Gezondheidsadvies. Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Zeeland December Ir. A.D. Bergstra Milieugezondheidskundige versienummer 1.

Transcriptie

1 A n t i - h a g e l k a n o n n e n i n d e g e m e e n t e B o r s e l e 21 december 2007 \\dc01\users$\abe\productgroep\mmk\project\anti-hagelkanon 2007\Rapport Antihagelkanonnen in Borsele v1.1.doc Gezondheidsadvies Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Zeeland December 2007 Ir. A.D. Bergstra Milieugezondheidskundige versienummer 1.1

2 inhoudsopgave omschrijving bladzijde 21 december 2007 \\dc01\users$\abe\productgroep\mmk\project\anti-hagelkanon 2007\Rapport Antihagelkanonnen in Borsele v1.1.doc 1. Inleiding Anti-hagelkanon Beschrijving Effectiviteit Meldingen anti-hagelkanon Geluidsmetingen en blootstelling Klachtenregistratie Tijdelijke vergunning Gezondheidsaspecten van geluid Conclusies en advies... 7 Bijlage 1: Geluidsbelastingsmaten Bijlage 2: Plaats en geluidscontouren anti-hagelkanonnen in de gemeente Borsele Bijlage 3: Aantal inwoners op een afstand van 300 tot 500 meter vanaf een antihagelkanon in de gemeente Borsele Bijlage 4: Overzicht meldingen aanzetten anti-hagelkanon... 21

3 1. Inleiding De gemeente Borsele heeft de GGD Zeeland gevraagd om een gezondheidsadvies op te stellen over de anti-hagelkanonnen in haar gemeente. Momenteel hebben acht fruittelers in de gemeente Borsele een anti-hagelkanon. De antihagelkanonnen dienen om hagel tegen te gaan om zodoende bloesem- en oogstbeschadiging te voorkomen. De leverancier van de anti-hagelkanonnen claimt dat door de schokgolven van het apparaat de ijskristallen in de lucht onstabiel worden en de hagel uiteindelijk in natte sneeuw of regen op de grond valt. De acht fruittelers hadden een tijdelijke vergunning tot 1 november Er is een tijdelijke vergunning afgegeven om zowel de effectiviteit van de anti-hagelkanonnen als de effecten van de anti-hagelkanonnen op mensen en dieren te kunnen evalueren voordat een definitieve vergunning wordt afgegeven. Voor het advies zijn de volgende personen/instanties/bronnen geraadpleegd: De gemeente Borsele, afdeling Ruimtelijke Ordening en Milieu; Provincie Limburg, afdeling Ruimtelijke Ordening; GGD Zuid-Limburg; een fruitteler en een omwonende (tevens demonstratie van in werking zijnde antihagelkanon); rapporten van de gemeente Borsele, Provincie Limburg en de gezondheidsraad. 1

4 2. Anti-hagelkanon 2.1. Beschrijving Een anti-hagelkanon, ook wel een schokgolfgenerator genoemd, wordt meestal geplaatst in een zeecontainer. De installatie werk op minimaal 6 gasflessen gevuld met het explosieve gas acetyleen. In de explosiekamer (zie figuur 2-1) wordt acetyleen en lucht of zuurstof geïnjecteerd. Na ontsteking wordt via een trechtervormige pijp een (energierijke) schokgolf in de lucht geschoten. Deze bereikt volgens de leverancier Ino Power snel de hoge atmosfeer, tot op meter, waar de hagel zich ontwikkelt. De explosiefrequentie bedraagt ongeveer 1 explosie per 7 seconden. Figuur 2-1: explosiekamer 2.2. Effectiviteit Over de effectiviteit van de anti-hagelkanonnen lopen de meningen uiteen. Een aantal fruittelers is er heilig van overtuigd dat de anti-hagelkanonnen werken. Aan de andere kant publiceerde de Wereld Meteorologische Organisatie in 2001 het officiële standpunt: "In de laatste jaren is opnieuw hagel bestreden met luidruchtige kanonnen. Er is geen wetenschappelijke onderbouwing, noch een geloofwaardige hypothese die dergelijke activiteiten zou ondersteunen (WMO, 2001). Het RIVM heeft een (literatuur)studie verricht in opdracht van de VROM- Inspectie regio Zuid naar de effectiviteit van anti-hagelkanonnen. Conclusie was dat de antihagelkanonnen niet baten (Belle, 2007) Meldingen anti-hagelkanon Indien een anti-hagelkanon aan heeft gestaan dan moet de fruitteler dit bij de gemeente Borsele melden. De acht anti-hagelkanonnen in Borsele zijn in 2006 en 2007 in totaal respectievelijk 50 en 111 keer aangezet 1 (zie bijlage 4). Dit houdt in dat in 2006 en 2007 gemiddeld respectievelijk 6 en 14 keer een anti-hagelkanon aan hebben gestaan (range: 4-21 keer per jaar). De anti-hagelkanonnen stonden in 2006 en 2007 gemiddeld respectievelijk 21 en 31 minuten per keer aan (range: 3 72 minuten per keer). De totale blootstellingsduur aan geluid door de anti-hagelkanonnen was in 2006 en 2007 respectievelijk gemiddeld 2:11 en 7:13 uur per anti-hagelkanon. Het weer kan van jaar tot jaar erg verschillen. Hierdoor zal de frequentie van het gebruik van de anti-hagelkanonnen ook per jaar erg verschillen. In figuur 2-2 wordt weergeven op welke begintijdstippen in 2006 en 2007 de acht antihagelkanonnen in de gemeente Borsele aan hebben gestaan. Tussen en uur 1 Indien een anti-hagelkanon meerdere keren op één dag aan heeft gestaan dan is elke keer meegeteld. 2

5 stonden de anti-hagelkanonnen het vaakst aan. Tussen en uur hebben de antihagelkanonnen in de jaren 2006 en 2007 ongeveer 40 keer aangestaan Frequency :00: uur 21:00: uur 18:00: uur 15:00: uur 12:00: uur 09:00: uur 06:00: uur 03:00: uur Begintijd Figuur 2-2: Tijdstip in werking zetten anti-hagelkanonnen Geluidsmetingen en blootstelling Door het akoestisch adviesbureau Van Lienden zijn er controleberekeningen voor de opgestelde anti-hagelkanonnen in de gemeente Borsele gemaakt. Het maximum geluidsniveau (Lamax) bij de dichtstbijzijnde woningen van derden is door het bureau berekend. De afstand van de dichtstbijzijnde woningen tot een anti-hagelkanon bedraagt meter. Het maximum geluidniveau bedraagt op die afstand 91,1-96,7 db(a) (Van Lienden, 2006). Op 500 meter afstand vanaf het anti-hagelkanon bedraagt het maximum geluidsniveau 85 db(a) (Borsele, 2007a). Er wonen 300 mensen in de gemeente Borsele op een afstand van meter vanaf een anti-hagelkanon (zie bijlage 3). Een aantal anti-hagelkanonnen is inmiddels uitgerust met een demper, een kraag om de trechtervormige pijp en een vernieuwde vlamdover. Hierdoor wordt een aanzienlijke geluidsreductie bewerkstelligd (vermindering van 7 tot 10 db(a)) (Borsele, 2007b). Momenteel hebben acht fruittelers in Borsele een anti-hagelkanon. Indien alle fruittelers in de gemeente Borsele gebruik willen maken van een anti-hagelkanon zouden er in theorie (maximaal) 26 anti-hagelkanonnen geplaatst moeten worden. Uit het bedrijvenbestand van het CBS blijkt namelijk dat er 94 bedrijven in Borsele zijn met als hoofdactiviteit fruitteelt. Het areaal fruitteelt van deze 94 bedrijven bedraagt zo n 1300 ha. Eén hagelkanon beschermt maximaal 50 ha. Dit geeft een vertekend beeld omdat de minimale afstand tussen hagelkanon en woonbebouwing en andere gevoelige bestemmingen (onder andere recreatieobjecten) en openbare weg 300 meter moet bedragen (Uit: B en W-besluit van 4 april 2006 m.b.t. het aantal hagelkanonnen). 3

6 2.5. Klachtenregistratie De gemeente houdt een registratie bij van klachten die binnenkomen over de antihagelkanonnen. Volgens deze registratie heeft de gemeente Borsele in 2006 en 2007 respectievelijk 29 en 10 keer klachten ontvangen van (verschillende) omwonenden. Een aantal hebben betrekking op geluidsoverlast door de anti-hagelkanonnen voor 7.00 uur en in 2006 heeft meer dan de helft betrekking op geluidsoverlast tussen uur. Uit de registratie en gesprekken met omwonenden blijkt het om de volgende klachten te gaan: geluidsoverlast, slaapverstoring, huisdieren die angstig worden en herinneringen aan de tweede wereldoorlog Tijdelijke vergunning De anti-hagelkanonnen hebben een bronvermogen van 150 db(a), hierdoor kan niet voldaan worden aan de normen van de Handreiking industrielawaai en vergunningverlening. Daarom is door de gemeente Borsele gebruik gemaakt van de twaalfdagen regeling. Dit houdt in dat ontheffing wordt verleend om 12 dagen per jaar meer geluid te produceren dan normaal is toegestaan. Bij een (dreigende) hagelbui mag het anti-hagelkanon maximaal een half uur voor de (dreigende) hagelbui worden aangezet. Verder is er een voorwaarde opgenomen dat het anti-hagelkanon op minimaal 300 meter afstand moet zijn geplaatst van woningen van derden. 4

7 3. Gezondheidsaspecten van geluid Relatie gezondheid en geluid Reacties op geluid zijn gedeeltelijk afhankelijk van de karakteristieken van het geluid (bijvoorbeeld intensiteit, frequentie, duur en betekenis). Zo blijkt het percentage van de tijd dat een ongewenst geluid hoorbaar is een grotere invloed te hebben op de waardering van de geluidssituatie dan hoe hard de geluiden zijn. Dit geldt vooral voor niet-continue geluiden, zoals wanneer een auto langskomt in een verder rustig gebied. Daarnaast spelen zogenaamde nietakoestische aspecten een belangrijke rol, zoals context, de wijze waarop men over de bron en de geluidsproducent denkt (attitude), verwerkingsgedrag (coping stijl), angst, de kwaliteit van de informatievoorziening over veranderingen in geluidsbronnen en geluidsgevoeligheid. Angst en geluidsgevoeligheid blijken de grootste invloed te hebben op geluidshinder. Verondersteld wordt dat stress een belangrijke rol speelt in het proces dat van blootstelling aan geluid tot gezondheidseffecten kan leiden. Een negatieve beoordeling van geluid kan tot acute negatieve fysiologische en psychologische effecten leiden. Acute fysiologische reacties kunnen op hun beurt weer aanleiding geven tot zogenaamde intermediaire reacties, zoals een tijdelijk verhoogde bloeddruk en verhoogde niveaus van het stresshormoon cortisol. Deze reacties worden beschouwd als risicofactoren voor hart- en vaatziekten en psychische aandoeningen. Acute psychologische reacties, waaronder hinder, kunnen veroorzaakt en versterkt worden door verstoring van activiteiten, zoals gesprekken, slaap en ontspanning. Geluid kan echter ook direct, zonder voorafgaande beoordeling, tot fysiologische reacties leiden. Deze vegetatieve activering, treedt bijvoorbeeld op bij blootstelling aan lawaai tijdens de slaap (Gezondheidsraad, 2006). Gehoorverlies De internationale standaard ISO 1999 geeft blootstellings-effectrelaties voor bepaling van blijvend gehoorverlies welke ook geldig zijn voor blootstelling aan geluid in de woonomgeving en gedurende de vrije tijd. Voor geluid in de woonomgeving en de vrije tijd komt dit neer op een equivalent geluidniveau over 24 uur per dag (Laeq,24h) van 70 db(a) (Gezondheidsraad, 1994). Heeft men te maken met kortstondige piekbelastingen groter dan 140 db, zoals tijdens het schieten, dan loopt men een acute beschadiging van het binnenoor op. Hinder Gehinderd zijn wordt omschreven als het zich onprettig voelen. Het is een verzamelterm voor allerlei negatieve reacties zoals ergernis, ontevredenheid, boosheid, teleurstelling, zich terug getrokken voelen, hulpeloosheid, neerslachtigheid, ongerustheid, verwarring, het zich uitgeput voelen en agitatie. Hinder is afhankelijk van de karakteristieken van het geluid en is dus voor elke bron weer anders. Op basis van een analyse van samengevoegde gegevens van een groot aantal (inter)nationale vragenlijstonderzoeken zijn relaties afgeleid tussen geluidbelasting door wegverkeer en de mate van ervaren hinder. In deze onderzoeken werd de hinder vastgesteld met behulp van enquêtes bij volwassenen en de geluidbelasting buiten aan de meest belaste gevel van de woning berekend. Deze relaties zijn voor het Europese geluidbeleid geaccepteerd als de thans best beschikbare. Hinder begint op te treden bij een equivalent geluidsniveau over 5

8 het etmaal (Lden) van 40 db(a) en ernstige hinder bij Lden= 42dB(A) (gezondheidsraad 1994). Slaapverstoring Slaapverstoring omvat verschillende effecten: een verlenging van de inslaaptijd, het tijdens de slaap tussentijds wakker worden, verhoogde motorische activiteit tijdens de slaap en het vervroegd wakker worden. Ook secundaire effecten die de volgende dag op kunnen treden na een verstoorde slaap worden hierin begrepen. Hieronder vallen effecten zoals een slechter humeur, vermoeidheid en een verminderd prestatievermogen. De meeste biologische reacties beginnen zich te manifesteren bij een Sound Exposure Level (SEL) in de slaapkamer (SEL_i) van ongeveer 40 db(a) (Lamax van ten minste 32 db(a). Bewust wakker worden mensen wanneer de SEL in de slaapkamer (SEL_i) hoger is dan 55 db(a) (gezondheidsraad, 2004). Deze waarde komt globaal overeen met 70 db(a) buiten aan de gevel (VROM, 2002). Voor impulsgeluiden geldt: SEL= LAmax - 9,0 (VROM, 2002). Een SEL van 70dB(A) komt dus in dit geval overeen met 79dB(A). Hart- en vaatziekten In epidemiologische studies naar de relatie tussen geluidbelasting en gezondheidseffecten worden, vaak niet statistisch significante, verbanden gevonden met een hele reeks van effecten uiteenlopend van een gering verhoogde bloeddruk tot aan angina pectoris. Het zijn effecten waarvan bekend is dat ze voorkomen bij verschillende stadia van hart- en vaatziekten. Het is nog niet precies bekend boven welke geluidbelasting effecten zouden kunnen optreden. Voor wegverkeer geeft de Gezondheidsraad als drempel 70 db(a). De WHO stelt dat de drempel in het traject tussen 65 en 70 db(a) ligt (GGD Nederland, 2006). Stiltegebieden Veel mensen hebben behoefte aan plekken waar rust heerst. Echter stilte wordt in Nederland steeds schaarser. Lawaai is niet langer een probleem in alleen de stedelijke woonomgeving. Verblijf in een stil gebied kan vermoedelijk op twee manieren een gunstige invloed hebben op gezondheid. In de eerste plaats kan het bijdragen aan herstel of compensatie van ongunstige gezondheidseffecten door lawaai in de woonomgeving. In de tweede plaats kan blootstelling aan lage niveaus van als prettig ervaren (gewenst) geluid een eigen, gunstige invloed hebben op gezondheid (Gezondheidsraad, 2006). 6

9 4. Conclusies en advies In 2006 en 2007 heeft gemiddeld een anti-hagelkanon in de gemeente Borsele respectievelijk 6 en 14 keer per jaar aan gestaan (range: 4 21 keer per jaar) 2 met een gemiddelde tijdsduur van respectievelijk 21 en 31 minuten (range: 3-72 minuten). De meeste keren werden de anti-hagelkanonnen tussen en uur in werking gezet. In 2006 en 2007 heeft een anti-hagelkanon gemiddeld 4 keer per jaar tussen en uur aangestaan. Ongeveer 300 mensen in de gemeente Borsele wonen op en afstand van 300 tot 500 meter tot een anti-hagelkanon. Er zijn geen woningen op een afstand kleiner dan 300 meter vanaf een anti-hagelkanon. Op 300 en 500 meter bedraagt het maximum geluidniveau buitenshuis (LAmax) respectievelijk 92,2 en 85 db(a) 34 Bij dit geluidsniveau zullen er slapenen mensen bewust wakker worden. Het percentage dat bewust wakker wordt is afhankelijk van veel factoren zoals de afstand tot de anti-hagelkanon en de isolatie van het huis. In de geraadpleegde literatuur treden gezondheidseffecten door geluid pas op bij lange blootstellingsduur. De blootstellingsduur aan geluid door de anti-hagelkanonnen is kort (in 2006 en 2007 respectievelijk gemiddeld 2:11 en 7:13 uur per anti-hagelkanon). Hoewel vanaf een afstand van 300 meter er geen kans is op gehoorbeschadiging en andere gezondheidseffecten (zoals hart- en vaatziekten) niet waarschijnlijk zijn kunnen omwonenden wel (erg) gehinderd worden door de anti-hagelkanonnen. Hierbij moet naast slaapverstoring gedacht worden aan onder andere: ergernis en huisdieren die angstig worden. Er is (nog) niet wetenschappelijk bewezen dat de anti-hagelkannonen neerslag van hagel kunnen voorkomen. Een aantal vooraanstaande instanties (RIVM en WMO) zijn van mening dat de anti-hagelkanonnen niet werken. Vanuit oogpunt van de volksgezondheid wordt geadviseerd eerst wetenschappelijk bewijs af te wachten voordat een (definitieve) vergunning wordt verleend voor de anti-hagelkanonnen. Dit om te voorkomen dat omwonenden rond een antihagelkanon onnodig hinder van enige betekenis ondervinden. Momenteel zijn er acht fruittelers in de gemeente Borsele met een tijdelijke vergunning voor een anti-hagelkanon. Als deze fruittelers een definitieve toestemming krijgen voor het plaatsen van een anti-hagelkanon gaat hier een precedentwerking vanuit. Indien alle fruittelers gebruik willen maken van de anti-hagelkanonnen moeten er in theorie 26 anti-hagelkanonnen in de gemeente Borsele geplaatst worden. Geadviseerd wordt voordat de fruittelers toestem- 2 Indien een anti-hagelkanon meerdere keren op één dag aan heeft gestaan dan is elke keer meegeteld. 3 Zonder demper op de anti-hagelkanon 4 In de tijdelijke vergunning van de gemeente Borsele wordt alleen het geluidsimmissieniveau van een knal (Lknal) genoemd. Het geluidsimmissieniveau van een knal bedraagt op 300 en 500 meter afstand respectievelijke 85 en 82 db(a). 7

10 ming krijgen voor het plaatsen van de anti-hagelkanonnen eerst te onderzoeken wat de hierboven genoemde (mogelijke) nieuwe situatie betekent voor de geluidbelasting en -hinder voor de omwonenden. 8

11 Literatuur 1 Belle. N.J.C. van, Effectiviteit Hagelkanonnen, rapportnummer IMD njcvb, RIVM. 2 Borsele, 2007a. Geluidsberekening door de gemeente Borsele, afdeling ROM. 3 Borsele, 2007b. Geluidsmetingen Rietveld, Ganzepoelweg Hoedekenskerke uitgevoerd op 12 juni 2007 door de gemeente Borsele. 4 Gezondheidsraad, 1994, Geluid en gezondheid. 5 Gezondheidsraad, Over de invloed van geluid op de slaap en de gezondheid. 6 Gezondheidsraad, 2006, Stille gebieden en gezondheid. 7 GGD Nederland, GGD Richtlijn GES 8 Lienden van, Akoestisch Analyserapport: Controleberekeningen voor de opgestelde Anti-hagelkanonnen binnen grondgebied gemeente Borsele. 9 VROM, Piekgeluiden en normstelling: NSG-VROM-workshop 10 WMO, WMO statement on the status of weather modification. 53rd WMO Exec. Council, Annex III,

12 Bijlage 1: Geluidsbelastingsmaten Geluidniveau van een geluid op een bepaald tijdstip De sterkte van een geluid op een bepaald tijdstip, uitgedrukt in db(a) (decibel A) Lamax Maximum geluidniveau buitenshuis van een afzonderlijke geluidsgebeurtenis. LAmax_i Maximum geluidniveau in de slaapkamer van een afzonderlijke geluidsgebeurtenis. Equivalent geluidniveau over een bepaald tijdsinterval T: De blootstelling aan geluid gedurende een bepaald LAeq,T tijdsinterval T (etmaal, nacht, dag, avond) wordt uitgedrukt in het equivalente geluidniveau (in db(a)) over dat interval. Het equivalente geluidniveau is een exponentieel gemiddelde van de gedurende dat interval optredende geluidniveaus. In vergelijking met een gewone middeling krijgen door deze wijze van middeling de hogere geluidniveaus meer gewicht dan de lagere. SEL Equivalent geluidniveau buitenshuis van een afzonderlijke geluidsgebeurtenis, waarbij dit equivalente niveau is genormeerd op één seconde SEL_i a Equivalent geluidniveau in de slaapkamer van een afzonderlijke geluidsgebeurtenis, waarbij dit equivalente niveau is genormeerd op één seconde. Lnight Equivalent geluidniveau ten gevolge van een bepaald soort geluidsbron, buitenshuis tussen uur, berekend op jaarbasis. Lnight_i Equivalent geluidniveau ten gevolge van een bepaald soort geluidsbron, binnenshuis tussen uur, berekend op jaarbasis. Lnight_i komt overeen met Lnight verminderd met een voor een bepaalde woonlocatie en geluidsbron karakterestieke geluidwering van de gevel Lden (d:day, e:evening, n: night) Equivalent geluidniveau ten gevolge van een bepaald soort geluidsbron, buitenshuis over het etmaal, met aanpassingsfactoren voor de avond en nacht, berekend op jaarbasis. Li Equivalent geluidniveau representatief voor de blootstelling aan een bepaald soort geluidsbron in de slaapkamer tijdens de slaap van een persoon. a Als een geluidsgebeurtenis 1 s duurt, dan is SEL_i van die gebeurtenis gelijk aan het equivalente geluidniveau over die seconde (LAeq,1s). Als een geluidsgebeurtenis 100 s duurt, dan is SEL_i van die gebeurtenis gelijk aan het equivalente geluidniveau over die 100 s (LAeq,100s) plus 10*lg100 = LAeq,100s Een geluidsgebeurtenis met een constant niveau die 100 s duurt heeft derhalve een SEL_i die 20 db(a) hoger ligt dan die van een geluidsgebeurtenis met hetzelfde constante niveau die 1 s duurt Bron: Gezondheidsraad

13 Bijlage 2: Plaats en geluidscontouren anti-hagelkanonnen in de gemeente Borsele 11

14 12

15 13

16 14

17 15

18 16

19 17

20 18

21 19

22 Bijlage 3: Aantal inwoners op een afstand van 300 tot 500 meter vanaf een antihagelkanon in de gemeente Borsele. Tabel B3-1: Aantal inwoners op een afstand van 300 tot 500 vanaf een antihagelkanon. Nummer antihagelkanon Aantal personen Opmerkingen BOR BOR BOR BOR BOR Milieuvergunning geschorst BOR BOR BOR Milieuvergunning geschorst Totaal

23 Bijlage 4: Overzicht meldingen aanzetten anti-hagelkanon Datum Nr hagelkanon begintijd Duur Opmerkingen :10 uur 30 min :00 uur 45 min :45 uur 25 min :15 uur 35 min :15 uur 35 min :30 uur 30 min uur 10 min uur 30 min :25 uur 35 min :27 uur 35 min :35 uur 10 min :37 uur 13 min :25 uur 5 min :16 uur 23 min :09 uur 25 min :10 uur 29 min :20 uur 30 min :22 uur 5 min :39 uur 15 min :40 uur 20 min :00 uur 15 min :07 uur 15 min :10 uur 24 min :20 uur 8 min :18 uur 32 min :21 uur 30 min :30 uur 15 min :20 uur 10 min :30 uur 15 min :46 uur 25 min :00 uur 10 min :10 uur 21 min :10 uur 10 min :15 uur 29 min :17 uur 8 min :25 uur 35 min :27 uur 21 min :45 uur 25 min 21

24 Datum Nr hagelkanon begintijd Duur Opmerkingen :16 uur 26 min :20 uur 20 min :22 uur 16 min :23 uur 17 min :23 uur 25 min :05 uur 20 min :08 uur 17 min :52 uur 16 min :53 uur 8 min :55 uur 15 min :58 uur 19 min :05 uur 15 min :57 uur 0:36 min :58 uur 0:44 min :03 uur 0:17 min :34 uur 0:36 min :35 uur 0:37 min :45 uur 0:30 min :55 uur 0:03 min :05 uur 0:15 min :30 uur :15 uur 2:55 min :40 uur 0:17 min :40 uur 0:15 min :50 uur 0:10 min :18 uur 0:32 min :18 uur 0:37 min :25 uur 0:20 min :25 uur 0:25 min :30 uur 0:20 min :32 uur 2:20 min :15 uur 0:33 min :18 uur 0:27 min :00 uur 0:30 min :05 uur 0:35 min :10 uur 0:30 min :30 uur 0:30 min :30 uur 0:17 min :20 uur 0:25 min :30 uur 0:35 min :30 uur 0:20 min 22

25 Datum Nr hagelkanon begintijd Duur Opmerkingen :32 uur 0:25 min :34 uur 0:27 min :39 uur 0:34 min :30 uur 0:34 min :34 uur 0:37 min :45 uur 0:15 min :45 uur 0:18 min :45 uur 0:15 min :45 uur 0:15 min :50 uur 0:25 min :00 uur 0:20 min :30 uur 0:25 min :38 uur 0:17 min :45 uur 0:15 min :35 uur :57 uur :20 uur 0:30 min :28 uur 0:17 min :31 uur 0:14 min :30 uur 0:25 min :32 uur 0:18 min :50 uur 0:10 min :11 uur 0:20 min :12 uur 0:36 min :15 uur 0:15 min :20 uur 0:30 min :20 uur 0:12 min :05 uur 0:10 min :08 uur 0:14 min :09 uur 0:11 min :09 uur 0:14 min :10 uur 0:15 min :13 uur 0:16 min :04 uur 1:20 min :06 uur 1:12 min :10 uur 0:55 min :12 uur 1:00 min :13 uur 1:00 min :15 uur 0:55 min :35 uur 0:45 min :40 uur 0:42 min 23

26 Datum Nr hagelkanon begintijd Duur Opmerkingen :15 uur :15 uur 0:20 min :00 uur 0:30 min :05 uur 0:55 min :05 uur 1:50 min :05 uur 0:45 min :09 uur 0:36 min :10 uur 0:20 min :00 uur 1:00 min :55 uur 0:15 min :15 uur :41 uur 0:44 min :45 uur 0:55 min :45 uur 0:35 min :52 uur 0:36 min :55 uur 0:35 min :15 uur 0:30 min :17 uur 0:31 min :11 uur :21 uur 0:13 min :06 uur 0:21 min :08 uur 0:30 min :10 uur 0:27 min :11 uur 0:18 min :30 uur 0:30 min :46 uur 0:27 min :45 uur 0:40 min :40 uur 0:10 min :46 uur 0:15 min :48 uur 0:16 min :57 uur 0:15 min :15 uur 0:15 min :13 uur 0:34 min :15 uur 0:15 min :15 uur 0:30 min :27 uur :07 uur 0:43 min :25 uur 0:25 min :30 uur 0:25 min :10 uur :15 uur 0:15 min 24

27 25