Tien jaar Gemenebest van Onafhankelijke Staten Samenwerking tegen wil en dank

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Tien jaar Gemenebest van Onafhankelijke Staten Samenwerking tegen wil en dank"

Transcriptie

1 Tien jaar Gemenebest van Onafhankelijke Staten Samenwerking tegen wil en dank Marcel de Haas Eind 1991 werd het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS) opgericht als samenwerkingsverband tussen de republieken van de uiteenvallende Sovjet-Unie. Rusland zag zichzelf als de rechtmatige opvolger van de Sovjet-Unie met een navenante invloed op de landen van het GOS. Het merendeel van de GOS-staten voelde zich echter bevrijd van het sovjet-juk en wenste een onafhankelijke koers te varen. We zijn nu tien jaar verder, hoe hebben de verschillende ambities uitgepakt? Als Rusland al succesvol was in het aan zich binden van andere GOS-staten, dan was dat niet het resultaat van erkenning van de status van primus inter pares. Rusland versterkte zijn invloed in het GOS door economische en of militaire dwang dan wel doordat staten die zich in hun voortbestaan bedreigd zagen, zich noodgedwongen onder Russische hoede stelden. Sinds september 2001 ondervindt Rusland concurrentie van de VS met betrekking tot invloed in het GOS. Samenwerking in het GOS vindt plaats op politiek, economisch maar vooral op militair gebied. Maar deze samenwerking is doorgaans op ad hoc basis en zeker niet het gevolg van een breed gekoesterde wens tot collectief optreden. Ontstaan Rond de poging tot staatsgreep tegen Gorbatsjov, in augustus 1991, kwamen de leiders van de drie Slavische republieken van de USSR, Jeltsin (Rusland; RSFSR), Kravtsjoek (Oekraïne) en Sjoesjkevitsj (Wit-Rusland), tot de conclusie dat Gorbatsjov en de centrale macht van de Sovjet-Unie van het toneel moesten verdwijnen ten gunste van hun soevereiniteit. De maanden daarna werd dit beleid steeds meer vorm gegeven. Toen bleek dat Gorbatsjov trachtte om de uit elkaar vallende Sovjet-Unie te continueren in een lossere vorm met decentrale soevereiniteit, besloten de drie Slavische leiders tot actie over te gaan. Jeltsin en de andere twee hoofden van Slavische sovjetrepublieken kwamen op 7 en 8 december 1991 bijeen in de bossen nabij Minsk. Hier werd een overeenkomst uitgewerkt tot de oprichting van het GOS. Op dat moment voorzagen genoemde leiders een verband van uitsluitend deze drie republieken. De Centraal-Aziatische sovjetrepublieken voelden zich buiten spel gezet en wilden als antwoord hierop een eigen samenwerkingsverband opzetten. Daarop nodigde Jeltsin haastig de overige sovjetrepublieken ook uit om toe te treden tot het GOS. Op 21 december 1991 ondertekenden elf sovjetrepublieken in Alma-Ata de overeenkomst tot oprichting van het GOS. Georgië en de drie Baltische republieken hielden zich afzijdig. Economische samenwerking In de Sovjet-Unie was het beleid geweest om de verschillende regio s economisch intensief te laten samenwerken. Zo werden onderdelen voor bepaalde producten in verschillende regio s gemaakt en in weer andere regio s geassembleerd. Zodoende waren de nieuwe republieken na de val van de USSR economisch nauw met elkaar verbonden en lag intensieve samenwerking, zeker op dit terrein, in de lijn der verwachting. Toch prevaleerde aanvankelijk het onafhankelijkheidsdenken bij de meeste GOS-lidstaten. Met name Oekraïne zette de toon bij het niet deelnemen aan overeenkomsten voor verdere samenwerking, hierin dikwijls gevolgd door Moldova, Azerbeidzjan en Turkmenistan. Tussen 1992 en 1994 veranderde dit beeld. De lidstaten van het GOS realiseerden zich geleidelijk aan dat economische samenwerking onvermijdbaar en noodzakelijk was. Ook Oekraïne kwam tot dit inzicht en ging in onderhandeling met de Russische Federatie over het bezit van de Zwarte 1

2 Zeevloot, in ruil voor regelingen voor brandstofleveranties. Eind 1993 activeerde Azerbeidzjan zijn tot dan toe papieren lidmaatschap, en trad Georgië toe als lidstaat van het GOS. Georgië zag zich hiertoe gedwongen om steun te verkrijgen van de Russische Federatie in de strijd tegen de opstandelingen in Abchazië. Rusland toonde zich terughoudend bij het maken van materiële offers ten behoeve van de economische relaties met andere GOS-lidstaten. De andere lidstaten waren in hoge mate afhankelijk van Rusland. De Russische Federatie was na het uiteenvallen van de USSR door het bezit van het leeuwendeel aan energiebronnen en grondstoffenvoorraden economisch de sterkste republiek en maakte in voorkomende gevallen gebruik van deze dominante positie. Zo pleegde Rusland economische chantage om militaire en politieke concessies af te dwingen, met name tegen Oekraïne dat energieleveranties werd ontzegd. Dit beleid ging in tegen de voordelen van hogere opbrengsten van energieleveranties aan dat land. De ontwikkeling van economische samenwerking verliep zeer moeizaam. Wel hadden in april 1994 alle GOS-lidstaten ingestemd met een economische unie, waartoe in september 1993 negen lidstaten een raamwerk hadden ondertekend. In januari 1996 kwamen vijf GOSstaten een douane-unie overeen. Op basis van deze douane-unie werd in oktober 2000 een Euraziatische Economische Gemeenschap opgericht. De onderlinge handel vertegenwoordigt echter minder dan een derde van de totale buitenlandse handel van de GOS-lidstaten. Hieruit kan worden geconcludeerd dat deze landen de voorkeur geven aan handelsrelaties buiten het GOS. Politieke samenwerking Ook in politiek opzicht kon de Russische Federatie rekenen op een overheersende positie. De nieuwe GOS-republieken waren totaal onvoorbereid in de onafhankelijkheid gestort. Als voormalige onderdelen van het sovjetrijk beschikten zij aanvankelijk niet over een eigen overheidsapparaat en waren zij derhalve nauwelijks in staat om een zelfstandig intern en extern beleid te voeren. De Russische Federatie, die als rechtsopvolger van de USSR de voormalige sovjetorganen voor binnenlands en buitenlands beleid ter beschikking had, was wel in staat een soevereine politiek te voeren. Russische minderheden in totaal ca. 25 miljoen Russen, verspreid over alle andere GOSlidstaten en de Baltische staten vormden en vormen ook een factor van betekenis voor de politieke samenwerking tussen de Russische Federatie en de andere GOS-staten. De bescherming van Russische minderheden is een constant thema in de belangrijkste veiligheidsdocumenten van de Russische Federatie. Grote Russische minderheden bevinden zich in het oosten van Oekraïne, op de Krim, in het noorden van Kazachstan en in het niet bij het GOS aangesloten Estland. Deze minderheden zouden een interne machtsfactor kunnen vormen die de aanleiding kan zijn tot conflicten tussen Rusland en deze republieken. Er is geen sprake geweest van een gemeenschappelijk streven tot politieke samenwerking. Vanaf het ontstaan van het GOS is slechts de helft van de lidstaten bereid geweest om 40-70% van de overeenkomsten te ondertekenen. Russische samenwerking: van multilateraal naar bilateraal Onder president Poetin is het beleid van de Russische Federatie jegens het GOS veranderd. Rusland het GOS wel nog steeds als een nationaal belang. In het Concept Buitenlands Beleid van juni 2000 beschrijft de Russische Federatie onder het kopje Regionale prioriteiten de verschillende samenwerkingsvormen binnen het GOS. Achtereenvolgens vermeldt dit concept op economisch gebied de douane-unie, op militair gebied het collectieve veiligheidsverdrag en op staatkundig gebied de unie van Wit-Rusland en de Russische Federatie. Maar Poetins benadering van het GOS is anders dan die van Jeltsin. Voor Jeltsin stond het GOS als collectief centraal. Poetin wil het GOS aan zich binden door middel van bilaterale betrekkingen met individuele lidstaten. Poetin is waarschijnlijk naar aanleiding van 2

3 de hierboven geschetste ineffectiviteit van de gemeenschappelijke samenwerking binnen het GOS tot de conclusie gekomen dat de Russische belangen en invloed het beste gediend zijn met een beleid gericht op bilaterale samenwerking. Zo heeft Poetin kort na zijn aantreden als president het Russische ministerie van GOS-aangelegenheden opgeheven en de lidstaten van de GOS-douane-unie opgeroepen tot het sluiten van bilaterale overeenkomsten inzake een vrijhandelszone. In 1999 heeft Rusland met Armenië en Tadzjikistan verdragen gesloten over Russische militaire bases op hun grondgebied en is de Russische Federatie met Wit- Rusland een unieverdrag aangegaan met onder meer verreikende militaire bepalingen. En in mei 2000 heeft Poetin alle Centraal-Aziatische GOS-staten individueel bezocht en heeft de samenwerking met deze landen aangehaald. De als resultaat hiervan gesloten bilaterale overeenkomsten tussen de Russische Federatie en vier Centraal-Aziatische GOS-staten inzake luchtverdediging getuigen ook van deze nadruk op bilaterale samenwerking. Hierbij valt op dat Rusland steeds nauw samenwerkt met vijf GOS-staten, namelijk Wit-Rusland, Armenië, Kazachstan, Kirgizstan en Tadzjikistan. De samenwerking met Wit-Rusland lijkt gebaseerd te zijn op de nauwe (Slavische) verwantschap. De overige staten zijn voor hun veiligheid in belangrijke mate afhankelijk van de Russische Federatie. Kennelijk is Poetin ervan overtuigd dat hij meer invloed kan uitoefenen op bilaterale basis dan wanneer Rusland één van de deelnemers is aan collectieve activiteiten. Militaire samenwerking Bij de totstandkoming van de overeenkomst voor de oprichting van het GOS heeft men militaire aspecten grotendeels genegeerd. Er was ook niet nagedacht over de opdeling van de sovjetstrijdkrachten. De soevereine republieken bepaalden zelfstandig militaire aangelegenheden. Dit uitgangspunt zou van het begin af aan nauwere militaire samenwerking binnen het GOS ondermijnen. Jeltsin beloofde dat het GOS over verenigde strijdkrachten zou beschikken, gevoelens die niet werden gedeeld door de andere voormalige sovjetrepublieken. Met Oekraïne dat op 3 januari 1992 het bevel overnam van de voormalige sovjettroepen op zijn grondgebied Azerbeidzjan en Moldova aan kop volgden spoedig ook de andere GOS-staten met een beleid gericht op de vorming van eigen strijdkrachten en een eigen ministerie van Defensie. Strategische strijdkrachten en wapenbeheersing Hoewel de GOS-overeenkomst daarin niet had voorzien waren de GOS-lidstaten op grond van internationale verplichtingen wel gehouden om regelingen te treffen op het gebied van strategische strijdkrachten en wapenbeheersing. Strategische strijdkrachten zijn onder meer kernwapens en centrale bevelvoeringsystemen, bij voorbeeld voor luchtverdediging, en het ruimtevaartprogramma. De centrale luchtverdediging van de Sovjet-Unie viel uit elkaar en het ruimtevaartprogramma kwam in Russische handen. De voormalige sovjetbevelvoering plaatste de tactische kernwapens op Russisch grondgebied. Met Wit-Rusland en Kazachstan bereikte de Russische Federatie al vrij snel overeenstemming over terugtrekking van strategische kernwapens naar Rusland. Gezien de verschillende conflictsituaties met Oekraïne, waaronder de status van de Krim en de Zwarte Zeevloot, zou het nog een aantal jaren duren voordat ook Oekraïne afstand deed van de strategische nucleaire middelen op haar grondgebied. Na de ondertekening van de GOS-overeenkomst op 21 december 1991 vond een aantal topontmoetingen plaats om tot verdere regelingen te komen op militair gebied. Opvallend was hierbij dat de verschillende overeenkomsten telkens door slechts een deel van de GOS-lidstaten werd ondertekend. Een aantal GOS-staten wenste wel verdere militaire samenwerking. Als voornaamste overlegorgaan ontstond hiertoe op 14 februari 1992 de GOS Raad van Defensieministers, opgericht door negen van de twaalf GOS-staten. Oekraïne, Moldova en Turkmenistan namen hieraan niet deel. De Staf voor de Coördinatie van Militaire Samenwerking vormde het uitvoerende orgaan, als opvolger van de in juni 1993 opgeheven Staf van de Verenigde 3

4 Strijdkrachten van het GOS. Voor verdieping van de militaire samenwerking volgden later nog een Comité Chefs van Staven, een Comité voor de Coördinatie van Luchtverdedigingsvraagstukken en een Comité voor Militair Materieel. Collectief Veiligheidsverdrag In mei 1992 werd in Tasjkent een GOS Collectief Veiligheidsverdrag afgesloten tussen de Russische Federatie, Armenië, Kazachstan, Kirgizstan, Tadzjikistan en Oezbekistan. Wit- Rusland, Georgië, en Azerbeidzjan traden niet lang daarna toe, waarna het verdrag na ratificatie in april 1993 in werking trad. Tussen 1993 en 1999 bracht de samenwerking in dit verdrag geen basis tot stand voor daadwerkelijke collectieve veiligheidsbehartiging. Daarom ging met name Rusland er steeds meer toe over om militaire samenwerking bilateraal te regelen, bij voorbeeld met Armenië en Tadzjikistan. Deze koers van Rusland zou één van de redenen zijn dat een aantal staten hun deelname aan het verdrag niet wensten te continueren. In mei 1999 besloten zes GOS-landen tot voortzetting van het Collectieve Veiligheidsverdrag. Georgië, Azerbeidzjan en Oezbekistan zagen af van verdere deelname aan het verdrag. GUUAM In maart 1996 vormden een viertal GOS-staten (Georgië, Oekraïne, Azerbeidzjan en Moldova) tijdens een bijeenkomst over het CSE-verdrag in Wenen een samenwerkingsverband (GUAM). Het GUAM is een hoofdzakelijk op veiligheidsbeleid georiënteerd samenwerkingsverband dat zich met name richt op het Westen. De vier staten voelden zich bedreigd door de aanpassing van het CSE-verdrag, dat ertoe leidde dat Rusland meer troepen mocht plaatsen nabij hun grenzen. Ook Russische (militaire) inmenging in interne aangelegenheden van deze landen was een reden om zich te verbinden tegen Russische dominantie in het GOS. Bij de aanvankelijke groep van vier sloot Oezbekistan zich als vijfde deelnemer aan in april 1999 (GUUAM), tijdens de NAVO-top in Washington. Op deze topconferentie deed het GUUAM een oproep tot nauwe samenwerking, die door het Westen hartelijk werd beantwoord. Zo prees NAVO-secretarisgeneraal Robertson in juni 2000 de ontwikkeling van het GUUAM en verzekerde hij dit regionale verband van samenwerking met de NAVO. Het Amerikaanse Congres zegde in 2000 fondsen toe ten gunste van de GUUAM-lidstaten en Armenië, ter bevordering van de onafhankelijkheid en territoriale integriteit van deze landen. Geïntegreerde luchtverdediging Met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie viel ook de geïntegreerde militaire structuur van de voormalige Sovjet-Unie uiteen. De Russische Federatie heeft zich steeds hard gemaakt om een collectieve en geïntegreerde luchtverdediging tot stand te brengen. Op 6 juli 1992 werd daartoe een eerste aanzet gegeven door de aanvaarding van een GOS-overeenkomst inzake luchtverdediging. Sinds april 1996 is de Wit-Russische luchtverdediging onderdeel van de geïntegreerde GOSluchtverdediging. Armenië werd in april 1999 opgenomen in deze door Rusland geleide geïntegreerde luchtverdediging. Het aantal landen dat deelneemt aan gezamenlijke oefeningen in het kader van de geïntegreerde GOS-luchtverdediging is de laatste jaren toegenomen. Van vier staten in 1998 en vijf staten in 1999 tot acht GOS-landen in augustus Naast collectieve luchtverdediging in GOS-verband heeft Rusland zich ook sterk gemaakt voor bilaterale samenwerking op dit gebied. Tussen maart en mei 2000 ondertekenden de Russische Federatie en de Centraal-Aziatische landen, uitgezonderd Turkmenistan, bilaterale overeenkomsten inzake luchtverdediging. Inmiddels geven zeven GOS-staten consequent uitvoering aan GOS-luchtverdediging als vorm van militaire samenwerking geven. 4

5 Grensbeveiliging in Centraal-Azië tegen internationaal terrorisme In 1992 had Rusland grenstroepen ontplooid in alle Centraal-Aziatische landen behalve Oezbekistan. Rond 1999 trok Rusland de laatste grenstroepen terug uit Kirgizstan, Kazachstan en Turkmenistan. De verminderde aanwezigheid van Russische militaire presentie in de Centraal-Aziatische GOS-staten zou slechts van korte duur zijn. Vanaf 1999 werd de veiligheid van Kirgizstan en Oezbekistan regelmatig bedreigd door invallen van islamitische terreurgroepen. Niet alleen van intern islamitisch extremisme maar ook van het Taliban-regime in Afghanistan en van grensoverschrijdende drugstransporten ging een dreiging uit naar de zuidelijke grenzen van de Centraal-Aziatische GOS-staten. De dreiging van (islamitische) extremisme versterkte de wil tot een gezamenlijke inspanning voor grensbeveiliging. Als eerste stap werd in juni 1999 in Minsk een GOS-verdrag inzake samenwerking tegen terrorisme gesloten door acht lidstaten. Verder besloot men tot gezamenlijke antiterreuroefeningen in oktober 1999, waaraan zou worden deelgenomen door Rusland en de Centraal-Aziatische landen, met uitzondering van Turkmenistan. In januari 2000 kwam het tot de oprichting van een Antiterreur Centrum, waarin speciale eenheden van de veiligheidsdiensten zouden worden opgenomen. In maart en april 2000 voerden de eerder genoemde vijf GOS-staten wederom antiterreuroefeningen uit. Doel van de oefening was het voorkomen van een inval van Afghaanse extremisten in de Centraal- Aziatische GOS-staten. Een andere maatregel om aan acute dreigingen van terrorisme het hoofd te kunnen bieden was dat in oktober 2000 tijdens een Top van het Collectieve Veiligheidsverdrag in de Kirgizische hoofdstad Bisjkek de aanzet werd gegeven tot een gezamenlijke rapid deployment force. Allereerst zouden hiervoor regionale staven worden opgezet. De eenheden zouden op eigen grondgebied worden gestationeerd en in geval van een directe dreiging worden verplaatst naar het crisisgebied. Het takenpakket zou bestaan uit het voorkomen van agressie en het optreden tegen terrorisme. Dit concept werd in mei 2001 tijdens een Top in Jerevan verder uitgewerkt. Deze ad hoc troepenmacht zou moeten bestaan uit bataljons van Kazachstan, Kirgizstan, Tadzjikistan en een aanzienlijk nog te bepalen aandeel van de Russische Federatie. Het hoofdkwartier zou worden gevestigd in Bisjkek. Niet geheel onverwacht zou de bevelhebber een Russische generaal zijn. Deze versterkte positie van Rusland in de Centraal-Aziatische regio, als gevolg van de dreiging van extremisme, werd na de terreuraanslagen van september 2001 verzwakt door de grootschalige Amerikaanse aanwezigheid in deze regio. Militaire presentie van de Russische Federatie in het GOS Na het uiteenvallen van de USSR is het Russische beleid ten aanzien van het GOS erop gericht geweest om militair-politieke invloed in deze regio te behouden of zelfs te versterken. Zo is de aandacht voor de uitvoering van vredesondersteunende operaties, militaire samenwerking in GOS-verband en de stationering van Russische militaire contingenten in het buitenland terug te vinden in de belangrijkste veiligheidsdocumenten van de Russische Federatie: het nationaal veiligheidsconcept, de militaire doctrine en het concept buitenlands beleid. Onderstaande tabel toont de omvang van de voornaamste Russische troepencontingenten in de GOS-staten. 5

6 Tabel 1: Russisch militair optreden in het GOS GOS-lidstaat / regio met GOS-vredesmacht Aandeel Russische troepen Moldova: Transdnestrië man 500 man Georgië: Abchazië man man Georgië: Zuid-Ossetië 500 man 500 man Tadzjikistan P.M. (zie Russische militaire bases) P.M. P.M. Totaal Russische troepen in GOS-vredesmachten: man man GOS-lidstaat met Russische militaire bases Sterkte Russische troepenmacht: Armenië man man. Georgië man man Moldova: Transdnestrië man man Tadzjikistan man man Totaal Russische troepen in GOS-staten man man Moldova In Moldova voelde de Russische minderheid in de enclave Transdnestrië zich bedreigd door de Moldovaren. Daarom verklaarde Transdnestrië zich onafhankelijk, hetgeen een gewapend conflict met zich mee bracht. In 1994 werd een GOS-vredesmacht ingesteld met de Russische Federatie als de enige deelnemende GOS-staat. Daarnaast waren hier onderdelen van het voormalige Veertiende Sovjetleger hier achtergebleven. Op de OVSEtop te Istanboel van november 1999 heeft Rusland zich akkoord verklaard deze troepen uit Transdnestrië terug te trekken. Kaukasus In de Kaukasische republieken bracht het uiteenvallen van de Sovjet-Unie zowel interstatelijke als intrastatelijke conflicten met zich mee. Tussen Armenië en Azerbeidzjan brak een conflict uit over de voornamelijk door Armeniërs bevolkte, maar in Azerbeidzjan gelegen, enclave Nagorno-Karabach. Rusland werd door Azerbeidzjan beschuldigd van steunverlening aan het Armeense kamp alsmede aan opstandelingen tegen het bewind in Bakoe. In 1994 werd een wapenstilstand bereikt maar de relaties tussen beide GOS-staten bleven gespannen. Rusland en Armenië werken samen op het gebied van grensbeveiliging en luchtverdediging, onder meer door het aanhouden van een Russische militaire basis in dat land. Vanaf 1992 hebben in Georgië de gebieden Abchazië en Zuid-Ossetië gepoogd zich af te scheiden. Tegelijkertijd werd de regering in Tbilisi intern bedreigd in zijn bestaan. De Russische Federatie is op deze intrastatelijke conflicten ingesprongen met GOSvredesmachten, bestaande uit uitsluitend Russische troepen, en het behoud van een drietal militaire bases. Rusland wist met steun enerzijds aan rebellen en anderzijds aan de Georgische regering de gewenste militair-politieke invloed te behouden. Op de OVSE-top van november 1999 heeft Rusland ingestemd met een geleidelijke terugtrekking van de in Georgië gestationeerde Russische troepen. Tadzjikistan Vanaf de eerste helft van 1992 nam de instabiliteit in Tadzjikistan snel toe, doordat leiders van de verschillende groeperingen, die hun machtspositie vormden op regionale basis, het 6

7 land opdeelden. In juli 1992 stationeerde Rusland grenstroepen aan de grens tussen Tadzjikistan en Afghanistan, naast een als restant van het sovjetleger reeds aanwezige gemechaniseerde divisie van Rusland. Van 1993 tot 2000 werd daaraan een GOSvredesmacht toegevoegd, waarvan Russische troepen de kern vormden. Uit het overzicht van de Russische militaire presentie in het GOS blijkt dat deze zich concentreert op de Transkaukasus en in Centraal-Azië. De militaire contingenten zijn bedoeld om de belangen van Rusland in die regio s van het GOS te waarborgen. Die belangen zijn geostrategisch, geopolitiek en geo-economisch van aard. Geostrategisch beschouwt Rusland deze regio s als de eigen invloedssfeer en wil vreemde invloeden buiten de deur houden. Voor de Transkaukasus resulteert dit in restrictief beleid jegens Iran en Turkije. In Centraal-Azië wenst Rusland Chinese en westerse bemoeienis bijvoorbeeld door middel van NAVO s Partnerschap voor de Vrede aan banden te leggen. Een geopolitiek belang is dat in beide regio s Rusland een gevaar van islamitisch extremisme onderkent, dat zoals Tsjetsjenië heeft aangetoond ook bedreigend kan zijn voor de territoriale integriteit van de Russische Federatie. Geo-economisch valt op te merken dat in de Transkaukasus en in Centraal-Azië zich aanzienlijke hoeveelheden grondstoffen bevinden, waaronder olie. Dit leidt natuurlijk tot externe economische belangstelling, bij voorbeeld van de zijde van de Europese Unie en de Verenigde Staten. Naast het standpunt dat het GOS de exclusieve invloedssfeer is van Rusland, vormt economische samenwerking van GOS-staten met het buitenland een potentiële inbreuk op de door Rusland gekoesterde situatie dat veel GOS-staten economisch afhankelijk zijn van Rusland. Deze beleidsrichting sluit overigens niet uit dat Rusland tegelijkertijd met genoemde landen op andere terreinen samenwerkt. Dit uit zich bijvoorbeeld in wapenleveranties aan Iran, gezamenlijke militaire oefeningen met de Amerikanen en overleg met China in het kader van de Shanghai Vijf Groep. Conclusies Rusland ziet zichzelf als de vanzelfsprekende opvolger van de USSR. Rusland beschouwt het GOS dan ook als zijn rechtmatige invloedssfeer. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie heeft de Russische Federatie consequent een politiek gevoerd om militair-politieke en economische invloed in het GOS te behouden of zelfs te versterken. De invloed van Rusland op het GOS is intern door het GUUAM en extern door het optreden van de NAVO en van de Verenigde Staten verminderd. De NAVO bindt de GOS-staten aan zich door activiteiten binnen het Partnerschap voor de Vrede. De Verenigde Staten hebben na de terreuraanslagen van 11 september 2001 troepen ingebracht in Afghanistan, grote sommen geïnvesteerd in Centraal-Aziatische luchtmachtbases en militaire adviseurs naar Georgië gestuurd. De Amerikaanse aanwezigheid in het GOS lijkt eerder een strategische doelstelling te zijn dan alleen maar een antwoord op de terreur en zal dan ook waarschijnlijk van structurele aard zijn. President Poetin is uiteraard niet verheugd met deze inbreuk in de Russische achtertuin, maar realiseert zich dat hier weinig tegen te doen is. De samenwerking binnen het GOS is steeds zeer verschillend qua deelname en intensiteit geweest. Dit is met name duidelijk als we kijken naar de samenstelling en activiteiten van de verschillende samenwerkingsverbanden binnen het GOS, zoals weergegeven in Tabel 2. Er is dus zeker geen sprake van een door alle GOS-staten gekoesterde wens tot collectieve samenwerking. Toch is er ook geen tendens te constateren dat het GOS zal worden opgeheven; men lijkt tot elkaar veroordeeld. Het is aannemelijk dat de GOS-staten deze samenwerking op dezelfde ad hoc basis als van het afgelopen decennium zullen continueren. 7

8 Tabel 2: Overzicht deelname aan samenwerkingsverbanden binnen het GOS (stand: 2000) Staat GOS Economische Unie Collectief Veiligheidsverdrag GUUAM Geïntegreerde luchtverdediging Grensbeveiliging Centraal-Azië Armenië X X X Azerbeidzjan X X Georgië X X Kazachstan X X X X X Kirgizstan X X X X X Moldova X X Oekraïne X X Oezbekistan X X X X Rusland X X X X X Tadzjikistan X X X X X Turkmenistan X Wit-Rusland X X X X deelnemers Majoor (Koninklijke Luchtmacht) drs. M. de Haas is Ruslandkundige en docent Internationale Betrekkingen aan de Koninklijke Militaire Academie. Dit artikel maakt deel uit van zijn promotieonderzoek over het Russische veiligheidsbeleid van en de consequenties ervan voor de inzet van de Russische luchtstrijdkrachten in irreguliere conflicten. Literatuur Former Soviet Union Fifteen Nations: Policy and Security [ ], Moskou: What the Papers Say. Haas, M. de, Tadzjikistan, speelbal van de supermachten?, Militaire Spectator, 167, november 1998, nr. 11, pp Itogi dejaltel'nosti SNG za 10 let i zadatsji na perspektivoe, analititsjeskij doklad, Moskou: Russian Information Agency Novosti, december 2001, Kontseptsija vnesjnej politiki Rossijskoj Federatsii, Nezavisimoje Vojennoje Obozrenije, 14 juli 2000, nr. 25, p. 4. Malcolm, N, Pravda, A., e.a., Internal factors in Russian Foreign Policy, Oxford, Verenigd Koninkrijk: Clarendon Press, Military Balance , the International Institute for Strategic Studies, Verenigd Koninkrijk: Brassey s (Londen) en Oxford University Press (Oxford). Odom, W.E., The collapse of the Soviet military, New Haven, Verenigde Staten en Londen, Verenigd Koninkrijk: Yale University Press, Proednikov, V., Rassjirjaja vojennoje sotroednitsjestvo, Krasnaja Zvezda, 30 december Smith, M.A., Russia and the near abroad 2000, F71, Camberley, Verenigd Koninkrijk: Conflict Studies Research Centre, december The GUUAM group: history and principles, november 2000, 8

3.2.C. Exnr.iVvan 19 Exn NOTA MINISTERIE VAN DEFENSIE

3.2.C. Exnr.iVvan 19 Exn NOTA MINISTERIE VAN DEFENSIE 3.2.C Exnr.iVvan 19 Exn NOTA MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst Nummer DIS97000496 Onderwerp: Inlichtingenbulletin Datum 31 januari 1997 Nota bestemd voor -CS - HACIV -HAO -HAVI - HAMIDKL

Nadere informatie

Ontwikkeling van de Russische militaire doctrine De doctrine van 2000 als afronding van het veiligheidsbeleid

Ontwikkeling van de Russische militaire doctrine De doctrine van 2000 als afronding van het veiligheidsbeleid Ontwikkeling van de Russische militaire doctrine De doctrine van 2000 als afronding van het veiligheidsbeleid Marcel de Haas Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in december 1991 werd de Russische Federatie

Nadere informatie

De nieuwe landen in het oosten

De nieuwe landen in het oosten De nieuwe landen in het oosten Sinds het einde van de Koude Oorlog is de kaart van Europa ingrijpend gewijzigd. Sommige staten zijn verdwenen om op te gaan in een groter geheel ( denk aan de DDR), maar

Nadere informatie

TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS

TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS Q1. Denkt u dat het voor de toekomst van Nederland het beste is als wij actief deelnemen in de wereldpolitiek of moeten wij ons niet in de wereldpolitiek mengen? 1

Nadere informatie

De ontwikkeling van Ruslands Grand Strategy, 1992-2000

De ontwikkeling van Ruslands Grand Strategy, 1992-2000 De ontwikkeling van Ruslands Grand Strategy, 1992-2000 Marcel de Haas Een staat beschikt over een nationaal veiligheidsbeleid. Het doel hiervan is het verzekeren van de onafhankelijkheid, integriteit,

Nadere informatie

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Veilgheidsbeleid en Airpower onder Jeltsin en Poetin de Haas, M. Link to publication

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Veilgheidsbeleid en Airpower onder Jeltsin en Poetin de Haas, M. Link to publication UvA-DARE (Digital Academic Repository) Veilgheidsbeleid en Airpower onder Jeltsin en Poetin de Haas, M. Link to publication Citation for published version (APA): de Haas, M. (2004). Veilgheidsbeleid en

Nadere informatie

Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie)

Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie) Praktische-opdracht door J. 1743 woorden 12 september 2011 6,1 32 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie)

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 34 114 Goedkeuring van de op 27 juni 2014 te Brussel tot stand gekomen Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en de Europese Gemeenschap

Nadere informatie

Datum 18 SEPTEMBER 1997

Datum 18 SEPTEMBER 1997 Exnr: 2, van 20 Exn NOTA MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst Nota bestemd voor - de Minister van Defensi - de Staatssecretaris - d.t.v. de Secretaris-Generaal Nummer DIS97004627 Datum

Nadere informatie

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/67517

Nadere informatie

Het belang van Georgië in de olieen gasvoorziening van Europa

Het belang van Georgië in de olieen gasvoorziening van Europa Het belang van Georgië in de olieen gasvoorziening van Europa door dr Givi Taktakishvili In de energievoorziening van de industriële landen speelden de landen van de Kaspische regio s vroeger een kleine

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2, Rusland

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2, Rusland Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2, Rusland Samenvatting door een scholier 2192 woorden 6 januari 2008 6,6 80 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Terra Regio - Rusland is een federatie, en

Nadere informatie

VR DOC.0430/1

VR DOC.0430/1 VR 2018 0405 DOC.0430/1 DE VLAAMSE MINISTER VAN BUITENLANDS BELEID EN ONROEREND ERFGOED NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING Betreft: Definitieve goedkeuring van het ontwerp van decreet houdende instemming met

Nadere informatie

Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE UNIE VOOR BUITENLANDSE ZAKEN EN VEILIGHEIDSBELEID Brussel, 10.7.2017 JOIN(2017) 24 final 2017/0157 (NLE) Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Nadere informatie

DE GESCHIEDENIS VAN RUSLAND MET POSTZEGELS

DE GESCHIEDENIS VAN RUSLAND MET POSTZEGELS DE GESCHIEDENIS VAN RUSLAND MET POSTZEGELS De eerste postzegels van Rusland werden uitgegeven in 1858.Rusland was toen een Keizerrijk, dat door de familie Romanov ( de Tsaren) Alexander I, Alexander II,

Nadere informatie

Vervolg en einde van De Koude Oorlog: 1953-1995 (10.1 & 10.3)

Vervolg en einde van De Koude Oorlog: 1953-1995 (10.1 & 10.3) Vervolg en einde van De Koude Oorlog: 1953-1995 (10.1 & 10.3) Na de dood van Stalin leek de Sovjet greep op het Oost Europa wat losser te worden. Chroesjtsjov maakte Stalins misdaden openbaar (destalinisatie),

Nadere informatie

VLAAMS PARLEMENT ONTWERP VAN DECREET

VLAAMS PARLEMENT ONTWERP VAN DECREET j Stuk 474 (1996-1997)- Nr. 1j VLAAMS PARLEMENT Zitting 1996-1997 6 november 1996 ONTWERP VAN DECREET houdende goedkeuring van het Verdrag inzake verstandhouding en samenwerking tussen het Koninkrijk België

Nadere informatie

Economische prognose IMF voor het GOS

Economische prognose IMF voor het GOS Economische prognose IMF voor het GOS Jan Limbeek Twee keer per jaar, in april en september of oktober, publiceert het IMF zijn World Economic Outlook, waarin het zijn economische verwachtingen voor de

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA Den Haag >Retouradres Postbus 20010, 2500 EA Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Bijlagen 1 1 van 5 Datum 13 mei 2019 Betreft Antwoorden op vragen van

Nadere informatie

Hierbij gaan voor de delegaties de conclusies die de Europese Raad tijdens de in hoofde genoemde bijeenkomst heeft aangenomen.

Hierbij gaan voor de delegaties de conclusies die de Europese Raad tijdens de in hoofde genoemde bijeenkomst heeft aangenomen. Europese Raad Brussel, 16 juli 2014 (OR. en) EUCO 147/14 CO EUR 9 CONC 3 BEGEEIDENDE NOTA van: het secretariaat-generaal van de Raad aan: de delegaties Betreft: Bijzondere bijeenkomst van de Europese Raad

Nadere informatie

Afghanistan docentenhandleiding

Afghanistan docentenhandleiding Afghanistan docentenhandleiding Docentenhandleiding Inhoud De situatie in Afghanistan wordt in het nieuws ondergesneeuwd door andere conflicten. Toch gaat daar de strijd voort. Bijna elke week zijn er

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 1997 1998 25 600 X Vaststelling van de begroting van de uitgaven en de ontvangsten van het Ministerie van Defensie (X) voor het jaar 1998 Nr. 55 BRIEF VAN

Nadere informatie

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN. Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN. Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 17.6.2003 COM(2003) 348 definitief 2003/0127 (CNS) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD waarbij de lidstaten worden gemachtigd in het belang van de Europese

Nadere informatie

Het conflict in Oekraïne: nieuwe breuklijn tussen Oost en West?

Het conflict in Oekraïne: nieuwe breuklijn tussen Oost en West? Het conflict in Oekraïne: nieuwe breuklijn tussen Oost en West? Ria Laenen (Faculteit Sociale Wetenschappen, KU Leuven) Seniorenuniversiteit Hasselt, 5.10.2015 Overzicht Het conflict in Oekraïne: van de

Nadere informatie

Strijd om Oekraïne. Een diplomatiek spel over geopolitiek

Strijd om Oekraïne. Een diplomatiek spel over geopolitiek Strijd om Oekraïne Een diplomatiek spel over geopolitiek Wat is geopolitiek? Knack artikel Harde hand, zachte hand van Jonathan Holslag, 17/1/2018 Machtsspel over invloedssferen Geopolitieke verhoudingen

Nadere informatie

Rusland vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

Rusland vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 05 december 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/82639 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs

Nadere informatie

De Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. Twee grote processen

De Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. Twee grote processen Koude Oorlog Amerikaanse buitenlandse politiek communisme rivaliteiten tussen de Sovjet-Unie en China nationalistische bewegingen dekolonisatie Twee grote processen Koude oorlog Nationalisme en dekolonisatie

Nadere informatie

AFKONDIGINGSBLAD VAN SINT MAARTEN

AFKONDIGINGSBLAD VAN SINT MAARTEN AFKONDIGINGSBLAD VAN SINT MAARTEN Jaargang 2017 No. 18 Regeling van de Minister van Algemene Zaken van 17 februari 2017 tot wijziging van het Sanctielandsbesluit DE MINISTER VAN ALGEMENE ZAKEN, In overweging

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 28 676 NAVO Nr. 116 BRIEF VAN DE MINISTERS VAN BUITENLANDSE ZAKEN EN VAN DEFENSIE Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET. Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie; (met Bijlagen) Rome, 25 maart 1957

TRACTATENBLAD VAN HET. Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie; (met Bijlagen) Rome, 25 maart 1957 13 (1957) Nr. 18 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2010 Nr. 40 A. TITEL 1) Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie; (met Bijlagen) Rome, 25 maart 1957 B. TEKST De Franse

Nadere informatie

ONTWERP VAN MEMORIE VAN TOELICHTING

ONTWERP VAN MEMORIE VAN TOELICHTING ONTWERP VAN MEMORIE VAN TOELICHTING I. ALGEMENE TOELICHTING 1. Samenvatting De EU-LAC-Stichting is een krachtens het volkenrecht opgerichte internationale intergouvernementele organisatie. De Stichting

Nadere informatie

Come home or go global, stupid

Come home or go global, stupid Come home or go global, stupid Een nieuwe toekomst voor de Noord Atlantische Verdragsorganisatie?! Drs. S.N. Mengelberg 1 De NAVO is een puur militaire organisatie! 2 De NAVO is niet langer de hoeksteen

Nadere informatie

Zittingsdocument B7-0263/2014 ONTWERPRESOLUTIE. naar aanleiding van de verklaringen van de Raad en de Commissie

Zittingsdocument B7-0263/2014 ONTWERPRESOLUTIE. naar aanleiding van de verklaringen van de Raad en de Commissie EUROPEES PARLEMENT 2009-2014 Zittingsdocument 11.3.2014 B7-0263/2014 ONTWERPRESOLUTIE naar aanleiding van de verklaringen van de Raad en de Commissie ingediend overeenkomstig artikel 110, lid 2, van het

Nadere informatie

9405/08 CS/lg DG E VIII

9405/08 CS/lg DG E VIII RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 27 mei 2008 (OR. en) 9405/08 COSDP 383 PESC 562 COAFR 143 CONUN 46 CHAD 26 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: Besluit van de Raad betreffende de sluiting

Nadere informatie

Duitse rijk bereid zou zijn De Baltische staten gemeenschappelijk met de Sovjetunie te garanderen

Duitse rijk bereid zou zijn De Baltische staten gemeenschappelijk met de Sovjetunie te garanderen Het Hitler - Stalin Pakt van 23 augustus 1939 met geheime clausules inzake opdeling van Polen en verraad van de Baltische Staten bleken niet zo geheim te zijn als wordt beweerd. 1. De relatie Duitsland

Nadere informatie

Citation for published version (APA): Marácz, L. (2008). Komt er een nieuwe Koude Oorlog met Rusland? Armex, 92(5), 15.

Citation for published version (APA): Marácz, L. (2008). Komt er een nieuwe Koude Oorlog met Rusland? Armex, 92(5), 15. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Komt er een nieuwe Koude Oorlog met Rusland? Marácz, L.K. Published in: Armex Link to publication Citation for published version (APA): Marácz, L. (2008). Komt er

Nadere informatie

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 30.4.2015 COM(2015) 183 final 2015/0095 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD betreffende de ondertekening, namens de Europese Unie, van de stabilisatie- en associatieovereenkomst

Nadere informatie

Amendementenoverzicht Voorjaarscongres CDJA 26 en 27 mei 2017 Groningen

Amendementenoverzicht Voorjaarscongres CDJA 26 en 27 mei 2017 Groningen Amendementenoverzicht Voorjaarscongres CDJA 26 en 27 mei 2017 Groningen Agendapunt Amendement(en) Indiener 11.2 Schrappen van een overweging en een uitspraak Groningen 11.2 Vervangen uitspraken, vervangen

Nadere informatie

Back in the USSR. Leon D'Hoossche Robrecht De Baets. Wijnproeverij Maart 2017

Back in the USSR. Leon D'Hoossche Robrecht De Baets. Wijnproeverij Maart 2017 Back in the USSR Leon D'Hoossche Robrecht De Baets Wijnproeverij Maart 2017 Wie kent nog de USSR? (R) 6 groepen Armenië Rusland Azerbeidzjan Estland Oezbekistan Kazachstan Turkmenistan Kirgizië Litouwen

Nadere informatie

TRANSATLANTIC TRENDS - NETHERLANDS

TRANSATLANTIC TRENDS - NETHERLANDS TRANSATLANTIC TRENDS - NETHERLANDS VRAAG 10 Denkt u dat het voor de toekomst van Nederland het beste is als wij actief deelnemen in de wereldpolitiek of moeten wij ons niet in de werelpolitiek mengen?

Nadere informatie

Politiek. Beter een goede buur. Afghanistan en China in de versnelling. Tekst: Susanne Kamerling. 40 POLITIEK China Nu 2010-4

Politiek. Beter een goede buur. Afghanistan en China in de versnelling. Tekst: Susanne Kamerling. 40 POLITIEK China Nu 2010-4 CHINA NU Politiek Tekst: Susanne Kamerling Beter een goede buur Afghanistan en China in de versnelling 40 POLITIEK China Nu 2010-4 Beter een goede buur dan een verre vriend moet Hamid Karzai, president

Nadere informatie

Voorronde Nationale Aardrijkskunde Olympiade 2009

Voorronde Nationale Aardrijkskunde Olympiade 2009 Bronnenboekje Voorronde Nationale Aardrijkskunde Olympiade 2009 Inhoud pagina Bronnen bij A Het O-woord: Ontpolderen in Nederland? 2 Bronnen bij B Het Z-woord: Zand erover? Het Scheldegebied en de Antwerpse

Nadere informatie

NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING

NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING DE VLAAMSE MINISTER VAN BUITENLANDS BELEID EN ONROEREND ERFGOED NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING Betreft: 1 Goedkeuring en machtiging tot ondertekening van de overeenkomst tot oprichting van de internationale

Nadere informatie

De rol van Georgië in de olie- en gasvoorziening van Europa

De rol van Georgië in de olie- en gasvoorziening van Europa De rol van Georgië in de olie- en gasvoorziening van Europa Givi Taktakishvili De geïndustrialiseerde landen voorzien grote problemen op het gebied van hun energievoorziening. Ze gebruiken enorme hoeveelheden

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2013 2014 21 501-20 Europese Raad Nr. 909 LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN Vastgesteld 2 september 2014 De vaste commissie voor Buitenlandse Zaken heeft een

Nadere informatie

]) 0,^000^ ii. IVi-'9> 7 < 070-3186967 NOTA MINISTERIE VAN DEFENSIE. Nota bestemd voor - de Minister van Defensie^ / - de Staatssecretaris "^& 'P

]) 0,^000^ ii. IVi-'9> 7 < 070-3186967 NOTA MINISTERIE VAN DEFENSIE. Nota bestemd voor - de Minister van Defensie^ / - de Staatssecretaris ^& 'P Exnr: van 20 Exn NOTA MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst Nota bestemd voor - de Minister van Defensie^ / - de Staatssecretaris "^& 'P 7 < d.t.v. de Secretaris-Generaal (***. Nummer DIS97001231

Nadere informatie

VRIJHEID, VEILIGHEID EN RECHT: HOE ZIET DE TOEKOMST ERUIT? OPENBARE RAADPLEGING WAAR STAAN WE NU?

VRIJHEID, VEILIGHEID EN RECHT: HOE ZIET DE TOEKOMST ERUIT? OPENBARE RAADPLEGING WAAR STAAN WE NU? VRIJHEID, VEILIGHEID EN RECHT: HOE ZIET DE TOEKOMST ERUIT? OPENBARE RAADPLEGING WAAR STAAN WE NU? Een van de fundamentele doelstellingen van de Europese Unie is om de burgers een ruimte van vrijheid, veiligheid

Nadere informatie

Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE EUROPESE UNIE VOOR BUITENLANDSE ZAKEN EN VEILIGHEIDSBELEID Brussel, 13.4.2015 JOIN(2015) 10 final 2015/0073 (NLE) Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT

Nadere informatie

VR DOC.0098/1

VR DOC.0098/1 VR 2019 0102 DOC.0098/1 DE VLAAMSE MINISTER VAN BUITENLANDS BELEID EN ONROEREND ERFGOED NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING Betreft: Principiële goedkeuring van het voorontwerp van decreet houdende instemming

Nadere informatie

vaste commissie voor Buitenlandse Zaken

vaste commissie voor Buitenlandse Zaken Den Haag, 17 mei 2018 Voortouwcommissie: vaste commissie voor Buitenlandse Zaken Volgcommissie(s): BuHa-OS i.v.m. agendapunt 9 DEF i.v.m. agendapunt 6, 15 EU i.v.m. agendapunt 6, 11, 12 SZW i.v.m. agendapunt

Nadere informatie

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD I. EUROPESE COMMISSIE Brussel, 21.12.2016 COM(2016) 816 final MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD Stand van zaken en mogelijke verdere stappen met betrekking tot de situatie

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Uw Referentie 2015Z23259 Datum 3 december

Nadere informatie

*** ONTWERPAANBEVELING

*** ONTWERPAANBEVELING EUROPEES PARLEMENT 2009-2014 Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken 22.1.2014 2013/0358(E) *** ONTWERPAANBEVELING over het voorstel voor een besluit van de Raad betreffende de

Nadere informatie

Datum onderteken ing

Datum onderteken ing Datum onderteken ing Datum inwerkingtreding Land Status Vindplaats 1. Albanië In werking 15-04-1994 01-09-1995 1994, 145 2. Algerije In werking 20-03-1997 01-08-2008 2007, 079 3. Argentinië In werking

Nadere informatie

Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE UNIE VOOR BUITENLANDSE ZAKEN EN VEILIGHEIDSBELEID Brussel, 26.4.2016 JOIN(2016) 19 final 2016/0120 (NLE) Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Nadere informatie

Zwart gat of zwart goud? Veiligheid en stabiliteit in Centraal-Azië

Zwart gat of zwart goud? Veiligheid en stabiliteit in Centraal-Azië Zwart gat of zwart goud? Veiligheid en stabiliteit in Centraal-Azië Kees Homan Tot voor enkele jaren geleden bestond in het Westen weinig aandacht voor Centraal- Azië. Het feit dat een enorm grondgebied

Nadere informatie

Eerste Kamer der Staten-Generaal

Eerste Kamer der Staten-Generaal Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2014 2015 34 114 Goedkeuring van de op 27 juni 2014 te Brussel lidstaten, enerzijds, en de Republiek Moldavië, anderzijds (Trb. 2014, 207) 34 115 Goedkeuring

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 28 676 NAVO Nr. 317 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 25 maart 2019

Nadere informatie

Zie voor actuele informatie over welke landen dit protocol getekend en geratificeerd hebben http://www.unicef.org/crc/opcac-tableweb.

Zie voor actuele informatie over welke landen dit protocol getekend en geratificeerd hebben http://www.unicef.org/crc/opcac-tableweb. PROTOCOL KINDSOLDATEN Zie voor actuele informatie over welke landen dit protocol getekend en geratificeerd hebben http://www.unicef.org/crc/opcac-tableweb.htm Facultatief Protocol bij het Verdrag inzake

Nadere informatie

Dit document vormt slechts een documentatiehulpmiddel en verschijnt buiten de verantwoordelijkheid van de instellingen

Dit document vormt slechts een documentatiehulpmiddel en verschijnt buiten de verantwoordelijkheid van de instellingen 2006R1412 NL 01.07.2013 003.001 1 Dit document vormt slechts een documentatiehulpmiddel en verschijnt buiten de verantwoordelijkheid van de instellingen B VERORDENING (EG) Nr. 1412/2006 VAN DE RAAD van 25

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET. JAARGANG 1993 Nr. 51. Verdrag betreffende de Europese Unie, met Protocollen; Maastricht, 7februari 1992

TRACTATENBLAD VAN HET. JAARGANG 1993 Nr. 51. Verdrag betreffende de Europese Unie, met Protocollen; Maastricht, 7februari 1992 10 (1992) Nr. 2 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 1993 Nr. 51 A. TITEL Verdrag betreffende de Europese Unie, met Protocollen; Maastricht, 7februari 1992 B. TEKST De Nederlandse

Nadere informatie

HOOFDSTUK 1 ALGEMENE BEPALINGEN. Artikel 1

HOOFDSTUK 1 ALGEMENE BEPALINGEN. Artikel 1 WET van 27 mei 1996, houdende regelen met betrekking tot de inrichting, taakomschrijving en organisatie van het Nationaal Leger (Wet Nationaal Leger) (S.B. 1996 no. 27). HOOFDSTUK 1 ALGEMENE BEPALINGEN

Nadere informatie

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN. Voorstel voor een BESCHIKKING VAN DE RAAD

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN. Voorstel voor een BESCHIKKING VAN DE RAAD COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 16.12.2004 COM(2004) 810 definitief Voorstel voor een BESCHIKKING VAN DE RAAD tot vaststelling van de gevolgen van de toetreding van Tsjechië en Polen

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 10 november 2009 (OR. en) 15053/09 COSDP 991 PESC 1409 BIH 32 COWEB 236

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 10 november 2009 (OR. en) 15053/09 COSDP 991 PESC 1409 BIH 32 COWEB 236 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 10 november 2009 (OR. en) 15053/09 COSDP 991 PESC 1409 BIH 32 COWEB 236 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: Besluit van de Raad betreffende de sluiting

Nadere informatie

NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING

NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING DE VLAAMSE MINISTER VAN BUITENLANDS BELEID EN ONROEREND ERFGOED NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING Betreft: 1 Goedkeuring en machtiging tot ondertekening van de brede en versterkte partnerschapsovereenkomst

Nadere informatie

Nieuwe Russische militaire doctrine

Nieuwe Russische militaire doctrine Ap: 2010nr4 25 Nieuwe Russische militaire doctrine Op basis van oude uitgangspunten Marcel de Haas De militaire doctrine van Rusland van 2010 is de derde pijler van de trojka in de hiërarchie van s lands

Nadere informatie

het Russische veiligheidsbeleid

het Russische veiligheidsbeleid De ontwikkeling van het Russische veiligheidsbeleid in de jaren negentig (i) Een verkenning langs militaire s van de Sovjet-Unie, het GOS en de Russische Federatie 1990-2000 drs. M. de Haas - majoor van

Nadere informatie

NL In verscheidenheid verenigd NL A8-0058/1. Amendement. Sabine Lösing, Tania González Peñas namens de GUE/NGL-Fractie

NL In verscheidenheid verenigd NL A8-0058/1. Amendement. Sabine Lösing, Tania González Peñas namens de GUE/NGL-Fractie 6.3.2019 A8-0058/1 1 Paragraaf 17 17. benadrukt voortdurende steun van de EU voor een inclusief vredes- en verzoeningsproces onder leiding van en gestuurd door Afghanistan zelf, met inbegrip van de uitvoering

Nadere informatie

Economische prognose IMF voor het GOS

Economische prognose IMF voor het GOS Economische prognose IMF voor het GOS Jan Limbeek Twee keer per jaar, in april en september of oktober, publiceert het IMF zijn World Economic Outlook, waarin het zijn economische verwachtingen voor de

Nadere informatie

Na het uiteenvallen van het Warschaupact en van de Sovjet Unie

Na het uiteenvallen van het Warschaupact en van de Sovjet Unie De geschiedenis van de laatste 40 jaar Na het uiteenvallen van het Warschaupact en van de Sovjet Unie Deel A: ॐ Het uiteenvallen van het Oostblok Deel B: ॐ Rusland na Gorbatsjov Bas Levinsohn 1 Inleiding

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-I

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-I LET OP: De cursieve regel achter de vraagzin kan afhankelijk van de feitelijke vraag bijvoorbeeld vermelden: dat een verklaring een situatiebeschrijving en een algemene regel (= verklarend principe) moet

Nadere informatie

Simulatiespel: Bron: The Economist. Crisisoverleg Rusland en de EU

Simulatiespel: Bron: The Economist. Crisisoverleg Rusland en de EU Simulatiespel: Bron: The Economist Crisisoverleg Rusland en de EU Inleiding: Simulatiespel: crisisoverleg EU en Rusland Dit simulatiespel is gebaseerd op realistische veronderstellingen. Rusland heeft

Nadere informatie

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) Postadres: Postbus 1870, 2280 DW RIJSWIJK Ministerie van Buitenlandse Zaken Afdeling DCM/AT Postbus 20061

Nadere informatie

Uitwisseling van bankinlichtingen Kalender van onderhandelingen (art. 26 OESO)

Uitwisseling van bankinlichtingen Kalender van onderhandelingen (art. 26 OESO) Uitwisseling van bankinlichtingen Kalender van (art. 26 OESO) 9/06/2009 I. Nieuwe overeenkomsten die een bepaling bevatten die voorziet in de uitwisseling van bankinlichtingen Brunei 30/04/09 Nieuwe Overeenkomst.

Nadere informatie

Moeilijke besluiten voor de Europese Raad

Moeilijke besluiten voor de Europese Raad Moeilijke besluiten voor de Europese Raad Korte omschrijving: Leerlingen gaan aan de slag met actuele Europese dilemma s. Er zijn vijf dilemma s. U kunt zelf kiezen welke dilemma s u aan de orde stelt.

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2009 2010 32 417 Kabinetsformatie 2010 Nr. 2 BRIEF VAN DE INFORMATEUR Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Hierbij zend ik u, daartoe

Nadere informatie

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 1 Voorwoord Tijdens het maken van mijn spreekbeurt over Amerika kwam ik de Koude oorlog tegen. De koude oorlog leek mij een heel interessant onderwerp waar ik niet

Nadere informatie

Instelling expertgroep voor vraagstuk politieke steun bij interstatelijk geweld en humanitaire interventie

Instelling expertgroep voor vraagstuk politieke steun bij interstatelijk geweld en humanitaire interventie 951-370 Instelling expertgroep voor vraagstuk politieke steun bij interstatelijk geweld en humanitaire interventie nr. Lijst van vragen en antwoorden Vastgesteld (wordt door griffie ingevuld als antwoorden

Nadere informatie

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2019-I

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2019-I Opgave 2 Defensiesamenwerking in Europa Bij deze opgave horen tekst 3, figuur 1 en tekst 4. Inleiding In december 2017 is in de Europese Unie (EU) op het gebied van defensie een Permanente Gestructureerde

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 13 februari 2007 (OR. en) 5332/07 PESC 38 COEST 9

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 13 februari 2007 (OR. en) 5332/07 PESC 38 COEST 9 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 13 februari 2007 (OR. en) 5332/07 PESC 38 COEST 9 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: GEMEENSCHAPPELIJK OPTREDEN VAN DE RAAD tot wijziging en verlenging

Nadere informatie

DE LEGALITEIT VAN DE INTERNATIONAALRECHTELIJKE RECHTVAARDIGINGSGRONDEN VOOR DE WESTERSE INTERVENTIES IN SYRIË EN IRAK.

DE LEGALITEIT VAN DE INTERNATIONAALRECHTELIJKE RECHTVAARDIGINGSGRONDEN VOOR DE WESTERSE INTERVENTIES IN SYRIË EN IRAK. DE LEGALITEIT VAN DE INTERNATIONAALRECHTELIJKE RECHTVAARDIGINGSGRONDEN VOOR DE WESTERSE INTERVENTIES IN SYRIË EN IRAK STARTPUNT In beginsel art. 2 (4) HVN: geweldsverbod interstatelijke betrekkingen Uitzonderingen:

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 1996 1997 25 243 Uitbreiding van de NAVO en de stabiliteit in Europa Nr. 4 BRIEF VAN DE MINISTERS VAN BUITENLANDSE ZAKEN EN VAN DEFENSIE Aan de Voorzitter

Nadere informatie

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 17.5.2019 COM(2019) 242 final 2019/0116 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD betreffende het namens de Europese Unie in de Raad van Ministers in te nemen standpunt met

Nadere informatie

Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 18.10.2017 COM(2017) 605 final Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD houdende machtiging tot opening van onderhandelingen over een overeenkomst tussen de Europese Unie en

Nadere informatie

Raad van de Europese Unie Brussel, 14 februari 2017 (OR. en)

Raad van de Europese Unie Brussel, 14 februari 2017 (OR. en) Conseil UE Raad van de Europese Unie Brussel, 14 februari 2017 (OR. en) 5322/17 LIMITE WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: PUBLIC CORLX 11 CFSP/PESC 46 COEST 20 CSC 25 BESLUIT VAN DE RAAD

Nadere informatie

AFKONDIGINGSBLAD VAN SINT MAARTEN

AFKONDIGINGSBLAD VAN SINT MAARTEN AFKONDIGINGSBLAD VAN SINT MAARTEN Jaargang 2016 No. 20 Regeling van de Minister van Algemene Zaken van 13 mei 2016 tot wijziging van het Sanctielandsbesluit De Minister van Algemene Zaken, In overweging

Nadere informatie

Associatie Raamwerk Overeenkomst tussen de Republiek Suriname en MERCOSUR

Associatie Raamwerk Overeenkomst tussen de Republiek Suriname en MERCOSUR Associatie Raamwerk Overeenkomst tussen de Republiek Suriname en MERCOSUR De Argentijnse Republiek, de Federatieve Republiek Brazilië, de Republiek Paraguay, de Republiek ten oosten van de Uruguay, de

Nadere informatie

5. Protocol tot vaststelling van het statuut van de. Europese Investeringsbank

5. Protocol tot vaststelling van het statuut van de. Europese Investeringsbank De Slotakte vermeldt de verbindende protocollen en de niet-verbindende verklaringen Slotakte De CONFERENTIE VAN DE VERTEGENWOORDIGERS VAN DE REGERINGEN VAN DE LIDSTATEN, bijeen te Brussel op 30 september

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 21 maart 2005 (24.03) 6238/05 JUSTCIV 22

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 21 maart 2005 (24.03) 6238/05 JUSTCIV 22 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 21 maart 2005 (24.03) 6238/05 JUSTCIV 22 INFORMATIEVE NOTA van: het secretariaat-generaal van de Raad aan: het Coreper/de Raad nr.vorig doc.: 11093/04 JUSTCIV 101 Betreft:

Nadere informatie

HET STRATEGISCH ORGAAN VAN DE EU

HET STRATEGISCH ORGAAN VAN DE EU DE EUROPESE RAAD HET STRATEGISCH ORGAAN VAN DE EU De Europese Raad is de EU-instelling die de algemene koers en prioriteiten van de Europese Unie bepaalt. De Europese Raad bestaat uit de staatshoofden

Nadere informatie

Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 3.5.2017 COM(2017) 218 final Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD waarbij de Commissie wordt gemachtigd onderhandelingen te openen over een akkoord met het Verenigd Koninkrijk

Nadere informatie

Voorstel voor een VERORDENING VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD

Voorstel voor een VERORDENING VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 9.8.2012 COM(2012) 449 final 2012/0217 (COD)C7-0215/12 Voorstel voor een VERORDENING VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD betreffende de toekenning van tariefcontingenten voor

Nadere informatie

6,6. Werkstuk door een scholier 1980 woorden 16 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde

6,6. Werkstuk door een scholier 1980 woorden 16 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde Werkstuk door een scholier 1980 woorden 16 november 2006 6,6 197 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Inhoud: Voorwoord 3. - Wat verwachten we van dit werkstuk? - Hoe gaan we het aanpakken?

Nadere informatie

Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam

Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam T 020 535 2637 Advies Luchtaanvallen IS(IS) Datum 24 september 2014 Opgemaakt door Prof. dr. P.A. Nollkaemper

Nadere informatie

Rik Coolsaet Peter Debaere, Goedele De Keersmaeker, Jennnifer Kesteleyn, Dries Lesage, Skander Nasra, Thijs Van de Graaf, Mattias Vermeiren

Rik Coolsaet Peter Debaere, Goedele De Keersmaeker, Jennnifer Kesteleyn, Dries Lesage, Skander Nasra, Thijs Van de Graaf, Mattias Vermeiren Rik Coolsaet Peter Debaere, Goedele De Keersmaeker, Jennnifer Kesteleyn, Dries Lesage, Skander Nasra, Thijs Van de Graaf, Mattias Vermeiren Macht en waarden in de wereldpolitiek Actuele vraagstukken in

Nadere informatie

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 10.11.2011 COM(2011) 724 definitief 2011/0328 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD betreffende de sluiting, namens de Europese Unie, van de Overeenkomst in de vorm van

Nadere informatie

Oekraïne: Poetins boemerang?

Oekraïne: Poetins boemerang? Datum 01-04-2014 1 Oekraïne: Poetins boemerang? Prof. Dr. J.S.A.M.van Koningsbrugge Nederland-Rusland Centrum Rijksuniversiteit Groningen Datum 01-04-2014 2 De historische wortel: Kiëv Rus Bogdan Chmelnitski;

Nadere informatie

EUROPEES PARLEMENT. Zittingsdocument 28.5.2008 B6-0290/2008 ONTWERPRESOLUTIE. naar aanleiding van de verklaringen van de Raad en de Commissie

EUROPEES PARLEMENT. Zittingsdocument 28.5.2008 B6-0290/2008 ONTWERPRESOLUTIE. naar aanleiding van de verklaringen van de Raad en de Commissie EUROPEES PARLEMENT 2004 Zittingsdocument 2009 28.5.2008 B6-0290/2008 ONTWERPRESOLUTIE naar aanleiding van de verklaringen van de Raad en de Commissie ingediend overeenkomstig artikel 103, lid 2, van het

Nadere informatie

PUBLIC 8480/10 Interinstitutioneel dossier: 2009/0183 (NLE)

PUBLIC 8480/10 Interinstitutioneel dossier: 2009/0183 (NLE) Conseil UE RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 27 april 2010 (OR. en) PUBLIC 8480/10 Interinstitutioneel dossier: 2009/0183 (NLE) LIMITE COEST 89 PESC 444 NIS 25 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN

Nadere informatie

e) Nr. impact assessment Commissie en Opinie Impact-assessment Board Niet opgesteld

e) Nr. impact assessment Commissie en Opinie Impact-assessment Board Niet opgesteld Fiche 6: Gezamenlijke mededeling EU-Birma/Myanmar 1. Algemene gegevens a) Titel voorstel Gezamenlijke mededeling aan het Europees Parlement en de Raad: Elementen voor een strategie van de EU ten aanzien

Nadere informatie