VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN. Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu. Basisschool
|
|
- Ine Veenstra
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu Basisschool GGD Gooi & Vechtstreek 1
2 Bezoekadres Heuvellaan 50 Postadres Postbus AM Hilversum T: F: Dhr.C.A.Edink, projectmedewerker Stookseizoen Inhoudsopgave 1 Het binnenmilieu op basisscholen Het onderzoek op uw school Beoordelingskader Resultaten Conclusies en advies Hulpmiddelen Aanvullend bouwtechnisch advies...12 Bijlage 1: Resultaten indicatieve meting...14 Bijlage 2: Ventilatiekaart per lokaal...15 Bijlage 3: Omschrijving bouwtechnische maatregelen
3 1 Het binnenmilieu op basisscholen Bij milieuverontreinigingen wordt meestal alleen gedacht aan het milieu buitenshuis. Maar ook een schoon binnenmilieu is belangrijk, thuis maar zeker ook op school. Kinderen brengen immers een belangrijk deel van hun jeugd verplicht door in schoolgebouwen. De afgelopen jaren zijn onderzoeken uitgevoerd waaruit geconcludeerd kan worden dat de kwaliteit van het binnenmilieu in basisscholen te wensen overlaat. Bekend is dat verontreinigingen van het binnenmilieu tot (verergering van) gezondheidsklachten en verminderde leerprestaties kunnen leiden. De oorzaak van een slecht binnenmilieu ligt soms in gebouwtechnische aspecten (onder andere te weinig ventilatievoorzieningen en/of zonwering) en/of in het onvoldoende gebruiken van aanwezige voorzieningen. Het kabinet onderkent deze problematiek en heeft het bewerkstelligen van een gezonde en veilige leefomgeving voor kinderen als één van haar speerpunten benoemd. De EU en de WHO hechten groot belang aan een verbetering van het binnenmilieu. Dit omdat de negatieve effecten van een slecht binnenmilieu op de gezondheid in brede zin mogelijk groter zijn dan, of vergelijkbaar zijn met, de gezondheidseffecten die worden veroorzaakt door verontreiniging van de buitenlucht. Begin 2008 is de kabinetsvisie Binnenmilieu basisscholen gepresenteerd. Hierin wordt aangekondigd dat binnen een periode van 5 jaar een bewustwordingsproject is afgerond waarbij alle basisscholen met natuurlijke ventilatie bezocht worden door de GGD aan de hand van de ééndagsmethode. Doel is om het bewustzijn onder leerkrachten en leerlingen te vergroten. Tevens worden concrete handvatten geboden om het binnenmilieu op de school te verbeteren. In het kader van dit project heeft de GGD dhr. C.A. Edink op dinsdag 24 maart 2009uw school aan de te Hilversum bezocht. Bronnen van verontreiniging Maar hoe kan het binnenmilieu nu verontreinigd en ongezond worden? De lucht in een lokaal kan verontreinigd raken door uitdamping van vluchtige stoffen afkomstig van diverse materialen zoals vloerbedekking, gordijnen, beeldbuizen en bouwmaterialen. Maar ook de geurstoffen en ziektekiemen van personen die in het lokaal aanwezig zijn, zorgen voor een verontreiniging van de lucht. Deze verontreinigingen kunnen gezondheidsklachten veroorzaken zoals geurhinder, oogirritatie, luchtwegklachten, 3
4 hoofdpijn, verminderde concentratie en vermoeidheid. Ook onzichtbaar opwervelend stof uit kleding en van vloeren is een potentiële boosdoener. Dit rapport bevat de resultaten van de ééndagsmethode, uitmondend in een advies om, waar nodig, het binnenmilieu op uw school te verbeteren. In de bijlagen van dit schooladvies zijn de lokaalspecifieke ventilatiekaarten opgenomen. Deze kaarten zijn ook aan de docenten overhandigd. 4
5 2 Het onderzoek op uw school Het onderzoek en het advies zijn gebaseerd op de meest recente inzichten en richtlijnen die door de GGD en in Nederland worden gehanteerd. Het onderzoek bestaat uit drie onderdelen: een checklist lokaal, een berekening van de ventilatiecapaciteit en een indicatieve binnenmilieumeting. De checklist lokaal wordt in ieder leslokaal afgenomen. Deze checklist geeft inzicht in enkele bouwkundige en ruimtespecifieke aspecten van het lokaal, vooral gericht op de aanwezigheid van ventilatievoorzieningen en de praktische bruikbaarheid daarvan in de winterperiode. De luchtstroom die via een beschikbare opening te verwachten is heet de ventilatiecapaciteit. De benodigde ventilatiecapaciteit is berekend op basis van het aantal leerlingen en docenten dat in elk afzonderlijk lokaal aanwezig is. De benodigde ventilatiecapaciteit is vergeleken met de aanwezige capaciteit. De berekening van de ventilatiecapaciteit is gebaseerd op veel voorkomende weersomstandigheden, waarbij een bepaalde hoeveelheid lucht door een ventilatieopening gaat. Bij erg koud weer en veel wind is een kleinere opening nodig om dezelfde luchtstroom te realiseren. Bij veel scholen is wel voldoende ventilatiecapaciteit aanwezig om in de zomer te ventileren. Voor gebruik in de winterperiode dienen de ventilatievoorzieningen echter zodanig te zijn uitgevoerd en gesitueerd dat er geen tocht- of koudeklachten ontstaan bij gebruik van deze voorzieningen. Daarom behoren ventilatievoorzieningen minimaal 1,80 meter boven de vloer geplaatst te zijn, maar bij voorkeur op 2,40 meter hoogte. Om inzicht te krijgen in het effect van ventilatie is er een indicatieve meting uitgevoerd met behulp van een binnenklimaatmeter. Deze meter heeft de concentratie van kooldioxide (CO 2) in de lucht, de temperatuur en de relatieve luchtvochtigheid in het lokaal gemeten. De resultaten van deze meting worden gebruikt tijdens de voorlichtingsbijeenkomst aan het eind van de dag. 5
6 3 Beoordelingskader CO 2-gehalte Kooldioxide (CO 2) is een stof die in het lichaam wordt gevormd bij de verbranding van voedingsstoffen. Via de uitademinglucht wordt het geproduceerde CO 2 uit het lichaam verwijderd. Indien men verblijft in een ruimte die niet of te weinig wordt geventileerd, zal het CO 2 gehalte in de ruimte sterk oplopen. Naast het uitademen van CO 2 geeft ieder mens allerlei geurstoffen af. De hoeveelheid CO 2 die door een menselijk lichaam wordt geproduceerd loopt min of meer parallel aan de hoeveelheid geurstoffen die afgegeven worden. CO 2 wordt daarom gezien als een indicator voor de luchtkwaliteit in ruimten waarin mensen de belangrijkste verontreinigingsbronnen vormen. De CO 2- concentratie wordt weergegeven in parts per million (ppm) en geeft het aantal CO 2- deeltjes per miljoen luchtdeeltjes aan. Het CO 2-gehalte van de buitenlucht bedraagt op de meeste plaatsen in Nederland circa 400 ppm. Zodra een groep leerlingen het leslokaal binnenkomt begint het CO 2 -gehalte te stijgen, waarbij een verdubbeling van het CO 2-gehalte als normaal beschouwd mag worden. In 2006 heeft het Landelijk Centrum Medische Milieukunde toetswaarden opgesteld voor de ventilatie van scholen en kinderdagverblijven (LCM, 2006). GGD en gebruiken deze om de kwaliteit van het binnenmilieu te beoordelen. Bij piekconcentraties zijn kortdurend hogere waarden aanvaardbaar. Om hiermee rekening te houden wordt getoetst of het CO 2-gehalte gedurende niet meer dan 2% van de verblijfstijd hoger is dan de gewenste waarde (98-percentiel). De komende vijf jaar worden alle basisscholen met natuurlijke ventilatie bezocht en op basis van onderstaande waarden getoetst: Ventilatie CO2-gehalte onvoldoende ventilatie > 1400 ppm matige ventilatie ppm voldoende ventilatie < 1000 ppm In bestaande schoolgebouwen waar sprake is van natuurlijke ventilatie is het bereiken van goede ventilatie veelal alleen haalbaar door een combinatie van bouwkundige 6
7 aanpassingen en verbetering van het ventilatiegedrag. Zolang alleen het ventilatiegedrag aangepast kan worden, moet ten minste gestreefd worden naar een CO 2-gehalte beneden 1400 ppm, idealiter naar een gehalte beneden 1000 ppm. 7
8 Ventilatievoorzieningen De hoeveelheid ventilatie die door het openen van een ventilatievoorziening gerealiseerd wordt, is onder andere afhankelijk van de plaats van de ventilatievoorzieningen. Door gebruik te maken van ventilatievoorzieningen in meerdere gevels ontstaat er dwarsventilatie, waardoor de lucht in het lokaal sneller ververst kan worden en er een kleiner ventilatieoppervlak nodig is dan wanneer de ventilatievoorzieningen in één gevel gesitueerd zijn. Per leslokaal is het benodigde ventilatieoppervlak vergeleken met het maximaal aanwezige en met het in de winter benutbare ventilatieoppervlak. Het maximaal aanwezige ventilatieoppervlak gaat ervan uit dat alle ventilatievoorzieningen volledig open staan. Dit is feitelijk de capaciteit die in de zomer bij warm weer benut kan worden, zonder dat op hinder door tocht of koude gelet hoeft te worden. Het in de winter benutbare ventilatieoppervlak (nuttig bruikbare ventilatiecapaciteit) houdt rekening met het optreden van tocht- of koudeklachten. Om dergelijke klachten in de winterperiode te voorkomen, dienen de openingen van ventilatievoorzieningen minimaal 1,80 meter boven de vloer geplaatst te zijn, maar bij voorkeur op 2,40 meter hoogte. Bovendien dienen deze voorzieningen ook praktisch door de docent te gebruiken zijn. Zie hoofdstuk 7, maatregel 6 voor aanvullend inhoudelijk advies over Aanbrengen van aanvullende ventilatievoorzieningen Temperatuur De optimale temperatuur voor hersenactiviteit is C. Een aangename temperatuur in scholen ligt tussen 18 en 22 C. Vanaf 26 C neemt de behaaglijkheid af en wordt het prestatievermogen minder. In de winter is het belangrijk de temperatuur s nachts niet beneden de 15 C te laten komen. Bij lagere temperaturen kan vocht namelijk makkelijker neerslaan op ramen of in muren en plafonds trekken, waardoor vocht- of schimmelplekken kunnen ontstaan. Relatieve luchtvochtigheid De relatieve luchtvochtigheid geeft aan in welke mate de lucht verzadigd is met vocht. De relatieve luchtvochtigheid dient tussen circa 30 en 70% te zijn. Een (beduidend) lagere luchtvochtigheid is op zich geen probleem, maar kan in combinatie met 8
9 stoffigheid leiden tot irritaties van de slijmvliezen van ogen, neus en keel. Wanneer de luchtvochtigheid langdurig te hoog is, kunnen schimmels en/of huisstofmijten zich beter ontwikkelen. Dit kan vervolgens leiden tot (verergering van) luchtwegklachten, vooral bij mensen met gevoelige luchtwegen. 9
10 4 Resultaten Hieronder volgt een beschrijving van de resultaten. Voor het resultaat van de indicatieve meting wordt verwezen naar de bijlage. Ventilatievoorzieningen Op basis van het aantal leerlingen en docenten is berekend hoeveel ventilatiecapaciteit per afzonderlijk lokaal nodig is. Op basis van de checklist is bepaald hoeveel ventilatiecapaciteit in de winter- en in de zomersituatie aanwezig is. Indien enkel de ventilatievoorzieningen boven de 1.80 meter (wintersituatie) in de berekening voor de benodigde ventilatiecapaciteit worden meegenomen, scoren alle lokalen onvoldoende. Het is dus noodzakelijk dat in de winterperiode de ramen beneden de 1.80 meter eveneens worden gebruikt om te ventileren teneinde tot de eerder genoemde CO2 streefwaarden waarden te komen. Deze adviezen zijn per lokaal beschreven op de eerder genoemde ventilatiekaarten. In de zomersituatie hebben alle lokalen voldoende capaciteit voor nuttig bruikbare ventilatiecapaciteit. Alle lokalen hebben 2 klepramen boven de 1,80 meter. Beoordeling nuttig bruikbare ventilatiecapaciteit in de winter Lokaal Aantal personen Benodigde capaciteit (m 3 /uur) Aanwezige nuttig bruikbare capaciteit Beoordeling (voldoende / onvoldoende) Advies maximale bezetting lokaal * (aantal leerlingen) (m 3 /uur) 0/ onvoldoende onvoldoende 12 3/ onvoldoende 12 5/ onvoldoende 12 7/ onvoldoende 12 10
11 Beoordeling geldt voor de huidige bezetting van het lokaal en een CO2-streefwaarde van 1400 ppm * dit advies is gebaseerd op het openzetten van alle ventilatievoorzieningen die minimaal 1,80 meter boven de vloer zitten. Zijn er meer leerlingen in het lokaal aanwezig dan moeten ook de lager gelegen ramen en roosters opengezet worden. 11
12 Temperatuurgerelateerde voorzieningen De lokalen worden verwarmd door middel van thermostaatknoppen die de docenten zelf kunnen regelen. De vensterbanken zijn zo geplaatst dat de warme lucht goed langs de ramen omhoog kan stromen waardoor de koude lucht die van het glas afkomt niet omlaag kan stromen (geen koudeval ). Ook kan de opstijgende warme lucht de binnenkomende koudere ventilatielucht enigszins opwarmen. Alle lokalen zijn voorzien jaloezieën aan de binnenzijde van de lokalen om de zon te weren. Deze worden niet als ideaal ervaren daar zij de binnenkomst van frisse lucht belemmeren en de zon onvoldoende weren waardoor de digiborden in de hogere groepen nauwelijks zichtbaar zijn en bovendien de temperatuur in de zomerperiode hoog oploopt Inrichting De lokalen zijn voorzien van zeil op de vloeren. In de meeste lokalen zijn zowel alsmede staande kasten aanwezig. In een aantal hogere groepen wordt er met digitale school borden gewerkt. De lokalen zijn voorzien van enkel glas en hebben geen kieren langs de ramen. Ook zijn er geen beslagen ramen geconstateerd. Er zijn geen grote temperatuurverschillen binnen de lokalen waargenomen. 12
13 5 Conclusies en advies Hieronder worden de belangrijkste resultaten samengevat en voorzien van een advies ter verbetering. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt in verbeteringen met betrekking tot ventilatie, temperatuur en inrichting. Ventilatie Om de kwaliteit van het binnenmilieu - en daarmee de gezondheid van leerlingen en docenten - te verbeteren is het van belang dat de adviezen op de ventilatiekaart zoveel mogelijk worden opgevolgd. Omdat de nuttig bruikbare capaciteit in alle groepen niet toereikend is, wordt geadviseerd zo ver de (weers-)omstandigheden het toelaten ook gebruik te maken van de ventilatievoorzieningen minder dan 1,8 meter boven de vloer en deuren. Zie hoofdstuk 7, maatregel 6 voor aanvullend inhoudelijk advies over Aanbrengen van aanvullende ventilatievoorzieningen De lokalen beschikken over enkel glas. Kies bij vervanging van de kozijnen voor dubbel glas. Dubbel glas leidt doorgaans tot een betere klimaatbeheersing: minder koudeval, kleinere temperatuurverschillen in een lokaal en minder energieverlies. Voor een goede beheersing van de binnentemperatuur is het belangrijk dat zoninstraling kan worden geweerd. Zorg daarom voor buitenzonwering. Houd er rekening mee dat de aanwezige ramen en roosters na het plaatsen van zonwering nog bruikbaar zijn. Zie hoofdstuk 7 maatregel 3 voor aanvullend inhoudelijk advies over Aanbrengen zonwering op zonbelaste gevels Pas de ventilatievoorzieningen of de zonwering aan zodat gecombineerd gebruik mogelijk is. Zie hoofdstuk 7 maatregel 3 voor aanvullend inhoudelijk advies over Aanbrengen zonwering op zonbelaste gevels 13
14 Laat roosters hoog in de ramen plaatsen, zodat na warme dagen de warmte s nachts uit de lokalen naar buiten kan. Dan loopt de volgende dag de temperatuur binnen minder hoog op. Zorg voor duidelijke afspraken over de schoonmaak en zorg voor controle. Schenk aandacht aan het schoonmaken van vensterbanken, moeilijk bereikbare randen en open kasten. Maar het allerbelangrijkste is het vaker schoonmaken van de routes waar gelopen word, want daar vandaan wordt het meeste stof opgewerveld]. De klaslokalen maken een overwegend opgeruimde indruk. Toch willen we nadere aandacht vragen voor het regelmatig wisselen van spullen en werkstukken op en in open kasten, op vensterbanken en aan de wand. Zet zo weinig mogelijke losse spullen op de vensterbanken. Op deze manier wordt stofophoping voorkomen. 14
15 6 Hulpmiddelen Ventilatiekaart Iedere docent ontvangt een ventilatiekaart die bij voorkeur op een goed zichtbare plaats in het lokaal wordt opgehangen. Hierop staat voor het eigen leslokaal een ventilatie-advies-op-maat, tips met betrekking tot tocht en kou en voor het opgeruimd houden van het lokaal. Zie hoofdstuk 7, maatregel 4 voor aanvullend inhoudelijk advies over Instructie gebruik ventilatievoorzieningen zichtbaar ophangen. Ventilight Op de voorzijde van de Ventilight zijn drie LED s aanwezig die informatie geven over de ventilatie in de ruimte. De Ventilight blijft eigendom van de school. Stel een roulatieschema op en maak hierover afspraken met de leerkrachten. De Ventilight moet minimaal twee weken aangesloten in dezelfde ruimte AAN staan om een goede werkzaamheid te kunnen blijven waarborgen. Meer informatie is terug te lezen in de handleiding. Zie hoofdstuk 7 maatregel 2 voor aanvullend inhoudelijk advies over CO 2-meter in elke klaslokaal. Kleur LED Ventilatie CO 2-gehalte ROOD onvoldoende ventilatie > 1400 ppm ORANJE matige ventilatie ppm GROEN voldoende ventilatie < 1000 ppm Lespakket Buitenlucht kom je binnenspelen? n? Het lespakket Buitenlucht kom je binnenspelen? is ontwikkeld voor groep 4, 5 en 6 van het basisonderwijs. Het laat zien hoe docenten samen met leerlingen kunnen zorgen voor een gezonde binnenlucht in de klas. Het lespakket start met het inleidende verhaal Buitenlucht komt binnen, wat aan de hand van de poster met de afbeelding van het vriendje Buitenlucht verteld wordt. Na dit inleidende verhaal komen achtereenvolgens de thema s muffe lucht, viezigheid in de lucht en ziekmakende beestjes. 15
16 7 Suggesties gericht op verbetering luchtkwaliteit en temperatuur In de voorafgaande hoofdstukken is onder meer aangegeven op welke wijze het beste gebruik kan worden gemaakt van de aanwezige ventilatievoorzieningen om een acceptabele luchtkwaliteit in het leslokaal te verkrijgen. In aanvulling hierop staan in dit hoofdstuk enkele bouwtechnische suggesties gericht op het verbeteren van het binnemilieu. Deze suggesties zijn bedoeld als overbrugging van de periode totdat de basisschool (mogelijk) ingrijpender wordt gerenoveerd. enoveerd. Er bestaan echter meer mogelijkheden die wellicht beter aansluiten op de situatie in uw school. Geadviseerd wordt een deskundige te benaderen om de toepasbare mogelijkheden voor uw schoolgebouw na te gaan. Het is daarbij goed om bij de keuze van een ventilatieoplossing ook rekening te houden met de energiezuinigheid van de oplossing. Suggesties voor uw school zijn: 1. Traploos instelbaar uitzetmechanisme op klep- en uitzetramen 2. CO 2-meter in elk leslokaal 3. Aanbrengen zonwering op zonbelaste gevels 4. Instructie gebruik ventilatievoorzieningen zichtbaar ophangen 5. Aanbrengen van aanvullende spuiventilatievoorzieingen 6. Aanbrengen van aanvullende ventilatievoorzieningen In bijlage 3 is een beknopte omschrijving van de inhoud en de achtergrond van deze maatregelen opgenomen. Ook is van enkele maatregelen een kostenindicatie gegeven. En nu verder Door het treffen van voornoemde maatregelen kan het binnenmilieu in de leslokalen worden verbeterd. Op termijn zullen er wellicht echter verdergaande maatregelen moeten worden getroffen. Deze maatregelen hebben tot doel een toereikende luchtverversing in de leslokalen te bewerkstelligen die minder afhankelijk is van het gebruik van de voorzieningen door de leerkracht / leerlingen. Hierbij zal de luchtverversing van de leslokalen veelal geheel of deels op mechanische wijze (met behulp van ventilatoren) moeten plaatsvinden. 16
17 Wilt u meer weten? In het voorgaande is het name gegaan over enkele zaken op het gebied van de luchtkwaliteit en het thermisch comfort. Indien u verdergaande maatregelen gaat treffen zijn hierbij echter meerdere en ook andere aspecten van belang, zoals het energiegebruik, het akoestisch comfort en het visueel comfort. Onderstaand is een overzicht gegeven van enkele informatiebronnen die u behulpzaam kunnen zijn bij een nadere oriëntatie op het gebied van het binnenmilieu in scholen. scholen.nl Op deze site van SenterNovem is veel informatie te vinden (en te downloaden) om het binnenmilieu en de energiezuinigheid van scholen te verbeteren. Zo is op deze site het Programma van Eisen Frisse Scholen te vinden. Op basis hiervan kunt u (eventueel in samenspraak met andere partijen) voor uw school een ambitieprofiel wat betreft binnenmilieu en energiezuinigheid vaststellen (of bijstellen). Dit ambitieprofiel kunt u vervolgens opnemen in het programma van eisen voor de bouw of verbouw van uw school. De website van de PO - Raad en de VNG beschikt over een database die kerngegevens bevat van schoolbouwprojecten door heel Nederland. De Frisse basisschool: Samen aan de slag voor een gezonde en behaaglijke ventilatie op school Een publicatie met informatie over eenvoudige bouwtechnische maatregelen is opgesteld door GGD IJsselland. De publicatie is bedoeld voor directie en leerkrachten van basisscholen die aan de slag willen met het verbeteren van de luchtkwaliteit in de school. Vanaf 1 januari 2009 is de publicatie te downloaden via de website of tegen een geringe vergoeding te bestellen bij GGD IJsselland. 17
18 Isso-publicatie 89: Binnenklimaat scholen Een publicatie van ISSO (kennisinstituut voor de installatiesector) met praktische richtlijnen over onder meer het ontwerp van klimaatinstallaties in (basis)scholen. De publicatie is bedoeld voor deskundigen op het gebied van binnenmilieu en installaties. 18
19 Bijlage 1: Resultaten indicatieve meting De resultaten van de indicatieve binnenmilieumeting (CO 2-gehalte, Temperatuur en Relatieve luchtvochtigheid) in het klaslokaal van groep 7/8 zijn weergegeven in de onderstaande grafiek. Het algemene weerbeeld buiten op dinsdag 24 maart is lichtbewolkt, windstil met een temperatuur van 7 graden. In de onderstaande grafiek is de rode horizontale lijn bij een CO2 2 van 1400 ppm neergezet om aan te geven wanneer er sprake is van onvoldoende nuttig bruikbare ventilatie. De groene lijn bij 1000 ppm CO2, geeft de bovengrens weer waarbij sprake is van voldoende nuttig bruikbare ventilatie. Daartussen wordt er matig geventileerd. CO 2-gehalte (rode lijn) Het gemeten CO 2-gehalte in 7/8 varieert van 1000 tot 1600 ppm. Temperatuur (blauwe lijn) De gemeten temperatuur in groep 7/8 varieert van 21ºC tot 23 ºC. Relatieve luchtvochtigheid (groene lijn) De relatieve luchtvochtigheid in groep 7/8 varieert van minimaal waarde 38 en maximaal 33 %. 19
20 20
21 Bijlage 2: Ventilatiekaart per lokaal VENTILEER VOLDOENDE Zet de ventilatieroosters dag en nacht open. Zet gedurende de hele lesdag 3 ramen open. Als het te koud wordt, sluit niet meteen de ramen, maar zet juist de verwarming hoger. Als het dan nog te koud blijft, zet dan alle ventilatieopeningen iets minder ver open. Let ook op een juiste kledingkeuze in de winter. Als het gaat tochten sluit dan ramen en roosters die minder dan 1,80 m boven de vloer zitten. Blijven tochtklachten bestaan, zet dan de hoge openingen iets minder ver open. Per dag kunnen er verschillen optreden als gevolg van verschil in windrichting, windkracht en buitentemperatuur. Zet de deur open op momenten dat er onvoldoende of geen ramen open kunnen nen staan. Lucht het lokaal minuten vóór de les, tijdens de pauzes en ná de les door ramen en deur tegen elkaar open te zetten. Luchten is extra belangrijk indien door (weers)omstandigheden de ramen niet de hele lesdag open kunnen. Als u alle ramen en roosters die minimaal 1,80 m boven de vloer zitten openzet dan adviseren wij om maximaal 25 leerlingen in het lokaal aanwezig te laten zijn. Zijn er meer leerlingen in het lokaal aanwezig dan moeten ook de lager gelegen ramen en roosters opengezet worden. LET OP DE TEMPERATUUR Laat het niet warmer worden dan 22 graden bij koud weer, 24 graden bij mooi weer en 26 graden bij hitte. VOORKOM STOFOPHOPING PING IN UW LOKAAL Zet zo min mogelijk spullen los op kasten en vensterbanken, verwissel de aanwezige spullen regelmatig en maak ze regelmatig 21
22 Bijlage 3: Omschrijving bouwtechnische maatregelen Onderstaande suggesties die voor de bezochte school van toepassing zijn kunnen in het schooladvies worden meegenomen. Maatregel 1 Traploos instelbaar uitzetmechanisme op klep- en uitzetramen Omschrijving maatregel Geadviseerd wordt de aanwezige klep- en uitzetramen in de leslokalen te voorzien van een traploos instelbaar uitzetmechanisme (bijvoorbeeld een spindel) waarmee de opening door de leerkracht / leerlingen traploos kan worden ingesteld en op meerdere standen (inclusief een kierstand van ca. 2 5 cm) kan worden vastgezet. Mogelijk toepasbare uitzetmechanismen zijn: Buva Bupex of Heycop Exter of een hieraan gelijkwaardig type (indicatie kosten 125,- per stuk excl. BTW excl. montage). Door de opening van het klep-en uitzetraam aan te kunnen passen aan wisselende weerscondities (wind en temperatuur) kan het risico van tochtklachten worden beperkt. Een traploos instelbare regeling van de ventilatievoorzieningen vormt dan ook een cruciale voorwaarde voor een voldoende gebruik van de aanwezige ventilatievoorzieningen. Immers zonder deze fijnregeling bestaat veelal alleen de mogelijkheid het klep- en uitzetraam geheel te openen, hetgeen in het stookseizoen tot tochtklachten zal leiden. Gevolg hiervan is dat de klep- en uitzetramen in het stookseizoen frequent zullen worden dichtgezet en als gevolg hiervan sprake zal zijn van een ontoereikende luchtverversing in het leslokaal. 22
23 Onder een traploos instelbaar uitzetmechanisme wordt geen standaard raamuitzetter (raamboompje) verondersteld Voorbeeld van uitzetraam met traploos instelbaar uitzetmechanisme Voorbeeld van een toereikende bediening van een uitzetraam met traploos instelbaar uitzetmechanisme Maatregel 2 CO 2-meter in elk leslokaal Omschrijving maatregel 23
24 Geadviseerd wordt alle leslokalen te voorzien van een CO 2-signaalmeter (bijvoorbeeld een Venti-Light van Atal of een hieraan gelijkwaardig type, indicatie kosten 250,- per stuk excl. BTW). Met behulp van dit instrument kan de leerkracht de luchtkwaliteit in het leslokaal bewaken en het gebruik van de aanwezige ventilatievoorzieningen hierop aanpassen. Uit onderzoek is immers gebleken dat het voor een leerkracht niet eenvoudig is om op basis van eigen perceptie de daadwerkelijke luchtkwaliteit te bepalen, maar dat hiervoor hulpmiddelen benodigd zijn. Het is om deze reden van belang dat de leerkracht in alle leslokalen beschikt over: - een instrument waarop de optredende CO 2-concentratie kan worden afgelezen; - een duidelijke instructie over wanneer en hoe de ventilatie op basis van de gemeten CO 2-concentratie dient te worden verhoogd. Maatregel 3 Aanbrengen zonwering op zonbelaste gevels Omschrijving maatregel Geadviseerd wordt de lichtopeningen van leslokalen in de zonbelaste gevels te voorzien van een buitenzonweringsysteem (indicatie kosten 150,- per m 2 excl. BTW excl. montage). Als zonbelaste gevels kunnen gevels worden aangemerkt met een zuid, west of oost-oriëntatie. Geadviseerd wordt uit te gaan van zonwering waarmee de opening en/of het gebruik van in de buitengevel aanwezige (uitzet)ramen, ventilatieroosters en deuren niet wordt belemmerd. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een zonwering op basis van uitvalschermen. Een mogelijk alternatief kan bestaan uit het toepassen van zonwerende screens. Voorwaarde hierbij is wel dat er geen zonwerende screens ter plaatse van (uitzet)ramen, ventilatieroosters en deuren mogen zijn toegepast, tenzij de zonwering ter plaatse van deze openingen afzonderlijk is te bedienen. Het doel van deze maatregel is het beperken van de warmtebelasting van het leslokaal ten gevolge van zoninstraling, waardoor in de periode buiten het stookseizoen het optreden van te hoge ruimtetemperaturen in het leslokaal zoveel mogelijk wordt tegengegaan. 24
25 Geen zonwerende screens toepassen die ter plaatse van ramen, ventilatieroosters en deuren niet afzonderlijk bedienbaar zijn. Uitvalschermen vormen een geschikte zonwering die het gebruik en de openingen van de in de gevel aanwezige ventilatieroosters, ramen en deuren niet belemmeren Maatregel 4 Instructie gebruik ventilatievoorzieningen zichtbaar ophangen Omschrijving maatregel Per leslokaal dient een duidelijk instructie van het gebruik van de ventilatievoorzieningen aanwezig te zijn, waarin zowel aandacht wordt besteed aan de mogelijkheden en het belang van een toereikende ventilatie tijdens lestijd, als aan de mogelijkheden en het belang van een verhoogde spuiventilatie tijdens de pauzes. Geadviseerd wordt de verstrekte instructie over het gebruik van de ventilatievoorzieningen zichtbaar in het leslokaal op te hangen. Doel van deze maatregel is het informeren van de leerkracht / leerlingen over de mogelijkheden waarmee voor het betreffende leslokaal gedurende lestijd zoveel mogelijk een acceptabele luchtkwaliteit kan worden bereikt. Maatregel 5 Aanbrengen van aanvullende spuiventilatievoorzieningen 25
26 Omschrijving maatregel Geadviseerd wordt voor het leslokaal de mogelijkheden voor een toereikende spuiventilatie (ruimschoots doorluchten) te verbeteren. De totale oppervlakte aan openingen door te openen ramen en deuren dient ten minste 5,0 m 2 te bedragen indien het lokaal beschikt over één gevel. In geval het lokaal beschikt over twee gevels die tegenover elkaar gelegen zijn of die onder een hoek van 90 ten opzichte van elkaar zijn gesitueerd, kan er worden volstaan met een oppervlakte aan openingen van ten minste 1,5 m 2 per gevel. Geadviseerd wordt de te openen delen in de gevel zodanig aan te passen dat aan de voornoemde oppervlakten wordt voldaan, bijvoorbeeld door geveldelen met een vaste beglazing te vervangen door bijvoorbeeld draairamen. Het doel van deze maatregel is het realiseren van voldoende voorzieningen waarmee het leslokaal ruimschoots kan worden doorgelucht om zo het risico van te hoge ruimtetemperaturen in de periode buiten het stookseizoen tegen te gaan en om tijdelijk (bijvoorbeeld tijdens pauzes) een verhoogde luchtverversing in het leslokaal te kunnen bewerkstelligen. Maatregel 6 Aanbrengen van aanvullende ventilatievoorzieningen Omschrijving maatregel Geadviseerd wordt voor het leslokaal aanvullende ventilatievoorzieningen in de gevel op te nemen. Een mogelijkheid daartoe is om (een deel van) de vaste beglazing ter plaatse van de bovenlichten in het lokaal te vervangen door uitzetramen die zijn voorzien van een traploos instelbaar uitzetmechanisme (bijvoorbeeld een spindel) waarmee de opening door de leerkracht / leerlingen traploos kan worden ingesteld en op meerdere standen (inclusief een kierstand van ca. 2 5 cm) kan worden vastgezet. Mogelijke toepasbare uitzetmechanismen zijn: Buva Bupex of Heycop Exter of een hieraan gelijkwaardig type. De totale oppervlakte van deze fijnregelbare openingen (op een hoogte van ten minste 2,40 m boven vloerniveau) dient ten minste 0,70 m 2 te bedragen waarbij geadviseerd wordt uit te gaan van een opening van het uitzetraam van maximaal 15 cm. De totale benodigde lengte aan uitzetramen bedraagt bij deze opening van 15 cm ca. 5,0 m 1. 26
27 In geval het lokaal beschikt over twee gevels die tegenover elkaar gelegen zijn of die onder een hoek van 90 ten opzichte van elkaar zijn gesitueerd, kan er worden volstaan met een oppervlakte aan openingen van ten minste 0,15 m 2 per gevel, hetgeen is te realiseren met een totale lengte aan uitzetramen van ten minste 1,0 m 1 per gevel. Een alternatief voor de voornoemde uitzetramen is de toepassing van een fijnregelbaar geluidgedempt ventilatierooster met een capaciteit van 30 dm 3 /s per m 1 en een R qawaarde van ten minste + 3,5 db(a). Hierbij kan worden uitgegaan van dezelfde lengte als is aangegeven voor de uitzetramen. Geadviseerd wordt aanvullende uitzetramen en/of ventilatieroosters in de buitengevel aan te brengen zodat aan de genoemde criteria wordt voldaan. De uitzetramen dienen op een hoogte van ten minste 2,40 m boven vloerniveau te worden aangebracht. Voor ventilatieroosters geldt een hoogte boven vloerniveau van ten minste 1,80 m. Het doel van deze maatregel is het realiseren van voldoende voorzieningen waarmee een toereikende luchtverversing in het leslokaal kan worden bereikt. 27
VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN. Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu
VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu Basisschool Augustinusschool te Hilversum GGD Gooi & Vechtstreek Bezoekadres Onderzoek naar de kwaliteit van het
Nadere informatieVERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN. Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu. Basisschool O.B.S. Elckerlyc
VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu Basisschool O.B.S. Elckerlyc GGD Gooi & Vechtstreek Bezoekadres 1 Heuvellaan 50 Postadres Postbus 514 1200 AM Hilversum
Nadere informatieVERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN. Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu. Goudenregenschool te Hilversum
VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu Goudenregenschool te GGD Gooi & Vechtstreek Bezoekadres 1 Heuvellaan 50 Postadres Postbus 514 1200 AM T: 035-6 926
Nadere informatieVERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN. Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu. Basisschool
VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu Basisschool GGD Gooi & Vechtstreek Bezoekadres Heuvellaan 50 Postadres Postbus 514 1 1200 AM Hilversum T: 035-6 926
Nadere informatieAchtergrondinformatie behorend bij het project: Mechanisch geventileerde scholen in Flevoland
Achtergrondinformatie behorend bij het project: Mechanisch geventileerde scholen in Flevoland Voor wie Basisscholen die mee hebben gedaan het project Mechanisch geventileerde scholen in Flevoland Inhoud
Nadere informatieBasisscholen die meedoen aan het project Mechanisch geventileerde basisscholen in Zuid-Holland Zuid. Hoofdstuk 1 Binnenmilieu in basisscholen...
Achtergrondinformatie project mechanisch geventileerde basisscholen in Zuid-Holland Zuid Achtergrondinformatie behorend bij het project Mechanisch geventileerde basisscholen in Zuid-Holland Zuid Voor wie
Nadere informatieBijlage 1. Stappenplan
Bijlage 1. Stappenplan Uitvoeringsprotocol ééndagsmethode De ééndagsmethode is een voorlichtingsinstrument dat een ventilatie-advies-op-maat ondersteunt met een aantal concrete hulpmiddelen. De methode
Nadere informatieBinnenmilieu-onderzoek
Binnenmilieu-onderzoek Rapportage binnenmilieu-onderzoek voor school Naam School : Basisschool De Reuzepas te Ewijk Datum : Januari 2014 Uitgevoerd door : Thea Hiemstra en Vivian van Hooren Samenvatting
Nadere informatieVERBETERING VENTILATIE SCHOLEN. Advies over de kwaliteit van het binnenmilieu. Haagse Mytylschool De Piramide
VERBETERING VENTILATIE SCHOLEN Advies over de kwaliteit van het binnenmilieu Haagse Mytylschool De Piramide GGD Den Haag Yke Heeg Medisch milieukundig hygiënist gezondheidenmilieu@ocw.denhaag.nl januari
Nadere informatieGEZOND BINNENMILIEU IN KINDERCENTRA
GEZOND BINNENMILIEU IN KINDERCENTRA GGD IJsselland en GGD Twente Team Milieu en Gezondheid Gezond binnenmilieu Een slechte kwaliteit van de binnenlucht kan leiden tot gezondheidsklachten bij kinderen en
Nadere informatieGezonde binnenlucht op school? Van belang voor je gezondheid!
Gezonde binnenlucht op school? Van belang voor je gezondheid! www.airatschool.be www.mmk.be/onderwijs www.vlaamselogos.be www.zorg-en-gezondheid.be www.vigez.be Gezonde binnenlucht op school? Belang voor
Nadere informatieGezond binnenmilieu op kindercentra
Gezond binnenmilieu op kindercentra Gezond binnenmilieu op kindercentra Gezond binnenmilieu Een slechte kwaliteit van de binnenlucht kan leiden tot gezondheidsklachten bij kinderen en leidsters, zoals
Nadere informatieOp weg naar een beter binnenmilieu in bestaande schoolgebouwen
Op weg naar een beter binnenmilieu in bestaande schoolgebouwen Seminar Swegon Air Academy 11 november 2008 ir. Froukje van Dijken BBA Binnenmilieu 010-2447025 www.binnenmilieu.nl Dagelijks 20.000 leerlingen
Nadere informatieMet dank aan de voormalig projectcoördinator en de projectmedewerkers: Marja van Rossenberg en Manon Rutjes, Remke Roes, Iris Drost en Brenda de Wolf
Eindrapport BEWUSTWORDING BINNENMILIEU BASISSCHOLEN EINDVERSLAG VAN HET PROJECT FRISSE LUCHT OP SCHOOL IN GELDERLAND 2008-2012 Maart 2013 www.vggm.nl GGD Regio Nijmegen Brenda de Wolf en Manon Vaal Team
Nadere informatieGezond binnenmilieu op kindercentra
Gezond binnenmilieu op kindercentra www.vggm.nl Gezond binnenmilieu op kindercentra Gezond binnenmilieu Een slechte kwaliteit van de binnenlucht kan leiden tot gezondheidsklachten bij kinderen en werknemers,
Nadere informatieRapport Bewustwording Binnenmilieu Basisscholen Frisse Lucht op School in Gelderland
Rapport Bewustwording Binnenmilieu Basisscholen 2010-2011 Frisse Lucht op School in Gelderland September 2011 Marja van Rossenberg Rapport Bewustwording Binnenmilieu Basisscholen 2010-2011 Frisse Lucht
Nadere informatieBewustwordingsproject
Bewustwordingsproject Binnenmilieu Basisscholen 2008-2013 Merel Linthorst GGD Nederland 15 September Inhoud 1. Achtergrond 2. Bewustwordingsprogramma Binnenmilieu Basisscholen 3. In vogelvlucht de Eendagsmethode
Nadere informatieBij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante documenten als uitgangspunten gehanteerd:
Project: Brede School Rembrandtkwartier te Rijswijk Projectnr.: 6.053 Datum: 20 februari 2017 Betreft: Ontwerpnotitie Ventilatie 1. UITGANGSPUNTEN Bij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante
Nadere informatieVereniging van eigenaren
este bewoners, rahmslaan 22-62 te Leiden Diverse woningen kampen met vochtige buitenmuren al dan niet in samenhang met vocht- en schimmelplekken. De VVE heeft de firma Cauberg-Huygen een onderzoek laten
Nadere informatieSamenvatting. Invloeden op de gezondheid en op het cognitief functioneren
Samenvatting Het kabinet stelde in 2008 dat de kwaliteit van het binnenmilieu op basisscholen te wensen overlaat. Het gaat dan vooral om de luchtkwaliteit tijdens het stookseizoen, de temperatuur in de
Nadere informatieBinnenmilieu op de basisschool verdient meer aandacht
Binnenmilieu op de basisschool verdient meer aandacht Het binnenmilieu in basisscholen is niet altijd wat het zijn moet. De luchtkwaliteit laat soms te wensen over, wat gezondheidsklachten kan veroorzaken.
Nadere informatieENV-MB450-NV. CO2 s i g n a a l m e t e r G e b r u i k e r s h a n d l e i d i n g (versie maart 2015)
ENV-MB450-NV CO2 s i g n a a l m e t e r G e b r u i k e r s h a n d l e i d i n g (versie maart 2015) 2 Inleiding Dank u vriendelijk voor uw aankoop van één of meerdere ATAL ENV-MB450- NV CO 2 -signaalmeter(s).
Nadere informatieVerbetering Ventilatie Basisscholen
Verbetering Ventilatie Basisscholen Evaluatie Effect Middellange termijn Juni 2008 Verbetering Ventilatie Basisscholen Evaluatie effect middellange termijn M.M. Nijkamp MSc. Bureau Gezondheid, Milieu &
Nadere informatieGGD-criteria bij de Regeling verbetering binnenklimaat huisvesting primair onderwijs 2009
GGD-criteria bij de Regeling verbetering binnenklimaat huisvesting primair onderwijs 2009 Inleiding De Regeling verbetering binnenklimaat huisvesting primair onderwijs 2009 stelt subsidie aan gemeenten
Nadere informatieWat is er aan de hand? http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20080701_broeikaseffect02
Wat is er aan de hand? http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20080701_broeikaseffect02 Goed nieuws: JIJ kunt verschil maken! Target Onze school gaat een steentje bijdragen! De uitdaging: krijg met de hele
Nadere informatieRapportageformulier. Rapportage jaar School Locatie adres. (In te vullen door de preventiemedewerker) vorige volgende. Binnenmilieuscan Basisscholen
(In te vullen door de preventiemedewerker) Rapportage jaar School Locatie adres controle kwartaal 1 controle kwartaal 2 controle kwartaal 3 controle kwartaal 4 Naam rapporteur Naam rapporteur Naam rapporteur
Nadere informatieVentilatie van woningen
Ventilatie van woningen Ventileren betekent: Verse buitenlucht naar binnen, Vervuilde binnenlucht naar buiten! Goed ventileren is 24 uur per dag ventileren 13 december 2012 Veel gestelde vragen zijn: Kan
Nadere informatieGefeliciteerd met uw vernieuwde woning!
Gefeliciteerd met uw vernieuwde woning! Verbeteringen aan uw woning Condens aan de buitenkant: Gefeliciteerd met uw vernieuwde woning! De verbeteringen die we hebben doorgevoerd verschillen per woning,
Nadere informatieGezond wonen. Een gezond binnenmilieu De belangrijkste boosdoeners Ventileren en luchten
Gezond wonen Een gezond binnenmilieu De belangrijkste boosdoeners Ventileren en luchten Een gezond binnenmilieu Dat een schoon milieu belangrijk is voor onze gezondheid, dat weten we allemaal. Wat velen
Nadere informatieGefeliciteerd met uw vernieuwde woning!
Gefeliciteerd met uw vernieuwde woning! Verbeteringen aan uw woning Condens aan de buitenkant: Gefeliciteerd met uw vernieuwde woning! De verbeteringen die we hebben doorgevoerd verschillen per woning,
Nadere informatieGezond Wonen. Binnenmilieu en gezondheid. Ad Dilven Monique Scholtes
Gezond Wonen Binnenmilieu en gezondheid Ad Dilven Monique Scholtes Stichting Futura November 2010 Inhoud Bureau: voorstellen Binnenmilieu en gezondheid Wat doet Bureau GMV? Casuïstiek (5X) Samenwerking?
Nadere informatievoorkomt schade aan uw woning door vocht en schimmel
ventileren goede ventilatie... voorkomt schade aan uw woning door vocht en schimmel is beter voor uw gezondheid bespaart energie Ventilatie is: gebruikte lucht eruit en frisse lucht erin. Goed ventileren
Nadere informatieAdvieswijzer: verwarmen en ventileren
100% wonen Vochtproblemen in huis, condens op de ramen, een beschimmelde muur u kunt het voorkomen door goed te en te verwarmen. Zorg voor voldoende frisse lucht in huis. Lees deze advieswijzer aandachtig
Nadere informatiePROTOCOL TEMPERATUUR, VOCHTBEHEERSING EN HITTE
PROTOCOL TEMPERATUUR, VOCHTBEHEERSING EN HITTE 1 Temperatuur en vochtbeheersing T.a.v. de omgevingstemperatuur en vochtbeheersing hanteert Sisa Kinderopvang het volgende beleid: Stel de temperatuur in
Nadere informatieVerwarmen en ventileren. Advies voor frisse lucht in huis
Verwarmen en Advies voor frisse lucht in huis 1 Vochtproblemen in huis, condens op de ramen, een beschimmelde muur u kunt het allemaal voorkomen door goed te en te verwarmen. Zorg voor voldoende frisse
Nadere informatieToetswaarden voor ventilatie in scholen en kindercentra
Toetswaarden voor ventilatie in scholen en kindercentra Frans Duijm arts medisch milieukundige Kenniscentrum Milieu & Gezondheid GGD s Groningen, Friesland, Drenthe 21 maart 2007 ventilatie in scholen
Nadere informatieClimaRad en binnenmilieu Achtergrondinformatie voor de consument CLIMARAD-EN-BINNENMILIEU-2011.001-NL
ClimaRad en binnenmilieu Achtergrondinformatie voor de consument CLIMARAD-EN-BINNENMILIEU-2011.001-NL Inleiding Het binnenmilieu in woningen en gebouwen krijgt steeds meer aandacht van zowel de consumentenorganisaties,
Nadere informatielogoocw De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA Den Haag 13 juli 2006 PO/B&B/06.
logoocw De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Den Haag Ons kenmerk 13 juli 2006 PO/B&B/06.29506 Uw kenmerk 06-OCW-B-029 Onderwerp Rappel toezegging kabinet
Nadere informatieProject Frisse Scholen op Texel 2009 GGD Hollands Noorden Sector Infectieziekten en Milieu
Project Frisse Scholen op Texel 29 GGD Hollands Noorden Sector Infectieziekten en Milieu Auteurs: L. Lakenman, J. Visser, M. Karels, R. Kuipers en E.D. Schmidt November 29 Inhoudsopgave Inleiding... 3
Nadere informatievan naden en kieren, omdat er anders veel warmte verloren gaat.
Bij het bakken van een cake in de oven komt al voldoende warmte vrij om een woning te verwarmen. Klinkt dat vreemd? Dat is het namelijk niet. Een behaaglijke temperatuur wordt bereikt door een woning extreem
Nadere informatie> Verwarmen en ventileren
> Verwarmen en Verwarmen en Vochtproblemen in huis, condens op de ramen, een beschimmelde muur u kunt het allemaal voorkomen door goed te en te verwarmen. Zorg voor voldoende frisse lucht in huis. Lees
Nadere informatieInstructie Ventilatie
Instructie Ventilatie Type woning Bij de bouw van een woning wordt er rekening mee gehouden dat de woning geventileerd kan worden. Hierin is onderscheid te maken in 3 type woningen; woningen met luchtkanalen,
Nadere informatiebehoort bij de subsidieregeling voor glasisolatie van particuliere woningen in de gemeente Den Haag ( ) versie januari 2013
informatie - en instructieblad GLASISOLATIE behoort bij de subsidieregeling voor glasisolatie van particuliere woningen in de gemeente Den Haag (2012 2014) versie januari 2013 In dit informatie- en instructieblad
Nadere informatieventileren wonen met karakter
ventileren wonen met karakter goede ventilatie... voorkomt schade aan uw woning door vocht en schimmel is beter voor uw gezondheid bespaart energie Ventilatie is: gebruikte lucht eruit en frisse lucht
Nadere informatieVocht, schimmels & gezondheid
Vocht, schimmels & gezondheid Ongeveer 15 procent van de woningen in Nederland is vochtig. Te veel vocht vermindert de kwaliteit van de binnenlucht. Dit kan luchtweg- en andere gezondheidsklachten bij
Nadere informatieVocht en ventilatie. Tips voor een droger huis
Vocht en ventilatie Tips voor een droger huis Vocht en ventilatie Een gezin produceert per dag tussen de tien en vijftien liter vocht. Door te ademen, door huisdieren en planten, maar ook door te koken,
Nadere informatieWoningventilatie en renovatie
Woningventilatie en renovatie Bouwbesluit, bewoners en de praktijk Workshop Energie Nul73 Ir. H.J.J. (Harm) Valk Nieman Raadgevende Ingenieurs BV 19 mei 2015 Ventilatie Waarom ventileren? Kwaliteit en
Nadere informatieBrief m.b.t. actuele situatie Frisse Lucht in scholen
Collegevoorstel Openbaar Onderwerp Brief m.b.t. actuele situatie Frisse Lucht in scholen Programma Onderwijs Portefeuillehouder R. Helmer-Englebert Samenvatting Tijdens de kamerronde van 7 juni 2017 inzake
Nadere informatieMeten is weten (wat te doen) Gezondheid in woningen, scholen en kinderdagverblijven. Presentatie 3e kennisdag Bouwfysica 14 mei 2009
Meten is weten (wat te doen) Gezondheid in woningen, scholen en kinderdagverblijven ir. Henk Versteeg Presentatie 3e kennisdag Bouwfysica 14 mei 2009 Lichtveld Buis & Partners BV Raadgevende ingenieurs
Nadere informatieVentilatiemetenmetCO2alstracergas2009
VentilatiemetenmetCO2alstracergas2009 Ventilatie meten met CO 2 als tracergas December 2009 G. Meijer F. Duijm GGD Groningen Postbus 584 9700 AN Groningen Samenvatting De capaciteit van mechanische ventilatie
Nadere informatieBewoners, huisdieren en planten produceren dagelijks tien liter vocht. onderhouden+verbouwen. Ventilatie Onderhoud. eigen huis magazine
onderhouden+verbouwen eigen huis magazine Bewoners, huisdieren en planten produceren dagelijks tien liter vocht Ventilatie Onderhoud 32 eigen huis magazine jan 2013 31 24 uur per dag frisse lucht Ventileren
Nadere informatieInspectierapport. Kinderopvang Allkidsz (BSO) Pieter Calandlaan 1073 1069 SE AMSTERDAM Registratienummer: 538544181
Inspectierapport Kinderopvang Allkidsz (BSO) Pieter Calandlaan 1073 1069 SE AMSTERDAM Registratienummer: 538544181 Toezichthouder: GGD Amsterdam In opdracht van: Gemeente Amsterdam Datum inspectie: 20-02-2015
Nadere informatieVOCHT EN VENTILATIE. Goede ventilatie voorkomt vocht in uw woning
VOCHT EN VENTILATIE Goede ventilatie voorkomt vocht in uw woning VENTILEREN GEZOND LUCHT OPEN BUITENLUCHT VOCHT RAMEN WONING Goede ventilatie voorkomt vocht in uw woning Het voorkomen van vocht in uw woning
Nadere informatie1. Welk lesaanbod/lespakket voert de school uit voor het thema binnenmilieu? (meerdere antwoorden mogelijk)
Vignet Milieu, po Vragenlijst Milieu Educatie 1. Welk lesaanbod/lespakket voert de school uit voor het thema binnenmilieu? (meerdere antwoorden mogelijk) o Energieke Scholen o Anders, namelijk... o Geen
Nadere informatieBewonersinformatie Rosmalen. Aandachtspunten voor uw vernieuwde woning
Bewonersinformatie Rosmalen Aandachtspunten voor uw vernieuwde woning 2 Voorwoord Afgelopen periode heeft BAM Woningbouw in opdracht van de eigenaar van uw woning, a.s.r., uw woning verbeterd. Bij de woningverbetering
Nadere informatieVentileren. Op adem komen doe je thuis. Thuis is een huis van Servatius. servatius.nl
Ventileren Op adem komen doe je thuis Thuis is een huis van Servatius Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Als u na het lezen nog vragen of opmerkingen heeft, kunt u terecht op onze website
Nadere informatieFrisse Scholen in Wervershoof GGD Hollands Noorden Sector Infectieziekten en Milieu
Frisse Scholen in Wervershoof GGD Hollands Noorden Sector Infectieziekten en Milieu Auteurs: J. Visser, L. Lakenman, M. Karels en E.D. Schmidt 19 december 2008 De aftrap van het project Frisse Scholen
Nadere informatieGemeente Katwijk. Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw. De Windvang (noodgebouw)
Gemeente Katwijk Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw De Windvang (noodgebouw) Inhoudsopgave 1 Inleiding en samenvatting... 3 2 Vraagstelling... 3 3 Plan van aanpak... 4 3.1 Afbakening
Nadere informatie, relatieve luchtvochtigheid (RH) en temperatuur hoeft u zelf helemaal niets te doen.
DUCO at HOME De standaard voor woningventilatie Bij Duco Ventilation & Sun Control staat de gezondheid van de bewoners op de eerste plaats. Het Duco Comfort System en het DucoTronic System bieden de garantie
Nadere informatieWat u kunt doen tegen vocht in uw woning
Vochtproblemen Wat u kunt doen tegen vocht in uw woning Ventileren is belangrijk Misschien merkt u het niet, maar in ieder huis is vocht aanwezig. Te veel vocht in de woning kan op termijn problemen geven.
Nadere informatieHuurdersinformatie. Goed ventileren, erg belangrijk
1 Huurdersinformatie Goed ventileren, erg belangrijk Goed ventileren zorgt voor gezonde en droge lucht in uw woning. In deze brochure tips om te ventileren en om vocht te voorkomen. Inhoud Ventileren:
Nadere informatieEvaluatierapport project Binnenmilieu op scholen. Een evaluatie na één jaar onderzoek op- en adviezen aan scholen in Den Haag
Evaluatierapport project Binnenmilieu op scholen Een evaluatie na één jaar onderzoek op- en adviezen aan scholen in Den Haag Yke Heeg GGD Den Haag Afdeling Leefomgeving 27 april 2009 2 1. Inleiding Het
Nadere informatieGezond binnenmilieu voor kinderopvang Adviezen voor ver- en nieuwbouw
Gemeente Den Haag Gezond binnenmilieu voor kinderopvang Adviezen voor ver- en nieuwbouw 1 GEZONDE KINDEROPVANG, ontwerp en inrichting Adviezen voor ver- en nieuwbouw Samengesteld door afdeling Leefomgeving,
Nadere informatieJBo/ /NRe Rotterdam, 29 januari 2003
Notitie 20021236-4: Het ClimaRad ventilatieconcept en het thermische binnenklimaat in de zomerperiode. JBo/20021236-4/NRe Rotterdam, 29 januari 2003 1. Inleiding. In opdracht van Brugman Radiatoren is
Nadere informatieRapportage BINNENMILIEU IN ZORGINSTELLINGEN. Project in samenwerking met de gemeente Arnhem gefinancierd door de
Rapportage BINNENMILIEU IN ZORGINSTELLINGEN Project in samenwerking met de gemeente Arnhem gefinancierd door de Academische Werkplaats Medische Milieukunde 10 juli 2014 www.vggm.nl BINNENMILIEU IN ZORGINSTELLINGEN
Nadere informatieUw ventilatiesysteem: Decentrale ventilatie
Uw ventilatiesysteem: Decentrale ventilatie Systeemopbouw: In één of meerdere vertrekken heeft u een decentrale ventilatieunit die voor de ventilatie van dat vertrek zorgt. In de overige vertrekken is
Nadere informatieBouwfysica. Ventilatie en Infiltratie. hoofdstuk 6 Bouwfysica. eisen m.b.t. ventilatie oppervlakte
Bouwfysica Ventilatie en Infiltratie hoofdstuk 6 Bouwfysica 1 Onderwerpen Inleiding Bouwbesluit eisen m.b.t. ventilatie oppervlakte Ventilatie Basisventilatie (luchtverversing) Spuiventilatie (zomerventilatie)
Nadere informatieDe frisse basisschool. Samen aan de slag voor gezonde en behaaglijke ventilatie op school
De frisse basisschool Samen aan de slag voor gezonde en behaaglijke ventilatie op school De frisse basisschool Samen aan de slag voor een gezonde en behaaglijke ventilatie op school Jan van Ginkel Paul
Nadere informatieStudie naar energiebesparing en thermisch gedrag van een Balco glazen balkon
Studie naar energiebesparing en thermisch gedrag van een Balco glazen balkon Door: Joop Neinders (ir.) Ingenieursbureau ter Horst (IBTH B.V.) Boekelose Stoomblekerij 49, 7548 ED, Enschede, Nederland 2
Nadere informatie~omazo... l'v Ambachte'ß. j\ Hoofdbedrijfs(hap. TNO: "Zonwering al in bouwontwerp meenemen"
~omazo..... j\ Hoofdbedrijfs(hap l'v Ambachte'ß -c TNO: "Zonwering al in bouwontwerp meenemen" AUTOMATISCHE ZONWERING BESPAART ENERGIE EN VERBETERT BINNENKLIMAAT Automatische zonwering kan op kantoor en
Nadere informatieVentilatie van de woning
Ventilatie van de woning Ventileren en luchten In een woning met een aangenaam klimaat (niet te vochtig en een goede temperatuur) is het verblijf aangenamer en kost minder energie dan het verwarmen van
Nadere informatiePuur genieten in Ittersum
Puur genieten in Ittersum De Trento Comfortabele Woning Zuiver Zuid en de Comfortabele Woning Een gezond woon- en leefklimaat Lekker kunnen slapen Met een nieuwbouwwoning in Zuiver Zuid kies je voor wonen
Nadere informatieTekst: Cees van de Sande
Het lijkt zo vanzelfsprekend als we zeggen dat klaslokalen zijn gemaakt om optimaal te kunnen leren. Helaas is dat niet altijd het geval. Het klimaat in klaslokalen kan zelfs een negatief effect op de
Nadere informatieWaarom Ventileren? 24 uur per dag ventileren zorgt voor het beste resultaat. Luchtkwaliteit. Ideaal voor integratie in een ventilatiesysteem.
Waarom Ventileren? 24 uur per dag ventileren zorgt voor het beste resultaat Luchtkwaliteit We hebben allemaal nood aan verse én gezonde buitenlucht om goed te kunnen functioneren. In onze moderne maatschappij
Nadere informatieEnergie Regeneratie Ventilatie. Op EPBD lijst. Energie efficiënte balansventilatie met warmte- én vochtuitwisseling ERV
Energie Regeneratie Ventilatie Op EPBD lijst Energie efficiënte balansventilatie met - én uitwisseling ERV ERV: Energie efficiënte ventilatie voor gezonde binnenlucht Samsung ventilatiesysteem D is erkend
Nadere informatieEenvoudige oplossingen voor ventilatieproblemen in de kinderopvang
1 Eenvoudige oplossingen voor ventilatieproblemen in de kinderopvang vijf casussen onderzocht W/E adviseurs: Marit Béguin en Cees Leenaerts BOinK, Belangenvereniging Ouders in de Kinderopvang: Gjalt Jellesma
Nadere informatieDeze vragenlijst kan daarbij helpen. Checklist binnenklimaat I. Informatie over de werkplek. jaar
Bijlage 2A hoofdstuk 6 Checklist Binnenklimaat Klachten over het binnenklimaat van een werkruimte worden veel gehoord. Een eerste inventarisatie van optredende klachten geeft zelden een eenduidig beeld.
Nadere informatieNatuurlijke ventilatie van leslokalen
Natuurlijke ventilatie van leslokalen Seminar Actiflow - CFD in de bouw 20 mei 2011 ir. Henk Versteeg Inhoud presentatie Introductie LBP SIGHT Binnenmilieu basisscholen Ventilatie basisschool De Schakel
Nadere informatie'Your air.. Our care!'
'Your air.. Our care!' Beknopt kan hiermee de missie van KlimaVent environment worden omschreven. Ventileren is een vak. Een vak waar KlimaVent zich dagelijks mee bezig houdt. Voor het creëren van een
Nadere informatie, relatieve luchtvochtigheid (RH) en temperatuur hoeft u zelf helemaal niets te doen.
DUCO at HOME De standaard voor woningventilatie Bij Duco Ventilation & Sun Control staat de gezondheid van de bewoners op de eerste plaats. Het Duco Comfort System en het DucoTronic System bieden de garantie
Nadere informatieKlimaat onderzoek Mobiliteitsbranche 2010
Definitief Klimaat onderzoek Mobiliteitsbranche 2010 De heer M. Bakker, senior consultant/arbeidshygiënist: projectleider Paraaf Datum: februari 2011 KeurCompany Postbus 10.000 1970 CA IJmuiden Telefoonnummer
Nadere informatieMechanische ventilatie in de school GGD - Informatieblad voor schoolleiding
Mechanische ventilatie in de school GGD - Informatieblad voor schoolleiding Goede ventilatie in school is belangrijk voor de gezondheid van leerlingen en personeel. Met het regelmatig verversen van de
Nadere informatieWOONLASTEN 4 15. Zijn de maandlasten voor huur + energie in een Passiefhuis lager dan in een normale woning? 4
PASSIEFHUIZEN COLUMBUSKWARTIER ALMERE VEEL GESTELDE VRAGEN PASSIEFHUIZEN EN WONEN IN EEN PASSIEFHUIS 2 1. Wat is een Passiefhuis? 2 2. Wat is het voordeel van een Passiefhuis? 2 3. Wat zijn bewonerservaringen
Nadere informatieVentileren in huis. Handleiding warmte-terug-win-installatie
Ventileren in huis Handleiding warmte-terug-win-installatie Samen met uw huisgenoten, huisdieren en kamerplanten produceert u iedere dag gemiddeld tien liter vocht. Tel daarbij op de waterdamp die vrijkomt
Nadere informatieWaarom Ventileren? 24 uur per dag ventileren zorgt voor het beste resultaat. Luchtkwaliteit. Ideaal voor integratie in een ventilatiesysteem.
Waarom Ventileren? 24 uur per dag ventileren zorgt voor het beste resultaat Luchtkwaliteit We hebben allemaal nood aan verse én gezonde buitenlucht om goed te kunnen functioneren. In onze moderne maatschappij
Nadere informatieVerbetering binnenklimaat van de basisscholen in Amstenrade en Oirsbeek. Gemeentebladnummer: 2010/34 Vergaderdatum: 03 juni 2010 Agendapunt: 10
Verbetering binnenklimaat van de basisscholen in Amstenrade en Oirsbeek. Gemeentebladnummer: 2010/34 Vergaderdatum: 03 juni 2010 Agendapunt: 10 Aan de Raad Voorstel: tot het beschikbaar stellen van een
Nadere informatieGEZONDE LUCHT OP SCHOOL
GEZONDE LUCHT OP SCHOOL KINDEREN HEBBEN RECHT OP GEZONDE BINNENLUCHT! Gezonde lucht op school Wist u dat het binnenklimaat in bijvoorbeeld gevangenissen vele malen beter is dan in een schoolgebouw? Onderzoeken
Nadere informatieInformatieboekje. Ventileren, vocht en schimmel
Informatieboekje Versie: 8 juni 2017 1 Bewoners, huisdieren en planten zorgen samen voor zo'n tien liter vocht per dag in een woning. Dit vocht ontstaat door douchen, koken, planten en drogen van wasgoed.
Nadere informatieUw ventilatiesysteem: natuurlijke toevoer, mechanische afvoer
Uw ventilatiesysteem: natuurlijke toevoer, mechanische afvoer Onderhoud / storing Belangrijk: Reinig de (toevoer)roosters in de gevel en de afvoerventielen minimaal 1x per jaar of zoveel vaker als nodig
Nadere informatieVochtoverlast en ventilatie in de woning
Vochtoverlast en ventilatie in de woning Soms hebben mensen last van vocht in hun woning. Vochtoverlast wordt meestal in een laat stadium ontdekt. Er komen schimmelplekken op de muur, behang laat los en
Nadere informatieGezonder binnenklimaat = verbetering van leerprestaties
Vraaggestuurd ventileren op basis van Gezonder binnenklimaat = verbetering van leerprestaties Fris en gezond binnenklimaat Lage onderhoudskosten Lagere energiekosten Laag geluidsniveau Gebruiksvriendelijk
Nadere informatieHet binnenmilieu binnenste buiten
Het binnenmilieu binnenste buiten Resultaten van het onderzoek Gezondheid en ventilatie in woningen in Vathorst GGD Eemland in samenwerking met het ministerie van VROM In opdracht van de gemeente Amersfoort
Nadere informatieAan de fractie van Nijmegen Nu Korte Nieuwstraat 6, 6511 PP Nijmegen. 14 november Geachte fractie,
Aan de fractie van Nijmegen Nu Korte Nieuwstraat 6, 6511 PP Nijmegen Korte Nieuwstraat 6 6511 PP Nijmegen Telefoon (024) 329 90 00 Telefax (024) 329 29 81 E-mail gemeente@nijmegen.nl Postadres Postbus
Nadere informatieHoofdbediening CO 2. RF en Uitbreidingssensor CO 2. RF Handleiding voor de gebruiker. Verwarming Koeling Ventilatie Filtering
Hoofdbediening RF en Uitbreidingssensor RF Handleiding voor de gebruiker In de Kasbah geplaatst in het voorjaar 2015 Verwarming Koeling Ventilatie Filtering www.dekasbah.nl Inhoudsopgave 1. Introductie
Nadere informatieGeef verse lucht de ruimte, woon en werk gezonder
Geef verse lucht de ruimte, woon en werk gezonder Geef verse lucht de ruimte, woon en werk gezonder Gebouwen zijn steeds beter geïsoleerd. Goed voor de energierekening en het comfort in huis en op kantoor,
Nadere informatieVentileren. Alles wat u moet weten over ventilatie in uw woning
Ventileren Alles wat u moet weten over ventilatie in uw woning Ventileren voor uw gezondheid Is het vaak drukkend in uw woning? Zijn uw ramen vaak beslagen? Dit zijn de eerste tekenen dat er teveel vocht
Nadere informatieEvaluatierapport project Binnenmilieu op scholen. Resultaten onderzoek op- en adviezen aan scholen in Den Haag periode 2007-2011
Evaluatierapport project Binnenmilieu op scholen Resultaten onderzoek op- en adviezen aan scholen in Den Haag periode 2007-2011 GGD Den Haag Afdeling Leefomgeving Mei 2012 Samenvatting Bestaande scholen
Nadere informatieWaarom Ventileren? 24 uur per dag ventileren zorgt voor het beste resultaat. Luchtkwaliteit. Ideaal voor integratie in een ventilatiesysteem.
Waarom Ventileren? 24 uur per dag ventileren zorgt voor het beste resultaat Luchtkwaliteit We hebben allemaal nood aan verse én gezonde buitenlucht om goed te kunnen functioneren. In onze moderne maatschappij
Nadere informatieMethodiek Binnenmilieuprofiel
Methodiek Binnenmilieuprofiel ISSO Landelijke Informatiedag Binnenmilieuprofiel 17 februari 2011 ir. Jaap Balvers BBA Binnenmilieu Tel 010-2447025 jb-bba@binnenmilieu.nl Inhoud Uitgangspunten Benodigdheden
Nadere informatieVentileren. Alles wat u moet weten over ventilatie in uw woning
Ventileren Alles wat u moet weten over ventilatie in uw woning Ventileren: heel belangrijk! Wist u dat u elke dag samen met uw huisgenoten, huisdieren en kamerplanten wel 10 tot 15 liter vocht produceert?
Nadere informatie