AARDE 2 VWO ANTWOORDENBOEK HOOFDSTUK 5 OPBOUW EN AFBRAAK VAN RELIËF

Transcriptie

1 HOOFDSTUK 5 Paragraaf 1 Oriëntatie 1 a Noord- en Zuid-Amerika en Afrika b Europa en Azië c Antarctica lag niet overheersend in het poolgebied. Hierdoor kon zich geen landijs gaan vormen. 2 a het Carboon b West-Europa en dus ook Nederland heeft vanaf een ligging bij de Zuidpool in het Cambrium een steeds noordelijkere ligging gekregen. Hierdoor kwam Nederland steeds in andere klimaatzones te liggen en veranderde het klimaat. c West-Europa en dus ook Nederland lag toen op de geografische breedte van de huidige Sahara met zijn woestijnklimaat. 3 a 1 Onjuist. Op de kaart zie je dat bijvoorbeeld de Mekong een relatief klein stroomgebied heeft in vergelijking met de Ob, terwijl de delta van de Mekong groter is dan die van de Ob. 2 Juist. Rivieren die in de Himalaya ontspringen, kennen een grote delta. b De Amazone krijgt sediment toegevoerd door het hooggebergte van de Andes. In het stroomgebied van de Kongo ontbreekt een hooggebergte. Het stroomgebied van de Amazone is groter. Paragraaf 2 De Atlantische oceaan wordt steeds groter 4 a Het is de aanname dat de geologische processen die momenteel een bepaalde werking hebben, ook in het verleden zo hebben gewerkt. b Nederland lag toen ter hoogte van het huidige Middellandse-Zeegebied en had een subtropisch klimaat. De aanname hierbij is dat de huidige klimaatzones ook in het Krijt aanwezig waren. 5 a een periode van de geologische tijdschaal met kenmerkende organismen en eigen dominerende geologische processen b door hun grote verspreidingsgebied en omdat ze alleen vanaf het Cambrium tot het Perm voorkwamen 6 a Door de ontwikkeling van het leven (evolutie) kent iedere geologische periode zijn eigen levensvormen. Het leven is in de loop der tijd hierbij steeds gecompliceerder geworden. Geologische perioden kunnen hierdoor onderling wat betreft ouderdom worden vergeleken. b Een exacte tijdsbepaling is met de levensvormen niet mogelijk. Wel geeft het voorkomen van een bepaalde levensvorm door de ontwikkeling van het leven een globale indicatie van de absolute ouderdom. Absolute ouderdom kan alleen met behulp van verval van radioactieve elementen in gesteenten worden bepaald. c Een radioactief element met een langzaam verval. Alleen dan kan over een lange tijdsperiode worden gemeten. MALMBERG 1

2 Paragraaf 3 Platentektoniek: continenten op de lopende band 7 a Door de slechte geleiding van de gesteentes is de temperatuur in de asthenosfeer ongeveer C. De asthenosfeer is hierdoor taai vloeibaar. De warmteafgifte vanuit de aardkern zorgt hier voor convectiestromingen. b De lithosfeer is de vaste, koele buitenkant van de aarde, die op de asthenosfeer beweegt. De lithosfeer bestaat uit een aantal platen die ten opzichte van elkaar bewegen. c Het begrip lithosfeer hoort bij een indeling van de opbouw van de aarde naar plasticiteit en temperatuur. Het begrip aardkorst hoort bij een indeling naar dichtheid en chemische samenstelling van het gesteente. 8 a spreidingszone van platen (divergeren) b subductiezone c IJsland 9 a basalt, divergente plaatgrens, middenoceanische rug, oceanische korst b graniet, convergente plaatgrens, subductie, diepzeetrog c De zwaartekracht door het gewicht van de plaat versterkt het effect van de convectiestromingen. Bij een middenoceanische rug bevordert de hoogte ervan het naar beneden glijden onder invloed van zijn gewicht en fungeert dit als duwkracht. Bij de subductiezones versterkt de zwaartekracht de dalende convectiestroom en fungeert deze als trekkracht. 10 a Divergeren; hier loopt een middenoceanische rug. b Convergeren; hier ligt een trog. Dit duidt op een duikende plaat. c Convergeren; hier is sprake van twee platen die tegen elkaar duwen. d Convergeren; hier ligt een trog. Dit duidt op een duikende plaat. e kader A: divergente plaatgrens (middenoceanische rug) en convergente plaatgrens (subductie); kader B: transforme plaatgrens 11 a A, B, E en F b D c 1 De toenemende afstand tussen de continenten kan door de convectiestroom niet meer overbrugd worden. 2 Het gewicht van de sedimenten op de oceaanbodem in het kustgebied zorgt door de zwaartekracht voor beweging naar beneden. 12 a Bij een transforme breuk is er sprake van een horizontale, tegengestelde beweging van stukken aardkorst. b De transforme breuken zorgen voor het opvangen van spanningen die optreden door de onregelmatige spreiding van de continenten. c De oceanische korst is dunner en zal hierdoor gemakkelijker breuken gaan vormen. d De Noord-Amerikaanse Plaat beweegt nog steeds naar het westen en drukt tegen de Pacifische Plaat. 13 a De afstanden tussen de tijden in miljoenen jaar zijn niet altijd even groot. Bij een grote afstand is de bewegingssnelheid groter dan bij een kleine afstand. b Op de plaatsen waar de middenoceanische rug tussen twee opeenvolgende segmenten niet doorloopt, maar ten opzichte van elkaar wat is verschoven. In het gebied van de verschuiving is de bewegingsrichting van de platen tegengesteld aan elkaar. c Breder. De toestroom van basalt is bij een hogere bewegingssnelheid groter. 2 MALMBERG

3 Paragraaf 4 De opbouw van reliëf door vulkanisme 14 a Ja. Vulkanisme is een verzamelnaam voor alle verschijnselen zoals gas, stoom, vuur en lava die te maken hebben met de nabijheid aan het aardoppervlak van heet vloeibaar gesteente. b 1 De dikte en de geslotenheid van het bedekkende gesteente bepaalt de gasdruk. 2 Is de samenstelling van het magma taai vloeibaar of dun vloeibaar? Dit bepaalt de mate van ontgassing en de gasdruk. 15 a dun vloeibaar; basalt; schildvulkanen; spleetvulkaan; middenoceanische ruggen b taai vloeibaar; graniet; calderavulkanen; vulkanische as; subductie; pyroklastica; andesiet 16 a Relatief hoog. Het feit dat IJsland boven water ligt en niet onder water, zoals bij de meeste middenoceanische ruggen, duidt op een grote productie van magma. b schildvulkanen en spleetvulkanen 17 a Bij explosief vulkanisme is er sprake van een hoge gasdruk en sterke ontgassing. b Langs de Tonga-eilanden ligt een subductiezone (de Tonga-trog) waar sedimenten van de zeebodem en zeewater in de aardmantel naar beneden gaan. Er vormt zich een magmahaard met een mengsel van graniet (de sedimenten), basalt (stukken oceanische korst) en verdampt water. Het taai vloeibare materiaal kan moeilijk ontgassen, waardoor de gasdruk hoog op kan lopen. Wanneer de gasdruk het gewicht van het bedekkende gesteente overtreft, ontstaat er een uitbarsting. 18 a Een hotspotvulkaan ontstaat door een mantelpluim en is meestal een geïsoleerde vulkaan. De vulkanen op een midoceanische rug liggen vaak in een zone. b de vorm: beide schildvulkanen; het materiaal: beide basalt c De oceanische korst is dunner, waardoor vulkanisch materiaal van de mantelpluim gemakkelijker aan de oppervlakte kan komen. d Naast het basalt zit dan graniet van de continentale korst in de magmahaard. Het magma is hierdoor taai vloeibaar en explosief zodat een stratovulkaan of calderavulkaan ontstaat. 19 a De vlakke vorm duidt op een schildvulkaan door effusief vulkanisme. De schildvulkaan bestaat uit basalt. b Er is sprake van een hotspotvulkaan. De Pacifische plaat beweegt hier in de richting ZO-NW overheen. c De hotspot bevindt zich op de plek van Hawaii. Hier lag vroeger Kauai als eerste. Door de beweging van de Pacifische plaat is het vulkanische eiland van het opstijgend magma in de hotspot afgesloten. d 1 de omvang van de vulkanische activiteit; 2 de mate van afbraak door erosie 20 a De vulkanen lopen evenwijdig aan de subductiezone die het vulkanisme veroorzaakt. De subductie zorgt voor explosief vulkanisme met stratovulkanen en calderavulkanen. b Mount Baker. Hier heeft al zeer lange tijd geen drukontlasting plaatsgevonden. De druk in de magmahaard kan daarom zeer hoog zijn. c Door de grote afstand tot de subductiezone is sprake van een hotspotvulkaan. MALMBERG 3

4 Paragraaf 5 De opbouw van reliëf door gebergtevorming 21 a horizontale druk; subductie; hooggebergte; botsing van continenten b oud gesteente; horst; middelgebergte; alleen opheffing 22 a 1 het voorkomen van een dalingsgebied (geosynclinale) waarin sedimenten worden afgezet; 2 de plooiing van de sedimenten door horizontale druk; 3 de opheffing van de geplooide gesteentelagen b Bij de opheffing dringt magma in de kern van het gebergte en stolt. c Plooiingsgebergte bij 13D. Bij de botsing van twee continenten dringt het ene continent onder het andere, waardoor er extra opheffing plaatsvindt. 23 Groep 1: Rocky Mountains, Andes. Deze gebergtes kennen alle subductie en een ligging aan een continentrand. Groep 2: Alpen, Himalaya, Kaukasus. Deze gebergtes zijn alle ontstaan door botsing van continenten als gevolg van subductie. 24 a Aan het voorkomen van een slenkensysteem (De Rijndalslenk). Dit geeft aan dat sprake is van een oud gebergte dat later ongelijk is opgeheven, waardoor breuken zijn ontstaan die het gebergte in losse stukken verdelen. De Vogezen en het Zwarte Woud zijn omhooggekomen en zijn horsten geworden. Hiertussen bevindt zich een slenk. b Het Zwarte Woud, omdat het geplooide gesteente bijna helemaal verdwenen is en de granietkern aan de oppervlakte komt. Bij de Vogezen ligt deze granietkern nog diep in de aarde. c Door de opheffing ontstaan breuken die de aardkorst in stukken verdelen. De losse stukken gaan op zoek naar een drijvend evenwicht waarbij stijgingsgebieden en dalingsgebieden (slenken) ontstaan. 25 a Fase 1 en fase 7. Fase 7 kan de start worden van een nieuwe fase 1. b De convectiestroming kan de grote afstand niet meer overbruggen. Met toenemende afstand is het basaltgesteente steeds meer afgekoeld en zwaarder, en gaat de convectiestroming omlaag. c Er is langdurig tijd voor erosie. Daardoor komt de granietkern van het oude gebergte aan de oppervlakte. Paragraaf 6 Aardbevingen 26 a Dit zijn plaatsen waar stukken aardkorst langs elkaar bewegen. Deze beweging wordt aanvankelijk tegengegaan door de wrijving. Wanneer deze plotseling wordt overwonnen, ontstaat een snelle verplaatsing van gesteentemassa s en een aardschok. b Bij een aardbeving is bij het hypocentrum sprake van een spanningsontlading en komt veel energie vrij. De energie wordt omgezet in trillingen die zich vanuit het hypocentrum verplaatsen. Aan het aardoppervlak verplaatsen de trillingen zich vanuit het epicentrum. c bij het epicentrum 27 a Uitgegaan wordt van een stabiele massa die de uitslag van de trillingen van de aardkorst registreert. b De uitslag van de trillingen en dus de uitzwaai van gebouwen is tien keer zo groot. c Omdat leidingen van elektriciteit of gas breken. d Hazard management. Beide bronnen geven manieren aan om door goed risicomanagement de schade bij aardbevingen te verminderen. 4 MALMBERG

5 28 a Omdat de dikte van de betrokken gesteentemassa s niet groot is. De wrijving die moet worden overwonnen zal daardoor geringer zijn. b Als de horizontale tegengestelde beweging langdurig door de wrijving wordt tegengehouden. Er wordt dan zeer veel spanning opgebouwd. c Deze zijn ontstaan doordat bij de spanningsontlading bij een aardbeving grote stukken aardkorst horizontaal verschoven zijn. 29 a De aardbevingen komen voor op plaatsen met subductie waar de oceanische korst onder de continentale korst duikt. Er is hier veel wrijving. b Bij subductiezones komen veel diepe aardbevingen voor waardoor de wrijving groot is. De dalende convectiestroming zorgt voor een extra opbouw van spanning. c Bij subductie is er kans dat de zeebodem in trilling is gekomen; de aardbevingen hebben alle een kracht groter dan 7,0. 30 a De schaal van Mercalli. De seismometer werd toen nog niet toegepast. Men kon alleen werken met een beschrijving van de intensiteit van de aangegeven schade. b Rond het epicentrum is de schade het grootste en zijn de Romeinse cijfers het hoogst. Vanaf het epicentrum neemt de schade af en worden de Romeinse cijfers lager. c Voor de kust is sprake van subductie. De oceanische korst beweegt hier onder de continentale korst, wat tegen gehouden wordt door de wrijving. Als de wrijving wordt overwonnen, volgt door de grote dikte van de betrokken gesteentemassa een zware aardbeving. d Het hypocentrum zal door de subductie dieper liggen en de sterkte van de aardbeving zal groter zijn, omdat de dikte van de betrokken gesteentemassa s toeneemt. 31 a Door de dalende convectiestroming wordt de continentale plaat naar beneden getrokken. Als de spanning te groot wordt, veert deze terug en ontstaat een aardschok waarbij de zeebodem en het zeewater omhoog geduwd worden. b In open zee merken ze er weinig van. De lange golven die door de aardbeving zijn ontstaan, hebben een geringe hoogte. c Voor de kust van Japan is de golfhoogte door de nabijheid tot de aardbeving veel groter. De lange golven verplaatsen zich ook naar de VS, maar verliezen energie waardoor de golfhoogte in het kustgebied hier kleiner is. d Bij een grote verticale waterverplaatsing kan ook een tsunami optreden. Hiervan zullen de lange golven zich op een gelijke manier verplaatsen. De golfhoogte in het kustgebied zal door minder energie waarschijnlijk alleen wat kleiner zijn. 32 a Er komen hier langgerekte breuken voor waar stukken gesteente soms langs elkaar kunnen verschuiven. Dit wordt aanvankelijk tegengehouden door de wrijving. Bij het overwinnen hiervan ontstaat een aardbeving. b Door het onttrekken van gas vinden in de ondergrond verschuivingen plaats in de gesteentelagen. c Zij kunnen opsporen of op een plaats spanningen optreden en in de toekomst aardbevingen te verwachten zijn. d De kans op een aardbeving neemt af. Er vindt bij de lichte aardbevingen spanningsontlading plaats. Paragraaf 7 Afbraak van reliëf door verwering en massabewegingen 33 a Door mechanische verwering wordt het gesteente verkleind, waardoor een groter oppervlak beschikbaar is waarop chemische verwering kan inwerken. b chemische verwering, omdat hierbij voedingsstoffen vrijkomen MALMBERG 5

6 c In de tropen valt veel neerslag en zijn er hoge temperaturen. Er zal hierdoor veel chemische verwering plaatsvinden. 34 a door het ontbreken van water b Nee. In woestijnen overheerst het uiteenvallen van gesteente door de afwisseling van verhitting en afkoeling. In de poolgebieden overheerst het kapot maken van het gesteente door het afwisselend bevriezen van water in scheurtjes in het gesteente, dat zorgt voor een wrikwerking. c De relatief lage temperatuur die de intensiteit van chemische verwering niet bevordert. 35 a 1 In berggebieden valt vaak veel neerslag. 2 In berggebieden zijn veel hellingen met daarop een laag verweringsmateriaal. b Een modderstroom kent door zijn zeer hoge watergehalte een grotere snelheid. c Bij een puinhelling is sprake van vallen en speelt alleen de zwaartekracht een rol. Bij een aardverschuiving is sprake van glijden en speelt naast de zwaartekracht water als glijmiddel een belangrijke rol. 36 a De boomwortels zorgen voor samenhang. De boomwortels nemen veel vocht op uit de verweringslaag. b Zware bomen vergroten het gewicht van de verweringslaag, die daardoor gemakkelijker onder invloed van zijn gewicht naar beneden kan komen. c De helling blijft deels met bomen bedekt die met hun wortels de grond vasthouden en eventueel verschuivende grond tegenhouden. Het gewicht van het plantendek op de helling neemt ook af. 37 a In gebieden met flinke hellingen. Bij veel neerslag en een slechte bodembedekking kunnen hier aardverschuivingen optreden. b 1 Voor hazard management om voorlichting te geven waar het gevaar voor aardverschuivingen groot is. 2 Om voorschriften op te stellen over het gebruik van landbouwgrond op flinke hellingen. c Ja. Het vermindert het gevaar. De kans op waterverzadiging van de grond neemt af. Het gewicht van het puin op de helling neemt hierdoor ook af en de puinmassa kan minder makkelijk vloeien of glijden. 38 a Het regenwater kan door de opname van veel koolzuur uit de bovenlaag van de bodem (komt vrij bij de ademhaling van plantenwortels, bacteriën en bodemdieren) kalk oplossen. Op plaatsen waar breuken in de ondergrond zitten kan de opgeloste kalk naar beneden worden afgevoerd. Hierdoor ontstaat aan het oppervlak een komvormige laagte. b In de grotten is een CO 2 -tekort waardoor de in water opgeloste kalk neerslaat in de vorm van druipsteen. c Voordeel: kalk is rijk aan voedingsstoffen. Nadeel: door de scheuren en de barsten is een kalksteenbodem gevoelig voor droogte. Paragraaf 8 Erosie en sedimentatie door wind en water 39 a Regenwater is op de hellingen over de oppervlakte afgestroomd en heeft zich ingesneden en diepe geulen gevormd. De geulen worden in de loop der tijd steeds dieper en gaan zich meer vertakken. b Ja. De geulerosie is een vorm van bodemerosie. Hierbij worden gronddeeltjes aan de oppervlakte opgenomen en afgevoerd. c Een rivierstelsel geeft de hoofdrivier aan met zijn zijtakken in de vorm van de talrijke geulen. Een stroomgebied is het totale verzamelgebied van alle neerslag die door de rivier met zijtakken wordt afgevoerd. Het gaat om een verzameloppervlak. 6 MALMBERG

7 d Hoe meer doorlaatbaar het gesteente is, hoe minder water er over de oppervlakte moet worden afgevoerd en hoe lager de daldichtheid is. 40 a Alleen de Rhône krijgt een toevoer van water uit het hooggebergte van de Alpen. Bovendien ligt de bovenloop van stroomgebied in Zwitserland. b Beide rivieren worden vooral gevoed door regenwater dat in het Massief Central vooral in winter en voorjaar valt. c Groep 1: Rijn bij Straatsburg de Rhône bij Genève en de Isère. Deze rivieren hebben een zomerpiek door de toevoer van smeltwater, toegevoerd uit het hooggebergte. Groep 2: De Rhône bij de monding, Rhône na opname Isère, de Garonne bij Agen, de Loire bij Gien, de Loire bij Montjean en de Seine bij Parijs (in mindere mate). Bij deze rivieren ligt de afvoerpiek in winter en voorjaar door toevoer van regenwater uit vooral het Massief Central. 41 a Beide bepalen samen de afvoer van een rivier. Als de ene vorm (bijvoorbeeld de piekafvoer) groter wordt, dan wordt de andere vorm (bijvoorbeeld de basisafvoer) kleiner. b Door de ontbossingkan regenwater minder makkelijk de grond indringen en vergroot de piekafvoer. De basisafvoer wordt hierdoor kleiner. c 1 Door het harde ondoorlatende gesteente van het gebergte is de piekafvoer groot en de basisafvoer klein. 2 In de winterperiode is er zeer veel neerslag en in de zomerperiode relatief weinig. 42 a beek A :grondgebruik 2; beek B: grondgebruik 1; beek C: grondgebruik 3 b Het water heeft minimaal een dag nodig om over de oppervlakte naar de beek te stromen. De stroming van grondwater naar de beek kost meerdere dagen. c Beek B. Deze kent een grotere en meer constante toevoer van grondwater naar de beek. 43 a Een puinwaaier is een brede rivierafzetting ontstaan door uitwaaiering doordat de rivier steeds zijn eigen bedding opvult en zich moet verplaatsen. Een puinhelling ontstaat aan de voet van een gesteentewand door het naar beneden vallen van losse stenen. Een puinheling heeft een veel kleiner schaalniveau. b Er was in de gebergten toen veel mechanische verwering (vorstwerking) die voor veel grof materiaal zorgde dat continu de beddingen van de rivieren verstopte. c De Pyreneën. Het is te zien aan de uitwaaierende loop van de rivieren die in de Garonne uitkomen. 44 a Dit wordt veroorzaakt door afglijding van zand op de hellende zeebodem. b De bodemlagen bestaan uit kleideeltjes die in zwevende vorm ver uit de kust verplaatst kunnen worden. 45 a Door de zeer grote hoogte van het hooggebergte van de Himalaya en de grote neerslag is er veel erosie en een grote sedimentaanvoer. b In de inactieve delta. Hier is de delta zo hoog opgeslibd dat hij niet meer overspoeld wordt. c de toplagen die aan de oppervlakte liggen; de frontlagen, wat in de onderwaterdelta te zien is aan de langzame afhelling d De groei zal verminderen, omdat het stuwmeer fungeert als opvanggebied voor sediment dat niet in zee kan worden afgezet. Paragraaf 9 De gesteenten op aarde 46 a sediment b metamorf gesteente c sediment d sediment, sedimentgesteente MALMBERG 7

8 e sediment,sedimentgesteente 47 a graniet, basalt, lava, andesiet b leisteen, marmer c kalksteen, turf, bruinkool, zandsteen d Het ontbreken van gelaagdheid en fossielen. Ook het voorkomen van grote kristallen die wijzen op stolling. 48 a Bron 29. In bron 29 gaan zowel sediment, sedimentgesteente, metamorf gesteente en stollingsgesteente in elkaar over. In bron 70 ontbreekt het stollingsgesteente. b De snelheid van opslag gaat in heden en verleden zeer traag. De snelheid van vrijkomen is in de huidige tijd met de toename in gebruik van fossiele brandstoffen zeer hoog en overtreft de opslag. Examentrainer 1 De pijlen die de bewegingsrichting van de platen aangeven en de pijlen met bewegingssnelheid van de subductiezones. De platentektoniek geeft aan dat grote stukken aardkorst door convectiestromingen verplaatst worden. 2 Langs de Puysegurtrog en de Kermadectrog ligt een subductiezone; de Alpinebreuk is een transforme breuk en dus een transforme plaatgrens. 3 Convectiestromingen zorgen ervoor dat hier de oceanische korst onder de continentale korst duikt en er sprake is van subductie. De trekkracht door het gewicht versterkt de subductie. 4 Het gebergte is ontstaan door het bij de Alpinebreuk tegen elkaar drukken en langs elkaar bewegen van twee platen met erop stukken continentale korst. Het is dus een plooiingsgebergte, ontstaan door de botsing van twee stukken continentale korst. 5 Explosief vulkanisme door subductie bij de Kermadectrog. Er vormt zich hier een diepe magmahaard met veel continentaal materiaal in de vorm van sediment. Het magma is taai vloeibaar en kan moeilijk ontgassen, waardoor de gasdruk hoog kan oplopen. 6 Een calderavulkaan met het stollingsgesteente graniet (andesiet). We kunnen ook los vulkanisch materiaal tegenkomen (pyroklastica), dit betreft sediment en sedimentgesteente. 7 De samenstelling van de gassen geeft een indicatie voor het oplopen van de gasdruk. Dit geeft aanwijzingen voor een mogelijke uitbarsting. Het voorspellen van de gevaren is een van de elementen van hazard management. 8 Op de schaal van Richter. Deze schaal geeft de magnitude (kracht) van een aardbeving in gewone cijfers aan en wordt op een objectieve manier gemeten met een seismometer. De schaal van Mercalli wordt in Romeinse cijfers uitgedrukt en geeft de schade weer. Bij de schaal van Richter wordt de magnitude op een logaritmische schaal aangegeven. Eén punt verhoging op de schaal betekent dat de trillingen tien maal zo sterk zijn. De schaal van Mercalli is gebruikt, die uitgaat van een beschrijving van de intensiteit van de schade. De schaal is later omgerekend naar de schaal van Richter. 9 Aardbevingen ontstaan altijd door de beweging van stukken aardkorst langs elkaar die aanvankelijk wordt tegengegaan door de wrijving. Als de wrijving wordt overwonnen, ontstaat een plotselinge verplaatsing van stukken gesteente en een aardbeving. In bron 6 wordt de beweging van de stukken aardkorst enerzijds veroorzaakt door subductie bij de troggen en anderzijds door horizontale verplaatsing van gesteentestukken bij de Alpinebreuk, die transform is. 8 MALMBERG

9 10 In de subductiezone voor de kust vond een zware onderzeese aardbeving (sterker dan 7,0 op de schaal van Richter) plaats die zorgde voor een sterke verticale beweging van de zeebodem. Een sterke verticale waterverplaatsing en het ontstaan van golven in open zee waren het gevolg. Deze golven nemen bij het naderen van de kust in hoogte toe. De vloedgolven van een tsunami kunnen zich over grote afstand verplaatsen, maar verliezen wel wat energie. De golfhoogte van de ttsunami en daardoor de schade was daarom op Papoea Nieuw-Guinea geringer dan op andere plaatsen. 11 Nieuw-Zeeland heeft gebergtehellingen op het Zuidereiland en vulkaanhellingen op het Noordereiland. Ook heeft Nieuw-Zeeland een klimaat met vrij veel neerslag. Het verweringsdek op de hellingen kan dus met water verzadigd worden en onder invloed van de zwaartekracht naar beneden komen. 12 Bevorderen van aardverschuivingen: door het gewicht van de bomen worden de hellingafwaartse krachten versterkt. Tegengaan van aardverschuivingen: negatieve invloed: bomen zorgen door hun wortels voor meer samenhang in de grond; de plantenwortels onttrekken water aan de grond en maken hem minder nat. 13 Het opsporen van hellingen waar het gevaar voor aardverschuivingen groot is; proberen de schade van aardverschuivingen te beperken door de bouw van dammen; proberen aardverschuivingen te voorkomen door drainage van de grond; het geven van voorlichting over vormen van grondgebruik; het organiseren van hulpdiensten 14 Bij beide gaat het om reliëfrijke gebieden met ongeveer gelijke neerslag en rivierregiem (verdeling van de neerslag door het jaar). De ondergrond bestaat uit hard ondoorlatend gesteente waardoor bij neerslag veel water over de oppervlakte van de hellingen afstroomt. 15 Het Zuidereiland kent het langgerekte hooggebergte van de Nieuw-Zeelandse Alpen. De rivieren die hier ontspringen, staan er loodrecht op. Het Zuidereiland wordt beheerst door een centraal gebied met meerdere vulkaantoppen. De rivieren ontspringen hier en stromen naar alle kanten (radiaal rivierpatroon). 16 Nee, de rivieren zijn betrekkelijk kort en er is geen lange rivier met een grote sedimentlast. 17 Het Noordereiland kent door zijn explosief vulkanisme veel afzettingen die uit los vulkanisch materiaal bestaan in de vorm van vulkanische as en stof. Dit materiaal is erg gevoelig voor winderosie. 18 Bij bodemerosie door de wind speelt het een rol dat er een grondsoort aan de oppervlakte moet liggen die gemakkelijk door de wind kan worden meegenomen. De hellingsgraad speelt minder een rol, omdat ook een vlak gebied kan verstuiven. Bij bodemerosie door water speelt naast de grondsoort de aanwezigheid van hellingen waarover water kan afstromen, een belangrijke rol. MALMBERG 9