deze manier hebben alle werknemers toegang tot de beschikbare kennis en ervaring binnen de onderneming. Fjell opereert voornamelijk in het buitenland. Het is wenselijk dat de consultants overal toegang kunnen hebben tot het Solution Centre. Daarnaast is de interactie tussen de consultants en het thuisfront een belangrijk onderdeel. Vaak is men op reis of is er bij de klant geen mogelijkheid op gebruik te maken van een vaste Internet verbinding. Op zo n moment wordt er gebruikt gemaakt van mobiele communicatiemiddelen. De techniek waarvan op dit moment gebruik gemaakt wordt (GSM) voldoet niet aan de eisen. Het gebruik ervan wordt zoveel mogelijke vermeden. 1.2 Doel en onderzoeksvragen Fjell zoekt een alternatief voor de huidige oplossing voor het gebruik van de mobiele communicatiemiddelen. Het doel van deze opdracht is het geven van advies aan Fjell, over de geschiktheid van de mogelijke alternatieven die er op dit moment en in de toekomst beschikbaar zijn. Om tot een advies te komen zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld. 1. Welke huidige mobiele communicatietechnieken kunnen het best worden toegepast? Bijvoorbeeld UMTS of GRPS. Dit is de belangrijkste onderzoeksvraag, waaraan het grootste deel van het onderzoek zal worden besteed. 2. Welke hardware en diensten kunnen er het best gebruikt worden om zo optimaal mogelijk gebruik te kunnen maken van de beschikbare technieken? Er moet rekening worden gehouden met de wensen van Fjell, zoals beschikbaarheid, beveiliging, kosten, etc. 3. Wat zijn de ontwikkelingen die op dit moment gaande zijn en van belang zijn voor Fjell? Welke technieken die pas in de toekomst beschikbaar zijn, kunnen een goede oplossing voor Fjell bieden? 1.3 Aanpak Het onderzoek is globaal ingedeeld in 5 delen. De eerste twee delen van het onderzoek (voorselectie en theoretisch kader) bestaat uit een literatuurstudie. Het doel van deze studie is het verzamelen van achtergrondinformatie en het opdoen van de kennis die nodig is voor het onderzoek. Tijdens deze literatuurstudie is er vooral gelet op de eerste onderzoeksvraag Voorselectie Omdat het onmogelijk is om diep in te gaan op alle beschikbare technieken is er eerst een voorstudie gedaan. Het doel van de voorstudie is om tot een selectie te komen van communicatietechnieken die in aanmerking komen voor nader onderzoek. Een groot aantal technieken is globaal bestudeerd. De technieken worden besproken per generatie. Blz. 1

5 1.3.2 Theoretisch kader De geselecteerde technieken zijn vervolgens grondig bestudeerd aan de hand van geschikte literatuur en overige bronnen. Tijdens deze studie is er dieper ingegaan op de overige aspecten: transmissiesnelheid, dekking, soort verbinding, kosten en beveiliging. Het doel van het theoretischekader is om uiteindelijk met een set van eigenschappen vast te leggen per technologie. Op deze eigenschappen kunnen later de afwegingen gebaseerd worden Analyse Fjell Om tot een goede oplossing te komen moet er rekening worden gehouden met de eisen die Fjell stelt aan de communicatiemiddelen. In de interne analyse wordt Fjell nader beken. Welke diensten worden er aangeboden? Wie maken er gebruik van de mobiele communicatie middelen? Welke applicaties worden er gebruikt? Wat zijn de functies van het Solution Centre? Het doel is om te onderzoeken aan welke eisen de technieken moeten voldoen. Daarnaast is het belangrijk om een waarde toe te kennen aan de eisen, waarop later de afwegingen kunnen worden gebaseerd. De toepasbaarheid van de verschillende technieken hangt ook af van externe factoren. In de externe analyse worden de verschillende diensten en hardware bekeken die het gebruik van de technieken mogelijk maken Interpretatie geschiktheid Na een grondige theoretische studie en een analyse van de praktijk is het belangrijk om deze op een goede manier te interpreteren. Door de eigenschappen van de communicatietechnieken en de gewogen vereisten voor de diensten op een duidelijke manier tegenover elkaar te zetten in matrixvorm, kunnen er gegronde conclusies getrokken worden Conclusies en advies Uiteindelijk kunnen er conclusies getrokken worden uit de voorgaande interpretatie. De drie onderzoeksvragen worden beantwoord en er wordt een gericht advies gegeven aan Fjell. 1.4 Structuur Dit rapport heeft de volgende opbouw: HOOFDSTUK 1 Introductie, beschrijft de toedracht tot dit rapport. De gestelde doelen en onderzoeksvragen worden toegelicht. Daarnaast wordt de aanpak die gevolgd word om de doelen te verwezenlijken beschreven. HOOFDSTUK 2 Voorselectie, geeft een beschrijving van de mobiele communicatietechnieken per generatie. Vervolgens worden de technieken die in aanmerking komen voor nader onderzoek geselecteerd. HOOFDSTUK 3 Theoretisch kader, geeft een omschrijving van de geselecteerde technieken. Van elke techniek wordt het idee, de werking en de opbouw omschreven. Tot slot wordt er een overzicht gegeven van eigenschappen van de technieken. HOOFDSTUK 4 Analyse Fjell, dit hoofdstuk bestaat uit twee delen: een interne- en een externe analyse. Het doel van de interne analyse is het bepalen van de eisen die door Fjell gesteld worden aan de communicatiemiddelen. Het doel van de externe analyse is om een overzicht te geven van de aangeboden diensten en hardware gebaseerd op de geselecteerde communicatietechnieken. HOOFDSTUK 5 Interpretatie geschiktheid, de eisen die door Fjell gesteld worden en de eigenschappen van de technieken worden tegenover elkaar gezet in een matrix en toegelicht aan de hand van verschillende scenario s. HOOFDSTUK 6 Conclusies en advies, geeft een antwoord op de opgestelde onderzoeksvragen in de vorm van een advies aan Fjell International. Blz. 2

6 2 Voorselectie In dit hoofdstuk worden te mobiele communicatietechnieken per generatie besproken, waarna er een selectie zal plaatsvinden van technieken die in aanmerkingen komen voor nader onderzoek. 2.1 Draadloze communicatiesystemen In dit rapport worden een aantal technische termen gebruikt die voor de lezer onduidelijk kunnen zijn. In dit hoofdstuk worden een aantal principes uitgelegd die van belang zijn voor (mobiele) telecommunicatie De basis Draadloze communicatie werkt op basis van elektromagnetische golven. Men maakt gebruik van een verzender, die de golven opwekt en een ontvanger, welke de golven weer in een bruikbaar signaal omzet. Door de frequentie, amplitude of fase van de golf te variëren kan er gecommuniceerd worden. Voor de draadloze communicatie zijn bepaalde frequenties gereserveerd (door de wet) om te gebruiken; deze delen noemen we de beschikbare frequentieband. De hoeveelheid informatie die kan worden verstuurd word bepaald door de beschikbare bandbreedte (H) en de zogenaamde signal-to-noise ratio (S/N). W = H * log 2 ( 1 + S / N ) Shannon s formule geeft de maximale transmissiesnelheid (W) die in theorie behaald kan worden. In de praktijk zullen deze snelheden niet gehaald worden, door transmissiefouten en overige storingen. [To01] Analoog digitaal De informatie kan in verschillende vormen worden overgedragen. Analoge communicatie bestaat uit een continu signaal in de vorm van een elektromagnetische golf, welke kan variëren in frequentie, amplitude en fase. Figuur 2-1 geeft een analoog signaal weer. Een digitaal systeem maakt gebruik van een discontinu signaal, wat kan variëren in frequentie, amplitude en fase en op deze manier binaire data kan representeren. Figuur 2-2 geeft een digitaal signaal weer. De voor- en nadelen van een digitaal signaal: Figuur 2-2 Digitaal signaal + Beter bestand tegen ruis + Makkelijker te verwerken, op te slaan en flexibeler + Fouten kunnen makkelijker worden ontdekt en hersteld (error-correction) + Beter te beveiligen - Vergt meer bandbreedte - Analoge signalen moeten worden omgezet naar digitaal, wat extra (de)codeerapparatuur vergt. Sommige oudere analoge systemen kunnen zelfs helemaal niet gebruikt worden in combinatie met digitale systemen. - Digitale systemen vergen tijdsynchronisatie tussen verzender en ontvanger, wat complexe en dure synchronisatiemethoden met zich meebrengt. Blz. 3

7 1.1.3 Tweewegscommunicatie De meest gebruikte vorm van communicatie is tweewegscommunicatie waarbij men tegelijkertijd kan verzenden en ontvangen (full-duplex). Om er voor te zorgen dat dit mogelijk terwijl er maar één medium beschikbaar is, worden twee methoden gebruikt om te voorkomen dat de signalen elkaar storen. Frequency Division Duplex (FDD) Deze methode wordt gebruik in analoge en digitale systemen. De beschikbare frequentieband wordt in twee delen opgedeeld. In een uplink (verzenden) en een downlink (ontvangen). Er word dus gebruik gemaakt van verschillende frequenties voor het verzenden en ontvangen. Tussen deze frequenties moet voldoende ruimte zitten, voor een goede scheiding van de signalen. Time Division Duplex (TDD) Bij deze methode kan men eigenlijk niet tegelijkertijd verzenden en ontvangen, maar verzendt en ontvangt men omstebeurt. Door snel achter elkaar te wisselen tussen verzenden en ontvangen lijkt het voor de gebruiker alsof het tegelijkertijd gebeurt. Dit gaat wel ten koste van de transmissiesnelheid. [Ti01, Eb01] Toegangsmethoden In een netwerken willen verschillende gebruikers toegang hebben tot hetzelfde medium. Het medium moet dus gedeeld worden met verschillende gebruikers. Om onderscheid tussen de verschillende gebruikers te kunnen maken worden er verschillende toegangsmethoden gebruikt. Frequency Division Multiple Access (FDMA) Elke gebruiker krijgt een eigen frequentiekanaal toegewezen, niemand in dezelfde cel, kan dezelfde frequentie gebruiken. Dit voorkomt dat frequenties elkaar storen, maar beperkt het aantal gebruikers aanzienlijk. Figuur 2-3 geeft FDMA weer. Time Division Multiple Access (TDMA) Door het gebruik van Time Division Multiple Access kunnen meerdere gebruikers dezelfde frequentie gebruiken, waardoor er efficiënter gebruik gemaakt wordt van de beperkte bandbreedte. Per gebruiker wordt een time-slot toegewezen, waardoor men omstebeurt gebruik maakt van het communicatiesysteem. Op deze manier kan er een zo n groot mogelijk aantal communicatiekanalen worden opgezet. Figuur 2-4 geeft TDMA weer. Code Division Multiple Access (CDMA) Alle gebruikers delen hetzelfde frequentiekanaal en kunnen er tegelijkertijd gebruik van maken. Echter, per gebruiker wordt een speciale code toegekend, waardoor er onderscheid gemaakt kan worden. Op deze manier kunnen de storingen beperkt gehouden blijven, en word de privacy verhoogd. Figuur 2-5 geeft CDMA weer. Figuur 2-3 FDMA Figuur 2-4 TDMA Voordelen van CDMA en TDMA zijn: + Integratie met de sterk ontwikkelende digitale vaste netwerken. + Flexibiliteit tussen data- en spraakcommunicatie en de ondersteuning van nieuwe diensten + Mogelijke capaciteitsuitbreidingen door de invoer van nieuwe manieren van spraakcodering + Minder energie nodig voor het verzenden, wat batterijen bespaart. + Minder complexe systemen. [Qual, Ti01, Eb01] Blz. 4

8 2.2 Eerste generatie Het ontstaan De 1 e generatie mobiele communicatiesystemen zijn in de jaren 70 en 80 geïntroduceerd. Deze analoge systemen waren eigenlijk alleen geschikt voor spraakcommunicatie en alleen in beperkte mate geschikt voor andere doeleinden. In Nederland gebruikte met het Nordic Mobile Phone System (NMT), wat men toepaste in het AutoTeleFoonnetwerk (ATF). In het begin was er keuze uit twee toestellen die alleen in de auto konden worden ingebouwd. Later werden de toestellen ook draagbaar, enigszins beperkt door hun grote accu. Eind jaren 80 was het netwerk landelijk dekkend, waardoor eigenlijk het eerste mobiele communicatienetwerk is ontstaan. De geluidskwaliteit was redelijk goed, en deze systemen waren een succes. Het systeem was operationeel tot ongeveer 1999, waarna het vervangen is door de 2 e generatie mobiele communicatiesystemen. Nadelen van de 1 e generatie systemen zijn: - Beperkte spectrale efficiëntie (efficiënt gebruik van beschikbare frequenties) - Het versturen van netwerkinformatie (bijvoorbeeld het overstappen tussen cellen) onderbreekt de spraakcommunicatie en is hoorbaar voor de gebruikers. Hierdoor is de overdracht van netwerkinformatie beperkt, waardoor er gewerkt kan worden met een beperkt aantal cellen en een beperkte capaciteit. - Het ontbreken van goede beveiliging In Nederland heeft men ook nog een tijdje gewerkt met een tussenvorm, het zogenaamde greenpoint systeem, wat gebaseerd was op DECT technologie. Hiermee kon men alleen bellen indien men binnen een straal van 150 meter van een basisstation was. Het grote nadeel was, dat men niet gebeld kon worden en dat het netwerk niet landelijk dekkend was. [Bra02, Nico03, HBA) 2.3 Tweede generatie De doorbraak Door de ontwikkeling van nieuwe technologieën was het mogelijk om door te schuiven naar de 2 e generatie. Het grote verschil is dat de 2 e generatie systemen compleet digitaal zijn. Het vergroten van de capaciteit was een van de grote drijfveren voor de invoer van de 2 e generatie communicatiesystemen. De verschillen tussen de 1 e en 2 e generatie systemen zijn: - De 2 e generatie systemen zijn compleet digitaal in plaats van analoog. - Verhoogde capaciteit door het gebruik van efficiënte spraakcodering, en efficiënt gebruik van beschikbare frequentie s. - Het toevoegen van beveiliging door identificatie en het versleutelen van gegevens. - Integratie van spraak- en datacommunicatie door het gebruik van digitale technologie. - Aparte kanalen voor de uitwisselen van netwerkinformatie, zodat de gebruikers hierdoor niet gehinderd worden. - Waar bij de 1 e generatie systemen alleen gebruik werd gemaakt van FDMA om onderscheid te maken tussen verschillende gebruikers, wordt in de 2 e generatie gebruik gemaakt van TDMA en CDMA. [Bra01] Global System for Mobile communications (GSM) De meest bekende 2 e generatie technologie is GSM. GSM is een digitaal systeem dat sinds 1991 commercieel in gebruik is in Europa, en kent een snelle groei in andere delen van de wereld. Het functioneert hoofdzakelijk op drie frequenties: 900 MHz, 1800 MHz en 1900 MHz. GSM veroverende langzaam maar zeker de markt in Europa en de rest van de wereld. In 1988 is de European Telecommunications Standards Institute (ETSI) gesticht. Zij zijn verantwoordelijk voor de standaardisatie van GSM. Hieronder zullen een aantal concepten besproken worden waarop GSM gebaseerd is. [Bra01] Blz. 5

9 Roaming Het overstappen van netwerk, wanneer men buiten de dekking van het eigen netwerk valt. De netwerkbedrijven hebben zogenaamde roaming contracten met buitenlandse bedrijven, hierdoor kunnen gebruikers vaak hun mobiele telefoon gebruiken wanneer ze naar het buitenland reizen. Handover Door het gebruik voor aparte kanalen voor het uitwisselen van informatie, kan er een naadloze overgang tussen de verschillende cellen gemaakt worden. Wanneer de gebruiker op de rand van een bepaalde cel zit en er van cel gewisseld moet worden, is er sprake van een handover. Figuur 2-6 geeft een handover weer. [Qual] Figuur 2-6 Handover Circuit switched Het proces waarbij een verbinding wordt opgezet tussen een verzender en ontvanger. De verbinding blijft intact totdat de sessie beëindigd wordt. Het gebruikte kanaal is exclusief voor deze gebruikers; het kanaal kan niet gedeeld worden door meerdere verbindingen. GSM eigenschappen: - Toegangsmethode: TDMA / FDMA - Type transmissie Digitaal - Cel grootte (max, min ) (30km, 200m) - Maximale transmissiesnelheid 9.6 kbit / s - Cell handover - Roaming - Identificatie - Versleuteling Voordelen / Nadelen GSM + Versleuteling, gedigitaliseerde data kan makkelijker gecodeerd worden + Gebruik van error-correctie en compressie technieken - Maximale transmissiesnelheid is beperkt tot 9.6 kbit / s - Het gebruik van circuit switching, waardoor een communicatiekanaal bezet blijft. - Ontbreken van een directe interface naar data netwerken. [Eb01, Nico03, Ya02] Overige standaarden D-AMPS en cdmaone In de VS zijn er twee standaarden, welke niet kunnen samenwerken. Beide werken op 800mhz. Het North American Digital Cellular, ook wel Digital AMPS (D-AMPS) genoemd is een TDMA gebaseerd systeem net als GSM. CdmaOne is het eerste systeem dat is gebaseerd op CDMA. Daarnaast opereert er nog een 1900mhz GSM systeem. PDC en PDH In Japan is het Personal Digital Cellular (PDC) ontwikkeld, later opgevolgd door het Personal Handyphone System (PHS). Dit is een kruising tussen een mobiele en een draadloze thuistelefoon. Daardoor biedt het weinig mobiliteit, maar is het toch populair door de hoge transmissiesnelheid (64 kbit/sec) Beide zijn gebaseerd op TDMA. PDC heeft de aandacht getrokken vanwege het grote succes met i-mode. Dit maakt toegang tot internet mogelijk door gebruik van een handheld. Het draait op een packet-overlay toegevoegd op PDC. [Bra01] Blz. 6

10 2.3.3 Ontwikkelingen naar derde generatie Telecom-aanbieders hebben een hoop geïnvesteerd in de huidige infrastructuur. Niet alle aanbieders zitten er op te wachten om deze infrastructuur te vervangen door nieuwe 3 e generatie apparatuur. Door de 2 de generatie systemen iets aan te passen en uit te breiden kan de kloof met de 3 e generatie systemen worden versmald en wordt de grens steeds vager. In deze paragraaf worden drie uitbreidingen op het GSM netwerk besproken. 1. High Speed Circuit Switched Data (HSCSD) Met behulp van High Speed Circuit Switched Data kan de transmissiesnelheid van GSM verhoogd worden door verschillende communicatiekanalen te bundelen. Om dit te doen wordt er gebruik gemaakt van meerdere tijdsloten. Door meerdere (maximaal 8) tijdsloten of communicatiekanalen te gebruiken voor één gebruiker. Het is niet nodig om de bestaande infrastructuur te wijzigen, alleen de software van het verzendstation moet worden aangepast. Door de bundeling en softwareaanpassing kan de transmissiesnelheid vergroot worden tot 57.6 Kb/sec. Eigenschappen: + Hogere transmissiesnelheid door het gebruik van parallelle circuits. - Inefficiënt voor gebruik tot internettoegang, omdat 1 kanaal gereserveerd wordt voor 1 verbinding, terwijl het uitwisselen van data maar sporadisch gebeurt. (circuit switching) - Hoog energieverbruik, wat ten koste gaat van de batterij [Nico03, Bra02] 2. General Packet Radio Service (GPRS) Het GSM-netwerk biedt de mogelijkheid tot datatransmissie maar de snelheid is erg beperkt. Daarbij komt dat GSM-netwerken gebaseerd zijn op circuit switching, dit is geschikt voor spraakcommunicatie, maar niet efficiënt voor datacommunicatie. Voor het gebruik van bijvoorbeeld Internet services is een hogere snelheid gewenst. GPRS is een nieuwe techniek die dit mogelijk maakt. GPRS heeft een effectieve transmissiesnelheid van 115 kbit/s door meerdere (tot 8) kanalen te gebruiken. Deze kunnen door verschillende gebruikers gedeeld worden, doordat er gebruik wordt gemaakt van packet switching in plaats van circuit switching. Packet switching De data wordt verdeeld in kleinere pakketjes, die afzonderlijk over het netwerk worden verstuurd. Elk pakketje kiest de optimale route. Er is dus geen constante verbinding nodig voor een sessie, en de lijnen kunnen gedeeld worden door verschillende sessies. Elke gebruiker heeft de beschikking tot een constante verbinding met lage bit-rate, welke hij voor korte periode kan uitbreiden. GPRS is in het bijzonder geschikt voor het efficiënt versturen van discontinue datastromen of frequente verzendingen van kleine hoeveelheden data. GPRS is niet ontworpen voor real-time packet data services, deze zijn later wel toegevoegd, maar de mogelijkheden blijven beperkt door beperkte hoge / variabele bit-rate. Voordelen GPRS: + Transmissie snelheden tot 115 kbit / s + Gebruik van packet switching + Betalen voor gebruik per verzonden / ontvangen data + Geen drastische modificaties mogelijk in huidige infrastructuur. + Korte vertraging [Ya03, Nico03, Eb01] 3. Enhanced Data Rates for Global Evolution (EDGE) EDGE werd na GPRS gezien als de volgende uitbreiding op het bestaande GSM netwerk. Het gebruikt dezelfde frequentieband en structuur als GSM. Met behulp van EDGE kan er over de bestaande GSM netwerken snelheden behaald worden die vele malen hoger liggen. Door het gebruik Blz. 7

11 van meerdere tijdsloten per verbinding en het signaal op een andere wijze te moduleren kan men meer informatie is een tijdslot doen. Er kan maximaal 400 kbit /s behaald worden. Sinds het Universal Wireless Communications Consortium (UWCC), een forum voor de bevordering van TDMA gebaseerde technologie, zich inzet voor deze technologie, wordt het gezien als een mogelijke medespeler voor de 3 e generatie. De standaardisatie is nog in volle gang en bestaat uit twee fasen. De eerste fase benadrukt de verhoogde capaciteit en de spectrale efficiëntie, door het aannemen van een verbeterde manier van packet switching (EGPRS) en circuit switching (ECSD). Fase twee heeft tot doel het aanbieden van ondersteuning voor QoS, real-time en packet switched spraak services. Nu de introductie van UMTS minder snel gaat als verwacht, komt EDGE steeds meer in beeld. De investeringen die gedaan moeten worden om het mogelijk te maken, zijn vele malen minder dan bij UMTS. Hoge bandbreedte voor lage kosten (vergeleken met UMTS). Voor de telecom-aanbieders kan EDGE een goedkoper alternatief zijn voor UMTS. Eigenschappen: + Hoge transmissiesnelheid, wanneer men 8 tijdsloten combineert, kan dit maximaal oplopen tot 470 kbit / s. + EDGE kan in veel landen sneller beschikbaar zijn als UMTS. + Lage kosten, doordat er gebruik gemaakt wordt van het bestaande GSM netwerk, blijven de kosten voor de operators laag. Ook de kosten voor de handsets blijven lager, doordat ze op bestaande technologie gebaseerd zijn. - EDGE maakt gebruik van dezelfde frequentieband als de andere GSM diensten, in drukke netwerken kan dit van belang zijn - De telefoons moeten EDGE aan kunnen, er zijn nog weinig telefoons geschikt. - Er is nog geen standaard voor EDGE, dit kan een risico betekenen voor degenen die op de korte termijn aan de slag willen. [Nico03, WW] 2.4 Derde generatie Al voordat de 2 e generatie werd ingevoerd werd er al nagedacht over de 3 e generatie systemen. De ETSI was een van de belangrijke spelers tijdens het opzetten van de eisen waaraan de nieuwe generatie moet voldoen. Het aantal gebruikers van de 2 e generatie systemen maakt een enorme groei door. Helaas zijn deze systemen beperkt in hun transmissiesnelheid. Dit maakt voor de spraakkwaliteit niet zoveel uit, maar voor de opkomende vraag naar multimedia services zijn deze ongeschikt. Uit onderzoek is gebleken dat in 2010 zestig procent van het mobiele verkeer zal bestaan uit multimedia applicaties. Mensen willen hun telefoon gebruiken voor spraakcommunicatie, surfen op het internet, checken van , video-conferencing en andere real-time applicaties. Om dit mogelijk te maken schieten de 2 e generatie systemen te kort. Voor de 3 e generatie systemen zijn een aantal eigenschappen opgesteld. - Transmissiesnelheden van 2Mbit/sec moeten in gebouwen mogelijk zijn, op het platteland 384 kbit/s en in stedelijke gebieden 144kbit/s. - Het ondersteunen van symmetrisch en asymmetrisch verkeer. - Ondersteunen van packet switched en circuit switched diensten, zoals Internet (IP) en hoge kwaliteit spraakcommunicatie. - Het moet mogelijk zijn om meerdere diensten tegelijk te gebruiken op een enkele terminal. - Het systeem moet backwards compatible zijn met 2 e generatie systemen. Tevens moeten verschillende 3 e generatie systemen samen kunnen werken. - Ondersteunen van roaming. De filosofie achter de 3 e generatie systemen is de mobiele werkplek. Men is in staat connectie te maken onafhankelijk van locatie of verplaatsing. De International Telecommunications Union (ITU) heeft een project opgezet (IMT-2000) waarmee getracht werd om tot een uniforme standaard te komen voor de 3 e generatie mobiele telefonie. Dit is niet gelukt; op het moment zijn er twee dominerende standaarden, namelijk W-CDMA en cdma2000. [Eb01] Blz. 8

12 2.4.1 Wideband Code Division Multiple Access In Europa en Azië gebruikt men deze standaard. W-CDMA is gebaseerd op Code Division Multiplexing, waar gebruik wordt gemaakt van een extra breed spectrum. Er kan geen gebruik gemaakt worden van de huidige netwerken. Er moet dus een geheel nieuw netwerk worden aangelegd. Deze standaard is door de ETSI voorgesteld en wordt ook wel UMTS genoemd. De eerste operationele netwerken zullen in Europa rond 2004 beschikbaar zijn. Het aantal landen dat heeft aangeven om UMTS te gaan gebruiken is op dit moment nog maar beperkt. Europa, Japan en Korea hebben aangegeven om tot implementatie over te gaan. In diverse landen worden op dit moment nog de vergunningen voor het gebruik van de beschikbare frequentiebanden verdeeld. Tegen 2006 zou er sprake zijn van een wereldwijde dekking, wanneer men ook overgaat tot integratie met satellieten. Eigenschappen UMTS: + Hoge transmissiesnelheden + Snelle internet toegang + Vele multimedia diensten - Snelheid wordt beperkt door het aantal gebruikers in een cel - Hoge kosten voor consumenten en aanbieder - Nog niet beschikbaar [Bra01, Eb01] Cdma2000 De standaard voor de Verenigde staten is gebaseerd op de bestaande CdmaOne technologie. Het is een uitbreiding en er kan gebruik worden gemaakt van het bestaande netwerk. Omdat deze technologie in Europa niet beschikbaar zal zijn, verdiept het onderzoek zich niet verder in deze technologie. [Bra02] Toekomst De introductie van UMTS staat zwaar ter discussie. Bij de invoering van UMTS loopt men tegen veel problemen aan. De grootste problemen zijn de beschikbaarheid van de toestellen. Omdat er geen orders geplaatst kunnen worden voor toestellen, wordt er ook niet meer ontwikkeld. Bovendien zijn de consumenten niet tevreden met de huidige telefoons, de accu heeft bijvoorbeeld een te korte levensduur. Daarnaast zijn de verwachtingen niet hoog. Men verwacht dat het niet snel zal aanslaan bij de consument vanwege de hoge prijzen voor de diensten en de toestellen. Vooral in deze economische slechte tijden zal de overstap op UMTS een grote stap zijn voor velen. In Nederland zijn er plannen van KPN, Vodaphone en T-mobile + Orange om een UMTS-netwerk te implementeren. [WW, Web, Verk, Rem, Mark] 2.5 Overige communicatiemiddelen In deze paragraaf worden de technieken behandeld die niet tot een bepaalde generatie behoren Wireless Local Area Networks Draadloze netwerken worden steeds populairder. Op steeds meer plaatsen worden accespoints geplaatst. De technologie was er al veel eerder. Al in 1980 trachtte men tot een eerste standaard te komen. Deze kwam echter pas in Het gebrek aan een standaard heeft er voor gezorgd dat er veel verschillende producten in de mark zijn, welke onderling niet kunnen samenwerken. De markt is dus verdeeld Standaard ontwikkeld vanuit de bestaande producten en reeds gedaan onderzoek. Op deze manier kon rekening worden gehouden met de technische en de marktaspecten. Er zijn transmissiesnelheden mogelijk tot 2 Mbit / sec. Eind 1999 zijn er twee uitbreidingen op deze standaard uitgebracht. De eerste b verhoogt de transmissiesnelheid naar 11 Mbit / sec. De tweede uitbreiding a Blz. 9

13 maakt gebruik van een andere frequentieband (5Ghz) en maakt snelheden van 20 tot 54 Mbit / s mogelijk HIPERLAN Naast deze standaard bestaat er nog een standaard. Namelijk de High Performance European Radio LAN. Deze standaard is ontwikkeld door European Telecomunnications Standards Institute (ETSI). Waar totaal is toegespitst op WLAN heeft HIPERLAN ook nog andere toepassingen. Eigenschappen van Wireless LAN + Geen fysieke connectie nodig + Minder infrastructuur nodig, minder operationele kosten, minder tijd nodig om te plaatsen. + Minder fouten, door het voorkomen van problemen met kabels (bv erosie) + Hoge transmissiesnelheden mogelijk - Geen landelijke dekking, alleen thuis of op het werk Satellietcommunicatie Satellietcommunicatiesysteem bestaat uit twee delen. De satelliet zelf en het Earth station. De satelliet zelf doet niets anders dan het opvangen, versterken en doorsturen van signalen. Met behulp van een schotel wordt een sterk gericht signaal verstuurd naar de satelliet. Het signaal worden versterkt en verzonden naar aarde. Dit kan door een groot gebied te voorzien van het signaal, of juist op een kleiner gebied te focussen. Het verzenden en ontvangen van de signalen gebeurd op verschillende frequenties. De systemen kunnen onder andere gebruikt worden voor: telefonie, GPS (positiebepaling), Internet toegang, etc. Satellietcommunicatie wordt gekenmerkt door de volgende eigenschappen. + Grote reikwijdte. Door de grote hoogte waarop de satellieten opereren, kan een satelliet een groot gebied bedekken. + Broadcast mogelijkheden. Wanneer de satelliet een signaal verzendt, kan dit door meerdere basis-stations worden opgepikt. - Storing. Door de grote afstand tussen de verzender en ontvanger wordt het signaal veel zwakker - Grote vertragingen, vanwege grote afstand tot satelliet (250 tot 300 ms) * Kosten zijn onafhankelijk van de afstand die word afgelegd door het bericht * Beveiliging. Net als in ieder ander communicatie systeem is security een belangrijk aspect. [Nico03] 2.6 Vierde generatie De toekomst De generaties communicatiesystemen volgen elkaar steeds sneller op. Tien jaar nadat de 1 e generatie systemen waren ingevoerd verschenen de 2 e generatie systemen al. Tien jaar daarna, rond 2000 verschenen de eerste 3 e generatie systemen. Men zou de 4 e generatie dus verwachten rond Echter het eerste 4 e generatie systeem staat bij een Japanse operator al rond 2006 in de planning. Er is nog geen geaccepteerde standaard voor de 4 e generatie. Er is nog geen duidelijkheid over de eisen waaraan het systeem moet voldoen. Er wordt al wel veel over geschreven en gediscussieerd tijdens conferenties. Er zijn meerdere visies en scenario s te onderscheiden. I. Een complete samensmelting van mobiele communicatie en het Internet. Een communicatiesysteem wat gebaseerd is op het Internet Protocol (IP). Waar de 3 e generatie het al mogelijk maakt om IP gebaseerde diensten aan te bieden gaat de 4 e generatie nog een stapje verder. Het maakt gebruik van IP gebaseerde protocollen (bv Mobile IP). [Bra03] II. Een andere lange-termijn-visie wordt gegeven door het Mobile Wireless Internet Forum. Zij voorzien een totale samensmelting van mobiele communicatie met het Wireless Internet. Hun doel is om tot één architectuur te komen voor mobiele communicatie en Internet toegang, onafhankelijk van de toegangsmethode. [MWIF] Blz. 10

14 III. Draadloze netwerken (WLAN) maken een grote groei door, steeds meer bedrijven en particulieren maken er gebruik van. Op steeds meer plaatsen verschijnen acces-points. Onder ander restaurants, cafées en luchthavens bieden deze dienst aan, zodat hun klanten draadloos connectie kunnen maken met het Internet. Door gebruik te maken van het grote aantal acces-points in stedelijke gebieden kan er in de toekomst een dekkend netwerk worden gecreëerd. Dit netwerk kan gebruikt worden voor mobiele communicatie gebaseerd op IP. Er zijn echter enkele problemen: Er moeten afspraken gemaakt worden tussen de verschillende aanbieders van de accespoints om te zorgen dat naadloze overgang tussen de acces-points mogelijk is. De vele standaarden voor Wireless LAN werken een samenwerking tegen. Doordat men gebruik maakt van verschillende accespoint kunnen er geen garanties gemaakt worden voor de kwaliteit. [Nico03] IV. Samensmelting van mobiele communicatie met digital broadcast technologieën. Verzoeken voor video-on-demand kunnen geplaatst worden via de uplink en de service wordt aangeboden via DVB (Digital Video Broadcast). Het is alleen de vraag wanneer dit efficiënt is, hoeveel gebruikers vragen simultaan de data op. V. De laatste visie voorziet de totale integratie van een groot aantal mobiele technologieën. Zoals Bluetooth, WLAN, UMTS, GPRS en zelfs satelliet communicatie. Deze technieken moeten naadloos samenwerken. Het idee is dat de terminal automatisch het geschiktstee signaal kiest, wat af kan hangen van Qos parameters als transmissiesnelheden, delay, kosten en andere factoren op overdrachtssnelheid, kosten, etc. [Bra02] 2.7 Selectie Nu alle technieken zijn besproken en de voor- en nadelen zijn toegelicht, moet er een selectie gemaakt worden. De vraag is welke technieken zijn de moeite waarde om verder te onderzoeken. Bij Fjell wil men gebruik maken van spraak- en datacommunicatie. Voor een consultant moet het mogelijk zijn snel informatie te halen uit het Data Solution Centre en hier mogelijk data aan toe te voegen. Ook onderlinge communicatie, zoals , zijn belangrijke aspecten. Bij de beoordeling van de technieken word er gelet op toepasbaarheid, bruikbaarheid, toekomstperspectief en het beschikbaar zijn van voldoende informatie. Een (V) staat ervoor dat de technieken is geselecteerd voor het nadere onderzoek en (X) staat ervoor dat het is afgevallen. 1 e generatie (X) De eerste generatie systemen zijn op dit moment al sterk achterhaald. Op alle fronten zijn ze overtroffen door de 2 e generatie systemen. Voor spraakcommunicatie waren deze systemen uitermate geschikt maar voor datacommunicatie zijn deze systemen te beperkt. Deze generatie is voor het onderzoek niet interessant en zal dan ook niet verder onderzocht worden. GSM (V) GSM word op dit moment op grote schaal gebruikt. Voor datacommunicatie is GSM op zich, zonder uitbreidingen, niet interessant voor het onderzoek. De transmissie snelheden zijn te beperkt voor de doeleinden waarvoor Fjell het wil gebruiken. Toch zal het nodig zijn om deze techniek te betrekken in het onderzoek omdat het de onderliggende techniek is voor de uitbreidingen zoals HSCSD en GPRS. Daarnaast is GSM voor spraakcommunicatie wel een goede optie. Overige standaarden 2 e generatie (X) Omdat deze systemen niet beschikbaar zijn in Europa, zullen ze niet verder worden meegenomen in het onderzoek. HSCSD (V) en GPRS (V) De uitbreidingen op het GSM netwerk welke de mogelijkheden van GSM uitbreiden. Deze technieken zijn geschikt voor data communicatie, mede door de hogere transmissiesnelheden. Deze diensten worden aangeboden door verschillende telecom-bedrijven, in de vorm van verschillende pakketten. De technieken kunnen een goede oplossing bieden voor de situatie bij Fjell en zijn zeker de moeite waard om nader te onderzoeken. Blz. 11

15 EDGE (X) EDGE zou een goede optie kunnen zijn voor de situatie bij Fjell. Echter, er is voor EDGE nog geen standaard ontwikkeld en het is de vraag wanneer en of het ooit in Nederland beschikbaar zal zijn. Omdat er nog zoveel onduidelijkheden zijn wordt deze technologie niet verder meegenomen in het onderzoek WCDMA (UMTS) (V) Deze techniek nam hoge verwachtingen met zich mee. Hoge transmissiesnelheden, multimedia applicaties. UMTS zou aan alle eisen voldoen. Telecom-aanbieders hebben grote investeringen gedaan in UMTS. Echter bij het implementeren van UMTS loopt men tegen veel problemen aan. De vraag is of hoge kosten wel opwegen tegen de voordelen die UMTS gaat bieden. Ook voor Fjell is dit de vraag. Zijn de hoge transmissiesnelheden wel nodig, vooral als men rekening houdt met de kosten? Is een combinatie van GPRS met WLAN geen betere optie? Deze afwegingen zullen gemaakt moeten worden in een nader onderzoek en analyse. UMTS is een goede mogelijkheid voor de toekomst wanneer de introductieproblemen zijn opgelost. Daarom zal deze techniek verder worden onderzocht in het nadere onderzoek. Cdma2000 (X) Omdat deze systemen niet beschikbaar zijn in Europa, zullen ze niet verder worden meegenomen in het onderzoek. Satellietcommunicatie (X) De vraag is hoe mobiel satellietcommunicatie op het moment is. De terminals zijn op het moment nog vrij groot en zwaar. Tevens heeft men te maken met een grote delay. Daarnaast zijn de kosten op het moment nog erg hoog vergeleken met de overige alternatieven.voor de communicatie bij Fjell moet er makkelijk informatie kunnen worden verzonden naar het thuisfront. Het gaat hierbij ook niet om de benodigde capaciteit, maar om de flexibiliteit. Erg bruikbaar is de satellietcommunicatie niet in dit geval. Satellietcommunicatie zal niet verder worden meegenomen in het onderzoek. Wireless LAN (V) Doordat WLAN niet overal beschikbaar is, is het niet interessant om alleen WLAN te gebruiken. Daarentegen is er wel de mogelijkheid om WLAN te gebruiken in combinatie met andere technologieën zoals GPRS of UMTS. Men heeft dan landelijk dekking, en kan synchroniseren op tijdstippen wanneer er toegang is tot WLAN. Bijvoorbeeld op kantoor. Met deze gedachte in het achterhoofd zal WLAN verder worden meegenomen in het onderzoek. Blz. 12

16 3 Theoretisch Kader In dit hoofdstuk worden de geselecteerde technieken nader onderzocht. Aan elk van de geselecteerde communicatietechnieken is een paragraaf gewijd. Van elke techniek wordt het idee, de werking en de opbouw omschreven. Het doel van dit hoofdstuk is om uiteindelijk een set van eigenschappen per techniek te bepalen, waarop later in het onderzoek de afwegingen gebaseerd worden. 3.1 Global System for Mobile communications (GSM) In deze paragraaf wordt de GSM technologie besproken Het ontstaan GSM is in Europa de standaard voor mobiele communicatie. Voordat GSM bestond, waren er in de verschillende landen diverse standaarden welke niet met elkaar konden samenwerken. Er ontbrak een standaard waar de gebruiker in elk land in Europa mee kon communiceren. Op aandringen van de overheden en met de steun van de verschillende telecom-aanbieders is er begonnen aan het project GSM (Groupe Special Mobile). Het doel van het project was om tot één Europese standaard te komen. De verantwoordelijkheid voor de GSM-standaard is uiteindelijk terechtgekomen bij het European Telecommunications Standards Institute (ETSI). Tijdens het ontwerp van de GSM standaard heeft men de volgende doelen gesteld. - Internationale roaming - Open architectuur - Hoge graad van flexibiliteit - Eenvoudige installatie - GSM moet samen kunnen werken met ISDN (Integrated Services Digital Networks), CSPDN (Circuit-Switched Public Data Network, PSPDN (Packed Switched Public Data Netwerk), and PSTN (Public-Switched Telephone Network) - Signaal met hoge kwaliteit en stabiele verbinding. - Hoge spectrale efficiëntie - Goedkope infrastructuur - Goedkope terminals - Beveiliging [Eb01, Nico03, Ya02] De werking De communicatie werkt op basis van elektromagnetische golven. Een zender wekt golven op, die vervolgens op afstand door de ontvanger worden omgezet in een bruikbaar signaal. Door de frequentie, amplitude of fase van de golf te variëren (moduleren) kan er gecommuniceerd worden. GSM maakt gebruik van Gaussian Minimum Shift Keying (GMSK), waarbij de fase van de golf wordt veranderd aan de hand van de bits die verzonden worden [CAT]. Voor draadloze communicatie zijn bepaalde frequenties gereserveerd (door de wet) om te gebruiken, deze noemen we de beschikbare frequentieband. GSM werkt op drie verschillende frequentiebanden. Er is begonnen met de implementatie van GSM-900. Hier wordt gebruik gemaakt van grote cellen (macro-cells), wat als voordeel heeft dat de provider minder zendstations hoeft te plaatsen om grote gebieden dekking te geven. Een nadeel is het beperkte aantal gebruikers en het hoge energieverbruik van de mobiele apparaten. Er wordt gebruikt gemaakt van 50-MHz bandbreedte, verdeeld in twee stukken van 25-MHz. Eén deel voor het uitgaand verkeer (uplink) en één deel voor inkomend verkeer (downlink) gezien vanaf de gebruiker. Door gebruik te maken van carriers met een breedte van 200- khz, kan men per richting 125 carriers gebruiken. E-GSM is een aangepaste 900 versie, met een breder spectrum (10-MHz extra), kleinere cellen en een lager energieverbruik voor de mobiele apparaten. Blz. 13

17 GSM-1800 en GSM-1900 maken gebruik van kleine cellen (micro-cells). Dit vergt meer zendmasten, maar maakt een groter aantal gebruikers mogelijk. Daarnaast is het energieverbruik van de mobiele apparaten een stuk lager. Het 1800 netwerk is ontworpen voor Europa, het 1900 netwerk gebruikt men in Amerika. GSM-1800 gebruikt 150-MHz bandbreedte, ook verdeeld in twee delen van 75-MHz. Hiermee haalt men 375 carriers per richting. Tussen de uplink en de downlink zit een ruimte van 95- Mhz. GSM-1900 gebruikt 120-Mhz band, verdeeld in twee stukken van 30-Mhz en een ruimte ertussen van 80-Mhz. Dit is goed voor 300 carriers. Een overzicht van de GSM familie is weergegeven in Tabel 3-1. GSM familie Beschrijving Kanaal breedte Max. aantal carriers GSM-900 Grote cellen, hoog energieverbruik terminals. 200 khz 125 E-GSM GSM-1800 GSM-1900 Uitgebreid GSM-900, kleinere cellen, minder energieverbruik. Kleine cellen, laag energieverbruik terminals. Europa Kleine cellen, laag energieverbruik terminals. Amerika 200 khz khz khz 300 Tabel GSM familie Er wordt onderscheid gemaakt tussen de carriers met behulp van het verschil in de frequentie (FDMA). Tevens wordt de carrier verdeeld in verschillende tijdsloten, waardoor de gebruikers omstebeurt gebruik kunnen maken van het communicatiesysteem (TDMA). Op deze manier kan een carrier nog eens gedeeld worden door 8 gebruikers [Ya02, Nico03, Ya02] Netwerk architectuur De globale opbouw van het GSM-netwerk bestaat uit vier onderdelen: Het Mobile Station Subsystem (MSS), het Base Station Subsystem (BSS), het Network and Switching Subsystem (NSS) en het Operation and Support Subsystem (OMS). Figuur 3-1 geeft de opbouw van de GSM-netwerk architectuur weer. De verschillende onderdelen zullen samen met de interfaces besproken worden. Figuur 3-1 GSM netwerk architectuur Blz. 14

18 Mobile Station Subsystem (MSS) Het apparaat dat fungeert als de interface tussen de gebruiker en het GSM-netwerk, bijvoorbeeld een mobiele telefoon. Het apparaat beschikt over verschillende functies. Versturen van spraak en data, synchronisatie, weergeven van berichten, etc. Het MSS bestaat uit de volgende onderdelen: Terminal equipment (TE) : Computer, fax of een ander apparaat. Mobile termination (MT) : Uitrusting die de GSM standaard functies realiseert. Terminal adapter (TA) : Interface tussen TE en MT. Subscriber identity module (SIM) : Verwijderbaar kaartje dat alle gebruikersgerelateerde informatie bevat. Base Station Subsystem (BSS) Maakt de draadloze verbinding tussen het MSS en de rest van het GSM netwerk mogelijk. Base Station Transceiver (BTS) : Zorgt voor de dekking, bestaat uit zendapparatuur. Base Station Controller (BSC) : Verantwoordelijk voor netwerkoperaties en signaalverwerking. Bijvoorbeeld resource management, handover, frequency hopping etc. Eén BSC bestuurt meerdere BTS s. Transcoder / Rate Adapter Unit : Apparaat dat tussen twee GSM elementen geplaatst wordt (BTS,BSC en MSC). Combineert vier 13 kbit/s spraak kanalen tot één datastroom van 64 kbit /s. Network and Switching Subsystem (NSS) Is verantwoordelijk voor de communicatie binnen het netwerk of met externe netwerken. Hier word het verkeer geswitcht en de gegevens in de databases aangepast. Functies die hier ondersteund worden: opzetten van een verbinding locatieregistratie, interface met externe netwerken, toewijzen van resources, synchronisatie, etc. Mobile Switching Center (MSC) : Switch functies en coördineert de gesprekken and routing procedures. Eén MSC controleert meerdere BSS s. Tevens is het verantwoordelijk voor de samenwerking met andere soorten netwerken. Home Location Register (HLR) : Bevat een lijst van alle aangemelde gebruikers, samen met de link naar de informatiebestanden met betrekking tot call management. Visitor Location Register (VLR) Authentication Center (AuC) : Gebruikersinformatie van alle tijdelijke gebruikers (roaming). : Bevat per gebruiker de informatie die nodig is voor de authenticatie (key). Equipment Identity Register (EIR) : Lijst met de nummers van toestellen (IMEI). Gestolen toestellen kunnen worden geblokkeerd. Operation and Support Subsystem (OMS) Maakt het mogelijk dat het hele systeem in werking blijft en wordt onderhouden. Bijvoorbeeld het in de gaten houden van het systeem, het maken van diagnoses en foutafhandeling. Operation and Maintenance Center (OMC) : Het in- en uitschakelen van netwerk resources. Network Management Center (NMC) : Gecentraliseerde netwerkmanagementfuncties en lange-termijn-planning. Interfaces De interfaces definiëren de vorm van communicatie tussen de verschillende onderdelen van het GSMnetwerk. De interfaces kunnen ook wel gezien worden als service accespoints. - A : De interface tussen het BSC en het MSC. Signalen, data- en spraak informatie kunnen worden verzonden door het gebruik van een of meerdere 2,048 Mbit / s transmissiesystemen. - Abis : De interface tussen het BTS en het BSC. Het handelt controlefuncties af binnen het BTS. Fysiek ondersteunt door een datalink, welke gebruik maakt van het link acces data protocol (LAPD). - Um : De Interface tussen het MSS en het BSS, dus tussen het mobiele apparaat en het netwerk. Ook wel de air-interface of radiolink genoemd. Blz. 15

19 - B t/ m H : Zie figuur 2-1 [Ya02, Bra02, Eb01,Ti02, Nico03, Ya02] Signaalverwerking Voordat het signaal wordt verzonden van het mobiele station naar het BSS, worden er een aantal bewerkingen op uitgevoerd. In het geval van spraakcommunicatie wordt eerst de spraak gedigitaliseerd (A / D Convertor). Vervolgens wordt het signaal gecodeerd met behulp van een codeertechniek waarbij van tevoren voorspeld kan worden hoe het bitpatroon er uit zal zien (RPE- LTP-LPC). Hierdoor kan de bit-rate omlaag worden gebracht. Daarnaast wordt interleaving toegepast waardoor er een beter resultaat wordt verkregen bij de error-correctie. Het resulterende signaal wordt door middel van de GMSK-modulatie overgezet op de carrier [CAT]. Bij het basisstation word dit signaal weer omgezet en gedemoduleerd. Daarna wordt het verder gezonden door het Mobile Switching Centre. [Ya02] Figuur 3-2 laat verwerking van het signaal zien. [Eb01, Ya02] Logische Kanalen Figuur 3-2 GSM transmissie De functies die in het GSM netwerk worden uitgevoerd, zijn mogelijk door een aantal functie gerelateerde kanalen. Er wordt onderscheid gemaakt tussen twee soorten kanalen. Traffic channels en signalling channels. De signalling channels zijn er voor het opzetten, verbreken en onderhouden van traffic channels. Traffic channels - Speech Channels: Deze dragen spraakinformatie. Er zijn twee soorten: Full rate traffic channel en een half rate traffic channel. - Data Channels: Deze dragen data-informatie en zijn ingedeeld in drie groepen. Eén voor 9.4 kbit /s, één voor 4.8 kbit/s en één voor 2.4 kbit/s. Signalling channels - Broadcast Channels 1. Frequency Correction Channel: Informatie die verzonden wordt naar het mobiele station om de frequentie aan te passen. 2. Broadcast Control Channel: Netwerkinformatie die word ontvangen door het mobiele station voor het opzetten van een verbinding (cell indentiteit, network indentiteit, etc..) 3. Synchronization Channel: Informatie die word verzonden voor het synchroniseren van de tijd en voor de identificatie van het BTS. - Common Control Channels 1. Random Acces Channel: Informatie die word verzonden door het mobiele station om toegang te krijgen tot een bepaald kanaal. 2. Acces Grant Channel: Informatie die word ontvangen door het mobiele station, bijvoorbeeld voor het toewijzen van een kanaal. 3. Paging Channel: Wordt gebruikt om mobiele stations te lokaliseren. 4. Notification Channel: Informeert mobiele stations over inkomende groeps- en broadcast verbindingen Blz. 16

20 - Dedicated Control Channels 1. Stand Alone Dedicated Control Channel: Wordt gebruikt wanneer er geen actieve verbinding is tussen het mobiele station en het basisstation. 2. Slow Associated Control Channel: Kanaal altijd toegewezen aan een Traffic Channel of een Stand Alone Dedicated Control Channel. Er word informatie verzonden voor de optimale transmissie ( bijvoorbeeld voor synchronisatie, power control etc..). Tweewegs kanaal 3. Fast Associated Control Channel: Draagt data-informatie voor signalling doeleinden, welke op een snelle manier moeten worden afgehandeld. Bijvoorbeeld tijdens een handover. [Ya02, Bra02, Eb01, Ti02, Nico03, Ya02] Procedures Om verheldering te bieden zullen in deze sectie een aantal procedures beschreven worden die plaatsvinden in het GSM-netwerk. Initialisatie Tijdens de initialisatie moeten er drie zaken geregeld worden. 1. Frequentie synchronisatie: Wanneer het mobiele apparaat word aangezet, zal deze alle beschikbare kanalen afscannen en kijken welke het sterkste signaal heeft. Bij het sterkste signaal zal gekeken worden of er een frequentiecorrectie ontvangen kan worden via het Broadcast Control Channel. Wanneer deze ontvangen is, kan de oscillator van het mobiele apparaat gesynchroniseerd worden met die van het basisstation. Wanneer er geen frequentiecorrectie ontvangen wordt gaat men door naar het volgende signaal. 2. Timing synchronisatie: Nadat de frequenties gesynchroniseerd zijn, ontvangt het mobiele apparaat via het Synchronization Channel een signaal ter afstemming van de timing. Wanneer dit niet het geval is, moet men opnieuw de frequenties afstemmen. 3. Overhead informatie: Via het Broadcast Control Channel wordt de volgende informatie ontvangen door het mobiele apparaat. - Landcode - Netwerkcode - Locatie gebied code - Cell identificatie - Aangrenzende cellen - Broadcast Control Channel - Minimaal ontvangen signaal sterkte Deze informatie wordt vergeleken met die op de sim-kaart. Als deze informatie overeenkomt, zal de link behouden worden en het Paging Channel zal geobserveerd worden. Wanneer de informatie niet overeenkomt, zal er een locatie update plaatsvinden. [Ya02] Locatie-update Een locatie-update zal plaatsvinden als: - Een mobiel apparaat is ingeschakeld, maar de ontvangen informatie niet overeenkomt met de informatie op de sim-kaart. - Het mobiele apparaat in een ander gebied komt dan waarin het op dit moment is aangemeld. - Er voor lange tijd geen activiteit is. Er wordt eerst een aanvraag gedaan voor een kanaal op het Random Acces Channel, het netwerk antwoordt vervolgens door het Acces Grant Channel, welke aangeeft welk Stand Alone Dedicated Control Channel er gebruikt kan worden. Nu kan het mobiele apparaat overschakelen naar dit kanaal en zich identificeren door een location-update message te sturen. Nu kan de authenticatie beginnen [Ya02] Authenticatie De authenticatie wordt gestart door het netwerk. Het netwerk vraagt het mobiele apparaat zich te authenticeren. Er wordt een willekeurig 128 bits nummer meegezonden. Het mobiele apparaat berekent vervolgens met behulp van het A3 versleutelings-mechanisme, zijn sleutel en het ontvangen Blz. 17

n Korte afstanden (max 1 à 2 km) n Grote snelheden tegen lage kosten (10- n Grote betrouwbaarheid n Meestal broadcast netwerk, dus geen

n Korte afstanden (max 1 à 2 km) n Grote snelheden tegen lage kosten (10- n Grote betrouwbaarheid n Meestal broadcast netwerk, dus geen Telematica Wireless/LANs Hoofdstuk 13-14 LAN 4Local Area Network kenmerken: n Korte afstanden (max 1 à 2 km) n Grote snelheden tegen lage kosten (10-1000Mb/s) n Grote betrouwbaarheid n Meestal broadcast

Nadere informatie

GSM UMTS ESSENTIALS. Hij richt zich bijvoorbeeld tot :

GSM UMTS ESSENTIALS. Hij richt zich bijvoorbeeld tot : GSM UMTS ESSENTIALS Doelstellingen van de opleiding de basisprincipes van de draadloze spraak- en data netwerken begrijpen de technieken gebruikt in 2 de en 3 de generatie draadloze netwerken begrijpen

Nadere informatie

wat betekent dit voor de mobiele professional?

wat betekent dit voor de mobiele professional? hoofdartikel Breedband-WWAN Breedband-WWAN: wat betekent dit voor de mobiele professional? Ultrasnelle verbindingen zonder onderbrekingen zijn steeds belangrijker voor het succes van ondernemingen en voor

Nadere informatie

1) De IEEE b-aanbeveling is ontwikkeld voor vaste netwerken. goed/fout. 4) GPRS biedt een circuitgeschakelde netwerkservice.

1) De IEEE b-aanbeveling is ontwikkeld voor vaste netwerken. goed/fout. 4) GPRS biedt een circuitgeschakelde netwerkservice. Mobiele netwerken Studieroute Bestudeer eerst de theorie in hoofdstuk 2 en maak daarna de volgende vragen en opdrachten. Kennisvragen Geef aan of de volgende stellingen goed of fout zijn: 1) De IEEE 802.11b-aanbeveling

Nadere informatie

1) De IEEE 802.11b-aanbeveling is ontwikkeld voor vaste netwerken. goed/fout (Antwoord: fout)

1) De IEEE 802.11b-aanbeveling is ontwikkeld voor vaste netwerken. goed/fout (Antwoord: fout) Mobiele netwerken Studieroute Bestudeer eerst de theorie in hoofdstuk 2 en maak daarna de volgende vragen en opdrachten. Kennisvragen Geef aan of de volgende stellingen goed of fout zijn: 1) De IEEE 802.11b-aanbeveling

Nadere informatie

Wireless WAN (Wide Area Netwerken) Johan Bickel

Wireless WAN (Wide Area Netwerken) Johan Bickel Wireless WAN (Wide Area Netwerken) Johan Bickel Connectiviteit Connectiviteit en met name draadloze communicatie maakt een (r)evolutie door die terugkoppeling van industriële processen en gegevens overal

Nadere informatie

4G frequentiebanden / LTE frequentiebanden

4G frequentiebanden / LTE frequentiebanden 4G frequentiebanden / LTE frequentiebanden 13-01-2014 GSM Helpdesk Nederland Bij reguliere 2G (GSM) en 3G (UMTS) telefoons en smartphones was het zeer gebruikelijk om de frequenties in MHz aan te geven

Nadere informatie

Mobiele communicatie: reken maar!

Mobiele communicatie: reken maar! Mobiele communicatie: reken maar! Richard J. Boucherie Stochastische Operationele Research Toen : telefooncentrale Erlang verliesmodel Nu : GSM Straks : Video on demand Toen : CPU Processor sharing model

Nadere informatie

Cellulaire communicatie

Cellulaire communicatie Cellulaire communicatie Studieroute Bestudeer eerst de theorie in hoofdstuk 1 en maak daarna de volgende vragen en opdrachten. Kennisvragen Geef aan of de volgende stellingen goed of fout zijn: 1) Naast

Nadere informatie

Modem en Codec. Telematica. Amplitude-modulatie. Frequentie-modulatie. Soorten modems. Fase-modulatie

Modem en Codec. Telematica. Amplitude-modulatie. Frequentie-modulatie. Soorten modems. Fase-modulatie Modem en Codec Telematica Data Transmissie (Fysieke laag) Hoofdstuk 6 t/m 8 Een modem gebruikt analoge signalen om digitale signalen te versturen Een codec gebruikt digitale signalen om analoge signalen

Nadere informatie

communicatie is onderhevig aan fouten

communicatie is onderhevig aan fouten 1.1 Een communicatiemodel Algemeen communicatiemodel Model voor datacommunicatie Verschil datacommunicatie en telecommunicatie Communicatie schematisch communicatie is onderhevig aan fouten Datacommunicatie

Nadere informatie

LAN, MAN, WAN. Telematica. Schakeltechnieken. Circuitschakeling. 4Wordt vooral gebruikt in het telefoonnetwerk 4Communicatie bestaat uit 3 fasen:

LAN, MAN, WAN. Telematica. Schakeltechnieken. Circuitschakeling. 4Wordt vooral gebruikt in het telefoonnetwerk 4Communicatie bestaat uit 3 fasen: LAN, MAN, WAN Telematica Networking (Netwerk laag) Hoofdstuk 11, 12 Schakeltechnieken 4Circuitschakeling: tussen zender en ontvanger wordt een verbinding gelegd voor de duur van de communicatie 4Pakketschakeling:

Nadere informatie

Hoe draadloze communicatie zich de afgelopen 20 jaar explosief heeft ontwikkeld

Hoe draadloze communicatie zich de afgelopen 20 jaar explosief heeft ontwikkeld Hoe draadloze communicatie zich de afgelopen 20 jaar explosief heeft ontwikkeld PLOT presentatie, Juni 2016, Oegstgeest Dr. ir. Jaap C. Haartsen Senior Expert, Wireless Systems Simply Smarter Communications

Nadere informatie

Les D-02 Datacommunicatie op Ethernet en Wifi netwerken

Les D-02 Datacommunicatie op Ethernet en Wifi netwerken Les D-02 Datacommunicatie op Ethernet en Wifi netwerken In deze les staan we stil bij datacommunicatie op Ethernet netwerken en Wifi netwerken. 2.1 Wat is datacommunicatie? We spreken van datacommunicatie

Nadere informatie

CDMA2000: 2G or not 2G?

CDMA2000: 2G or not 2G? CDMA2000: 2G or not 2G? Philip J. Wijers - 5-9-2003 Samenvatting Japan en Korea lopen voorop bij de commerciële introductie van de derde generatie mobile telecommunicatie (3G). Details Introductie In beide

Nadere informatie

Mobiele netwerktechnologieën: verleden, heden en toekomst whitepaper

Mobiele netwerktechnologieën: verleden, heden en toekomst whitepaper Mobiele netwerktechnologieën: verleden, heden en toekomst whitepaper Schrijver : Peter Groot Versie Datum Initialen Opmerkingen 1.0 07-08-2008 PG Initiële document 1.1 15-10-2008 PG Definitief document

Nadere informatie

Mobiel werken. 15.12.10 Mobiel Werken Sven Moreels 1

Mobiel werken. 15.12.10 Mobiel Werken Sven Moreels 1 Mobiel werken 15.12.10 Mobiel Werken Sven Moreels 1 Inhoud: Definitie van Mobiel werken Wat heb je nodig om mobiel te werken? Historiek mobiele connecties Historiek van de toestellen Operating systems

Nadere informatie

Nieuwe ontwikkelingen. 28 mei 2013

Nieuwe ontwikkelingen. 28 mei 2013 Nieuwe ontwikkelingen 28 mei 2013 Ontwikkelingen KA-SAT hardware en diensten Inmarsat High Data Rate / Explorer 710 Inmarsat Global Xpress Iridium Extreme Thuraya IP+ Thuraya SatSleeve Multi channel routers

Nadere informatie

T-Mobile biedt 4G voor alle smartphones, dus ook de iphone 5

T-Mobile biedt 4G voor alle smartphones, dus ook de iphone 5 T-Mobile biedt 4G voor alle smartphones, dus ook de iphone 5 Samen Meer Bereiken Een netwerk voor mobiele telefonie is nooit af. T-Mobile volgt het gebruik en de prestaties van het mobiele netwerk op de

Nadere informatie

frequenties PMSE = Belangenvereniging Programme Making and Special Events CUE 2012 Dré Klaassen

frequenties PMSE = Belangenvereniging Programme Making and Special Events CUE 2012 Dré Klaassen De stand van zaken rondom De stand van zaken rondom frequenties q PMSE = Belangenvereniging Programme Making and Special Events g g g g g p CUE 2012 Dré Klaassen De toekomst van onze zenders De toekomst

Nadere informatie

Sietse Vis LoRa Business Specialist Board Member LoRa Alliance voor KPN

Sietse Vis LoRa Business Specialist Board Member LoRa Alliance voor KPN Een KANS of een BEDREIGING voor de Installatie branch Sietse Vis LoRa Business Specialist Board Member LoRa Alliance voor KPN 2G 3G 4G 5G 2G 3G 4G Internet of Things is er vandaag al. Luchtkwaliteit Fietsenstalling

Nadere informatie

1 Cellulaire communicatie

1 Cellulaire communicatie 1 Cellulaire communicatie Voorkennis Telecommunicatie: Kenmerk simplex- en full duplex-verbinding. Kenmerk thermische ruis en signaal-ruis-verhouding. Inleiding De eerste generatie mobiele netwerken was

Nadere informatie

DIGITAL WIRELESS Doelstellingen van de opleiding : Tijdens deze 2-daagse cursus : Voor wie is deze cursus bedoeld? Hij richt zich bijvoorbeeld tot :

DIGITAL WIRELESS Doelstellingen van de opleiding : Tijdens deze 2-daagse cursus : Voor wie is deze cursus bedoeld? Hij richt zich bijvoorbeeld tot : DIGITAL WIRELESS Doelstellingen van de opleiding : Door de stijgende integratie van voice en data groeien WAN- en LAN toepassingen naar elkaar toe. Wireless Netwerken bieden een betrouwbare en flexibele

Nadere informatie

ing. W.J. Roos (EPN) ISDN-werkboek 1

ing. W.J. Roos (EPN) ISDN-werkboek 1 ISDN Studieroute Bestudeer eerst uit je theorieboek het ISDN-hoofdstuk. Maak daarna de volgende vragen en opdrachten. Kennisvragen 1) Geef van de volgende stellingen aan of ze goed of fout zijn: a) Het

Nadere informatie

IoT kennen we nu wel, maar welke technologie gebruiken we waar!

IoT kennen we nu wel, maar welke technologie gebruiken we waar! IoT kennen we nu wel, maar welke technologie gebruiken we waar! Introductie Sinds 1996 actief in de halfgeleider industrie, zowel voor een chipfabrikant als in distributie van componenten, modules en oplossingen.

Nadere informatie

ipad integratie in het onderhoud

ipad integratie in het onderhoud Maximo Comes To You ipad integratie in het onderhoud Door: Marcel Staring 2013 IBM Corporation Agenda 1. Waarom Mobiel Werken? 2. Wat houdt Mobiel Werken in? Praktisch Technisch 3. MAXIMO Mobiel vs. MAXIMO

Nadere informatie

we secure YOUR network Versleuteling voice en data verkeer voor optimale beveiliging verbindingen

we secure YOUR network Versleuteling voice en data verkeer voor optimale beveiliging verbindingen we secure YOUR network Versleuteling voice en data verkeer voor optimale beveiliging verbindingen 2connect-IT informatiedag 2012 Agenda Introductie Mobiele communicatie Combinatie met 2connect-IT Introductie

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken. Inleiding NETWERKEN

Computerarchitectuur en netwerken. Inleiding NETWERKEN Computerarchitectuur en netwerken 7 Inleiding NETWERKEN Lennart Herlaar 26 september 28 Inhoud Hoe gaat de informatie door het netwerk heen? Algemene principes Protocollen Connecties virtuele circuits

Nadere informatie

De implicaties van M2M toepassingen voor het nummerplan

De implicaties van M2M toepassingen voor het nummerplan De implicaties van M2M toepassingen voor het nummerplan NNO bijeenkomst 28 mei 2009 Den Haag Introductie 2 Stratix Consulting Wie zijn we? Stratix: Consultancy bureau met focus op elektronische infrastructuur

Nadere informatie

OSB Brugge 03/06/2016

OSB Brugge 03/06/2016 Introductie Fusion-C4FM OSB Brugge 03/06/2016 Vergelijking digitale systemen D-STAR DMR Fusion Vocoder AMBE+ AMBE+2 AMBE+2 FEC Voice Only Voice Only Voice Only Modulatie GMSK 4FSK C4FM Multiplex Methode

Nadere informatie

White Paper Flexibele Kantooromgeving

White Paper Flexibele Kantooromgeving White Paper Flexibele Kantooromgeving Inleiding Binnen de dynamische kantooromgeving is veel behoefte aan flexibiliteit. Werkplekbezetting en de indeling van ruimten moet kunnen variëren en hierin mogen

Nadere informatie

Schriftelijk tentamen Digitale Telecommunicatie Technieken (5LL20) en Telecommunicatie Techniek (5LL50) op dinsdag 14 juni 2005 van

Schriftelijk tentamen Digitale Telecommunicatie Technieken (5LL20) en Telecommunicatie Techniek (5LL50) op dinsdag 14 juni 2005 van Schriftelijk tentamen Digitale Telecommunicatie Technieken (5LL20) en Telecommunicatie Techniek (5LL50) op dinsdag 14 juni 2005 van 14.00-17.00 uur Studenten die in het nieuwe vak (5LL50) tentamen doen

Nadere informatie

Ricardo Krikke. Agenda. Wat is Kenniswijk? Ontwikkelingen in Internet. De rol van Kenniswijk hierin. Welke mogelijkheden biedt het u?

Ricardo Krikke. Agenda. Wat is Kenniswijk? Ontwikkelingen in Internet. De rol van Kenniswijk hierin. Welke mogelijkheden biedt het u? Ricardo Krikke Agenda Wat is Kenniswijk? Ontwikkelingen in Internet De rol van Kenniswijk hierin Welke mogelijkheden biedt het u? Wat is Kenniswijk Project van overheid Missie: realiseren van consumentenmarkt

Nadere informatie

in mobiele telecommunicatie:

in mobiele telecommunicatie: een handy voor iedereen mobiele communicatie Mobiele communicatie heeft in een relatief korte tijd een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Was een paar jaar geleden het hebben van een autotelefoon nog een

Nadere informatie

BELGISCH INSTITUUT VOOR POSTDIENSTEN EN TELECOMMUNICATIE

BELGISCH INSTITUUT VOOR POSTDIENSTEN EN TELECOMMUNICATIE BELGISCH INSTITUUT VOOR POSTDIENSTEN EN TELECOMMUNICATIE Kenmerk : raadpleging ontwerpbesluit tot de toekenning van gebruiksrechten in de frequentiebanden die gebruikt worden voor draadloze CT1+-telefoons

Nadere informatie

Workware Wireless FAQ - General & Customers November 9, 2016

Workware Wireless FAQ - General & Customers November 9, 2016 Workware Wireless FAQ - General & Customers November 9, 2016 Wat is draadloos workware Base?... 3 Hoe staat dit in vergelijking tot andere Workware producten?... 3 Waarom zou ik draadloos Workware gebruiken

Nadere informatie

Wifi en Zigbee - rol in KNX

Wifi en Zigbee - rol in KNX Wifi en Zigbee - rol in KNX Alternatieven voor KNX RF Miodrag Djurica 2 01 maart 2012 Miodrag Djurica Wifi en Zigbee - rol in KNX Agenda WiFi en ZigBee dat KNX ondersteunen? Limiten van de draadloze technologie

Nadere informatie

Beschrijving 4G voor Business Partners

Beschrijving 4G voor Business Partners Beschrijving 4G voor Business Partners September 2013 Inhoud 1. 4G; Wat is het?... 3 2. Waarom 4G van Yes Telecom... 3 3. Wat kunt u met 4G?... 3 4. Wat heeft u nodig om gebruik te kunnen maken van 4G?...

Nadere informatie

Mobiele technologie zorgt ervoor dat je met een smartphone en tablet en draadloos op een laptop of computer kunt werken.

Mobiele technologie zorgt ervoor dat je met een smartphone en tablet en draadloos op een laptop of computer kunt werken. Informatie- en communicatietechnologie Informatie- en communicatietechnologie (ICT) is de techniek om informatie te verzamelen, op te slaan, weer te geven en uit te wisselen. Dit kan door geluid, tekst,

Nadere informatie

PMSE Ruimte voor draadloze microfoons

PMSE Ruimte voor draadloze microfoons Uit: Zichtlijnen 137, juli 2011 Ruimte voor draadloze microfoons Voor gebruikers van draadloze microfoons verandert er de komende jaren een en ander. In overleg met Agentschap Telecom is bereikt dat met

Nadere informatie

MaxiTEL. dienst beschrijving. www.maxitel.nl. Laatste wijziging: April 2015 Versie: 1.0

MaxiTEL. dienst beschrijving. www.maxitel.nl. Laatste wijziging: April 2015 Versie: 1.0 Laatste wijziging: April 2015 Versie: 1.0 E-mail: info@maxitel.nl - Telefoon: 0172-754 000 Fax: 0172-754 010 - ACM Registraties: 942487 / 942488 1/8 1 Inhoudsopgave 1 Inhoudsopgave... 2 2 Inleiding...

Nadere informatie

White paper communicatie OOV 1. Radionetwerk garandeert vlekkeloze communicatie

White paper communicatie OOV 1. Radionetwerk garandeert vlekkeloze communicatie White paper communicatie OOV 1 Radionetwerk garandeert vlekkeloze communicatie White paper communicatie OOV 2 Inleiding Bij rampen en grote incidenten is het letterlijk van levensbelang dat politie, brandweer

Nadere informatie

HANDLEIDING SMTP DIENST BEDRIJVENWEB NEDERLAND B.V.

HANDLEIDING SMTP DIENST BEDRIJVENWEB NEDERLAND B.V. HANDLEIDING SMTP DIENST BEDRIJVENWEB NEDERLAND B.V. Uitgave : 1.0 KORTE OMSCHRIJVING In dit document wordt beschreven hoe u gebruik kunt maken van de SMTP dienst van Bedrijvenweb Nederland B.V. om e-mail

Nadere informatie

4 HELP! IK HEB GEEN LOZE LEIDINGEN... 7 4.1 KABELS?... 7 4.2 POWERLINE... 7 4.3 VERBINDINGEN... 7 5 GEBRUIK VAN EEN WIFI REPEATER...

4 HELP! IK HEB GEEN LOZE LEIDINGEN... 7 4.1 KABELS?... 7 4.2 POWERLINE... 7 4.3 VERBINDINGEN... 7 5 GEBRUIK VAN EEN WIFI REPEATER... Inhoudsopgave File: Project_09.doc 16 september 2015 1 PROBLEEM... 2 1.1 WONING BESCHRIJVING... 2 1.2 ROUTER... 3 2 WLAN EN LAN UITBREIDINGEN... 4 2.1 NIEUWE SITUATIE 1... 4 2.2 NIEUWE SITUATIE 2... 5

Nadere informatie

MBO. Dirksen Opleidingen BV 1

MBO. Dirksen Opleidingen BV 1 MBO Dirksen Opleidingen BV 1 Telecom in de markt Systeemhuizen Providers Installateurs Dirksen Opleidingen BV 2 Telecom in de markt Interne S-bus OTFC ISDN toestel NT1 Huis centrale Analoge poorten Dirksen

Nadere informatie

Wireless PROFINET De mogelijkheden van draadloze verbindingen.

Wireless PROFINET De mogelijkheden van draadloze verbindingen. PROFINET De mogelijkheden van draadloze verbindingen. Sjoerd Hakstege- van Eekhout Network & Security Specialist Control & Industry Solutions Phoenix Contact B.V. shakstege@phoenixcontact.nl communicatie

Nadere informatie

Revisie geschiedenis. [XXTER & KNX via IP]

Revisie geschiedenis. [XXTER & KNX via IP] Revisie geschiedenis [XXTER & KNX via IP] Auteur: Freddy Van Geel Verbinding maken met xxter via internet met de KNX bus, voor programmeren of visualiseren en sturen. Gemakkelijk, maar niet zo eenvoudig!

Nadere informatie

Dienstbeschrijving CanConnect Mobile Connect Inhoud

Dienstbeschrijving CanConnect Mobile Connect Inhoud Dienstbeschrijving CanConnect Mobile Connect Inhoud... 1 1. Inleiding... 3 1.1 Introductie... 3 1.2 Positionering dienst... 3 1.3 Varianten... 4 2. Overzicht dienst... 5 2.1 High Level overzicht dienst...

Nadere informatie

Dienstbeschrijving SB Vast-Mobiel Hosted Versie: 1.0 Datum: 06-12-2013

Dienstbeschrijving SB Vast-Mobiel Hosted Versie: 1.0 Datum: 06-12-2013 Dienstbeschrijving SB Vast-Mobiel Hosted Versie: 1.0 Datum: 06-12-2013 Inhoud 1. Inleiding... 3 1.1 Introductie... 3 1.2 Positionering dienst SB Vast-Mobiel Hosted... 3 1.3 Positionering dienst SB Vast-Mobiel

Nadere informatie

ALLIANDER. Neemt de wind in de zeilen en transformeert het inkoopproces

ALLIANDER. Neemt de wind in de zeilen en transformeert het inkoopproces ALLIANDER Neemt de wind in de zeilen en transformeert het inkoopproces Alliander NV beheert energie netwerken die gas en elektriciteit distribueren naar grote delen van Nederland voor huizen, transport,

Nadere informatie

Sim as a Service. Veilig en betrouwbaar beheer op afstand van systemen via M2M datacommunicatie

Sim as a Service. Veilig en betrouwbaar beheer op afstand van systemen via M2M datacommunicatie Sim as a Service Veilig en betrouwbaar beheer op afstand van systemen via M2M datacommunicatie RAM Mobile Data Sim as a Service Veilig en betrouwbaar beheer op afstand van systemen via M2M datacommunicatie

Nadere informatie

Wireless PROFINET, de mogelijkheden van draadloze verbindingen

Wireless PROFINET, de mogelijkheden van draadloze verbindingen PROFINET, de mogelijkheden van draadloze verbindingen Harm Geurink Product Manager AUTOMATION systems Phoenix Contact bv hgeurink@phoenixcontact.nl Ede, 12 november 2009 communicatie 2 communicatie: voordelen!

Nadere informatie

Maak kennis met het nieuwe bellen!

Maak kennis met het nieuwe bellen! Maak kennis met het nieuwe bellen! Waar ik ook ben, je mag mij altijd storen voor echt belangrijk nieuws! U heeft de regie U heeft uw mobility zelf in de hand. Wij verzorgen het beheer voor u, zoals beveiligingsinstellingen,

Nadere informatie

Wireless PROFINET Brecht Schamp

Wireless PROFINET Brecht Schamp PROFINET Brecht Schamp Industrial Network Specialist Phoenix Contact (Benelux) communicatie: voordelen? Voordelig? Drukt bekabelingkosten! Completer? Meer toepassingsgebieden worden bereikbaar! Flexibiliteit?

Nadere informatie

Beheer van IP telefonie diensten 12 december 2008

Beheer van IP telefonie diensten 12 december 2008 Beheer van IP telefonie diensten 12 december 2008 NiVo network architects Peter Hartman Even voorstellen NiVo network architects Sinds 1991 actief op het gebied van ICT Architectuur, Consultancy en Management

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken. Inleiding NETWERKEN

Computerarchitectuur en netwerken. Inleiding NETWERKEN Computerarchitectuur en netwerken 7 Inleiding NETWERKEN Lennart Herlaar 22 september 25 Inhoud Hoe gaat de informatie door het netwerk heen? Algemene principes Protocollen Connecties virtuele circuits

Nadere informatie

Het kiezen van juiste protocollen

Het kiezen van juiste protocollen Het kiezen van juiste protocollen blijft lastig door het brede aanbod Welk communicatie protocol past het beste bij welke IoT applicatie en waarom? Wij geven u een overzicht van de populaire protocollen

Nadere informatie

Whitepaper. Veilig de cloud in. Whitepaper over het gebruik van Cloud-diensten deel 1. www.traxion.com

Whitepaper. Veilig de cloud in. Whitepaper over het gebruik van Cloud-diensten deel 1. www.traxion.com Veilig de cloud in Whitepaper over het gebruik van Cloud-diensten deel 1 www.traxion.com Introductie Deze whitepaper beschrijft de integratie aspecten van clouddiensten. Wat wij merken is dat veel organisaties

Nadere informatie

Dienstbeschrijving Managed Mobile

Dienstbeschrijving Managed Mobile Dienstbeschrijving Managed Mobile Inhoud Dienstbeschrijving Managed Mobile... 1 1. Inleiding... 3 1.1 Introductie... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1.2 Positionering dienst Managed Mobile... 3 1.3

Nadere informatie

Handleiding voor verbeteren draadloos bereik Wi-Fi modem

Handleiding voor verbeteren draadloos bereik Wi-Fi modem Handleiding voor verbeteren draadloos bereik Wi-Fi modem De ZeelandNet helpdesk biedt geen telefonische ondersteuning op de in dit document beschreven handelingen. Om deze reden is dit document opgesteld.

Nadere informatie

Vast Mobiel Integratie (FMC)

Vast Mobiel Integratie (FMC) Kernactiviteiten Support & Beheer Telecommunicatie IT Vertical Systemen VoIP Mobility Unified Communications Applicatieontwikkeling Hosted Solutions Managed Solutions Connectivity WWW.MERICT.NL Whitepaper

Nadere informatie

HART en 4 20 ma integreren in een PROFIBUS-installaties

HART en 4 20 ma integreren in een PROFIBUS-installaties PROFIBUS Nederland PROFIBUS, PROFINET HART en 4 20 ma integreren in een PROFIBUS-installaties Edegem, 8 juni 2010 De reden De reden voor het initiëren van zo n project kan het verbeteren van de productie

Nadere informatie

HART en 4 20 ma integreren in een PROFIBUS-installaties

HART en 4 20 ma integreren in een PROFIBUS-installaties HART en 4 20 ma integreren in een PROFIBUS-installaties Edeg, 12 november 2009 De reden De reden voor het initiëren van zo n project kan het verbeteren van de productie en of veiligheid zijn. De Nationale

Nadere informatie

Cloud Computing. Definitie. Cloud Computing

Cloud Computing. Definitie. Cloud Computing Cloud Computing Definitie In de recente literatuur rond Cloud Computing zijn enorm veel definities te vinden die het begrip allemaal op een verschillende manier omschrijven. Door deze diversiteit zijn

Nadere informatie

DIGITALE HANDTEKENINGEN De hele organisatie profiteert

DIGITALE HANDTEKENINGEN De hele organisatie profiteert DIGITALE HANDTEKENINGEN De hele organisatie profiteert INLEIDING Online transacties en digitale interactie In een snel veranderende markt met veel concurrentie willen uw klanten het papierwerk steeds meer

Nadere informatie

Het telefonieplatform van deze tijd. Telefonie en IT komen steeds meer samen

Het telefonieplatform van deze tijd. Telefonie en IT komen steeds meer samen Het telefonieplatform van deze tijd Telefonie en IT komen steeds meer samen 2002 02 13 Stabiele groei 14 miljoen Omzet 2012 115+ professionals Ambitie: de beste Partnership Innovatief Onderwijs Zorg Goede

Nadere informatie

Soorten antennetoepassingen

Soorten antennetoepassingen Bijlage 1 Soorten antennetoepassingen Omroep Eén van de oudste en meest gebruikte toepassingen van elektromagnetische velden is het versturen en ontvangen van radiosignalen, wat al snel werd gevolgd door

Nadere informatie

De zakelijke telefonie-oplossing uit de cloud. The next-generation telephone system.

De zakelijke telefonie-oplossing uit de cloud. The next-generation telephone system. De zakelijke telefonie-oplossing uit de cloud. The next-generation telephone system. Over NFON De NFON cloud wordt gebouwd door NFON AG, een toonaangevende aanbieder van cloud telefoniediensten in München,

Nadere informatie

Dienstbeschrijving IP One Mobile Connect

Dienstbeschrijving IP One Mobile Connect Dienstbeschrijving IP One Mobile Connect Auteur: Marketing Datum: 01-09-2014 Versie: 2.0 Aantal bladen: 10 Nummer: 1027 2 P a g i n a Inhoud 1. Inleiding... 3 1.1 Positionering dienst... 3 1.2 Varianten...

Nadere informatie

Toetsmatrijs examen 8432

Toetsmatrijs examen 8432 Kwalificatie en Crebo: MK-TMA, TCS 10230 & 10231 Deelkwalificatie en Crebo: 4057 versie 3 50863 Servicedocument: 6552 Titel van het examen: Theorie transportnetwerken Relevante eindtermen. Taco. 1 de leerling

Nadere informatie

BASISCURSUS TELECOMMUNICATIE

BASISCURSUS TELECOMMUNICATIE BASISCURSUS TELECOMMUNICATIE Doelstellingen van de opleiding de basisprincipes van de telecommunicatietechnieken begrijpen de meest recente ontwikkelingen van de telecommunicatiemarkt ontdekken wegwijs

Nadere informatie

4 HELP! IK HEB GEEN LOZE LEIDINGEN KABELS? POWERLINE VERBINDINGEN GEBRUIK VAN EEN WIFI REPEATER...

4 HELP! IK HEB GEEN LOZE LEIDINGEN KABELS? POWERLINE VERBINDINGEN GEBRUIK VAN EEN WIFI REPEATER... Inhoudsopgave File: Project_09.doc 02 oktober 2016 1 PROBLEEM... 2 1.1 WONING BESCHRIJVING... 2 1.2 ROUTER... 3 2 WLAN EN LAN UITBREIDINGEN... 4 2.1 NIEUWE SITUATIE 1... 4 2.2 NIEUWE SITUATIE 2... 5 2.3

Nadere informatie

Configureren van de Wireless Breedband Router.

Configureren van de Wireless Breedband Router. Configureren van de Wireless Breedband Router. 1.1 Opstarten en Inloggen Activeer uw browser en de-activeer de proxy of voeg het IP-adres van dit product toe aan de uitzonderingen. Voer vervolgens het

Nadere informatie

SPECSHEET HOSTED VOIP

SPECSHEET HOSTED VOIP SPECSHEET HOSTED VOIP PC Consultance levert de volgende diensten: Systeembeheer Reparaties Telefonie Netwerken Consultancy Detachering ADSL Kabelinternet GSM Telefonie Wireless netwerken Verkoop Software

Nadere informatie

Dienstbeschrijving IP One Managed Mobile

Dienstbeschrijving IP One Managed Mobile Dienstbeschrijving IP One Managed Mobile Auteur: Marketing Datum: 01-09-2014 Versie: 2.0 Aantal bladen: 11 Nummer: 1029 2 P a g i n a Inhoud 1. Inleiding... 3 1.1 Positionering dienst Managed Mobile...

Nadere informatie

Besparingsvoorbeelden voor MKB met glasvezel. Rekenvoorbeeld 1

Besparingsvoorbeelden voor MKB met glasvezel. Rekenvoorbeeld 1 Besparingsvoorbeelden voor MKB met glasvezel Rekenvoorbeeld 1 Ieder bedrijf beschikt tegenwoordig over een e-mail server. E-mail op smart Phones en tablets wordt steeds populairder en belangrijker maar

Nadere informatie

Het netwerk van T-Mobile

Het netwerk van T-Mobile Het netwerk van T-Mobile µ Het netwerk van T-Mobile T-Mobile is één van de grootste internationale aanbieders van mobiele communicatie en beschikt in Nederland over een eigen fijnmazig mobiel netwerk van

Nadere informatie

VOORWOORD 5 TEN GELEIDE 13 DEEL 1: THEORETICUM 16 1 INLEIDING 17

VOORWOORD 5 TEN GELEIDE 13 DEEL 1: THEORETICUM 16 1 INLEIDING 17 Inhoudsopgave VOORWOORD 5 TEN GELEIDE 13 DEEL 1: THEORETICUM 16 1 INLEIDING 17 1.1 DE GESCHIEDENIS VAN DE ELEKTRISCHE COMMUNICATIE 17 1.1.1 De telegraaf 17 1.1.2 De eerste experimenten 20 1.1.3 Het werkt!

Nadere informatie

Draadloze communicatie (alleen bepaalde modellen) Gebruikershandleiding

Draadloze communicatie (alleen bepaalde modellen) Gebruikershandleiding Draadloze communicatie (alleen bepaalde modellen) Gebruikershandleiding Copyright 2007 Hewlett-Packard Development Company, L.P. Windows is een in de Verenigde Staten gedeponeerd handelsmerk van Microsoft

Nadere informatie

Radio & Security. Complete Security BVBA. Niet alle 868 MHZ alarmsystemen zijn gelijkwaardig!

Radio & Security. Complete Security BVBA. Niet alle 868 MHZ alarmsystemen zijn gelijkwaardig! 2 Complete Security BVBA Radio & Security Niet alle 868 MHZ alarmsystemen zijn gelijkwaardig! De meest gebruikte frequentie voor SRD (Short Range Device) is 433 MHz. Naast alarmsystemen wordt deze frequentie

Nadere informatie

Wat is communicatie het begrip Algemeen Het uitwisselen van informatie (van Dale) Opzettelijk of onopzettelijk zenden van een boodschap met als doel d

Wat is communicatie het begrip Algemeen Het uitwisselen van informatie (van Dale) Opzettelijk of onopzettelijk zenden van een boodschap met als doel d en netwerkstructuren Wim Slabbekoorn Wat is communicatie het begrip Algemeen Het uitwisselen van informatie (van Dale) Opzettelijk of onopzettelijk zenden van een boodschap met als doel de ander op één

Nadere informatie

Aan de slag met de ipad ios 7.X.X

Aan de slag met de ipad ios 7.X.X Aan de slag met de ipad ios 7.X.X Situering Desktop Computer Laptop Notebook Tablets Smartphone Tablets Windows 8 Android Mac ios voor ipad en ipad mini Windows 8 (Microsoft) Opvolger van MS Surface RT

Nadere informatie

Mobile School Training Mobiele Communicatie

Mobile School Training Mobiele Communicatie Mobile School Training Mobiele Communicatie INTRODUCTIE Al meer dan 10 jaar geeft Rabion Consultancy de Mobile School training. In het verleden gaven we deze training alleen als in-house training voor

Nadere informatie

Dienstbeschrijving Managed Mobile. Versie: 2.0 Aantal bladen: 10

Dienstbeschrijving Managed Mobile. Versie: 2.0 Aantal bladen: 10 Dienstbeschrijving Managed Mobile Versie: 2.0 Aantal bladen: 10 Inhoud 1. Inleiding...3 Introductie...3 Positionering dienst Managed Mobile...3 Positionering dienst Managed Mobile Complete...4 2. Overzicht

Nadere informatie

De print van de centrale is hardwarematig aangepast waardoor een upgrade is niet mogelijk is.

De print van de centrale is hardwarematig aangepast waardoor een upgrade is niet mogelijk is. Galaxy Flex 3 FAQ Let Op!! Sommige instellingen hebben te maken met regelgeving. Controleer daarom of het aanpassen van een instelling niet in strijd is met de regels waar uw installatie aan moet voldoen.

Nadere informatie

WiFi is een shared medium. Hogere snelheid -> meer clients

WiFi is een shared medium. Hogere snelheid -> meer clients Inhoudsopgave Algemene uitleg over de technieken van WiFi De troef van Ruckus De toekomst van WiFi Ruckus Management Ruckus Access Points Authenticatie en encryptie mogelijkheden WiFi is een shared medium

Nadere informatie

Rijkspas: veiligheid en flexibiliteit. ID-ware, C. Borgmann, MSc Heerhugowaard 24 november 2011

Rijkspas: veiligheid en flexibiliteit. ID-ware, C. Borgmann, MSc Heerhugowaard 24 november 2011 Rijkspas: veiligheid en flexibiliteit ID-ware, C. Borgmann, MSc Heerhugowaard 24 november 2011 24-11-2011 Profile Consultancy Services State of the art software solutions Project implementation Life-cycle

Nadere informatie

Grenzeloze oproep mogelijkheden met het Intranet Oproep Systeem

Grenzeloze oproep mogelijkheden met het Intranet Oproep Systeem Grenzeloze oproep mogelijkheden met het Intranet Oproep Systeem Grenzeloos Oproepen Dit is het eerste Intranet Oproep Systeem dat voorziet in schaalbaarheid en oneindig bereik. Hiermee kunt u alle communicatiewensen

Nadere informatie

Deze instructie moet gezien worden als een toevoeging op de bijgevoegde Engelstalige Quick Guide.

Deze instructie moet gezien worden als een toevoeging op de bijgevoegde Engelstalige Quick Guide. Eerste gebruik van de Huawei E5220 Introductie: De Huawei E5220 mobiele wireless 3G router is de opvolger van de E5331 router en behoort tot de kleinste pocket routers van dit moment in zijn soort. Met

Nadere informatie

Elektor Live Software Defined Radio. Pascal Schiks & Martin Dudok van Heel

Elektor Live Software Defined Radio. Pascal Schiks & Martin Dudok van Heel Elektor Live Software Defined Radio Pascal Schiks & Martin Dudok van Heel Software Defined Radio Wat is dat? Een radio zend- of ontvanginstallatie waarin: Elektronica is vervangen door software Het radiosignaal

Nadere informatie

Kiezen voor een eigen Dark Fiber. 10 Redenen waarom eigen Dark Fiber verstandig is

Kiezen voor een eigen Dark Fiber. 10 Redenen waarom eigen Dark Fiber verstandig is Kiezen voor een eigen Dark Fiber 10 Redenen waarom eigen Dark Fiber verstandig is Waarom eigen Dark Fiber verstandig is 1. Goedkoper 2. Meerdere parallelle en onafhankelijke verbindingen naast elkaar 3.

Nadere informatie

Onderliggende infrastructuur: kabel- en etherverbindingen Kabeltelevisienetten Telefoonnetwerk

Onderliggende infrastructuur: kabel- en etherverbindingen Kabeltelevisienetten Telefoonnetwerk TELECOMMUNICATIE Communicatie over grote afstand 5.1 Historisch perspectief *** lezen *** 5.2 Infrastructuren voor telecommunicatie Onderliggende infrastructuur: kabel- en etherverbindingen Kabeltelevisienetten

Nadere informatie

Mobiele data: 2G, 3G, 4G, wifi,... Verschillen in eigenschappen, toepassingen...

Mobiele data: 2G, 3G, 4G, wifi,... Verschillen in eigenschappen, toepassingen... Mobiele data: 2G, 3G, 4G, wifi,... Verschillen in eigenschappen, toepassingen... Paul Dekkers Summerschool Mobiele apps, augustus 2012 Inhoud Wat doet SURFnet Ontwikkelingen mobiel in Nederland Mobiele

Nadere informatie

Overstappen op VoIP i.c.m. Online Dashboard.

Overstappen op VoIP i.c.m. Online Dashboard. Overstappen op VoIP i.c.m. Online Dashboard. Online Dashboard is de nieuwe dienst van WeTalk Telecom gebaseerd op hosted PBX IP telefonie. Overstappen op VoIP is voor veel organisaties al snel lonend.

Nadere informatie

De PROFIBUS, PROFINET & IO-Link dag. Ede, 18 november

De PROFIBUS, PROFINET & IO-Link dag. Ede, 18 november De PROFIBUS, PROFINET & Ede, 18 november 2011 IO-Link dag 2011 The basics of PROFINET Harm Geurink Product Manager AUTOMATION Phoenix Contact bv hgeurink@phoenixcontact.nl PROFINET Trends in de markt:

Nadere informatie

Dienstbeschrijving SB Vast-Mobiel Versie: 1.0 Datum: 06-12-2013

Dienstbeschrijving SB Vast-Mobiel Versie: 1.0 Datum: 06-12-2013 Dienstbeschrijving SB Vast-Mobiel Versie: 1.0 Datum: 06-12-2013 Inhoud 1. Inleiding... 3 1.1 Introductie... 3 1.2 Positionering dienst... 3 1.3 Varianten... 3 2. Overzicht dienst... 5 2.1 High Level overzicht

Nadere informatie

4G Dienstbeschrijving Februari 2013

4G Dienstbeschrijving Februari 2013 4G Dienstbeschrijving Februari 2013 Inhoud 4G; WAT IS HET?... 3 WAAROM 4G VAN KPN?... 3 WAT KUNT U MET 4G?... 3 WAT HEEFT U NODIG OM GEBRUIK TE KUNNEN MAKEN VAN 4G?... 4 INTERNET TOEGANG EN APN INSTELLINGEN...

Nadere informatie

GSM- of UMTS-repeaters: vragen en antwoorden

GSM- of UMTS-repeaters: vragen en antwoorden GSM- of UMTS-repeaters: vragen en antwoorden V: Mag ik zelf een repeater aanschaffen en installeren bij slechte GSM- of UMTSontvangst? Ik ondervind op bepaalde plaatsen bij mij thuis of in mijn firma slechte

Nadere informatie

Efficiëntie? Dat is werken

Efficiëntie? Dat is werken Efficiëntie? Dat is werken met actuele informatie. Punt. Isabel Corporate Synchroniser Isabel Corporate Synchroniser Hoe efficiënt werkt u vandaag? Vandaag is het uitwisselen van bestanden tussen Isabel

Nadere informatie