Vaker dood dan levend

Transcriptie

1 PROBIOTICA ONDER DE LOEP Vaker dood dan levend Probiotische melkproducten kennen een stijgend succes bij de consument. Ook "droge" voedingssupplementen met weldoende microorganismen zitten in de lift. Hebben we die producten echt nodig? "Ondersteunt de darmwerking", "herstelt de darmflora", "vitaliteit", "bij vermoeidheid", "versterkt uw weerstand"... Als we de reclame moeten geloven, kunnen we niet gezond zijn zonder onze dagelijkse portie probiotica. Wat is daar van aan? Welke producten? De gangbare definitie van probiotica luidt: levende micro-organismen die bij inname een gunstige invloed hebben op de gezondheid. Meestal gaat het om bacteriën, soms om gisten. Vele eetwaren bevatten probiotica. Zo is zuurkool rijk aan Lactobacillus plantarum. In dit artikel richten we onze aandacht op gefermenteerde melkproducten, voedingssupplementen en probiotische geneesmiddelen. Gefermenteerde melkproducten Om yoghurt te maken, voegt men aan melk de bacteriën Lactobacillus bulgaricus en Streptococcus thermophilus toe. Yoghurt is dus een gefermenteerde melk. Naargelang de bereidingswijze en de gebruikte fermenten bekomt men andere producten. Bijvoorbeeld kefir, afkomstig uit de Kaukasus en waarvoor andere bacteriën en gisten worden gebruikt. Over heel de wereld zijn er zo tal van gefermenteerde melkproducten waaraan men gezondheidsvoordelen toeschrijft. De meeste bestaan al eeuwen, maar recent zijn nieuwe producten ontwikkeld. Eerst " bifidus-yoghurt", met bifidobacteriën. Sindsdien zijn er nog andere " probiotische dranken" op de markt, zoals Yakult en Actimel. Capsules en tabletten Ook zijn er nu micro-organismen in capsules, tabletten of poeders. De meeste hebben het statuut van voedingssupplement. Slechts enkele zijn geregistreerd als geneesmiddel: deze worden normaal alleen gebruikt als men een specifieke klacht wil behandelen (bv. diarree), dus bij ziekte. Voedingssupplementen echter worden vaak dagelijks geslikt, in de overtuiging dat dit "goed is voor de gezondheid". Waarom bacteriën? Bij de geboorte is het spijsverteringsstelsel van het kind steriel, maar zeer snel wordt de darm gekoloniseerd door kiemen, onder andere afkomstig van de moedermelk (rijk aan bifidobacteriën). Uiteindelijk bevat de darmflora meer dan 400 soorten, met in totaal meer dan miljard bacteriën. De juiste samenstelling van de darmflora verschilt van persoon tot persoon. De darmflora heeft meerdere functies. Sommige van de aanwezige bacteriën zijn potentieel schadelijk. Maar bij een gezond iemand vormt de darmflora een evenwichtig ecosysteem, wat de wildgroei van " inheemse" gevaarlijke kiemen tegengaat. De darmflora beschermt ook tegen " vreemde" schadelijke micro-organismen, bijvoorbeeld afkomstig van besmette voeding. De darmflora produceert stoffen die de " indringers" doden of hun groei afremmen. De flora bevordert ook de spijsvertering, maakt vitamine B en vitamine K aan, zorgt voor de gisting van sommige niet-verteerbare suikers, stimuleert de aanmaak van intestinale weefsels die van belang zijn voor onze afweer tegen ziekten, enzovoorts. Veronderstellen dat het innemen van extra hoeveelheden " goede" microorganismen de gezondheid ten goede kan komen, is dus niet van enige logica gespeend. Welke microorganismen? De als probiotica gebruikte microorganismen moeten aan bepaalde eisen voldoen. Zo moeten ze bij normaal gebruik onschadelijk zijn. Ze moeten voldoende bestand zijn tegen gal en maagzuur om niet onmiddellijk te worden gedood. Ze moeten al was het maar tijdelijk in de darm kunnen overleven om hun werking uit te oefenen. Verscheidene microorganismen voldoen aan die voorwaarden. De meest gebruikte zijn lactobacillen, streptokokken en bifidobacteriën. Ook de gist Saccharomyces boulardii, verwant aan biergist, wordt veel gebruikt. 10

2 Vaak gaat het om soorten van menselijke oorsprong. Zo bevat onze darmflora al van kindsbeen af bifidobacteriën en lactobacillen. De bacteriën van yoghurt daarentegen maken geen deel uit van onze darmflora. Maar dat de gebruikte probiotica nu al dan niet van menselijke origine zijn, eenmaal onze darmflora er is, kunnen ze ons darmstelsel niet duurzaam koloniseren. Als u bijvoorbeeld een melkproduct inneemt met een bacterie van het geslacht Lactobacillus, dan is de kans dat die zich blijvend in de darm vestigt bijna nihil. Uw darmflora bevat weliswaar al Lactobacillus-bacteriën, maar dit geslacht omvat verscheidene soorten. Elke soort bevat subsoorten. Die zelf zijn onderverdeeld in stammen. Voor uw darmflora blijft elk nieuw microorganisme dus altijd een indringer, die relatief snel wordt vernietigd of afgevoerd. Probiotica oefenen hun werking dus alleen uit zolang men ze neemt. Voor een algemeen en blijvend effect op de gezondheid zou men dus dagelijks probiotica moeten innemen. Specialisten nemen ook aan dat opdat er überhaupt van enig effect sprake zou kunnen zijn, men een voldoende grote hoeveelheid moet innemen. Het nodige aantal beestjes loopt in de miljoenen. Wat weten we echt? Reclame en media schrijven aan probiotica allerlei gezondheidsvoordelen toe. Bij de consument wordt de indruk gewekt dat al die beweringen bewezen zijn. De werkelijkheid is anders. Er is heel wat onderzoek verricht in het lab en op proefdieren, maar een mens is een proefbuis noch een muis. Wil men aantonen dat een bepaalde stof de gezondheid ten goede komt, dan zijn studies op de mens nodig, volgens een correcte methodologie. Bekijkt men het zo, dan zijn de bewijzen dun gezaaid. Lactose-intolerantie Sommige mensen hebben moeite met de vertering van lactose (melksuiker). Deze lactose-intolerantie kan krampen, pijnscheuten, winderigheid, diarree en dies meer veroorzaken, als men melk drinkt. De oorzaak is een tekort aan lactase, een enzym nodig voor de vertering van lactose. Mensen met lactose-intolerantie kunnen wél yoghurt verdragen, o.a. omdat de yoghurtbacteriën zelf de nodige lactase aanmaken. Voor wie geen gewone melkproducten verdraagt, is yoghurt dus een nuttig probiotisch product. Tegen diarree Probiotica helpen wellicht bij sommige vormen van diarree. J Bij ziekte schrijven artsen vaak antibiotica voor. Een nadeel van sommige antibiotica is dat ze niet alleen de ziektekiemen aanpakken, maar zich ook richten tegen onschuldige bacteriën van de darmflora. Doordat het evenwicht is verstoord, kunnen schadelijke micro-organismen zich dan vermenigvuldigen en diarree veroorzaken. Men zegt dikwijls dat yoghurt tijdens en na een antibioticakuur het risico op diarree vermindert. En dat lijkt nog te kloppen ook. Niet alleen de bacteriën van yoghurt, ook andere probiotica zouden hierbij nuttig kunnen zijn. Een recente analyse van de studies bij de mens (British Medical Journal, 8/6/2002, zie komt tot de conclusie dat probiotica diarree door antibiotica kunnen helpen voorkomen. De auteurs noemen de gist Saccharomyces boulardii en de bacteriën van het geslacht Lactobacillus. Ze voegen er wel aan toe dat het moeilijk is te zeggen welke probiotica (geslacht? soort? stam?) juist moeten worden aanbevolen, omdat de studies zelden dezelfde probiotica gebruiken. J Een andere vorm van diarree is diarree veroorzaakt door Clostridium difficile. Dit is een kiem die vooral bij ziekenhuispatiënten infecties veroorzaakt, meestal na een behandeling met antibiotica. De klachten beperken zich niet altijd tot een banale diarree. Er kunnen ernstige complicaties optreden. Infecties met Clostridum difficile worden behandeld met geneesmiddelen, maar sommige patiënten hervallen na genezing. Uit recent onderzoek is nu gebleken dat door tijdens de behandeling ook de gist Saccharomyces boulardii in te nemen, men het risico op hervallen vermindert. Dat is goed nieuws. Maar hier wordt het probioticum gebruikt bij een specifieke aandoening, niet als middel voor de gezondheid in het algemeen. J Voor niet door antibiotica veroorzaakte diarree bij kinderen zijn er ook overtuigende gegevens dat probiotica kunnen helpen. Een analyse van de studies (Pediatrics, april 2002) concludeert dat sommige bacteriën van het geslacht Lactobacillus de duur van de diarree bij het kind met gemiddeld één dag verminderen. Echt spectaculair is dat niet, maar aangezien probiotica in principe geen bijwerkingen hebben, kan men met een gerust gemoed overwegen een ziek kind een probioticum te geven. J Sommigen beweren ook dat probiotica reizigersdiarree kunnen voorkomen, maar de gegevens zijn weinig overtuigend. Andere aandoeningen Probiotica zouden helpen tegen constipatie, maar daarover bestaat geen eensgezindheid. Over hun nut voor andere maag- en darmklachten is al Platte buik? Evenwicht? Vitaliteit? Natuurlijke weerstand? Of al die claims op waarheid berusten, is zeer de vraag. 11

3 evenmin zekerheid. Men heeft een tijd ook gedacht dat probiotica een cholesterolverlagend effect hadden, maar daar komt men nu van terug. Men onderzoekt of probiotica allergie en astma kunnen voorkomen. Er zijn bemoedigende gegevens, maar het is te vroeg om definitieve uitspraken te doen. Hetzelfde geldt voor probiotica ter voorkoming van darmkanker: er zijn hoopgevende onderzoeksresultaten, maar niemand kan nu al zeggen of het innemen van probiotica het kankerrisico vermindert bij de mens. Dan is er nog het versterken van ons immuunsysteem, een effect waar de reclame graag mee uitpakt. Het lijdt geen twijfel dat probiotica iets doen, maar de vraag is of dat "iets" genoeg is om ook in de praktijk een verschil te maken. Zal men minder vaak ziek zijn indien men elke dag probiotica slikt? Zal men sneller genezen? Zal men langer leven? Geen mens die het weet... Analyse van 24 producten Wij onderzochten 24 producten: 10 gefermenteerd dranken (9 melkproducten en 1 sojadrank); 12 voedingssupplementen; 2 geneesmiddelen (Bactisubtil en Perenterol). Sommige producten bevatten nog andere stoffen, zoals vezels en planten, maar we hebben alleen gezocht naar de probiotica. Dood of levend? Wie een product koopt dat microorganismen bevat, verwacht dat die levend zijn. Hoe zit het? J Voor de gefermenteerde drankjes is er geen probleem: ze bevatten allemaal levende micro-organismen (van 10 miljoen tot 1 miljard per ml). Ook de twee geneesmiddelen voldoen in dat opzicht. Bij de voedingssupplementen echter bevat de helft geen levende micro-organismen (meer?), alleen dode. In de tabel worden ze "uitgesloten". De overige voedingssupplementen bevatten van tot 10 miljard levende micro-organismen per gram. J Belangrijker dan het aantal microorganismen per ml of per gram is de hoeveelheid per portie of per dosis. Opdat er van enig effect sprake zou kunnen zijn, moet de ingenomen hoeveelheid immers groot genoeg zijn. Voor de dranken hebben we de hoeveelheid berekend per potje of (voor de grote verpakkingen) per 125 ml. Voor de voedingssupplementen en de geneesmiddelen berekenden we de hoeveelheid per dagelijkse minimumdosis en per maximumdosis. Omdat dit uiteindelijk geen verschil maakte, vindt u in de tabel maar één beoordeling, zonder minimum- en maximumdosis te onderscheiden. Onze analyses tonen dat een aantal voedingssupplementen niet genoeg micro-organismen bevatten opdat er van enig effect sprake zou kunnen zijn. Welke micro-organismen? We gingen na welke micro-organismen de producten bevatten (ongeacht of ze nu dood of levend waren). Wat op de verpakking staat, komt niet altijd overeen met de werkelijkheid. Enkele voorbeelden. Bacilac zou Lactobacillus rhamnosus en Lactobacillus acidophilus bevatten. De tweede vonden we niet, maar wel een andere, niet vermelde bacterie, nl. Lactobacillus helveticus. Colon Clean vermeldt alleen Lactobacillus acidophilus, maar blijkt nog twee andere bacteriën te bevatten. In Hygiaflore zou Bifidobacterium bifidum zitten, maar we vonden alleen A : zeer goed voor dit criterium; B : goed; C : redelijk; D : zwak; E : slecht (1) De beoordeling van de etikettering (conform wetgeving, duidelijk, enz.) gebeurt vóór de analyses, dus alleen op basis van wat de consument zelf kan zien. (2) ST = Streptococcus thermophilus ; LB = Lactobacillus bulgaricus ; LA = Lactobacillus acidophilus ; LC = Lactobacillus casei ; BL = Bifidobacterium lactis ; LH = Lactobacillus helveticus ; LJ = Lactobacillus johnsonii ; LR = Lactobacillus rhamnosus ; LP = Lactobacillus plantarum ; SC = Saccharomyces cerevisiae ; B = Bifidobacterium ; LL = Lactococcus lactis BS = Bifidobacterium species ; BLO = Bifidobacterium longum (3) De producten die "yoghurt " vermelden noemen de twee yoghurtbacteriën (L. bulgaricus en S. thermophilus) niet bij naam. Hiervoor trekken we echter geen punten af. Wel krijgt Benecol "met magere yoghurt "een slecht punt omdat het product GEEN Lactobacillus bulgaricus blijkt te bevatten. (4) Prijs voor de twee geneesmiddelen volgens maximumdosis per dag. Bifidobacterium breve. Decoflor meldt een bacterie die in feite niet bestaat ( Lactobacillus bifidus ). Sommige fabrikanten geven hun probiotica graag meer lokkende namen. Zo krijgt de wellicht te banale Lactobacillus casei het epitheton imunitass toegevoegd. De informatie over de aanwezige microorganismen laat te wensen over bij 40% van de gefermenteerde dranken en 53% van de voedingssupplementen. Etikettering In de tabel vindt u ook een kolom Benaming en indicaties op verpakking GEFERMENTEERDE DRANKEN Delhaize yoghurt met bifidus GB halfvolle yoghurt met bifidus Actimel frisse zuiveldrank Actilus gefermenteerde melk natuur (Champion) Yakult gefermenteerde melkdrank Yomo gefermenteerde melk met 5 actieve fermenten Benecol bereiding met magere yoghurt (abrikoos) Bifidus geferment. melk met natuurbifidus (Match) Bio activia natuuryoghurt met bifidus ActiSun sojadrink met actieve fermenten VOEDINGSSUPPLEMENTEN Proflora Bioactive "ondersteunt de darmwerking" Beneflora "herstelt de darmflora" Decoflor "herstel darmflora - vitaliteit - welzijn" Hygiaflore "opgeblazen gevoel - spijsvertering" Effidigest "spijsvertering, platte buik" Vivaflore "welzijn - vitaliteit - darmtransit" Fit-o-trans "transit en darmflora" Vitadyne "stoelgang en darmflora" Digestabs "voedingsdigestief" Bacilac "evenwicht intestinale flora" Benefact 1 "gemakkelijke stoelgang" Colon Clean "natuurlijke stoelgang" GENEESMIDDELEN Perenetrol "tegen diarree" Bactisubtil "diarree, heropbouw intestinale flora" 12

4 "etikettering". We gingen na of die de wetgeving respecteert en hielden ook rekening met criteria die niet verplicht zijn maar die wij belangrijk vinden, zoals het melden van de aanwezige micro-organismen. Terloops: sommige producten vermelden "yoghurt" zonder de bacteriën van yoghurt bij naam te noemen. We hebben beschouwd dat de vermelding "yoghurt" volstond. De benaming van de gefermenteerde dranken is zelden duidelijk. Wat betekent bijvoorbeeld "frisse zuiveldrank" (Actimel) of "bereiding met ANALYSE VAN 24 "PROBIOTISCHE" PRODUCTEN Etikettering (1) Vermelde microflora (2) Gevonden microflora (2) Levend? Overeenstemming product/etikettering Levende flora per g of ml Levende flora per portie of per dagdosis EINDBEOORDELING Minimumprijs per dag (euro) (4) C levende fermenten met bifidus (3) ST, LB, BL ja goede overeenstemming A A A 0,27 C yoghurtfermenten en bifidus (3) ST, LB, BL ja goede overeenstemming A A A 0,26 B LC imunitass, yoghurtfermenten (3) ST, LB, LC ja goede overeenstemming A A A 0,39 C melkfermenten, B ST, LB, BL ja goede overeenstemming A A A 0,25 B LC shirota LC ja goede overeenstemming A A A 0,36 B ST, LB, LA, B, LC ST, LB, LA, BL, LC ja goede overeenstemming C A A 0,35 C yoghurt, actieve bifidus (3) ST, LA, BL ja slechte overeenstemming A A B 2,40 B bifidus ST, BL ja onvolledige informatie A A B 0,24 C melkfermenten, B essensis (3) BL, ST, LB, LL ja slechte overeenstemming A A B 0,30 D fermenten waaronder LA ST, LB, LA, LC ja onvolledige informatie C A B 0,41 A LA, LB, B, ST LA, LB, BL, ST ja goede overeenstemming A A A 1,08 B LA, BS, ST, LC, LB, BLO LA, BL, ST, LB, LC, BLO ja goede overeenstemming C A B 0,78 B LA, LB, LR, ST, L.bifidus LA, LB, LR, ST ja L.bifidus bestaat niet C C C 0,93 B LC, ST, B bifidum, LB, LA LC, ST, B breve, LB, LA ja niet de goede bifidobacterie C C C 0,90 C melkfermenten en gisten LP, LL, SC ja goede overeenstemming D C C 1,48 C B bifidum, LA, biergist BLO, LJ, SC ja slechte overeenstemming D D D 0,42 C yoghurtpoeder LB, ST neen goede overeenstemming uitgesl. uitgesl. uitgesl. 0,21 C yoghurtpoeder ST, LB neen goede overeenstemming uitgesl. uitgesl. uitgesl. 0,27 A LA LJ, BL neen slechte overeenstemming uitgesl. uitgesl. uitgesl. 0,90 A LR, LA LR, LH neen slechte overeenstemming uitgesl. uitgesl. uitgesl. 1,05 B LB ST, LB neen onvolledige informatie uitgesl. uitgesl. uitgesl. 0,19 B LA LA, LB, BL neen onvolledige informatie uitgesl. uitgesl. uitgesl. 0,66 B Saccharomyces boulardii SC (omvat boulardii) ja goede overeenstemming A A A 1,74 B Bacillus cereus IP 5832 Bacillus cereus ja goede overeenstemming A A A 1,33 13

5 14 magere yoghurt" (Benecol)? Ook voor de voedingssupplementen zijn de benamingen vaag en uiteenlopend. De vermelding van de ingrediënten is zelden zeer nauwkeurig. Zo zegt Actisun: "geselecteerde fermenten waaronder de L. acidophilus". Waarom niet alle micro-organismen vermelden? Het juiste gehalte aan micro-organismen wordt zelden opgegeven. Een productiedatum wordt nooit vermeld. De aanspraken m.b.t de gezondheid zijn uiteenlopend, en hypothesen worden vaak voorgesteld als feiten. DE GENEESMIDDELEN Perenterol bevat de gist Saccharomyces boulardii. Op de doos staat "tegen diarree", wat correct is. Maar in de bijsluiter staat veel meer dat niet bewezen is: rottingsdiarree, (entero)colitis, amoebiasis, voedingsintoxicatie, dermatosen van intestinale oorsprong, furonculosis, colibacillose, onevenwichtig dieet, acne... Er staat ook dat Perenterol "de weerstand tegen infectie verhoogt ". Ook citeert men een Franse geleerde die schrijft: "Voor iedere vitamine B is gist de beste bron". In reclame voor geneesmiddelen zijn aanbevelingen van bekende personen verboden. Hetzelfde geldt voor de bijsluiter! Ook zegt de bijsluiter niet hoeveel men moet slikken. Er staat: "volgens medisch voorschrift ", maar het geneesmiddel is vrij te koop! Deze bijsluiter deugt niet. (Ter informatie: de aanbevolen dosis is 3x3 of 4x2 capsules/dag.) Bactisubtil bevat de bacterie Bacillus cereus (stam IP 5832). Op de doos staat: "Diarree - begunstigt de heropbouw van de intestinale flora". De bijsluiter bevat geen overdrijvingen. Maar de doeltreffendheid van Bacillus cereus tegen diarree is twijfelachtig. We vonden maar weinig gegevens. De fabrikant had ons meer informatie beloofd, maar we hebben niets ontvangen. Lactéol is een middel tegen diarree op basis van Lactobacillus acidophilus LB. We wilden het eerst in de test opnemen, tot bleek dat Lactéol geen probioticum is! Een probioticum moet levende micro-organismen bevatten. Lactéol bevat met opzet GEDODE bacteriën. De producent liet ons weten dat zelfs artsen het vaak niet weten. Maar het staat dan ook niet op de doos, niet in de bijsluiter, niet in de reclame. Alleen door lectuur van wetenschappelijke artikels komt men het te weten. Kunnen dode bacteriën iets doen? Dat kan. Bacteriën maken stoffen aan die een werking kunnen hebben, zelfs als men achteraf de bacteriën doodt. Ook de dode bacteriën zelf kunnen een werking hebben (aspirine leeft niet en doet toch iets). Veel bewijzen voor de werking van Lactéol zijn er echter niet. En als de bacteriën in een product gedode bacteriën zijn, dan moet men dat klaar en duidelijk vermelden! De prijs Omdat het soms zeer verschillende producten betreft, is het moeilijk de prijzen te vergelijken. Wij beperken ons tot het vermelden van de prijs per dag.... maar dood bij aankomst! Eindbeoordeling Voor de eindbeoordeling hechten we het meeste belang aan het gehalte aan levende micro-organismen. J De gefermenteerde dranken en "yoghurts" zijn het betrouwbaarst. Alle onderzochte producten bevatten een levende flora en de hoeveelheid microorganismen is groot genoeg om een werking te kunnen hebben. J Daarentegen moeten we 6 voedingssupplementen uitsluiten, omdat ze alleen dode micro-organismen bevatten (wat de verpakking niet zegt). J De geneesmiddelen Perenterol en Bactisubtil hebben een hoog gehalte aan levende micro-organismen en krijgen dus een goede eindbeoordeling. Besluit De consument heeft het recht te weten wat hij koopt. Tal van producten vermelden niet klaar en duidelijk welke micro-organismen ze bevatten. Of ze vemelden ze niet allemaal. Er zijn zelfs producten die micro-organismen vermelden die ze niet bevatten, maar waarin we wel andere microorganismen hebben gevonden! De hoeveelheid micro-organismen wordt doorgaans niet opgegeven. Een aantal voedingssupplementen bevatten niet genoeg micro-organismen om een effect te kunnen hebben. Sommige bevatten zelfs helemaal geen levende micro-organismen (als dat met opzet is, dan zou het op de verpakking moeten staan). We vinden dat er inzake etikettering betere regels moeten komen. Ook de samenstelling dient beter gecontroleerd. Ook voor wat betreft de claims inzake gezondheid moeten er duidelijke regels komen. Als het om gezondheid gaat, moeten de beweringen correct zijn. Daar het hier niet om een klassieke vergelijkende test ging, duiden we geen "Beste-Koop" aan. Als u een product wil proberen, kies er dan een dat in de tabel een goede eindbeoordeling krijgt. I. Scarniet en M. Vanbellinghen