Definitieve spreektekst minister Ter Horst bij opening gebouw Twynstra Gudde

Transcriptie

1 1 Definitieve spreektekst minister Ter Horst bij opening gebouw Twynstra Gudde 10 april 2008 Dames en heren, Het leven van consultants is hard, net als dat van ambtenaren en politici. Dat blijkt alleen al uit de grappen over die beroepsgroepen. Een oude grap over consultants is bijvoorbeeld: weet u het verschil tussen een consultant en een trolleybus? Een trolleybus stopt als hij de draad kwijt is. Dergelijke grappen bestaan ook over ambtenaren en politici. In dat verband is het een mooi teken van solidariteit dat u een vestiging opent in de directe nabijheid van degenen die zo vaak al het mikpunt zijn van grappen. Uw uitnodiging om hier vandaag uw vestiging te openen is bijzonder om twee redenen. Ten eerste vanwege het feit dat de rollen nu eens zijn omgekeerd. Het gebeurt niet vaak dat een adviesbureau als Twynstra Gudde een bewindspersoon inhuurt, meestal is dat andersom. Ten tweede begrijp ik uit de uitnodiging dat u met dit kantoor inspeelt op de ambitie van de stad Den Haag om een geheel nieuw cultureel centrum te bouwen.

2 2 Ik citeer uit de omschrijving zoals die in de uitnodiging staat: Het wordt een hot spot. Een plek voor ongepland ontmoeten, met allure, multicultureel, een lanceerplek voor nieuwe ideeën en veel meer. Met andere woorden: Den Haag heeft er met deze Haagse Kamers een cultureel centrum bij! Ik hoop dat er veel vruchtbare ideeën uit voortkomen, ook op het gebied van publiek-private samenwerking. Het is een goede aanleiding om eens in te gaan op die relatie publiek-privaat. Hoe moeten we binnen de overheid omgaan met inhuur van adviseurs, wat betekent de vernieuwing van de Rijksdienst in dit opzicht? Ik kan u meteen al de misschien weinig feestelijke boodschap geven dat ik kritisch tegenover externe inhuur sta. Niet dat ik de toegevoegde waarde er niet van in zou zien. Integendeel, er zijn heel goede redenen om een externe adviseur in te huren. Maar er zijn ook veel redenen om dat niet te doen, en die worden helaas nogal eens vergeten. Mijn algemene gevoel is dat er in het verleden soms te snel tot het inschakelen van consultants is overgegaan. En dat die inschakeling bovendien niet altijd op de goede manier is gedaan. We weten inmiddels heel goed hoe we dienstauto s, PC s, potloden en papier moeten aanschaffen, maar bij consultants vergeten we dat vaak.

3 3 Te vaak laten we ons in een dwangpositie manoeuvreren en moeten we in allerijl externen inschakelen om ons te helpen. Te vaak vergeten we te letten op een goede prijsprestatieverhouding. Te vaak lopen er nog adviseurs rond als we helemaal geen advies meer nodig hebben. Ik vind dan ook dat we als overheid veel volwassener met de inschakeling van adviseurs moeten omgaan. Dan zouden we ook meer grip hebben op de externe inhuur, iets waar het nu aan schort. Tegelijkertijd wil ik wel de externe inhuur in het juiste perspectief plaatsen. Er wordt veel onzin verkondigd over de inhuur van adviseurs. Regelmatig wordt gesuggereerd dat het om honderden miljoen, zo niet miljarden gaat. Ik geef toe: exacte informatie is niet beschikbaar. Ik probeer daar verbetering in te brengen, maar die is er nog niet. Maar een korte blik op de omzetcijfers van bureaus als die van u maakt al snel duidelijk dat in werkelijkheid de Rijksoverheid voor uw soort bedrijven niet de melkkoe is die wel eens wordt gedacht. U mocht willen dat de bedragen die wel eens genoemd worden naar u zouden toevloeien!

4 4 Maar al is het dan misschien niet zoveel als men soms denkt, het is wel veel en vooral soms te veel op een plaats of van een soort die we niet willen hebben. Als externe adviseurs de indruk geven dat ze de beleidsvorming of het management overnemen, zijn we op het verkeerde pad. Een interessant voorbeeld komt uit Frankrijk. Daar verandert veel bij de overheid, en de ministers worden in dat verband beoordeeld op hun veranderingsvermogen. Maar dat oordeel wordt voorbereid door externe adviseurs, ook externe adviseurs die in Frankrijk op grote schaal de veranderingen zélf managen. Ik zie uw ogen glimmen, maar dat doen we hier in Nederland niet. En tot mijn genoegen stond deze week in Le Figaro dat men in Frankrijk een ommezwaai heeft gemaakt. Het adviesbureau is exit en men gaat het als overheid zelf doen. Een ander voorbeeld komt uit Duitsland. Daar heeft - blijkens een bericht in de Financial Times van deze week - de Duitse rekenkamer bezwaar gemaakt tegen het feit dat de overheid in Duitsland op grote schaal consultants en andere externe deskundigen inschakelt bij het maken van wetten. In dat verband is de aanpak van de vernieuwing Rijksdienst een aardig voorbeeld: die is door het Rijk zelf bedacht, externe adviseurs zijn daarbij niet nodig geweest en de uitvoering wordt door uw oudcollega gedaan.

5 5 Leidt de uitvoering van de vernieuwingsplannen dan tot meer externe inhuur, bijvoorbeeld om te adviseren bij concrete veranderingen of bij specifieke projecten? Zal de externe inhuur stijgen, bijvoorbeeld om taken over te nemen die voorheen door ambtenaren werden gedaan? De eerste vraag zal soms positief worden beantwoord: consultants kunnen bij veranderingen een nuttige rol spelen, zeker als ze optimale kwaliteit bieden. Maar de tweede vraag krijgt een negatief antwoord. Ik ben van mening dat verdwenen functies niet mogen worden overgenomen door externen. Ook de Tweede Kamer heeft er op aangedrongen om dit zogenaamde waterbedeffect te voorkomen. Ik zal dit dan ook bewaken, onder andere door vast te stellen welke uitgaven nu met externe inhuur zijn gemoeid, en dit vervolgens jaarlijks in de gaten houden. Dat is nog een lastige klus vanwege de verwarring die er wel eens is over wat we precies onder externe inhuur moeten verstaan. We hebben daarover nieuwe afspraken gemaakt. We gaan uit van acht soorten inhuur. De eerste vier categorieën zijn aangemerkt als beleidsgevoelig, Ik noem ze:

6 6 Interim-management, organisatie-formatieadvies, beleidsadvies en communicatieadvies. Dat zijn vaak werkzaamheden binnen het beleidsdomein. De andere vier zijn: juridisch advies, automatiseringsadvies, de categorie accountancy, financiën en administratieve organisatie en tenslotte de uitzendkrachten. Deze categorieën zijn over het algemeen minder beleidsgevoelig, omdat ze vooral de uitvoering betreffen. We verwachten dat we aan de hand van deze categorieën een beter beeld krijgen van de betekenis en uitgaven van externe inhuur binnen de rijksoverheid. Dit alles roept wellicht het beeld op dat ik volledig tegen de inhuur ben van externe adviseurs. Dat is niet het geval, en ik zeg dat niet alleen om een feestelijke draai aan deze toespraak te geven. Er zijn tal van goede redenen om een extern advies in te winnen. Laat ik de belangrijkste eens op een rij zetten. Allereerst heeft externe inhuur toegevoegde waarde als je de deskundigheid zelf niet in huis hebt. Dat betekent dus wel dat je eerst in huis rondkijkt of die inderdaad niet aanwezig is. Vaak is die bij een ander departement wél beschikbaar, en het ligt voor de hand die dan te gebruiken.

7 7 Het kan ook zijn dat de capaciteit wel aanwezig is maar niet in voldoende mate. Ook dan is het goed denkbaar om een beroep op een externe te doen. Het tijdelijke karakter van externe inhuur kan ook een goede reden zijn voor inschakeling. Soms is het beter tijdelijke capaciteit te huren dan permanente capaciteit te kopen. En tenslotte de frisse blik van buiten: elke organisatie is gebaat bij soms een onafhankelijk oordeel, een second opinion of een advies gebaseerd op ervaringen elders. Eén opmerking hierbij. We streven naar een rijksdienst die snel en adequaat op ontwikkelingen in de samenleving kan inspelen. Ministeries kunnen hierbij de steun van externen soms goed gebruiken, bijvoorbeeld om dwars door verkokerde belangen een project te realiseren. Een kanttekening hierbij. We streven naar een flexibeler inzet van personeel. U moet daarbij bijvoorbeeld denken aan projectenpools en de inzet van topambtenaren die via interim-constructies tijdelijk op verschillende plekken worden ingezet. Pertinent onjuist vind ik het als reguliere beleidstaken worden uitgevoerd door niet-ambtenaren. Daar ligt wat mij betreft de grens. Ik ben geen voorstander van externe adviseurs die hun 12,5 jarig jubileum bij de overheid vieren.

8 8 Uitgangspunt is dat de externe adviseur echt iets moet toevoegen. Uw expertise kan op een gegeven moment van harte welkom zijn. En als dat het geval is, verdient u ook een overheid die een serieuze opdrachtgever is die heldere eisen stelt aan de adviseur. Het is denk ik interessant voor u om te horen welke eisen dit volgens mij moeten zijn. Een bekend deskundige op het gebied van consultancy - David Maister (uitspraak: Meester) - legt in een van zijn boeken uit waar je goede consultants aan kunt herkennen. Simpel gezegd: eerlijkheid duurt volgens hem het langst. Net doen of je geïnteresseerd bent in je klant heeft weinig zin. Ik kan u vertellen hoe dat over komt. Hoe meer een consultant over het eigen bedrijf vertelt, hoe minder ik het idee krijg dat hij geïnteresseerd is in mijn problemen. Laat ik een paar cruciale eisen noemen die de overheid moet stellen aan adviseurs: - een adviseur moet de overheid kennen; - hij moet een bijzondere expertise met zich meebrengen - de vaardigheid hebben om goed en gewetensvol te rapporteren; - een redelijke prijs-prestatieverhouding bieden, en - hij moet vertrekken als hij niet langer nodig is.

9 9 Waar we dus op letten is, - dat we geen oude, bestaande instrumenten als nieuw krijgen verkocht - dat de adviseur niet uit is op nieuwe opdrachten en - dat hij niet zwijgt wanneer hij moet spreken en omgekeerd. Misschien vindt u mij een veeleisende klant. Maar waar dit kabinet uiteindelijk naar streeft, is een overheid die beter functioneert. En daar kunt u wel degelijk een rol bij hebben. Uw vestiging hier, in het hart van Den Haag, geeft aan dat u wilt investeren in een goede relatie met uw potentiële klanten. Dat is uitstekend. En ongetwijfeld zullen er opdrachten uit voortkomen. Maar u zult er rekening mee moeten houden dat we in het algemeen terughoudender zullen zijn dan in het verleden, dat we beter zullen kijken of we het zelf kunnen doen en dat we kritischer zijn bij de daadwerkelijke opdrachtverlening. Dat hoort bij een vernieuwde overheid. En gelukkig voor u kunt u dat proces van vernieuwing nu vanuit uw nieuwe behuizing van zeer nabij waarnemen. Ik wens u hier zeer veel succes. Dank u wel.

10 10